تفسير موضوعي قرآن كريم اثري از مفسر بزرگ حضرت آيت الله جوادي آملي قرآن در قرآن

واضح آرشیو وب فارسی:سایت ریسک: تفسير موضوعي قرآن كريم اثري از مفسر بزرگ حضرت آيت الله جوادي آملي قرآن در قرآن
قسمت اول
همه معارف و حقايق و احكام اسلام از سرچشمه زلال و جوشان قرآن آغاز گشت و ادامه يافت . بعثت نبي خاتم (ص ) با كلام الهي و وحي قرآني آغاز شد كه اين حبل روشنگر و نجاتبخش به مدت 23 سال زمين و زمينيان را روشن كرده روشنايي مي داد و رسول اكرم (ص ) براي پس از حضور مادي خود در ميان امت آنها را به ثقليني ارجاع دادند كه ثقل اكبرش قرآن بوده است .
از همان عصر نزول قرآن قداست و جايگاه قرآن ثواب تلاوت قرآن تعليم و تعلم قرآن حفظ و عمل به قرآن و همه آنچه به شئون قرآن مربوط مي شود در عالي ترين رتبه فكر و فرهنگ مسلمانان و ذهن و عين آنها جا داشت كه يكي از جلوه هاي مدنيت والاي قرآن و توجه عميق و اكيد به آن « تفسير » قرآن فراتر از تعليم و تجويد و تحسين قرائت آن بوده است .
علاوه بر تعدد و تنوع سبك هاي تفسيري به اين معنا كه برخي تفاسير روائي و اثري است در حالي كه برخي ديگر از تفاسير ادبي است و بيشتر به جنبه هاي بلاغي معجزه ها جاودانه پيامبر(ص ) پرداختند. چنانكه برخي رويكرد ذوقي و عرفاني اتخاذ كردند و گروهي ديگر با شيوه اي فلسفي و عقلي از درياي معارف قرآن گوهرها صيد كردند و دسته ديگر مسلك كلامي در تفسير قرآن پيمودند.
اين از يك سو از سوي ديگر تفسير قرآن بر دو گونه است :
1 ـ تفسير ترتيبي ; 2 ـ تفسير موضوعي ;
در تفسير ترتيبي مفسر به ترتيب سوره ها و آيات قرآن از سوره خاتمه الكتاب آغاز مي كند و به سوره ناس ختم مي نمايد. در حالي كه در تفسير موضوعي آنچه محور كار مفسر است موضوع است كه او بر محور آن موضوع و پيرامون آن به سراغ آيات مي رود و ابعاد و اضلاع آن را مي شكافد.
مفسر عظيم القدر آيت الله علامه جوادي آملي قهرمان تفسير قرآن به هر دو شيوه و روش است و اين خود امتيازي بزرگ در كنار امتيازات فراوان ايشان است .
حضرت استاد در حالي كه بيش از بيست سال است كه در عالي ترين سطح در حوزه علميه قم پيگيرتر و پرطنين تر از استاد علامه خود صاحب الميزان (ره ) سفره معارف قرآني را براي مشتاقان حقايق كلام الهي گسترانيده اند و علاوه بر درس روزانه تفسيري كه به صورت ترتيبي مي باشد و معرفي سيزده جلد آماده شده آن از نظر همه قرآن دوستان گذشت ; تاكنون در عرصه تفسير موضوعي قرآن هفده جلد در موضوعات متنوع تقديم قرآن پژوهان نموده اند.
بدنبال معرفي تفسير گرانسنگ « تسنيم » معرفي مجلدات و گزيده اي از آرا و نظرات حضرت استاد كه در اين موضوعات مطرح گرديده تقديم شما امت قرآني مي گردد.
جلد نخست تفسير موضوعي قرآن كريم با عنوان « قرآن در قرآن » است كه مباحث و تبيين و تفسيرهاي استاد پيرامون كلام الهي و معجزه جاودانه نبوي در پنج بخش سامان دهي شده است . بخش اول : حقيقت قرآن بخش دوم : اعجاز قرآن ـ كه در دو فصل تعريف اعجاز و ويژگي هاي آن و ويژگي هاي اعجاز قرآن برگزار شده است ـ بخش سوم : رسالت قرآن بخش چهارم : جاودانگي قرآن كه در دو فصل خاتميت و كمال قرآن و عصمت و عدم تحريف قرآن بحث شده است ـ بخش پنجم : فهم قرآن
تنزل وحي و ترقي روح
حضرت آيت الله جوادي آملي در بحث تنزل وحي و دريافت آن مي فرمايد : « هر آيه قرآن ظاهر و باطني دارد و باطن آن نيز حاوي باطن ديگري است و قرآن كريم علاوه بر ظاهر و باطن تاويل نيز دارد كه همان « ام الكتاب » است . قرآن كريم از مبدا عيني و از اسماي حسناي ذات اقدس اله تنزل يافته است و پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و سلم با ترقي به مقام لدن و عقل محض حقيقت قرآن و ام الكتاب را از نزد خداي سبحان تلقي نموده است .
از اين دو بيان روشن مي شود كه تنزل قرآن بدون ترقي پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم و تنزل وحي بدون ترقي روح انسان كامل امكان پذير نيست و بلكه اين دو يك چيز هستند... تمام باطن ها و تاويل هاي قرآني مشهود رسول اكرم صلي الله عليه و آله و سلم است و باطن هيچ آيه و تاويل هيچ مطلوب بر آن حضرت پوشيده نيست ... مرحله نازله قرآن كريم كه به صورت الفاظ عربي است و جامعه در خدمت آن قرار دارد رقيق شده ام الكتاب است كه مرحله عاليه آن قرآن مي باشد. ذات اقدس اله آن حقيقت متعالي ام الكتاب و كتاب مكنون را تنزل داده و رقيق نموده و در قالب مفاهيم و الفاظ بر وجود مبارك رسول اكرم صلي الله عليه و آله و سلم نازل فرموده است تا براي عموم مردم قابل درك و تعقل باشد. »
فرشته امين واسطه وحي الهي
علامه جوادي آملي در بحث از وحي و اقسام آن درباره وحي با واسطه تصريح مي كنند : « خداي سبحان گاهي با ارسال پيك و رسول خود با انسان كامل سخن مي گويد جبرئيل امين را ارسال مي كند كه او حامل « كلام الله » است . در اين وحي مع الواسطه هم اصل رساندن وحي را جبرئيل (عليه السلام ) به اذن خدا انجام مي دهد و هم آنچه را كه مي رساند به مشيت و خواست خداوند است . اين پيك الهي چيزي از خود ندارد نه از خود بر وحي مي افزايد و نه از وحي مي كاهد و نه بدون اذن خداوند تنزل مي كند... اين روح و اين پيك وحي در همه هستي اش امين است . »
صاحب تسنيم درباره موضوع تفاوت وحي ها بر حسب قابل ها مي فرمايد : « گاهي انسان حالي خاص پيدا مي كند كه تكلم الهي را بي واسطه دريافت مي كند و گاهي با واسطه فيض را مي گيرد كه آن واسطه يا فرشته و روح امين است و يا واسطه « حجاب » با عرض آنكه تفاوت نسبت به انسان كامل و مستمع است نه نسبت به متكلم و منشا وحي . البته تفاوت در اسماي حسناي الهي راه دارد و امتيازي بين ظهور هر كدام با ظهور ديگري موجود است ولي تغيير و تحول در آنها راه ندارد. »
قرآن تكلم الهي است
مفسر بزرگ قرآن علامه جوادي آملي درباره حقيقت كلام الهي از زاويه اي ديگر بحث را پي مي گيرد و مي فرمايد : يكي از سئوالاتي كه پاسخ به آن معرفت ما را به قرآن كريم بيشتر مي كند اين است كه آيا وقتي كلام خدا به رسول اكرم صلي الله عليه و آله و سلم رسيد وحي الهي در وجود آن حضرت ختم مي يابد و ايشان پيام خداوند را به مردم ابلاغ مي كنند يا وجود مبارك آن حضرت همانند فرشتگان مجراي وحي و مسير تكلم الهي است تا به انسانهاي ديگر هم برسد و آنچه به انسانهاي عادي مي رسد حلقه اي از حلقات نهايي كلام خدا و مهره اي از سلسله وحي الهي به شمار مي رود »
استاد در مقام پاسخ مي گويد : « بنابر فرض اول انسان عادي كلام خداوند را نمي شنود بلكه پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم كلام خدا را به مردم ابلاغ مي كند. و بنابر فرض دوم انسانهاي عادي نيز كلام خداوند را مي شنوند اگر چه به واسطه پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم ; البته بين شنيدن آن حضرت از فرشته وحي و شنيدن انسانهاي عادي از ايشان فرق عميقي وجود دارد... رسول اكرم صلي الله عليه و آله و سلم در استماع وتلقي وحي معصوم است همان را طبق واقع (علي ماهو عليه ) مي يابد. ولي انسان عادي ممكن است آن را درست تلقي نكند. تلقي رسول اكرم صلي الله عليه و آله و سلم از خداوند يا فرشتگان به نحو علم حضوري است ولي تلقي انسان عادي از رسول اكرم صلي الله عليه و آله و سلم به نحو علم حصولي است ... قرآن كريم نه تنها كلام الهي است بلكه تكلم الهي نيز هست و هم اكنون خداوند است كه با ما سخن مي گويد. »
راه تشخيص معجزه از سحر و علوم غريبه
در بخش دوم كه بحث از معجزه و ويژگي هاي آن و نيز معجزه بودن قرآن است استاد در مقام فرق ميان معجزه با سحر و علوم غريبه در تبييني ظريف مي فرمايد : « معجزه از لحاظ ثبوت آن پديده خاصي است كه خداوند اذن تحقق همتاي آن يا برتر از آن را به طور عادي ندهد گر چه معجزات نسبت به يكديگر گاهي مساوي يا برترند و در مقام اثبات مي توان چنين گفت : معجزه در هر عصري از جنس پيشرفته ترين رشته هاي علمي آن زمان است چنانكه سر تنوع اعجاز نيز چنين بيان شده است و چون مدعي نبوت با ارائه معجزه تحدي كرده و مبارزه مي طلبد انگيزه همگان به منظور مقابله با او شوريده مي شود و دواعي فراوان نيز براي شركت در اين پيكار اعتقادي برانگيخته خواهد شد و توده مردم به كارشناسان در آن رشته مراجعه مي كنند و اين متخصصان صاحب نظرند كه مي توانند با تدبر در همه جوانب امر و استمداد از برخي مبادي تجربي در رشته مورد تخصص خويش به خوبي از راه حدس دريابند كه آنچه مدعي نبوت آورده است گر چه ظاهرا شبيه بعضي از كارهاي غير عادي متخصصان در اين زمينه است لكن تامل كافي چنين نتيجه مي دهد كه اعجاز نبي هرگز از سنخ كار متخصصان نيست تا آنان يا ديگران با انتظار پيشرفت آن رشته تخصصي در آينده دور يا نزديك بتوانند همانند كار او را انجام دهند. چنانكه ساحران فرعون با تدبر در نحوه كار موسي كليم (عليه السلام ) فهميدند كه كار حضرت موسي از سنخ كار آنها نيست تا با پيشرفت رشته تخصصي سحر آنان با متخصصان ديگر بتوانند همتاي آن را بياورند لذا به حضرت كليم (عليه السلام ) ايمان آوردند و هرگونه خطري را براي صيانت دين الهي تحمل نمودند.
تكامل پذيربودن فهم قرآن
آيت الله جوادي آملي در بخش فهم قرآن درباره تكامل پذيري فهم قران مي فرمايد : « آيات قرآن كريم با دست اعجاز الهي به گونه اي تنظيم شده كه تا پايان جهان معارف نوراني آن فراراه انسان است و در هر زمان فهم از قرآن چه از نظر كيفي و چه از نظر كمي در تكامل و تزايد است . هر چه فطرت انسان ها شكوفاتر مي شود و عقل و علم آنان از انسان و جهان افزون تر مي گردد فهم از قرآن نيز شكوفاتر مي شود و نه تنها تعداد يافته هاي او از اين كتاب جاودانه رو به تزايد مي نهد كه فهم هاي گذشته او نيز پرفروغتر مي گردد. » ايشان با مردود دانستن تفكر اخباري گري در فهم قرآن و روايات مي فرمايد : « افهام مختلف است و وحي الهي همانند باران رحمتي است كه از آسمان غيب مي بارد و دل هاي مفسران همانند ظروف گوناگون كه هر كس به اندازه طرفيت خود بهره مي برد شايد آيندگان بتوانند معارف الهي را چه در قرآن و چه در روايات اهل بيت عصمت و طهارت به نحو دقيق تر و عميق تري از گذشتگان خود بفهمند و آيات الهي نيز به گونه اي است كه فهم هر مرتبه اي از آن راه را براي فهم مراتب بالاتر هموار مي سازد. »
هر آيه قرآن ظاهر و باطني دارد و باطن آن نيز حاوي باطن ديگري است و قرآن كريم علاوه بر ظاهر و باطن تاويل نيز دارد كه همان « ام الكتاب » است
آيات قرآن كريم با دست اعجاز الهي به گونه اي تنظيم شده كه تا پايان جهان معارف نوراني آن فراراه انسان است و در هر زمان فهم از قرآن چه از نظر كيفي و چه از نظر كمي در تكامل و تزايد است
چهارشنبه 27 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت ریسک]

[مشاهده در: www.ri3k.eu]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 457]