آشنايي با مركز دائره‌المعارف بزرگ اسلامي

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: آشنايي با مركز دائره‌المعارف بزرگ اسلامي
گروه خبرنگاران افتخاري / سيد جعفر فاطمي نوش آبادي: مركز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامي مؤسسه‌اي علمي ـ پژوهشي است كه در اسفند ماه 1362 به منظور تدوين و انتشار دانشنامه‌هاي عمومي و تخصصي و كتب مرجع در ابعاد مختلف معارف بشري به ويژه فرهنگ و تمدن اسلامي و ايراني بنياد نهاده شد.
براي تحقق اين هدف، پي‌ريزي سازمان علمي منسجمي برخوردار از توانائي‌هاي بالا، ضروري بود. بدين سبب، طراح و بنيان‌‌گذار اين مركز سيد «كاظم موسوي بجنوردي» با دعوت از شماري از برجسته‌‌ترين دانشمندان و محققان ايراني آنها را به همكاري فرا خواند.

هسته اوليه اين سازمان علمي، با بررسي شيوه‌هاي دانشنامه‌نگاري، به تبيين راه‌هاي وصول به اين اهداف و تهيه و اجراي طرحي علمي پرداخت و به عنوان نخستين گام تأليف دائرة‌المعارف بزرگ اسلامي را در دستور كار خود قرار داد. اجراي طرح عملا از اواسط سال 1363 آغاز شد.

اگرچه در آغاز، دشواري‌هايي از لحاظ گردآوري ابزارهاي تحقيق، به ويژه ايجاد كتابخانه‌اي غني مشتمل بر اصيل‌‌ترين و معتبرترين منابع تاريخ و فرهنگ اسلامي و ايراني، وجود داشت، ولي به تدريج به موازات تشكيل و توسعه كتابخانه، سازمان علمي مركز نيز با دعوت از محققان شناخته شده و نيز پژوهشگران جوان گسترش يافت و هم اكنون بيش از 300 نفر از اساتيد، مؤلفان و پژوهشگران به صورت پيوسته و وابسته، با پروژه‌هاي گوناگون در دست انجام همكاري دارند.

تاكنون بيش از پانصد هزار جلد كتاب و نشريه ادواري در كليۀ زمينه‌هاي تاريخ و فرهنگ اسلامي در كتابخانه اين مركز گرد آمده است و اين كتابخانه را به بزرگ‌‌ترين كتابخانه تخصصي كشور تبديل كرده است.

البته كتابخانه بزرگ ديجيتالي نيز با ده‌ها هزار عنوان بصورت تمام متن از طريق شبكه اينترانت داخلي مركز در اختيار مولفين قرار گرفته كه به جز محققان اين مركز، ديگران نيز از آن استفاده مي‌كنند. اتصال مركز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامي به شبكه‌هاي رايانه‌اي جهاني، ارتباط علمي استوارتري ميان اين مركز و ديگر مؤسسات پژوهشي و كتابخانه‌هاي بزرگ جهان ايجاد كرده و سبب غناي بيشتر اين كتابخانه شده است.

در طول اين ساليان، سازمان كتابخانه و مركز اسناد اين مركز به جمع آوري و خريد و يا پذيرش اهداي كتب خطي و نفيس نيز اهتمام داشته تا گنجينه‌هاي ميراث اسلامي و ايراني در مخازن ويژه‌اي كه براي اين منظور در نظر گرفته شده، هر چه بهتر محفوظ بماند.

به عنوان مثال، قديمي‌ترين و كامل‌ترين نسخه شاهنامه حكيم ابوالقاسم فردوسي در گنجينه كتب خطي نگهداري مي‌‌‌شود. اين نسخه نفيس در قرن هفتم هجري نگارش يافته و به همراه تذهيب و خط عالي، خمسه نظامي را نيز در حاشيه خود به صورت كامل دارد. اين شاهنامۀ هزار صفحه‌اي در تيراژ محدود به صورت فاكسي ميل با دو نوع تجليد در اختيار عموم قرار گرفته است.

شوراي عالي علمي مركز متشكل از سي و پنج نفر مديران بخش‌‌ها و مشاوران علمي و ويراستاران ارشد، بر كليه فعاليت‌هاي علمي نظارت مستقيم دارد. اين شورا براي تعيين سياستگزاري‌هاي كلي مقالات، ماهيانه تشكيل جلسه مي‌دهد و مصوبات آن براي مولفين لازم الاجراست.

روش كار براي كليۀ دانشنامه‌هاي در دست تأليف، چنين است: فهرست مدخل‌ها توسط اعضاي بخش گزينش عناوين با مراجعه به دائرةالمعارف‌ها، فرهنگنامه‌ها و منابع معتبر استخراج و براي ويرايش و اظهار نظر به بخش‌هاي علمي ارسال مي‌شود.

هر يك از مديران و اعضاي بخش‌ها، فهرست مدخل‌هاي خاص خود را بررسي مي‌كنند، پس از حذف و اضافه و تهذيب و تأييد به بخش گزينش عناوين باز مي‌گردانند. اين عناوين پس از تأييد سرويراستار در فهرست مدخل‌ها قرار گرفته و براي هر يك پرونده‌اي علمي تشكيل مي‌شود. يعني پژوهشگران با مراجعه به اهم منابع، به ضبط و تصويربرداري از مطالب مربوط به مدخل‌ها مي‌پردازند.

پرونده‌هايي كه به اين طريق تشكيل مي‌شود، به تفكيك موضوع، به بخش‌هاي علمي ارسال مي‌‌شود.

مديران بخش‌ها براساس شناخت خود اين مدخل‌ها و پرونده‌هاي علمي را جهت تأليف مقاله به محققان داخل و خارج از مركز سفارش مي‌دهند. فايده پرونده علمي اين است كه در وقت مولف صرفه جويي بسيار شده و نياز به حضور فيزيكي وي تا حد زيادي مرتفع مي‌‌شود و به اين جهت مي‌توان حتي به مؤلفان خارج از تهران و كشور نيز سفارش مقاله داد و از طيف گسترده‌تري از محققان استفاده كرد.

پس از تأليف، ارجاعات مقاله به منابع استفاده شده، توسط پژوهشگران مستقل بخش كنترل، مورد مقابله قرار مي‌گيرد. سپس در صورت وجود اشتباهات، گزارش آن براي اصلاح، به نويسنده بازگردانده مي‌شود.

پس از بازبيني مقاله توسط نويسنده، مدير بخش و ويراستاران به ويرايش علمي مقاله مي‌پردازند و در نهايت مقاله در بخش عالي ويرايش و چاپ، از لحاظ فني و اصول دانشنامه‌ نويسي و نيز علمي مورد بررسي مجدد و ويرايش نهايي قرار گرفته و آماده چاپ مي‌شود. در هر يك از مراحل ياد شده، مقالات بايد از نظر سرويراستار بگذرد. تأييد نهايي سرويراستار به منزلۀ اجازه چاپ مقالات است.

مدخل‌هايي كه براي دائرة‌المعارف بزرگ اسلامي پيش‌بيني مي‌شود، كليۀ زمينه‌هاي خرد و كلان فرهنگ و تمدن اسلامي، مانند قرآن ‌شناسي، فقه، حديث، تاريخ سياسي و اجتماعي، جغرافياي تاريخي و انساني، اسلام و فرقه‌هاي اسلامي اعم از فرق مذهبي و مكاتب كلامي، فلسفه و عرفان، زبان و ادبيات سرزمين‌هاي اسلامي، تاريخ علوم رياضي و طبيعي، هنر و معماري در سرزمين‌هاي اسلامي، مردم‌شناسي، و نيز جنبه‌هاي فرهنگ بومي و محلي اقوام مسلمان را در بر مي‌گيرد.

اين تنوع در موضوعات و مدخلهاي دائرة‌المعارف بزرگ اسلامي، از يك سو امتياز آن را بر دانشنامه‌هاي مشابه كه به برخي از موضوعات تمدن اسلامي توجه بيشتري مبذول داشته‌اند، نشان مي‌دهد و از سوي ديگر كوششهاي گسترده‌تر و عميق‌تري را براي دستيابي به نكات و جزئيات مهمي از اين فرهنگ و تمدن كه مورد غفلت قرار گرفته است، را طلب مي‌كند.

لذا اصحاب دائرة المعارف در تأليف و تحقيق، تكيه بر منابع اصيل و معتبر و كهني را كه از بطن و متن فرهنگ اقوام مسلمان و تمدن اسلامي برخواسته، اساس كار خويش قرار داده‌اند و البته اين بدان معني نيست كه در اين مهم از منابع جديدتر و تحقيقات امروزي غفلت ورزند، بلكه مي‌كوشند تا عناصر مختلف تاريخ سياسي و اجتماعي و علمي و ادبي و هنري اسلامي را بي‌طرفانه و با نگاهي علمي از منابع اصلي استخراج كرده و در قالب مقالات منسجم ارائه كنند. به اين دليل مدخل‌ها و موضوعاتي در اين دائرة‌المعارف مطرح شده كه برخي از آنها براي اولين بار مورد تحقيق دقيق قرار مي‌گيرند.

سازمان علمي مركز متشكل از سرويراستاري، بخش‌هاي علمي، كتابخانه، بخش پرونده‌هاي علمي، بخش بررسي، بخش گزينش عناوين و بخش ويرايش و چاپ است.

بنيانگذار و سرويراستار مركز سيد «كاظم موسوي بجنوردي» و بخش‌هاي علمي عبارتتد از: بخش ادبيات فارسي، بخش ادبيات عرب، بخش كلام و فرق، بخش تاريخ، بخش جغرافيا، بخش علوم، بخش فقه، علوم قرآني و حديث، بخش فلسفه، بخش عرفان، بخش هنر و معماري، بخش حقوق، بخش مردم‌شناسي، بخش اديان

از مجموعه دائرة‌المعارف بزرگ اسلامي، تاكنون 14 مجلد منتشر شده است. همچنين با توجه به موضوع اين دائرةالمعارف و به منظور افزايش خوانندگان و مخاطبان آن، ضمن انتشار مجلدات فارسي، ترجمه عربي و انگليسي آن نيز منتشر مي‌شود.

براي اين منظور مترجمان و محققان زبده به كار ترجمه مشغولند. تاكنون شش مجلد از ترجمه عربي آن با عنوان دائرة‌المعارف الاسلامية الكبري منتشر شده، و بزودي مجلد اول و دوم ترجمه انگليسي دائرة‌المعارف بزرگ اسلامي نيز در اروپا منتشر خواهد شد.

كار مستقل ديگر مركز، تأليف دانشنامه ايران است. اين دانشنامه در 30 جلد در حال تدوين است كه دو مجلد آن هر يك در نهصد صفحه و با عكس‌هاي رنگي فراوان منتشر شده است. اين دائرةالمعارف يك دانشنامه عمومي در همه رشته‌ها و شامل همه حوزه‌هاي فرهنگي است كه آنچه مربوط به ايران و اسلام است تأليفي و آنچه به غير از حوزه جهان اسلام است ترجمه از منابع معتبر جهاني است.

كار مهم ديگر در دست انجام اين مركز، تدوين فهرستواره كتاب‌هاي فارسي يعني معرفي آثار مكتوب فارسي از آغاز پيدايش اين زبان تا پايان عهد چاپ سنگ است.

اين فهرست، پهنه جغرافيايي فرهنگ ايراني، از ايران و خراسان بزرگ تا ماوراءالنهر، شبه قاره هند، آسياي صغير و سرزمين‌هاي دولت عثماني را در بر مي‌گيرد و در واقع در صدد مشخص كردن سهم زبان فارسي در فرهنگ مكتوب بشري است و برحسب موضوع در پانزده مجلد فراهم شده كه 9 جلد آن به چاپ رسيده و جلد دهم، ويژه منظومه‌ها به زودي منتشر مي‌شود. اين كار سترگ حاصل تلاش ده‌ها ساله استاد احمد منزوي و همكارانش در اين مركز است.

بخش توزيع مركز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامي (22297707 و 09125951513) وظيفه ساماندهي براي توزيع مناسب و گسترده منشورات مركز را در داخل و خارج از كشور برعهده دارد.

اين بخش علاوه بر حضور در نمايشگاه‌هاي كتاب در سطح استاني، كشوري و خارجي، سرويس منظمي را جهت صدور كارت ويژه اشتراك و ارسال پستي كتاب به آدرس مشتركين پس از انتشار هر يك از مجلدات برقرار كرده است.

همچنين تخفيف ويژه براي اساتيد و دانشجويان دانشگاه‌ها، و مدرسين و طلاب حوزه‌هاي علميه و نيز معلمين و اقشار فرهنگي جامعه در نظر گرفته شده است كه با مراجعه به اين بخش واقع در ساختمان مركز، مي‌توان از اين تسهيلات استفاده كرد.

********************************************************************

منبع: مركز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامي
شنبه 2 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 455]