بخش نخست/بررسي ديدگاه شيعيان و اهل سنت درباره شب‌هاي قدر

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: بخش نخست/بررسي ديدگاه شيعيان و اهل سنت درباره شب‌هاي قدر
گروه خبرنگاران افتخاري / نجيبه خروشي : موضوع و اهميت شب قدر، همان‌طور كه در ادبيات فكري، عقيدتي و روايي شيعه جايگاه ويژه و بالايي دارد، در بين ساير فرق مسلمين نيز شأن و جايگاه خاص خود را دارد.
دو فرقه و شعبه اصلي آيين اسلام، يعني مذاهب تشيع و تسنن، اگر چه در برخي موارد و موضوعات مرتبط با شب‌هاي قدر و آيين‏ها و مناسك ويژه، آن اختلاف نظرهايي دارند، اما در اهميت و جايگاه آن ترديد روا نمي‏دارند.

شايد اختلاف‏هاي روايي و موضوعي كه در اين نوشتار به عمده‏ترين آن‌ها اشاره خواهد شد، مباحثي باشد در خور توجه و اهميت، اما مهم‏تر از همه اين مباحث، قبول بالاتفاق وجود چنين شبي است و فيض جارياي كه خداوند در اين شب از آسمان و به مداومت مي‏فرستد. سرچشمه اين اتفاق نظر و عقيده نيز آيات مشير به اين موضوع در قرآن كريم است و سرچشمه آن اختلاف نظرها، تأثير و تاثر اختلاف عقايد و برداشت‌ها از اين آيات كه در ميراث حديثي و روايي هر دو فرقه رسوخ يافته است.

در نوشتار حاضر، فارغ از بحث تشيع، موضوعات و وجوهي از موارد مرتبط با شب قدر را، با تعاريف و گفتارهاي عالمان و مستند به كتب روايي و شروح تفسيري اهل سنت تقرير خواهيم كرد؛ بدان اميد كه اين باب گشوده شده، در پي آمد خود تحقيقات و مباحث جامع‏تر را نيز به دنبال آورد.

زمان شب قدر از جمله مواردي كه در كتب روايي و آثار مفسران اهل سنت در مورد آن، اختلاف نظر وجود دارد و سرانجام اجماع عالمان اين مذهب برآن مهر خاتمت مي‏نهد، موضوع «جايگاه زماني شب قدر» است. شب قدر، اگر چه در تواتر روايات شيعي، قطعاً از شب هاي دهه سوم ماه مبارك رمضان شمرده مي‏شود و ترديد در آن نيز به واسطه روايات منقول از ناحيه معصومين(ع) و نيز تفاوت تفاسير روايات است، اما از اين حيث كه شبي خارج از ماه رمضان نيست، مورد اجماع كلي و قطعي است. در ميان عالمان و در ميراث روايي و تفسيري اهل سنت، اما، ابتدا در اين خصوص و سپس در قطعي كردن جايگاه اين شب در ماه مبارك رمضان ترديد و تفاوت وجود دارد. دسته‏اي از روايات، همچون روايت مشهور «ابوحنيفه» در «شرح‌الازهار»، بر اين اعتقاد تأكيد مي‏كند كه شب قدر به طور قطعي و يقيني نمي‏تواند در اين دهه باشد و بلكه در تمامي ليالي سال پنهان است. روايت مذكور، كه در ضمن مسئله‏اي فقهي وارد شده، چنين است: «شب قدر، در ميان شب‌هاي سال پنهان است و چنان‌چه كسي طلاق همسرش را مشروط به انجام در شب قدر كند، بدون گذشت يك‌سال كامل، طلاق واقع نشده است»

اين حكم‌واره و در واقع روايت مستند، اشاره به اين معنا دارد كه جايگاه زماني شب قدر، در حد احتمال قريب به يقين نيز نيست تا بتوان بر مبناي آن، به شكوك فروع و احتمالات نيز توجه كرد. در حقيقت، اين روايت و روايات مشابه، چون روايت «عبدالله بن مسعود» با اين مضمون كه «تنها كسي مي‏تواند شب قدر را درك كند كه يك‌سال تمام شب زنده‌داري كرده باشد.» بر موضوع پنهان بودن شب قدر به لحاظ جايگاه زماني تأكيد دارد و اين بدان معناست كه احتمال قرار داشتن شب قدر در يكي از شب‌هاي دهه آخر ماه مبارك منتفي و حداقل به لحاظ احتمال، برابر با شب‌هاي ديگر سال است.

اين دسته از روايات منقول در منابع اهل سنت، البته از سوي دسته‌اي ديگر از روايات معتبرتر كه در نهايت به اجماع بيشتر مفسران و عالمان اهل سنت انجاميده است، مورد ترديد و انكار قرار گرفته است، اگر گشودن بابي با عنوان «باب فضيلةٔ (فضل) ليلة‌‌القدر» ملازم و در كنار ابواب «صوم» و «صيام» در منابع روايي اهل سنت نشانه و اشاره‏اي نزديك به موضوع قرار داشتن شب قدر در ماه رمضان و ارتباط آن با ماه صيام پنداشته نشود، روايات معتبر چنداني در اين خصوص وجود دارد كه بر موضوع فوق تأكيد دارد.

از «ماوردي» در «الحاوي‌الكبير» روايتي سراغ داريم با اين مضمون كه «در اين كه شب قدر در دهه سوم ماه رمضان است، ترديدي بين عالمان نبايد باشد، چه، ابوذر از رسول‌الله روايت كرده است كه اين شب در دهه پاياني ماه رمضان است.» نيز روايت «عبدالله بن عمر» از رسول خدا(ص) كه فرموده است: «شب قدر را در دهه پاياني رمضان بجوييد» شايد روايت «عايشه» از احوال رسول مكرم اسلام در دهه پاياني ماه رمضان را نيز تأكيدي بر اين جايگاه زماني بتوان شمرد: «آن‌گاه كه دهه آخر رمضان فرا مي‏رسيد، رسول خدا شب‌ها را بيدار بود و اهل و خويش خود را نيز بيدار مي‏داشت و از زنان دوري مي‌جست.»

همچنين در روايت «ابن عمر» از اعتكاف پيامبر(ص) در دهه پاياني ماه مبارك رمضان را كه در صحيح مسلم آمده است: «پيامبر دهه انجامين ماه رمضان را در اعتكاف بودند.» گفته شد كه با وجود تعدد روايات دسته دوم، يعني روايات مؤيد قرار داشتن شب قدر در ظرف زماني ماه مبارك رمضان و به خصوص در دهه سوم اين ماه، روايات و احكام و تفاسير دسته اول از مفسران و عالمان اهل سنت مبني بر پنهان بودن شب قدر در ليالي مجموع سال تضعيف مي‏شود؛ اما باب اختلاف بر سر تعيين جايگاه واقعي اين شب در ميان شب‌هاي دهه آخر رمضان همچنان در ميان راويان و مفسران حديث اهل تسنن مفتوح است.

روايات و مباحث متعدد و متفاوتي در اين خصوص در منابع اهل سنت وارد شده است كه در يك طبقه بندي كلي به سه دسته روايات تأكيده كننده بر شب بيست و يكم، شب بيست و سوم و شب بيست و هفتم تقسيم مي‏شوند، البته روايات بسيار ضعيفي نيز مبني بر ليلة‌ا‌لقدر بودن شب هفدهم وجود دارد؛ از جمله روايت «ابن‌عباس» در «درالمنثور.»

عمده‏ترين و بيشترين تأكيد در روايات منابع سني، بر شب بيست و سوم حكايت دارد و البته اين تنها در منابع منعكس شده است و در عمل (امروزه) به استناد روايات مربوط به شب بيست و هفتم، اين احتمال قوي‏تر از سايرين دانسته شده و بر آن تأكيد مي‏شود و اعمال ويژه و مؤكد شب قدر نيز در ميان اهل سنت، به طور خاص در اين شب صورت مي‏پذيرد.

ادامه دارد ... .
چهارشنبه 3 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 256]