دانش - توطئه‌اي براي دوقلوها

واضح آرشیو وب فارسی:ايرنا: دانش - توطئه‌اي براي دوقلوها

دانش - توطئه‌اي براي دوقلوها

كيوان فيض‌الله:با فرو رفتن مريخ‌نورد «اسپيريت»، يكي از دوقلوهاي مريخ‌نورد ناسا به پنجمين خواب زمستاني‌اش، مقامات ناسا نيز براي پنجمين‌بار به اين فكر فرو رفتند كه آيا اين كهنه‌سرباز خستگي‌ناپذير ديگربار از خواب بيدار خواهد شد يا نه. اوايل بهار گذشته مصادف با آغاز زمستان سرد و بي‌رحم مريخ بود كه ستاد فرماندهي ناسا به آزمايشگاه پيشرانش جت (JPL) در پاسادنا اعلام كرد برنامه‌هاي ماموريت دوقلوهاي مريخ‌نورد را به‌گونه‌اي مديريت كند كه بتواند با كاهش قابل توجهي در بودجه اين ماموريت كنار بيايد. در واقع هدف ناسا از اين كاهش بودجه، جبران هزينه سرسام‌آور ماموريت «آزمايشگاه علمي مريخ» بود، فضاپيمايي كه به عنوان نسل بعدي مريخ‌نورد‌هاي ناسا در سال آينده رهسپار سياره سرخ مي‌شود و براساس برنامه در اكتبر 2010 بر مريخ فرود خواهد آمد. اين كاهش 40 درصدي در بودجه برنامه دوقلوهاي مريخ‌نورد كه سالانه 20 ميليون دلار است، بزرگ‌ترين كاهش از زمان آغاز اين ماموريت در سال 2004 به شمار مي‌رود. تيم اكتشاف مريخ در آزمايشگاه پيشرانش جت ناسا به اين نتيجه رسيد كه تصميم ستاد فرماندهي مبني بر كاهش 40 درصدي بودجه، به معني از كار انداختن يكي از دو مريخ‌نورد و احتمالا اسپيريت خواهد بود. استيو اسكايرس (S.Squyres)، مامور ارشد تيم اكتشاف مريخ در اين‌باره مي‌گويد «رك و پوست‌كنده بگويم، ما نمي‌توانيم با 12 ميليون دلار در سال هر دو مريخ‌نورد را فعال نگه داريم. در واقع ما بودجه اين ماموريت را تا آنجا كه مي‌شد كاهش داديم.» اما از طرف ديگر ستاد فرماندهي ناسا مي‌گويد كه آزمايشگاه پيشرانش جت را به از دست دادن يكي از دوقلوهاي مريخ‌نورد مجبور نخواهد كرد. دواين براون (D.Brown)، سخنگوي ستاد فرماندهي ناسا در اين‌باره مي‌گويد «مشكل بودجه از اين فراتر نخواهد رفت. علاوه بر اين، آنها هنوز مي‌توانند پيشنهاد‌هاي جديدشان را به ما ارائه كنند. اما اگر بخواهند از كار انداختن يكي از مريخ‌نورد‌ها را در دستور كارشان قرار دهند، ما پيشنهاد ديگري را مطرح مي‌كنيم.» از طرف ديگر پيگيري بسيار جدي ناسا در مورد ماموريت «آزمايشگاه علمي مريخ» نيز حكايت از آن دارد كه هيچ چيز نمي‌تواند روند اين ماموريت را به وقفه بيندازد، حتي رشادت‌هاي سرباز دليري مثل اسپيريت كه با وجود ماموريت 90 روزه اوليه‌اش بيش از چهار سال است با طبيعت خشن سياره سرخ دست و پنجه نرم مي‌كند. ناسا هفته گذشته با برگزاري همايشي 150 دانشمند برجسته را گرد هم آورد تا ارزيابي‌هاي كارشناسانه‌شان در مورد محل فرود مريخ‌نورد بعدي را ارائه دهند. با اين اوصاف به نظر نمي‌رسد ناسا تمايلي به افزايش بودجه ماموريت دوقلوها داشته باشد. زمستان در مناطقي از مريخ كه هم‌اكنون اين دو مريخ‌نورد در آنجا آرام گرفته‌اند، رفته‌رفته رو به پايان است و خبري مبني بر از كار انداختن يكي از دوقلوها هنوز از ناسا به گوش نمي‌رسد، دست كم در مورد مريخ‌نورد «آپرتونيتي»، خواهر كوچك‌تر اسپيريت كه اوضاع خوب پيش مي‌رود و حتي برنامه اكتشافي بعدي اين مريخ‌نورد نيز اعلام شده است. اما به نظر توطئه‌اي در كار است؛ مدت‌هاست كسي از اسپيريت حرفي نمي‌زند، آپرتونيتي هم كه چند روزي بيشتر نيست از آفتاب بي‌رمق بهاري نيمكره جنوبي مريخ، جان نصفه و نيمه‌اي گرفته است را مي‌خواهند روانه ماموريتي بس دشوار كنند كه بازگشتي از آن نمي‌توان متصور شد. عملكرد اين روزهاي ناسا در قبال دوقلوهاي مريخ‌نورد بيشتر به رفتار پنتاگون با كهنه سربازهاي جنگ ويتنام شباهت دارد تا پروژه‌هاي علمي.

گروهي متشكل از 150 اخترشناس، زمين‌شناس و زيست‌شناس، سه منطقه را روي مريخ مشخص كردند كه به اعتقاد آنها بهترين مكان‌ها براي جست‌وجو به دنبال حيات مريخي خواهد بود. در واقع اين 150 دانشمند برجسته كه در همايش ماموريت بعدي ناسا به مريخ موسوم به «سومين آزمايشگاه علمي مريخ» (TMSL) هفته گذشته در كاليفرنيا گرد هم آمده بودند، با استفاده از آخرين اطلاعات به دست‌آمده از فضاپيماي «مدارگرد شناسايي مريخ» كه هم‌اكنون در حال گردش به دور مريخ است، اين سه نقطه در مريخ را به عنوان مكان‌هايي كه احتمال يافتن نشانه‌هاي حيات در آنها بيشتراست، به اتفاق آرا انتخاب كردند. پيشنهاد‌هاي اين گروه از دانشمندان، كه در نهايت ناسا را در انتخاب محل فرود مناسب براي ماموريت TMSL راهنمايي خواهد كرد، هر سه دهانه‌هايي هستند كه گمان مي‌رود روزگاري هرچند باستاني حاوي آب مايع بودند. ناسا در ماموريت TMSL در نظر دارد يك مريخ‌نورد شش چرخه را روي سياره سرخ فرود آورد كه اين كار براساس برنامه‌ريزي اوليه در اكتبر 2010 انجام خواهد شد.
مجموعه تجهيزات اين فضاپيماي چند ميليارد دلاري ناسا توانايي‌هاي بسياري دارند كه از جمله آنها مي‌توان به عكسبرداري دقيق و وسيع از سطح مريخ، شناسايي تشعشع‌هايي كه مي‌توانند براي اكتشافات انساني آينده مضر باشند و نيز جمع‌آوري نمونه‌هاي خاك و سنگ سياره سرخ اشاره كرد. هدف اصلي اين ماموريت نيز بسان بيشتر ماموريت‌هاي عازم مريخ، بررسي نمونه‌هاي خاك و سنگ اين سياره به دنبال نشانه‌هاي شيميايي حيات از جمله اتم‌هاي كربن و مولكول‌هاي آلي است كه مي‌توانند منجر به ساخت پروتئين‌ها شوند. در واقع بحث و بررسي انجام شده توسط اين 150 دانشمند در مورد اين مسئله كه كدام مناطق مريخ بهترين مكان براي انجام اين گونه وظايف خواهد بود، بيشتر بر مناطقي تمركز داشت كه ارتباطي با آب دارند. محل‌هاي كانديد شده شامل گودال‌هاي بزرگي مي‌شوند كه مجراهاي گرمابي عميقي دارند، مجراهايي كه ممكن است از ارگانيسم‌هاي زيرزميني در برابر تابش‌هاي سطح مريخ محافظت كرده باشند. به هر حال در پايان اين ايده نيز مطرح شد كه مريخ‌نورد جديد ناسا مي‌تواند به دنبال بقاياي باكتري‌هاي فتوسنتزي در درياچه و رودخانه‌هايي كه روزگاري در مريخ جريان داشتند نيز بگردد. راجر بوئيك (R.Buik)، استاد دانشگاه واشنگتن در سياتل در اين‌باره مي‌گويد «نظر اكثريت بر اين بود كه جست‌وجو به دنبال نشانه‌هاي حيات سطحي، راه پربارتري براي دنبال كردن خواهد بود.» در واقع تصاوير به دست آمده از سطح مريخ گذرگاه‌هاي فرسايشي بسياري را نشان مي‌دهد كه ناشي از آبراه‌هاي باستاني در سياره سرخ است. اين سه منطقه كانديدا شده كه عبارتند از «دهانه گيل»، «دهانه هولدن» و «دهانه ابرسوالد»، به نظر مي‌رسد كه روزگاري درياچه‌هاي مجزايي بوده‌اند، درياچه‌هايي كه به مجموعه‌اي از رودخانه‌ها و در پي آن به يك دلتا متصل بوده‌اند.
با توجه به اينكه شناسايي نشانه‌هاي حيات حتي در محيط‌هايي كه روزگاري در آنها آب جريان داشته است مي‌تواند دشوار باشد، محققان بر اين باورند كه بايد به مكان‌هايي سركشي كرد كه از بيشترين شانس براي پناه دادن به ميكرو ارگانيسم‌ها برخوردار باشند. هر سه منطقه انتخاب شده سرشار از خاك رس موسوم به «فيلوسيليكات» هستند كه در آب ته‌نشين شده‌اند. در واقع دانشمندان بر اين باورند كه اين سنگ‌هاي رسوبي كه به آرامي ته‌نشين مي‌شوند، مي‌توانند ميكرو ارگانيسم‌ها را درون خود حفظ كنند و به شكل لايه‌اي آنها را بپوشانند. در «دهانه گيل» علاوه بر خاك رس، رسوب‌هايي از سولفات نيز وجود دارد كه برخي ارگانيسم‌هاي زميني از آن به عنوان غذا استفاده مي‌كنند. با وجود تمام اين بحث و بررسي‌هاي علمي دقيق، به نظر مي‌رسد يافتن حيات تا حدي نيازمند بخت و اقبال بلند نيز باشد. جان گراتزينگر (J.Grotzinger)، محقق انستيتو تكنولوژي كاليفرنيا در اين‌باره مي‌گويد «شانس باقي ماندن نمونه‌هايي از حيات احتمالي گذشته در مريخ، درست مثل زمين به راستي اندك است.» 150 دانشمند گرد هم آمده در همايش اخير بر اين باورند كه هر سه محل انتخاب شده به ميزان 95 درصد براي گشتزني مريخ‌نورد بعدي ناسا امن خواهند بود اما شبيه‌سازي‌هاي بيشتر شايد نشان دهند كه برخي از اين مناطق مي‌توانند در عرض‌هاي جغرافيايي جنوبي‌شان بسيار سرد باشند. اگر اين مسئله ثابت شود، يك يا دو تا از كانديداهاي فعلي جاي‌شان را به مناطق ديگري از مريخ خواهند داد. توصيه‌هاي نهايي اين گروه 150 نفره در نهايت به گروه مهندسي ناسا در ماموريت «سومين آزمايشگاه علمي مريخ» اعلام مي‌شود كه به احتمال فراوان به جاي چند مكان، به صورت يك انتخاب نهايي و در آوريل آينده خواهد بود.
ماموريتي بالاتر از خطر
ناسا اعلام كرد در نظر دارد «آپرتونيتي»، مريخ‌نورد سالخورده‌اش را رهسپار ماموريتي دوساله كند كه شايد هرگز نتواند از پس آن برآيد؛ سفري 12 كيلومتري به دره‌اي بسيار بزرگ‌تر از دره ويكتوريا كه آپرتونيتي نزديك به دو سال است در آن سكني گزيده است. اين روبوت مريخ‌نورد كه هم اندازه يك گاري گلف است اوايل ماه ميلادي جاري توانست با وجود يك چرخ جلوي لرزان و ضعيف، از دره ويكتوريا بالا بيايد. اما دانشمندان آزمايشگاه پيشرانش جت ناسا مي‌خواهند اين مريخ‌نورد تازه از چاله به در آمده را به چاه بيندازند. قرار است آپرتونيتي به سوي دره‌اي موسوم به «انديوور» هدايت شود كه 20 برابر ويكتورياست. اما با وجود توانايي محدود اين مريخ‌نورد در حركت كه تنها 100 متر در روز است، تيم كنترل ماموريت در آزمايشگاه پيشرانش جت ناسا مي‌گويند دوسال طول مي‌كشد آپرتونيتي به مقصد برسد و هيچ ضمانتي نيز در كار نيست كه بتواند شرايط دشوار اين سفر را تاب بياورد. به هر حال آپرتونيتي و اسپيريت، خواهر نيمه‌جانش در آنسوي مريخ سال‌هاست كه از موعد گارانتي شان گذشته است. اين مسير 12 كيلومتري ميان دو دره ويكتوريا و انديوور تقريبا معادل مسافتي است كه اين مريخ‌نورد از زمان فرودش بر سياره سرخ در چهارسال‌ونيم پيش، تاكنون پيموده است. استيو اسكايرس (S.Squyres)، استاد دانشگاه كورنل و دانشمند ارشد پروژه دوقلوهاي مريخ‌نورد در اين‌باره مي‌گويد «شايد هرگز به آنجا نرسيم، اما به هرحال به لحاظ علمي اين مسير درستي است كه بايد در پيش بگيريم.» در واقع آپرتونيتي به اين خاطر به اين ماموريت اعزام مي‌شود كه حد فاصل ميان دو دره جايي است كه «سنگفرش‌هاي مريخي» در آن قرار دارند، سنگ‌هايي به اندازه مشت آدم كه به نظر مي‌رسد به لحاظ رنگ و تركيب با ماسه سنگ‌هاي متعارف آن منطقه، تفاوت داشته باشد. دانشمندان ناسا معتقدند ممكن است منشأ اين سنگ‌هاي متفاوت در جايي صدها كيلومتر دورتر از مكان فعلي‌شان باشد و بر اثر برخوردي سهمگين ميان يك شهاب‌سنگ و مريخ به اينجا پرتاب شده باشند. اين احتمال نيز مطرح مي‌شود كه اين سنگ‌ها بر اثر برخوردي نزديك‌تر كه باعث بيرون كشيدن مواد از لايه‌هاي زيرين ماسه سنگ‌هاي سطحي شده است، در اين ناحيه پخش شده باشند. بروس بنردت (B.Banerdt)، دانشمند پروژه دوقلوهاي مريخ‌نورد در آزمايشگاه پيشرانش جت ناسا در اين باره مي‌گويد «بررسي اين سنگ‌ها مي‌تواند اطلاعاتي از بخش‌هاي مختلف مريخ و حتي اطلاعاتي شايد بيشتر و عميق‌تر از اين نيز را در اختيارمان قرار دهد. در واقع بررسي اين سنگفرش‌هاي مريخي به معني انتقال مريخ‌نورد‌ها به بخش‌هاي ديگري از مريخ خواهد بود.» اين دو مريخ‌نورد در ژانويه 2004 به مريخ رسيدند تا اكتشاف زمين‌شناختي بلندپروازانه‌اي را به دنبال يافتن نشانه‌هاي آب در اين سياره آغاز كنند. اما با ادامه ماموريت، هدف ديگري نيز براي آنها تعريف شد: پاسخ به اين پرسش كه آيا اين سياره براي ميزباني حيات هرگز به حد كافي مرطوب بوده است يا نه؟ البته اين دو مريخ‌نورد به تجهيزات آزمايشگاهي و دوربين‌هاي بسيار پيشرفته و پيچيده مورد نياز چنين ماموريت‌هايي مجهز شده بودند. دانشمندان ناسا مدت‌هاست در اشتياق اين به سر مي‌برند كه نگاه دزدانه‌اي به دره انديوور بيندازند؛ دره‌اي كاسه‌اي‌شكل كه قطر آن به 22 كيلومتر مي‌رسد. دانشمندان اميدوارند در اين دره كه عمق 300 متري آن 5 برابر بيشتر از ويكتورياست، با لايه‌هاي عميق‌تري از سنگ‌هاي مريخي مواجه شوند. اسكايرس در اين‌باره مي‌گويد «اما حتي اگر هرگز به آنجا نرسيم، حركت به سوي جنوب بايد ما را به لايه‌هاي جوان‌تر و جوان‌تر از سنگ‌ها و صخره‌ها برساند، چراكه سطح اين نواحي بر اثر فعاليت صفحه‌هاي «تكتونيك» در گذشته، اندكي شيب پيدا كرده است و آپرتونيتي مي‌تواند به مناطقي برود كه فرسايش كمتري را تجربه كرده‌اند.» اگرچه يكي از چرخ‌هاي جلوي آپرتونيتي ديگر قابل هدايت كردن نيست اما اين مريخ‌نورد پير هنوز مي‌تواند از هر شش چرخش استفاده كند. نرم‌افزار ناوبري خودكار هر دو مريخ‌نورد در سال 2006 ارتقا يافت. تيم كنترل دوقلوها در آزمايشگاه پيشرانش جت ناسا بخش‌هايي از مسير حركت آپرتونيتي را به كمك دوربين بسيار پرقدرت HiRISE فضاپيماي «مدارگرد شناسايي مريخ» انتخاب خواهد كرد. اين دوربين مي‌تواند تصوير اشيائي را روي سطح مريخ بگيرد كه حتي به كوچكي خود آپرتونيتي باشند. امكاني كه در زمان ورود آپرتونيتي به دره ويكتوريا در سال 2005 هنوز فراهم نبود. اما آپرتونيتي در آن زمان جوان بود و سرحال. آيا اين رهنورد خسته و تنهاي دشت‌هاي فراخ سياره سرخ با وجود كمك ماهواره بالاي سرش باز هم مي‌تواند از دره ديگري سربلند بيرون آيد؟
New Scientist, Sep. 23, 2008
New Scientist, Mar. 29, 2008
يکشنبه 7 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايرنا]

[مشاهده در: www.irna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 172]