«گز روغن» گياهي منحصربه فرد اما فراموش شده در سيستان وبلوچستان

واضح آرشیو وب فارسی:خراسان: «گز روغن» گياهي منحصربه فرد اما فراموش شده در سيستان وبلوچستان
سيستان وبلوچستان به دليل شرايط اقليمي و موقعيت جغرافيايي خاص خود، داراي گياهان و منابع طبيعي منحصربه فردي از جمله درختچه گزروغن است كه با بي توجهي مواجه مي باشد؛ درختچه اي كاملا اقتصادي كه در استان هاي سيستان وبلوچستان و هرمزگان مي رويد و كاربردهاي اقتصادي و دارويي فراواني دارد. با اين كه در استان قابليت بسيار بالايي براي توليد اين درختچه وجود دارد اما متاسفانه از اين ظرفيت به خوبي استفاده نمي شود و طرحي كه دكتر «جوانشير» چند سال پيش براي توسعه اين درختچه در نزديكي نيك شهر آغاز كرد، همچنان بلاتكليف مانده است؛ به طوري كه مي توان گفت فراموش شده است. گز روغن يا گز رخ ( مارينگا)گياهي است كه روغن حاصل از آن درصنايع مهمي نظير هواپيماسازي و ساعت سازي كاربرد دارد. جدا از اين، قسمت هاي ديگر اين گياه از جمله پوست، برگ، گل، ريشه و بذر آن داراي كاربردهاي متعدد درحوزه صنعتي، درماني، خوراكي و بهداشتي است. گز روغن، منبع درآمد مناسبي براي بسياري از روستاييان و بهره برداران به ويژه دام داران و كپرنشيناني است كه در دل كوه ها زندگي مي كنند و در بعضي موارد از كمترين امكانات محروم هستند. بذرهاي اين گياه، پس ازجمع آوري و پوست گيري، جوشانده و چند مرحله آبگيري مي شود تا مزه تلخ آن ها از بين برود. سپس تفت داده و به آجيل خشك تبديل مي شود كه يا همراه گندم تفت داده مي شود، يا پس از مخلوط شدن با خرما مصرف مي شود. اين محصول بسيار خوش خوراك و مقوي است و مورد توجه عرب نشينان حاشيه خليج فارس است؛ از اين رو مي توان آن را منبع درآمد مناسبي براي روستاييان محروم اين منطقه تلقي كرد؛ درواقع اشتغال زايي يكي ديگر از مزيت هايي است كه با توسعه توليد اين گونه گياهي در منطقه تحقق مي يابد. درختچه گز روغن، علاوه بر ارزش هاي بالاي اقتصادي، گياهي و صنعتي از ارزش هاي بالاي زيست محيطي نيز برخوردار است؛ به طوري كه توسعه كشت آن، به حفظ منابع طبيعي كمك مي كند و مانع از تخريب بيش از اندازه عرصه هاي طبيعي توسط دام ها مي شود.اين گياه با ارزش درحال حاضر در مناطقي از استان- بلوچستان غربي- نيك شهر و بشاگرد در استان هرمزگان توليد مي شود. رئيس اداره مرتع اداره كل منابع طبيعي سيستان وبلوچستان در اين رابطه مي گويد: از ٣ گونه اين گياه كه در دنيا شناخته شده است، يك گونه آن در استان سيستان وبلوچستان شناسايي شده است. «ميرشكار» مي افزايد: اين درخت از نظر ويژگي هاي گياه شناسي و اكولوژيكي، درخت بي نظيري است و گاه در شرايط بسيار سختي رشد مي كند كه مي توان آن را يك معجزه در عالم گياهي دانست. وي خاطرنشان مي سازد: گل هاي اين درختچه از نيمه دوم بهمن تا اواسط ارديبهشت ماه مي رويد و ميوه هاي آن به شكل لوبياست كه اغلب ٨ تا ١٥ دانه را در كنار هم دربردارد. وي مي گويد: اين درختچه از دو جنبه حايز اهميت است؛ اول اين كه چنين قابليتي دارد كه در مناطق كوهستاني و حتي صخره سنگي رشد كند و دوم اين كه روغن صنعتي با ارزش اقتصادي بالا از آن توليد مي شود كه در صنعت هواپيماسازي و ساعت سازي كاربرد دارد. وي ارزش اقتصادي اين روغن را حدود ليتري يك هزار و ٥٠٠ دلار اعلام مي كند و مي افزايد: اين درحالي است كه ميزان توليد روغن در اين درختچه بسيار بالاست و ٢١ درصد هر دانه را روغن تشكيل مي دهد. «ميرشكار» تصريح مي كند: دانه هاي ميوه اين درختچه علاوه بر ارزش خوراكي، داراي روغن تلخي است كه بر اثر جوشاندن، تلخي آن از بين مي رود و روغن خوراكي به دست مي آيد كه بسيار مرغوب و مورد توجه ساكنان بومي منطقه است.

«سابك زهي» يكي از ساكنان منطقه كوچنيك شهرستان نيك شهر در اين باره مي گويد: از ميوه اين درخت، آجيل تهيه مي شود و هر كيلو بذر برشته شده گز روغن، حدود ٣٠ هزار ريال در بازار به عنوان يك ماده غذايي مناسب و مقوي خريد و فروش مي شود. كارشناس ارشد بيماري شناسي گياهان اداره كل منابع طبيعي سيستان و بلوچستان هم در اين خصوص مي گويد: روغني كه در حال حاضر ساعت سازان كشور با نام تجاري «نووستار» استفاده مي كنند از سوئيس وارد مي شود و هر ليتر آن حدود يك ميليون و ٨٠٠ هزار ريال هزينه دربردارد كه با اين حال معلوم نيست اين روغن وارداتي، منشاء گياهي داشته باشد. «حسين علي نارويي خندان» مي افزايد: از هر كيلوگرم بذر درختچه گز روغن، ٢١٢ گرم روغن استحصال مي شود. وي مي گويد: اين درخت از طريق دانه و قلمه تكثير مي شود كه قلمه زدن موثرترين روش براي توسعه توليد آن است. به گزارش خبرنگار ما در سال ١٣٧٢ طرح مطالعاتي توسعه توليد درختچه گز روغن، توسط زنده ياد دكتر جوانشير در مناطق كوچنيك و نسفوران شهرستان نيك شهر انجام شد و چگونگي تكثير و دامنه هاي رشد آن مورد مطالعه قرار گرفت و در اين خصوص ساختماني نيز احداث شد كه در حال حاضر بدون استفاده مانده است. نتيجه حاصل از اين طرح مطالعاتي، تكثير به روش قلمه زدن و رشد در دامنه جنوبي كو ه ها و صخره هاي اين منطقه بود كه اين طرح در حال حاضر تقريبا به حالت تعطيل درآمده است. رئيس اداره منابع طبيعي شهرستان نيك شهر نيز مي گويد: تمامي قسمت هاي اين درخت از قبيل پوست، برگ، گل، صمغ، ريشه، چوب و به ويژه بذر آن كاربرد دارد، كه برخي درماني و برخي خوراكي است. «ملازهي» مي افزايد: از روغن اين گياه علاوه بر مصرف خوراكي، براي درمان بيماري هايي از قبيل دردهاي رماتيسمي، جذام، زخم معده و حتي به عنوان پادزهر استفاده مي شود؛ ضمن اين كه در توليد لوازم بهداشتي و آرايشي كاربرد دارد.وي تهيه طرح ذخيره گاه گز روغن در منطقه فنوج به مساحت ٤٥٠ هكتار و احداث هلالي ها در محدوده طرح به مساحت ٥٠ هكتار را از اقدامات انجام شده در اين زمينه بر مي شمارد و خاطر نشان مي سازد: توليد سالانه يك هزار و ٥٠٠ اصله نهال و توزيع در بين مردم منطقه، شهرستان، استان هاي همجوار و احداث بندخشكه چين توام با بذركاري با گز روغن در محدوده طرح به مساحت ٤٠٠ هكتار از ديگر اقدامات انجام شده توسط اين اداره است.اگر چه حركت آرام و تلاش هاي انجام شده براي توسعه و توليد اين درختچه با ارزش، نبايد از نظرها دور بماند اما به اين اقدامات مختصر هم نمي توان اكتفا كرد و باتوجه به آثار مفيد و مصارف اين گونه گياهي و اشتغال زايي فراوان آن بايد با بيش از اين به توسعه چنين گياه با ارزشي در مناطق محروم جنوب كشور انديشيد.
شنبه 30 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خراسان]

[مشاهده در: www.khorasannews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 231]