روستای خانقاه گنجینه ای در تاریخ

واضح آرشیو وب فارسی:پی سی سیتی: روستای خانقاه گنجینه ای در تاریخ / فتح اله نجفی

http://static1.bareka.com/photos/medium/17011568.jpg

به نام خدا

خاراگاKharaga خانه گا ،خانقاه ، با قدمتی تاریخی بیش از 3000 سال

خانقاه در معنی :

** خانقاه معرب خانگاه ، محل اجتماع درویشان ، جائی که مشایخ و درویشان بسر ببرند و عبادت کنند ، خانقه نیز می گویند .

** در لغت نامه دهخدا چنین آمده ، خانقاه دهی است از دهستان اورامان لهون ، بخش پاوه ، شهرستان سنندج ، واقع در 3 هزار گزی جنوب باختری پاوه ... ناحیه ای است کوهستانی و سردسیر دارای 750 تن سکنه که به زبان کردی و فارسی تکلم می کنند .

توضیح نویسنده مقاله : ( لازم به ذکر است که زبان قدیمی و مادری ، اهالی روستا ، زبان کردی و هورامی ( پهلوی ) بوده و با آن صحبت می کنند . و مردم روستا با زبان رسمی کشور یعنی زبان فارسی آشنایی کامل دارند و می توانند با آن زبان بخوانند و بنویسند . و تکلم نمایند

تعریفی برای خانقاه توسط محققین :

** خانقاه یا خانه گا یعنی عبادتگاه چه در دوره قبل از اسلام که آتشکده و عبادتگاه زردشتیان در آن نزدیکی وجود داشته و چه بعد از اسلام که مسجد و عبادتگاه بزرگی در آن ساخته شده که قدمت زیادی دارد . آثار باستانی نظیر باقیمانده ی دومین آتشکده ی ایران در دوره ی حضرت زرتشت است که این آتشکده 750 سال قبل از ظهور اسلام فروزان بوده است .

** وجود آتشکده معروف پاوه که بعد از آتشکده آذر گشسب بزرگترین آتشکده ایران بوده که 800 هشتصد سال مداوم دایر و آتش مقدس در آن برافروخته شده ، و عده ای از پادشاهان ساسانی پیاده به زیارت آن رفته اند که پس ازحمله اعراب به ایران ویران شده و خراب های آن هنوز باقی است .

** در 4 کیلومتری پاوه در میان دره ای خوش آب و هوا قرار گرفته . چشمه ها و سراب های فراوانی در داخل روستا و یا در حاشیه آن موجود می باشند . وزمینهای مناسبی جهت کشت و زرع وجود دارند که در طول تاریخ مردم ازآن استفاده نموده اند . مراتع بکر و مناسب دامداری داشته که انسان را در صده ها و یا هزاران سال پیش به خود جلب نموده است

** مردم خانقاه در گذشته دارای آئین میترائیسم ( مهر یا نور پرستی ) و آئین زردشتی و سپس به آئین اسلام روی آورده اند . به همین دلیل دارای مردمی صبور ، با فرهنگ ، و متدین وامین و مهمانواز وصادق و کوشا و قانع وبا تقوا می باشند . مردم روستا صد در صد مسلمان و دارای مذهب اهل تسنن و پیرو امام محمد شافعی ( ره ) می باشند .

مولوی کرد در بیان اشعار خود در اشاره ای به خانه گا که بسیار نام آشنا ی ایشان هم هست چنین می فرمایند :

سه ر به ر که ر نه سه ر کوی ئاتشگاوه
بدیه و مه سکه ن ( خانه گا) و پاوه
ساماچان یاران ئینه چیش بی یه ن
قه زاله (قه رزاله ) نالاش چون جاران نی یه ن

موقعیت زیستی در روستا ی خانقاه :

وجود چهار عنصرمهم زیستی از جمله ( نور ، خاک ، آب ، هوا ) در کنار هم ویا در موقعیت و محدوده روستای خانقاه ، این امکان را بوجود آورده که در طول ایام انسان را به خود جلب ودر آنجا سکونت نمایند . که این شرایط زیستی در کمتر جایی مشاهده و یا با هم اتفاق می افتند . پس روی آوردن انسان به دانجا به همین علت بوده است .

اورامانات یا Golambar قبل از مادها :

قبل از آمدن مادها طوایفی آریایی به نام گوتی ها در اورامانات و میانه زاگرس مستقر بوده . و سکاهای آریایی نژاد پیش از عهد مادها یعنی در سال 652 پیش از میلاد مسیح به کردستان و بویژه اورامانات که در آن هنگام Golambar (گول آمبر) گفته میشد هجوم آورده و به مدت 30 سال بر این منطقه و ماد حکومت کرده اند .

آنان به خدای خدایان یعنی آنو Ano یا آپی Api معتقد بودند و کلاهی داشتند به نام بورگ Borg که در بین مردم به کلاو بورگ مشهور بود واز برگن یا پشم مرغوب گوسفند ساخته شده و اکنون هم مورد استفاده با همین نام می باشد . و یا کلاهی از نوع دیگرداشته اند به نام طاقیلا که اکنون مورد استفاده مردان قدیمیبوده وبه نام تاقی لی گفته می شود. و کلماتی مثل ژه ره ژ ( کبک ) و چه ته ( راهزن ) و برک ( آپاندیس ) و ژار( زهر ) و یاپراخ ( دلمه ) از سکاها در بین مردم اورامانات به جا مانده و هنوز برسر زبانهاست .

که کماکان تعدادی از اهالی روستای زردویی و درمور به نام گل عنبر یا همان گل آمبر ( Golambar ) مشهور می باشند .

خانقاه در تاریخ باستان :

در سال 550 قبل از میلاد راه یا جاده ابریشم آنطور که هرودت یونانی می گوید این راه ابریشم ازGolambar ( اورامانات ) در عهد مادها می گذشت و کاروانها یا بازرگانان چینی ، خراسانی ، ایتالیایی به شهرKharaga خاراگا ( محل خاخامها یا روحانون یهودی ) یا (خانه گا و خانقاه فعلی ) آمده و کهربا یاکاره با ، که بیشتر در قسمت جنوبی تر خاراگا بنام Darmo یا ( درمور فعلی ) ساخته می شدند جمع آوری و از شهر خاراگا یا خانه گا به پالانیا Palania در هورامان عراق رفته و از آنجا به نینوا ( موصل فعلی ) و سپس به سوریه و مدیترانه و ایتالیا می رسیده است .

خانقاه و آیین مهر پرستی :

اگر به گوشه و کنار روستای خانقاه توجهی بیفکنیم در حین حفاری و یا خاکبرداری و.. بارها مشاهده گردیده که خمره های بزرگی با شیوه های خاصی در داخل زمین قرار داشته اند که باقیمانده و یا آثاری از استخوانهای پوسیده انسان در آن بوده . که این مربوط به زمانهای قبل از آیین زردشتیان بوده که مردم در آن زمان دارای آئین میترائیسم یا نورپرست یا مهر پرست بوده اند . بطوریکه اجساد مردگان خودرا در آن قرار می دادند . اگر اینکار در صبح اتفاق می افتاده دهانه خمره حاوی جسد روبه شرق بوده و اگر ظهر بوده روبه آسمان و اگر بعدازظهر بوده روبه مغرب بوده . که این به هزاره قبل از حکومت مادها منتهی میشود .

خانقاه و آرامگاه ، هارامن نبی ، پیامبر عبری :

در حدود 2600 سال پیش ودر زمان آشوریان تعداد 4000 یهودی ساماریه را اسیر که به منطقه ماد ها کوچانده اند و عده ای به پاوه در محل گولان ( Goolan ) یا گولانه فعلی و تعدادی در خاراگا ( Kharaga ) ، یا خانه گا یا خانقاه ، و درمور (Darmo) مستقر می شوند . که آنان در صنعت زرگری و ساخت کاره با یا کهربا مهارت زیادی داشته اند و از آنان در این کار استفاده گردیده است . و دولت ماد به آنان اجازه تام می دهند که آیین خودرا گرامی بدارند . و آنان هم در محلی به نام شلماو( Shellmaw ) مکانی بنام یانشت ( Yansht ) را جهت پرستش خود بنا می نهند . که در پاوه و اورامانات بیشتر کوهها اسامی قوم موسی را دارند مثل شلماو(Shellmaw ) که درعبری نام آن مکان ( خدای سعادت یهوه ) نام داشته و تا سالها درآنجا ساکن می مانند . در کتاب ادیان یهود آمده است که هارامن نبی این پیامبر عبری به اورامانات فرستاده شده ، که مدتها خاخام یا نشت شلماو(Shellmaw ) و گولان آتشگاه ( ئاته ژگاه ) بوده که تا به امروز نام آن محل باقی است . در مورد دفن این پیامبر بعضی ها مکان شلماو را در پاوه می دانند و ... .

خانقاه و آئین زردشتی :

مردم پس از آئین میترائیسم یا مهر پرستی و یا نورپرستی آئین زرتشت را به مدت 8 قرن قبول کرده اند . آیین مردم اورامانات قبل از اسلام زردشتی بوده زردشتیان به خدای واحد (ج) ایمان داشتند و اهداف آنان برمبنای گفتار نیک و پندار نیک و کردار نیک بوده . و در بین آنان آتش از تقدس خاصی برخوردار بوده است . به همین دلیل قداست آتش هنوز هم دربین مردم وجود دارد ، برای مثال بسیاری از زنان و مردان قدیمی منطقه هنوز هنگام خاموش کردن آتش کلمه « بسم الله » را ذکر می نمایند که گویای احترام آنها نسبت به آتش است . و یاروشن کردن آتش در شبهای نوروز و چهارشنبه سوری یا در زمان شب هفت تولد فرزند و نام گذاری او بیشتر اقوام و یا همسایه ها چراغ یا هر وسیله ی روشنایی دیگری را به منزل طفل تازه به دنیا آمده می بردند و در مسیر راه عبور و مرور آویزان می کردند . و یا از ریختن آب بر روی آتش بعد از غروب افتاب و یا درشب منع بودند و یا اگر مجبور به خاموش کردن آتش می شدند حتماً دعا و یا وردی خوانده می شد . و یا اینکه درخت یا حیوانی را به اسم کودک تازه به دنیا آمده القا می کردند تا در زمان بلوغ از آن مراقبت و حیات کشاورزی و دامداری را در وجود او شکل می دادند . که اینگونه موارد و بسیاری دلایل دیگر در روستای (خاراگا یا خانه گا یا خانقاه ) به وضوح مشاهده و قابل لمس می باشند .

ئاته ژگا ، ئاتشگا ، آتشگاه :

این قله که به نام آتشگاه یا شاخی( ئاتشگا ) نام برده شده ، از زنجیره رشته کوههای زاگرس و شاهو می باشد .که از نزدیکی سریاس شروع و تا سیروان در مرخیل ادامه می یابد . قله آتشگاه به عنوان بلند ترین قله دامنه جنوبی شاهو ( 2465 متر ) دیدگاهی بسیارجالب و دیدنی دارد .

که منطقه ای وسیع تا نزدیکی کرمانشاه و روانسر وجوانرود و ثلاث باباجانی و هلبجه وشهرزور و مناطقی از کردستان و مریوان را تحت دیدگاه خود قرار داده است . به همین علت در زمان زردشییان جای روشن کردن آتش بوده که به آن وسیله پیام آیین خودرا اعلام نموده اند .**** آتشکده پاوه ( آتشگاه) حدود 750 الی 800 سال مداوم دایر بوده تا بالاخره پس از حمله اعراب به دست آنان تصرف و ویران شده است .

آثار باستانی قلعه گبریان یا قلاو گاوران :

آثار باستانی و خرابه های قلعه گبریان یا قلاو گاوران یا زرتشتیان در محل شلماو که بعداًودر زمان حمله اعراب به ایران و خانقاه تخریب و خراب شده است، هنوز باقیمانده و مشاهده می شود .

خانقاه و زبان اورامی :

به قول پرفسور مینورسکی ،ایشان معتقد به (ماد ) بودن مبدأاکراد است . او می گوید که برای کردها که در منطقه وسیعی پراکنده اند و از نظر جسمانی اختلاف قابل ملاحظه ای باهم دارند عوامل اصلی لازم برایتشخیص خصایص ملی آنهاعبارت است از نحوه زندگی و از آن بالاتر زبان کردی که بی شک به زبانهای ایرانی شمال غربی تعلق دارد و.. زبان کردی یکی از زیان های کهن جهان و آریایی بوده و ریشه آوستایی و پارسی باستان و پهلوی دارد .و همچنین با تحقیقاتی که توسط زبان شناسان جهانی چون دارمستتر و راولینسن ،لازار ، کولسنکف ، زرزلنچافسکی ، ادوارد شی یرا و.. برروی زبان کردی انجام داده اند آنرا خالص ترین زبان آریاها دانسته اند .به همین دلیل اگر چشم اندازی بر فرهنگ و آداب و رسوم و زبان مردم خانقاه بیندازیم می بینیم که تمامی مردم با یک لهجه خاص ( اورامی) تکلم نموده و سایر زبانهای ( عربی و یا گویش روستاهای همجوار ) در آن تأثیرچندانی نداشته است و حتی زبان یا گویش مهاجرین در آن حل شده است . یعنی اکثریت قریب به اتفاق مردم با همین زبان بومی اورامی ( هورامی) تکلم می نمایند . اگر غیر از این بود بایستی اول زبان عربی ( زبان مهاجرین عرب) و سپس سورانی زبان ره گذران در محل رواج پیدا می کرد . که نمونه این شیوه در روستاهای همجوار ( بندره و گلال و دوریسان ) بخوبی نمایان و مشاهده می گردد . و فصیح بودن گویش زبان مادری (هورامی ) در روستا بیانگر این است که زنان( مادران ) روستا کلاً بومی و یاازآن محدوده می باشند.

قانع می فرمایند :

شاخی هه ورامان هه ر چه ند ره نجه روم
زرو چاک بزانه ، که ممنونی توم
چونکه پاراستت ، تو ، ئه و زمانه
تیکه لت نه کرد ، له گه ل بیگانه

**ودر جایی هم می فرمایند :

کتیبی زه رده شت ، که ئاویستایه
وه ک باقی کتیب ، خه لاتی خوایه
به زوان هه ورامی ، هاته سه ر به شه ر
یانی ها، زه رده شت ،بوو، به پیغه مه ر

سید باقر هاشمی می فرمایند :

زوانی هه ورامی ، زوانی شیرینه
زوانی میژینه و ، کون ودیرینه
دودلیم نیه ، که ئه و زوانه
دایکی زوانی،زوربه ی جیهانه

خانقاه و آثار شیرین و فرهاد :

کوه حفاری شده در قسمت شرقی خانقاه در محل پردیبر و در حاشیه هفت سواران بنام سنگ شیرین و فرهاد مربوط به دوران قبل از اسلام بوده که بنا به موقعیت مهم واستراتژی آن محل و ساکنانش احتمالاً جنگی بین سپاه اسلام و مردم اتفاق افتاده است . که وجود قبرستان صحابه هفت سواران در جوار محل دال برآن می باشد

پیران در خانقاه :

تا چند دهه پیش تعدادی از پیران در روستا مثل سایر جاه ها چنین معتقد بودند که زمین روی شاخ گاو و گاو روی پشت ماهی و ماهی در آب قرار گرفته که زمان و وقوع زلزله را ناشی از نشستن خرمگس روی پیشانی گاو و تکان دادن سر گاو و یا حرکت ماهی زیر دست وپای گاو را می دانستند . و یا اینکه صدای برآمده در داخل رادیو را صداهای جن ودیوو ..می دانستند وهمچنین بیان واعلام رفتن انسان به کره ماه و تسخیر آنرا کفرمی پنداشتند .

خانقاه و آئین اسلام :

وجود آرامگاه شهدای صدر اسلام در روستا ی خانقاه ( هفت سواران ) بیانگر این است که جمعیتی با آئین خاص در محل و منطقه وجود داشته اند که با حمله اعراب به ایران وشروع حرکت اسلامی منطقه بدست سپاه اسلام تصرف گردیده است . که تخریب معابد زرتشتان در محل شلماو، بنام قلعه گبریان یا

( قلاو گاوران ) و دومین آتشکده بزرگ گبریان یا زرتشتیان در آتشگاه دلیلی بر اهمیت و موقعیت و سکونت در روستای خانقاه یا خانه گا می باشد .

له هه وراماندا ، گه لی ئه سحاون
شه هید کراون ، له وی نیژراون
مه شوربه شه خس و ، پیرو کاملن
زیاره تگای خاوین ، بو ساحیو دلن

خانقاه ، شیوه و فرم مردم :

اگر به شیوه و فرم اهالی روستا نگریسته شود و کنجکاوی خاصی انجام گیرد اکثریت مردم نسل قدیم روستا به دو دسته تقسیم ویا جای می گیرند. دسته اول که شکل وشباهت بیشتری به قیافه آریاییها دارند که از نظر پوست (سفید) ودارای تنه یا جسمی بلند دارند و لباس مخصوص بیشترمردان قدیمی به نام (چوخه و رانک) که ازنوعی پشم مخصوص به نام (مه ره ز) تهیه می گردد وفرنجی یا کوله بال که آنهم از پشم مرغوب به نام برگن تهیه می شود وکوا و پانتول که از نوعی پارچه می باشد و برسرخود تاقیلا و دستمال مخصوصی به نام مشکی که ساخته شده از ابریشم ایرانی و بیشتر یزدی می باشد استفاده می نمودند . شال یا کمربند آنان از پارچه های رنگارنگ بوده و نحوه بستن آن بیشتر با سه گره که بیانگر گفتار نیک و پندار نیک ورفتار نیک که از ارکان آیین زردشت بوده می باشد استفاده نموده ویا می نمایند . دلیل نحوه بستن آنرا چنین تفسیر می کنند که هرگاه کسی عصبانی می گردید برای فرو نشاندن یا جلوگیری از عصیان خود ، وقتی چشمش به این سه گره که در جلو کمر و در شال موجود بود ه می افتاده همان سه مورد آیین زردشت برایش تداعی و به همین دلیل آرامش خاطر خودرا حفظ نموده است . زبان اورامی یا هورامی و یا بومی محل ویا آنچه از گذشته بوده است رابهترصحبت می کنند اما دسته دوم افرادی هستند که از نظر پوست (سبزه) و دارای جسمی کوتاه تر از نژاد آریاییها را دارند ، و پوشش لباسهای مردان آنها بیشتر به نام سلطه و کوا ویا سلطه و پانتول که لباس غیرمردم منطقه می باشند رااستفاده می نمودند و دستمال یا سربند آنها بیشتر بنام عمامه یا( می زه ره ) و شال کمر آنان هم بیشتر از پارچه سبز می باشد . لباس زنان کلاً از نوع کردی و محلی بوده که این فرم دلیلی بر بومی و محلی بودن زنان می باشد .

خانقاه و بست :

در گذرتاریخ خانقاه ، محل و جایگاه مردمانی بزرگ و با ارزش ومحل فرمانروایان و افراد صاحب نام و معتمد و دارای اماکن مقدسی بوده . به همین دلیل هم مردم و آن روستا در منطقه اورامانات دارای ارزش و جایگاه بلندی بوده است و برای آنان ارزش و اهمیت خاصی قائل شده اند .که در صورتیکه در منطقه قتل و یا گرفتاری برای مردم چه مرد و چه زن بوجود آمده باشد آن شخص یا اشخاص فوراً خودرا به محدوده یا موقعیت خانقاه رسانده و در خانه یکی از بزرگان روستا تا زمان رفع مشکل بعنوان پناه جو بسرمی بردند ویا به بست می نشستند . و درآنجا در امان بوده اند . که این موضوع مهم شاید در طول قرنها که روستا موجود بوده و در تمامی منطقه آنرا می شناخته اند این چنین ارزش و احترام و یا موقعیتی بوجود آمده است .

گریز گاه دل خسته زلف چون شست است
ستم رسیده علاجش نشستن بست است

خانقاه و از بین رفتن آثار و کتب با ارزش :

در زمان بازسازی مسجد باباشیخ حسن ودر دهه 40 کتابخانه مسجد دارای تعداد زیادی آثار کتاب و اسناد و مدارک قدیمی نفیس و باارزش بود که متاسفانه بنا به تصمیماتی که توسط معتمدین یا بزرگترها ی روستا گرفته شد مقرر گردید که آن همه آثار بایستی معدوم شوند !؟ که مقدار آنها در چند گونی جاسازی شدند ، و در چند محموله آن همه آثار با ارزش و قیمتی با بار الاغ به آتشگاه حمل و در داخل چاه ( بیره دوه به ره) ریخته شدند ودرآنجا معدوم شدند !؟ و آن آثار با ارزش برای همیشه از بین رفتند . که نسل حال برای آن همه گنجینه که می توانست بیانگر تاریخ وسوابق فرهنگی و زیستی این روستا باشد ، افسوس می خورند؟ !

خانقاه و قبرستانها :

با یک بررسی ساده و گذری بر موقعیت روستای خانقاه مشاهده می گردد که دراین روستا به دوشیوه مردگان را دفن نموده اند ، نوع اول مربوط به دوران قبل از اسلام می باشد که در زمان آیین میترائیسم مردگان را در داخل خمره های بزرگ گذاشته و سپس در داخل خاک دفن نموده اند . و یا اینکه در بعضی محلها قبر های دو طبقه مشاهده شده است و نوع دوم مربوط به دوران آیین اسلام می باشند .

آثار تاریخی مهم و باارزش روستای خانقاه شامل :
1- خمره های مشاهده شده حاوی اجساد انسان مربوط به دوران آئین میترائیسم یا نورپرستی در حاشیه روستا .
2- آثار تخریب شده و بجای مانده قلعه گبریان ( قلاو گاوران ) یا زردشتیان در محل شلماو (Shellmaw ).
3- آثار باستان و بجای مانده دومین آتشکده بزرگ ایران ( آتشگاه ، ئا تژگاه یا ئاتشگاه ).
4- آثاریا سنگ حفاری شده شیرین و فرهاد در پردیبر .
5- آرامگاه شهدای صدر اسلام معروف به ( هفت سواران ) .
6- آرامگاه باباغازی و باباشیخ حسن .
7- آرامگاه پیروسین
منابع :

نکاتی از کتاب در دست تهیه نویسنده مقاله

جاذبه های گردشگری اورامانات : محمد خالدی مکی

تحقیقی پیرامون زبان کردی وسایر تحقیقات : امیر امینی

جغرافیای اورامان : محمد غریب معاذی نژاد - کیهان احمدی

سه ربوردیکی هه ورامان و سه ردانیکی ته ویله : ماموستا عبدالرزاق

میژوی هه ورامان محمد امین هورامی

هانای دل سید باقر هاشمی

تحقیقات میدانی نویسنده

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: پی سی سیتی]

[مشاهده در: www.p30city.net]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 280]