پيامبرِ مدارا و قاطعيت

واضح آرشیو وب فارسی:سایت دانلود رایگان: «مدارا» و «صلابت»، هر دو از سيره پيامبر(ص) و تعاليم قرآن كريم به شمار آمده و در حيات سياسي و اجتماعي پيامبر(ص) چه در فقدان قدرت و حكومت، و چه پس از تشكيل حكومت و كسب اقتدار، در گفتار و رفتار ايشان استمرار داشته‏اند.1 «مُدارا» در لغت، به معني نرمش و ملاطفت و رفق با مردم و چشمپوشي از خطاي آنان است و در روايات اسلامي نيز به همين معنا بكار رفته است.
در بررسي قرآن كريم و روايات و سيره پيشوايان دين به دست مي‏آيد كه «مدارا و نرمش» و «رأفت و رحمت»، اصل جاري اسلامي و ارزش مسلّم قرآني و از عوامل گسترش اسلام در شبه جزيره عربستان و جهان بوده است. ابتدا بايد بررسي كرد كه ظرف جريان مُدارا و نرمش بعنوان اصل ارزشي اسلام كجاست؟ آيا يك اصل مطلق است؟ و آيا همه جا حتي در اصول و قوانين ديني جاري است؟ اين اصل، بي‏شك نمي‏تواند مطلق باشد و حتما حدودي دارد كه اجراي آن فراتر از اين حدود، آن را تبديل به يك پديده ضدارزشي يعني مداهنه و مصانعه و سازشكاري در حق مي‏گرداند. همانگونه كه ترك اين اصل در مرز خويش نيز به ناهنجاري «خشونت» مي‏انجامد. از آيات و روايات به دست مي‏آيد كه مُدارا در مسائل شخصي و نيز مسائل اجتماعي كه در تقابل با حقوق ديگران نيست و در كيفيت ترويج اسلام و ارزشهاي ديني، توصيه شده اما در مسائل اصولي دين و اجراي حدود و احكام ديني، نرمش كاملاً مذموم و ناروا است و سهل‏انگاري در اينگونه مسائل، به پديده‏اي مذموم بنام «ادهان و مُداهنه» منجّر مي‏شود كه مورد نهي شديد اسلام است و اگر به تضييع حقوق ديگران [= حقّ‏النّاس] بيانجامد نيز «معاونت در ظلم» بشمار مي‏رود.
اينك به نمونه‏اي مختصر از آيات و روايات و سيره اولياء ديني در خصوص مدارا و نيز قاطعيت و صلابت، اشاره مي‏كنيم:
قرآن و مُدارا:
قرآن كريم در توصيه به مدارا در مواردي كه به تضييع حقوق و حدود شرعي نينجامد، از جمله فرموده است:
1) فبما رحمةٍ من اللّه لِنتَ لهم ولو كنتَ فظّا غليظ القلبِ لانفضّوا من حولك فاعف عنهم واستغفرلهم و شاورهم في‏الامر فاذا عزمت فتوكّل علي‏اللّه انّ اللّه يحبّ المتوكّلين.2
(به رحمت الهي، با آنان نرمخو و پرمهر شدي. اگر تندخو و سخت‏دل بودي بي‏شكّ از پيرامون تو پراكنده مي‏شدند، از آنان درگذر و برايشان آمرزش بخواه و در كارها با آنان مشورت كن و چون تصميم نهائي را گرفتي بر خدا توكل كن كه خداوند، توكّل‏كنندگان را دوست مي‏دارد.)
در اين آيه به يك صفت لازم در رهبري اسلامي يعني گذشت و نرمش و انعطاف در برابر كساني كه تخلفي از آنها سر زده و بعد پشيمان شده‏اند اشاره شده است.3
2) لقدجاءكم رسولٌ من أنفسكم عزيزُ عليه ما عنتّم حريصٌ عليكم بالمؤمنين رؤفٌ رحيمٌ.4
(بي‏شك براي شما پيامبري از خودتان آمد كه بر او دشوار است اگر شما در رنج بيفتيد، به سعادت شما حريص و نسبت به مؤمنان، دلسوز و مهربان است.)
3) فلعّلك باخعٌ نفسك علي آثار هم إن لم تُؤمنوا بهذا الحديث أسَفا.5
(بسا اگر ايمان نياورند، تو جان خود را از اندوه در پيگيري مصالح مردم، تباه كني.)
4) ... فلاتذهب نفسك عليهم حسراتٍ انّ‏اللّه عليمٌ بما يصنعون.6
(مبادبا حسرتي‏كه براي‏مردم مي‏خوري جانت را بدهي و خداوند به آنچه مي‏كنند دانا است.)
اين قبيل آيات بيانگر يكي ديگر از شرايط رهبري و حاكمان اسلامي يعني «دلسوزي و رأفت نسبت به امت» است. پيامبر اكرم(ص) براي هدايت بشريت عشق مي‏ورزيد و براي اجراي اين هدف، شب و روز مجاهدت مي‏كرد و در نهان و آشكار، در اجتماع و انفراد، تبليغ دين مي‏كرد و از هدايت نشدن گروههائي از مردم، رنج مي‏برد و اين عاليترين درجه رأفت و مهرباني نسبت به امّت است.
5) و ما ارسلناك الّارحمةً للعالمين7
(و تو را جز رحمتي براي جهانيان نفرستاديم).
6) محمّدٌ رسول‏اللّه والذّين امنوآمعه اشّدآء علي‏الكفّار رحمآء بينهم...8
(محمد(ص) پيامبر خداست و كساني كه با اويند، با كافران، سختگير و با يكديگر مهربانند).
7) و ان احدٌ من المشركين استجارك فأجره حتي يسمع كلام اللّه ثمّ ابلغه مأمنه ذلك بانّهم قومٌ لايعلمون9
(اگر يكي از مشركان از تو پناه خواست پناهش ده تا كلام خدا را بشنود، سپس او را به مكان امنش برسان، چرا كه آنان نادانند).
8) وانذر عشرتك الاقربين و اخفض جناحك لمن اتّبعك من‏المؤمنين.10
(خويشان نزديك را هشدار ده و براي آن مؤمناني كه تو را پيروي كرده‏اند، بال خود را فرو گستر).
9) واخفض جناحك للمؤمنين11
(و بال خويش براي مؤمنان فرو گستر).
10) خذالعفو و أْمُربالعرف واَعرض عن المشركين12
(گذشت پيشه كن و به كار پسنديده، فرمان ده و از نادانان رخ برتاب).
از آيات قرآن به خوبي روشن مي‏شود كه پيامبر گرامي اسلام مأمور به نرمش و مُدارا با مردم بوده‏اند.
حديث و «مُدارا»
اصل مدارات و رأفت در روايات اسلامي بسيار مورد توجه قرار گرفته است و شامل ابوابي چون باب مدارات، باب رفق، باب تراحم و تعاطف [= مهرباني نسبت به يكديگر]. و باب معاشرت و ابواب ديگري نيز به دلالت التزامي، همين اصل را تأييد مي‏نمايند چون باب اهتمام به امور ديگران، باب حلم و بردباري، باب كظم غيظ، باب عفو و چشم‏پوشي از لغزش ديگران، باب احترام و تكريم و ارزش نهادن به بزرگان و مؤمنان و... (رجوع شود به كتاب شريف كافي، ج 2).
در اينجا تنها به چند روايت از پيامبراكرم(ص)
بسنده مي‏نماييم:
1) قال رسول‏اللّه(ص): أمرني ربّي بمداراة النّاس كما أمرني بأداء الفرائض.13
(پروردگارم مرا به مدارا و نرمي با مردم دستور فرمود، همچنان‏كه به انجام واجبات امر فرمود.)
2) قال رسول‏اللّه(ص): مُداراة النّاس نصف الايمان والرّفق لهم نصف العيش.14
(مهرباني و سازگاري با مردم، نيمي از ايمان است، و نرمي با آنان، نيمي از بركت زندگي.)
3) جاء جبرئيل(ع) الي النبي (ص) فقال: يا محمّد، ربّك يقرئك السّلام و يقول لك دارخَلقي.15
(جبرئيل نزد پيامبر(ص) آمد و عرض كرد: پروردگارت به تو سلام مي‏رساند كه با بندگانم مُدارا كن.)
و از امام صادق(ع):
يحقّ علي‏المسلمين الاجتهاد في‏التّواصل و التّعاون علي التّعاطف والمواساة لااهل الحاجة و تعاطف بعضهم علي‏بعض حتي تكونوا كما امركم اللّه عزّوجّل «رحماء بينهم» متراحمين، مغتمين لما غاب عنكم من امرهم علي ما مضي عليه الانصارعلي عهد رسول‏الله(ص).16
(سزاوار است براي مسلمانان كه در پيوند با يكديگر و كمك بر مهرورزي و در محبّت و رسيدگي به نيازمندان و عطوفت نسبت به هم، كوشا باشند. چنان باشيد كه خداي فرمود «رحماء بينهم» و در غياب مسلمانان، دلسوزشان باشيد آنگونه كه انصار در عصر رسول خدا(ص) بوده‏اند).
سيره پيامبر(ص) و مدارا
پيامبر اسلام به عنوان پيام‏آور وحي الهي و رهبر و مقتداي خلق عالم، افزون بر بيان، در عمل نيز مظهر رحمانيّت و رحيميّت و اهل مدارا بوده‏اند. البته اين سياست تسامح و مُدارا مربوط به همان موارد مجاز در امور شخصي و برخي مسائل اجتماعي است. وقتي پيامبر اكرم(ص) در مكه براي دعوت مردم به خداپرستي ظهور كرد، با عكس‏العمل شديد مواجه گشت؛ و قريش از هيچ‏گونه آزار و شكنجه و افترائات و اهانت دريغ نورزيدند و او را فردي كذّاب، ساحر، مجنون و... معرفي مي‏كردند و وقتي اين اعمال سخيف را به اوج مي‏رساندند، عكس‏العمل پيامبر(ص) اين بودكه:
«الّلهم اغفرلقومي بانّهم لايعلمون».17
«بار الها قوم مرا مورد رحمت و مغفرت خويش قرار ده، زيرا اينان حقيقت را نمي‏دانند.»
از اين مهمتر رفتار مهربانانه و انعطاف پيامبر(ص) با مردم در هنگام اقتدار سياسي است كه نمونه‏اي از آن در روز فتح مكه متجلي گشت. در آن روز سرنوشت كه پس از سالياني جهاد و مشقت، مكه را فتح كرد و آنان را به زانو درآورد، مي‏توانست انتقام آزارها و اهانت‏ها و قتل و غارت‏ها بگيرد اما پيامبر(ص) فرمان عفو عمومي صادر نمود و از تقصير همگان، جز چند نفر كه بيش از حدّ، معاند و پليد بوده و از ائمّه كفر به حساب مي‏آمدند، نگذشت. در روز فتح مكّه، هنگام ورود سپاه اسلام با تجهيزات كامل و آرايش خاص به شهر مكه، سعدبن معاذ از بزرگان صحابه و افسران سپاه پيامبر رجزهائي با اين مضمون خواندكه:
امروز روز نبرد است
امروز جان و مال شما حلال شمرده مي‏شود
قلب عطوف و مهربان پيامبر(ص) از شنيدن اين اشعار، سخت غمگين گشت و جهت تنبيه آن افسر، او را از مقام فرماندهي عزل نمود و پرجم را به پسر وي، قليل‏بن سعد سپرد.18 اين مهرباني براي مردم مكه، كه سالها با آن حضرت خصومت ورزيده و با او جنگ‏ها نموده بودند، عجيب مي‏نمود و نسيم ملايم عطوفت، آنان را به عفو رهبر بزرگ، اميدوار ساخت و دلها را به پذيرش اسلام، متمايل ساخت.
از ديگر نمونه‏ها مي‏توان به عفو «صفوان بن‏امّيه» اشاره نمود. صفوان از جمله سران مشركان مكه و آتش‏افروزان جنگهاي متعدد عليه پيامبر(ص) بوده است. او مسلماني را در مكه در برابر ديدگان مردم به دار آويخته بود و از اين روي پيامر(ص)، خون او را حلال شمرده بود اما از ترس مجازات به جدّه گريخت زيرا اطلاع يافته بود كه نامش در ليست ده نفري كه پيامبر، آنان را از عفو عمومي استثناء نموده و حكم اعدامشان را صادر كرده، وجود دارد.
عمروبن‏وهب، پسرعموي‏صفوان‏از پيامبر(ص) درخواست عفو و گذشت از او را كرد و پيامبر(ص)، صفوان را عفو نمود. صفوان باور نمي‏كرد كه عفو شده است مگر اينكه از رسول خدا(ص) نشانه‏اي دالّ بر عفوش بياورند، و پيامبر(ص)، عمامه، يا پيراهن خويش را به عنوان نشانه دادند و او برگشت. وقتي صفوان، چشمش به پيامبر«ص» افتاد، عرض كرد: به من دو ماه مهلت دهيد تا درباره اسلام تحقيق كنم.
پيامبر(ص) فرمود به تو چهار ماه مهلت مي‏دهم كه درباره اسلام تحقيق كني و مسلمان شوي.
صفوان بعدها مي‏گفت: هيچ‏كس به اين نيك نفسي نمي‏تواند باشد مگر اينكه پيامبر باشد و گواهي مي‏دهم كه خدايي جز خداي يكتا نيست و او رسول خدا است؛ و مسلمان شد.19
2ـ صلابت، قاطعيت و نفي سازشكاري
گفتيم كه اصل در اسلام و سيره معصوم(ع)، رأفت و نرمش است. اما گاه نيز صلابت و قاطعيت بدون هيچ تسامح و گذشت، ضروري است. اگر قاطعيت و سخت‏گيري و به اصطلاح خشونت نسبت به دشمنان و منافقان و متخلفان نباشد، طمع دشمنان نسبت به چنين ملتي تحريك مي‏گردد و بزهكاري در جامعه زياد مي‏شود، زيرا بزهكاران، احساس امنيت كامل نموده و در خلاء خشونت قانوني، امنيت ملي جامعه را بر هم زده و باعث سلب آسايش مردم مي‏شوند، عدالت تأمين نشده و فساد و بيعدالتي فراگير مي‏شود. پس از باب رحمت به مردم، سخت‏گيري و خشونت لازم مي‏شود. از اين رهگذر است كه شريعت اسلامي، دعوت به صلابت و قاطعيت و عدم مداهنه فرمودند و برخي احكام شاقّ و قاطع، وضع كردند پس اين قوانين نيز از باب رحمت به كل امّت تشريع گشته همانند جرّاحي عضوي فاسد كه براي صحّت بدن، ضروري است.
بايد دقت كرد كه اين قاطعيت و سخت‏گيري و خشونت در قانون اسلام كه در سيره پيامبر(ص) و اولياي بزرگ و معصومين عليهم‏السلام متجلّي گرديده، نسبت به چه گروههاو افرادي است؟ بنظر مي‏رسد كه بتوان چنين دسته‏بندي را جهت تعيين موارد اعمال خشونت مشروع، ارائه كرد:
1ـ مشركين؛ 2ـ منافقين؛ 3ـ متخلفان و بزهكاران
اينك نمونه‏اي از آيات و روايات و سيره عملي پيامبر(ص) را در اين مبحث مرور كنيم:
قرآن، صلابت و قاطعيت
1) فاذا انسلخ الاشهر الحرُم فاقتلوا المشركين حيث وجد تموهم و خذوهم و احصروهم و اقعدوالهم كلّ مرصد... .20 اين آيه (آيه سيف و شمشير)، سخت‏ترين دستورها را در مقابله با مشركان صادر نموده و مشتمل بر چهار حكم شديد و خشن است: بستن راهها، محاصره كردن، اسير ساختن و در نهايت، كشتن مشركان.
اين چهار حكم به صورت تخييري نيست بلكه با درنظر گرفتن شرايط محيط و زمان و مكان و اشخاص موردنظر، بايد عملي گردد. اگر تنها با بستن راه و محاصره نمودن و يا اسير گرفتن، آنان در فشار قرار گيرند از اين راه بايد وارد شد. و اگر چاره‏اي جز قتل و كشتن آنها نبود، آنگاه قتل هم جايز و مجاز مي‏گردد.21
2) فلاتطع الكافرين و جاهِدهُم جهادا كبيرا.22
(پس از كافران فرمان مَبر و بدين قرآن با آنان جهاد كن، جهادي بزرگ).
3) يا ايّهاالنّبي اتّق‏الله ولاتطع الكافرين والمنافقين.23
(اي پيامبر، از خدا پروا بدار و كافران و منافقان را فرمان مبر).
فلاتُطع المكذّبين.
(از دروغزنان، فرمان مبر)
وَ دوّ لوتدهن فيدهنون.
دشمنان دوست دارند كه نرمي (روغن‏مالي = ماستمالي) كني تا نرمي كنند.
ولا تطع كلّ حلاّفٍ مهين.24
(و از هر قَسَم خورنده فرومايه‏اي فرمان مبر).
يعني آنان دوست دارند كمي تو از دين خود مايه بگذاري، و اندكي هم آنان از دين خويش مايه بگذارند و هر يك درباره دين خويش مسامحه روا داريد تا سازش كنيد.25
خداي حكيم، هم در اين آيات و همچنين در آيات 73/75 سوره اسراء و آيات ديگري به شدت تمام، پيامبر گرامي را از سازش و مُداهنه با كفّار و مشركان نهي نموده است.
و ان كادوا ليفتنونك عن‏الّذي اوحينا اليك لتفتري علينا غيره و اذا لاتّخذوك خليلاً ولولا أن ثبتناك لقد كدت تركن اليهم شيئا قليلاً. اذا لاذقناك ضعف الحيوة و ضعف الممات ثّم لاتجدولك علينا نصيرا.*
(و همانا نزديك بود كه تو را از آنچه به تو وحي كرديم بلغزانند و بگردانند تا بر ماجز آن را كه وحي كرديم، ببندي و آنگاه تو را به دوستي خود گيرند. و اگر نه آن بود كه تو را استوار داشتيم، نزديك بود كه اندكي به آنان گرايش كني. آنگاه، در صورت گرايش ـ تعداد دو چندان عذاب در اين زندگي، و دو چندان پس از مرگ مي‏چشانديم و آنگاه براي خويش در برابر ما ياوري نمي‏يافتي).
اين آيات با تأكيد فراوان هشدار مي‏دهد كه مبادا وسوسه‏هاي گروههاي مشركان و آنان كه به دين، معتقد نيستند، در مسلمانان و مؤمنان، ضعف و سستي به مسائل ديني ايجاد كند و روحيه آنان را در مسائل و مباني ديني تضعيف نمايد و هشدار مي‏دهد كه بايد با قاطعيت تمام با آنان مبارزه كرد و مجازات كمترين انعطاف در مقابل مشركان و بي‏دينان، عذاب مضاعف در دنيا و سراي ديگر است.
امروزه نيز مسلمانان نبايد مفتون تبليغات ضدديني دشمنان و دوستانِ به ظاهر مسلمان گردند و نسبت به دين و مباني ديني، سُست و منفعل سياست آنان گردند و تسامح و تساهل نشان دهند.
فاصبر لحكم ربّك و لا تطع منهم آثما اوكفورا.26
(در برابر فرمان پروردگارت شكيبايي كن و از آنان هيچ گنه پيشه يا ناسپاسي را فرمان مبر.)
فأعرض عن من تولّي عَن ذكرنا ولم يُرد الّا الحيوة الدّنيا.27
(از هر كس كه از ياد ما روي برتافته و جز زندگي دنيا را خواستار نبوده است، روي برتاب).
اتّبع ماأوحي اليك من ربّك لااله‏الاّهو وأعرض عن‏المشركين.28
(از آنچه از پروردگارت به تو وحي شد پيروي كن. هيچ معبودي جز او نيست. و از مشركان روي برگردان)
4) ولاتركنوا الي‏الذّين ظلموا فمسّتكم النّار و مالكم من دون اللّه من اولياء ثمّ لاتنصرون.29
(به كساني كه ستم كردند مگراييد و بر ظالمان تكيه ننماييد كه موجب شود آتشي شما را فراگيرد و در برابر خدا براي شما دوستاني نخواهد بود و سرانجام ياري نخواهيد شد.)
اين آيه به عنوان يك وظيفه قطعي فرموده است كه در امور عقيدتي، سياسي، نظامي و اقتصادي و فرهنگي، به ظالمان و ستم‏پيشگان، تكيه و اعتماد و همكاري و دوستي نكنيد.
بنابراين مُداهنه و ركون به ستمگران، باعث سقوط به آتش عذاب است. افزون بر اين آيات فراوان ديگري نيز وجود دارد كه دستور به جهاد و
مجاهده در راه خدا با مشركان و اهل كتاب و منافقان را صادر نموده است و نيز آيات و رواياتي كه توبيخ و سرزنش از افرادي مي‏كند كه از شركت در جهاد با دشمنان دين، براي احياء دين خدا سرباز مي‏زنند وجود دارد. از مجموع اين آيات بدست مي‏آيد كه مُداهنه در دين و احكام ديني، صحيح نيست و از اهل معصيت و گناهكاران و مشركان و ...، بايد اعراض و تبرّي جُست و نسبت به آنان بايد قاطعيت به خرج دادند نه تساهل و تسامح.
قاطعيت و عدم مُداهنه در روايات
در جوامع روايي نيز احاديث فراواني در زمينه قاطعيت و عدم مُداهنه و ابراز خشم و اعمال خشونت نسبت به دشمنان و بزهكاران وارد شده كه برخي از اين احاديث به دلالت مطابقي و به صراحت لفظي، دالّ بر اين مطلب است و برخي ديگر به دلالت التزامي و تضمّني، و ما تنها به نمونه‏اي از اين احاديث اشاره مي‏كنيم:
ـ در باب «الحُب في‏اللّه والبغض في‏اللّه»30، احاديثي آمده دالّ بر اينكه «بغض و خشم، در مواردي، لازم و ضروري است. البته نه خشم و كينه‏توزي مادّي بلكه خشم و قاطعيتي كه در راه خدا و براي اجراي احكام الهي و احقاق حقوق شرعي مردم باشد.
ـ در باب «الأمربالمعروف و النهي عن المنكر نيز امر به معروف و نهي از منكر، مراحلي دارد كه مآلأبه برخورد فيزيكي و ضرب و جرح و حتي قتل مي‏انجامد. گفتني است كه اين مرحله از امر به معروف و نهي از منكر به دستور حاكم شرع اسلامي بايد باشد و بدون اذن و فرمان ديني نمي‏شود. خشونت در شرع مقدس، روي مصالح و عللي تجويز شده و تعيين حدود و ثغور آن يك بحث فقهي است.31
ـ در باب «الغيرة والحمّية»32 نيز رواياتي بيانگر اين است كه فرد مسلمان در مسائل ديني و... بايد غيرت و خشم بورزد و واكنشهاي صريح و شديد و البته عادلانه نشان دهد.
بعنوان نمونه علي عليه‏السلام فرمود:
«لا ترخّصوا لانفسكم فتد هنوا و تذهب بكم الرّخص مذاهب الظلمة فتهلكو ولاتداهنو في‏الحّق اذا ورد عليكم و عرفتموه فتخسروا خسرانا مبينا.33
(بندگان خدا! به خويشتن، اجازه مداهنه و لاابالي‏گري ندهيد كه شما را به ستم مي‏كشاند. آن گاه كه حق را شناختيد و حق به شما روي آورد و نياز به ياري شما دارد، هرگز مداهنه و سستي نكنيد.)
و نيز فرمود:
لايقيم امراللّه سبحانه الاّمن لايصانع و لايضارع ولايتّبع‏المطامع.34
(فرمان خدا را برپاي نمي‏دارد مگر كسي كه در حق، مدارا نكند و سازش نكند و در پي طمعها نتازد.)
قاطعيت و صلابت در سيره پيامبراكرم(ص)
نقل شده است كه:
كان النّبي(ص) اذا غضب احمّر وجهه
و در روايت ديگر است كه:
حنف لونه و اسود.35
يعني پيامبر، وقتي براي خدا و عدالت، غضب مي‏فرمود رنگ چهره‏اش تغيير مي‏يافت و عكس‏العمل شديد مي‏ورزيد.
اينك به چند نمونه از رفتار قاطع و پرصلابت پيامبراكرم(ص) در برخورد با متخلفان و عاصيان توجه كنيم:
هنگامي كه پيامبر(ص) براي جنگ با روميان به تبوك مي‏رفتند، سه نفر از مسلمانان به نامهاي از شركت در جنگ و از روي تنبلي و سُستي و دنياطلبي سر باز زدند اما به هنگام بازگشت پيامبر از جنگ تبوك، جهت عذرخواهي خدمت آن حضرت رسيدند اما برخلاف انتظار، مورد غضب و بي‏مهري پيامبر قرار گرفتند و پيامبر(ص)، حتي يك كلمه با آنان سخن نگفت و به مسلمانان دستور فرمود كه هيچ كس با آنان سخن نگويد بگونه‏اي كه حتي زنان و فرزندان آنان به محضر پيامبر(ص) آمدند و اجازه جدايي از آنها را خواستار شدند. متخلّفان در محاصره شديد اجتماعي، قرار گرفته بودند و فضاي شهر مدينه با آن وسعت براي آنان تنگ شده بود بگونه‏اي كه مجبور شدند براي نجات از اين خواري و رسوايي، مدينه را ترك گويند و به كوههاي اطراف پناه برند و مدتي طولاني در كوهها به سر بردند و به دعا و نيايش و توبه به درگاه خدا روي آوردند تا اينكه سرانجام آيه شريفه: «وعلي‏الثّلاثة الّذين خلّفوا حتي ضاقت عليهم الارض بما رحبت و ضاقت عليهم انفسهم وظنّوا انّ لاملجأَ من اللّه الاّ اليه ثمّ تاب عليهم ليتوبوا ان‏اللّه التّواب الرّحيم» نازل شد و توبه آنان را پذيرفت. پيامبر اكرم(ص) در مقابل متخلفان، هيچ نرمشي نشان نداد و با كمال قاطعيت با آنان برخورد نمود. يعني چنان بر آن سه تن تنگ گرفتند كه تمام زمين با همه وسعتش، جائي براي آنان نداشت و جان‏شان به لب رسيد.
از جمله مواردي كه مُداهنه و سهل‏انگاري در آن جايز نيست، حق‏النّاس است، چه حقوق شخصي افراد و چه حقوق عمومي و بيت‏المال كه هيچ‏كس حق سازش در اين امور را ندارد. حتي رئيس حكومت و يا امام مسلمين نيز حق تصرف و يا تضييع حقوق مسلمين و بيت‏المال آنان را بجز صرف در امورات جامعه و خود مردم ندارد. پيامبر مكرّم(ص) و امامان معصوم عليهم‏السلام در مسئله بيت‏المال و حق‏الناس بسيار حساس و دقيق بودند و در مسئله شخصي حتي استفاده از يك شمع بيت‏المال را هم جايز نمي‏دانند.36
در سيره نبي‏اكرم(ص) نيز به خوبي مشهود است كه آن حضرت در مورد اموال عمومي و حق‏الناس سخت‏گير و قاطع و با صلابت بوده‏اند و هيچگاه در آن باره مداهنه و سستي به خرج نداده‏اند.
روز حركت از سرزمين خيبر، به رزمنده‏اي كه مأمور بستن كجاوه‏ها بود، تيري اصابت كرد و جان سپرد. تحقيقات مأموران اطلاعاتي درباره علت قتل به جايي نرسيد. همگي گفتند: بهشت بر او گوارا باد. اما پيامبر(ص) فرمود: با شما هم‏عقيده نيستم، زيرا عبايي كه او بر تن دارد از غنايم و بيت‏المال است و او آن عبا را به خيانت برده است و روز رستاخيز به صورت آتش او را احاطه خواهد كرد. از اين روي پيامبر اكرم(ص) بر جنازه او نماز نخواند.37
پيامبر (ص) در طول بيست و سه سال نبوت و رسالت، هيچگاه بر سراصول و مباني دين و بر سر اجراي احكام با هيچ‏كس سازش و مداهنه نكرد. پس از غزوه تبوك در سال نهم، نمايندگان قبيله هوازن براي پذيرش اسلام، اظهار تمايل نمودند و لكن شروطي را نيز ذكر كردند كه از جمله آن معافيت از حكم «نماز» بوده است. اما پيامبر با قاطعيت و بدون هيچ تساهل و سازشكاري به آنان فرمود:
«لاخير في‏دينٍ لاصلاة معه.»
ديني كه در نماز نباشد ارزش و سودي ندارد.38
همچنين در اجرا، حدود الاهي نيز پيامبر، ذره‏اي تسامح و معامله نمي‏كردند زيرا جرم‏هائي كه به هتك حرمت خانواده و اجتماع و آبروي انسانها، هتك عفت عمومي، اختلال در نظام اجتماعي، سُست شدن مباني اعتقادي مردم و.... مي‏انجامد از موضوعاتي است كه نمي‏توان به سادگي از كنار آنها عبور كرد، پيامبر اكرم(ص) ضمن تشريع و قانونگذاري وحياني اين احكام، خود نيز از مجريان سرسخت اين فرامين الهي بوده و هيچگاه بر سر اين احكام نوراني، نرمش به خرج نداده‏اند و در حدود و قوانين الهي. فاطمه خزومي با فاطمه محمدي(س) براي اجراي احكام در دادگاه عدل نبوي يكسانند. زني از اشراف قريش به نام فاطمه مخزومي، مرتكب سرقت شد. رسول خدا(ص) دستور داد حدّ الهي را درباره او جاري كنند. قبيله بني مخزوم ناراحت شده و كوشيدند به هر وسيله‏اي، مانع اجراي حّد شوند.
اُسامة بن زيد كه مورد توجه رسول خدا(ص) بود از ايشان تقاضاي عفو كرد. اما حضرت سخت ناراحت شده و فرمود: آيا درباره حدي از حدود خدا شفاعت مي‏كني؟ سپس از جا حركت كرد و ضمن خطبه‏اي فرمود:
«اي مردم! علت اينكه ملتهاي قبل از شما هلاك شدند اين بود كه اگر فرد بلندپايه‏اي از آنان جرم مي‏كرد او را به مجازات نمي‏رساندند اما اگر از مردم ضعيف و ناتوان و گمنام، كسي خلاف مي‏كرد، حكم خدا را درباره وي اجرا مي‏كردند. سوگند به خدا، اگر [بر فرض محال[ دخترم فاطمه نيز دست به چنين كاري بزند حكم خدا را درباره او اجرا مي‏كنم و در برابر قانون خدا، فاطمه مخزومي با فاطمه محمدي يكسان است.»39
پيامبر در اجراء عدالت و احكام اسلام، هرگز مماشات و سهل‏انگاري نفرمود. امام علي(ع) طي مأموريتي از ناحيه پيامبر(ص) جهت دعوت مردم يمن به اسلام، به آن سرزمين سفر نمود و هنگام مراجعت، از مردم نجران، پارچه‏هاي حرير را به عنوان جزيه و ماليات كه طبق پيمان روز مباهله مشخص شده بود، گرفت و سوي مدينه حركت نمود، در بين راه از حركت پيامبر(ص) براي شركت در مراسم حج، اطلاع يافت و بدين جهت فرماندهي سربازان را به يكي از افسران سپرد و خود به سرعت حركت كرد تا نزديكي مكه به خدمت پيامبر(ص) رسيد. پس از گفتگو با آن حضرت، مأموريت يافت به سوي نيروهاي خود بازگردد و آنها را به مكه بياورد. وقتي امام علي(ع) به ميان سربازان خويش بازگشت، ملاحظه فرمود كه پارچه‏هاي حرير را ميان خويش تقسيم كرده و به عنوان لباس احرام، مورد استفاده قرار داده‏اند. علي(ع) از اين تصميم جانشين خويش سخت ناراحت شد و او را مورد بازخواست قرار داد. او در پاسخ گفت كه با اصرار سربازان مواجه شدم و اين پارچه‏ها را به عنوان امانت به آنان سپردم تا پس از مراسم حج از آنان پس بگيرم. علي(ع) فرمود: تو چنين اختياري نداشتي. آنگاه دستور داد كه تمام پارچه‏ها را پس گرفته و بسته‏بندي نمايند، از اين فرمان قاطع و سخت علي(ع)، گروهي كه از عدالت، رنج مي‏بردند، به پيامبر(ص) شكايت جُستند و از رفتار علي(ع) ابراز ناراحتي نمودند.
پيامبر(ص) اين پيام را به شاكيان رساند:
«ارفعوا أالسنتكم عن علّيٍ فاّنه خشنٌ في‏ذات‏اللّه عزّوجل، غير مُداهنٍ في دينه»
زبان از بدگويي علي(ع) برداريد كه او در اجراي دستور خدا، بي‏پروا و سخت‏گير است و اهل سازش و مداهنه در دين خدا نيست.40
مي‏بينيم كه رفتار و سيره پيشوايان معصوم(ع) در دين خدا و اجراي احكام الهي، هرگز سازگاري و سازش با احدي را بر نمي‏تابد و دين خدا را با هيچ چيز مصالحه نمي‏كنند. كساني كه در مكتب علي(ع) تربيت شدند نيز چنين بودند. در انقلاب مردم كوفه عليه عثمان، برخي بزرگان كوفه همانند مالك اشتر نخعي، يزيدبن قيس لرجي، حُجربن عدي كندي، سليمان من صررخزاعي و... نامه‏اي به عثمان نوشته‏اند كه در آن آمده است:
«فانّنا لن نصالحك علي‏البدعة و ترك السنّة»41
(ما هرگز بر سر بدعت‏هائي كه گذاردي و ترك سنّت و سيره پيامبر(ص) با تو مصالحه و مدارا نخواهيم كرد.)
باشد كه سيره محمدي و علوي «عدم مداهنه در دين» در همه ما پديد آيد و رسوخ يابد.
[B]پاورقيها: 1. سيره در اصطلاح به آن بخش از رفتار و روش عملي هر شخص گفته مي‏شود كه از حالت وحدت و يكبار يا چند بار محدود انجام گرفتن بيرون آمده باشد و به مرحله تكثر و مداومت رسيده باشد، و به صورت يك سبك و متد درمده باشد.
2. آل عمران / 159
3. تفسير نمونه /3/142
4. توبه / 128
5. كهف / 6
6. فاطر / 8
7. انبياء / 107
8. فتح / 29
9. توبه / 6
10. شعراء / 214 و 215
11. حجر / 88
12. اعراف / 199
13. الكافي / 2 / 117 حديث 4
14. همان، حديث 5
15. همان، حديث 2
16. همان، 175، حديث 4
17. بحارالانوار، 98/167
18. فروغ ابديت، 2/337. سيره بن هشام ، 4/49
19. المغازي /2/853 . سيره ابن هشام /4/60
20. توبه / 4
21. تفسير نمونه / /7 293ـ292. الميزان /9/156
22. فرقان / 52
23. احزاب / 1
24. قلم / 8ـ10
25. الميزان /19/371
26. امتنان / 24
28. انعام / 106
27. نجم / 8ـ10
29. هود / 113
30. الكافي 2/124ـ127
31. جواهرالكلام 21/352 «كتاب الأمر بالمعروف والنهي عن المنكر».
32. الاخلاق، مظاهري 445ـ459
33. بحارالانوار 77/291
34. نهج‏البلاغه / حكمت 110
35. مكارم‏اخلاق، طبرسي 1/54
36. بحارالانوار / 41
37. سيره‏ابن هشام 3/353 و 354 فرغ ابديت 2/261
38. سيره ابن‏هشام 4/185
39. سيره ابن‏هشام 4/185
40. بحارالانوار 21/385 و 41، ص 115ـ116
41. الفتوح 2/181
منبع :كتاب نقد شماره 14-15،تير ماه 1379
[/B]

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت دانلود رایگان]

[مشاهده در: www.freedownload.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 295]