به مناسبت روز بزرگداشت علامه مجلسيمجلسي در «بحارالانوار» در كنار ذكر حديث به تاريخ، كلام و حكمت نيز مي‌پردازد

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: به مناسبت روز بزرگداشت علامه مجلسيمجلسي در «بحارالانوار» در كنار ذكر حديث به تاريخ، كلام و حكمت نيز مي‌پردازد
گروه انديشه: كتاب «بحارالانوار» يك كتاب حديثي صرف نيست، بلكه علامه مجلسي در اين كتاب به ذكر اقوال مختلف در زمينه‌هاي تاريخي، كلامي، حكمت، طب و ... نيز مي‌پردازد.
به گزارش خبرگزاري قرآني ايران (ايكنا)، امروز 30 مردادماه، برابر است با سالروز بزرگداشت علامه مجلسي. پس از وفات شيخ طوسي در سال 460 قمري كه او را مهم‌ترين حلقه اتصال طبقه متقدمان به طبقه متأخران مي‌گويند، بازار حديث دچار ركود شد. در بيان علل اين ركود بايد گفت كه پس از آن‌كه پديده وضع و جعل حديث شيوع پيدا كرد و به همراه عامل تقيه، صدور احاديث تقيه‌آميز، تعارض ميان احاديث شيعه را پديد آورد، محدثان بزرگ در پي چارچوبي برآمدند و هر يك به شيوه‌اي به رفع تعارض و اختلاف احاديث پرداخته و مردم را علما و فقهاي شيعه كه تا حد زيادي از ناحيه احاديث، خيال خود را آسوده مي‌ديدند، همت خود را بر شيوه‌هاي استنباط احكام و فقه استدلالي مصروف كردند و در اين عرصه آثار گرانمايه‌اي به رشته تأليف كشيدند. از جمله آن‌ها كتاب «شرايع‌الاسلام» از محقق حلي است كه بر آن شرح‌هاي زيادي نوشته شده است و از جمله شروح آن مي‌توان از «مسالك‌الافهام في شرح شرايع‌الاسلام» شهيد ثاني و «جواهرالكلام» شيخ محمدحسن نجفي نام برد.

به هر حال اين ركود بازار حديث تا قرن 11 و ظهور محمدون ثلاثه آخر؛ يعني فيض كاشاني، شيخ حر عاملي و علامه مجلسي ادامه يافت و در اين دوره با تأليف كتاب «الفوائدالمدنية» توسط ملامحمدامين استرآبادي و نشر آن در ايران و عراق بيشتر علماي اصولي مشرب در ايران و عراق اخباري شدند و در نتيجه حديث و علوم مختلف آن از رونق دوباره‌اي برخوردار شد.

كتاب ارزشمند «بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار» اثر جاودانه علامه مجلسي است. عموم دانشمندان بر عظمت و تبحر وي در علوم عقلي، نقلي، حديث، رجال و ادب اجماع دارند و كسي كه كتب تراجم را بررسي كند در خواهد يافت كه وي از مردان بزرگ در علوم دين و شريعت است و به ويژه آثار و كتاب‌هاي وي بيان‌گر آن است كه ايشان در صدر فقها و محدثان بزرگ قرار گرفته است.

مؤلف كتاب «مفاخر اسلام» جمعا 160 كتاب از تأليفات علامه مجلسي را نام مي‌‌برد كه از اين تعداد 86 كتاب به زبان فارسي و بقيه آن‌ها شامل تأليفات عربي علامه است. كتاب‌هاي علامه مجلسي در موضوعات مختلف علوم ديني اعم از تاريخ انبيا و ائمه(ع)، جمع احاديث، شرح و ترجمه احاديث، احكام عملي، مسائل اعتقادي و ... تأليف شده است.

چنان‌كه از نام اين كتاب پيداست، از مجموعه‌هاي بزرگ روايي است كه با استفاده از روايات معصومين(ع) تأليف و تدوين شده است. مرحوم علامه مجلسي در مقدمه‌اي كه در ابتداي بحارالانوار نوشته است، انگيزه خود را از تأليف اين كتاب بيان كرده است. با مراجعه به اين مقدمه و نيز اظهارات يكي از مصححان كتاب چنين به دست مي‌آيد كه هدف علامه مجلسي در درجه نخست احياي تراث شيعه و ذخاير اهل‌ بيت عصمت(ع) بود.

وي بعد از آن‌كه مؤلفات شيعه را تا سرحد امكان تحصيل مي‌كند و به تكثير نسخه‌هاي آن مي‌پردازد، به فكر مي‌افتد كه براي اين ميراث عظيم فهرستي تهيه كند كه وصول علاقه‌مندان را به آبشخور اين درياي عظيم علم و معرفت آسان كند. نمونه كار ايشان را به خوبي مي‌توان در جلد 106 بحارالانوار ملاحظه كرد. مرحوم مجلسي در اين كتاب، فهرست‌بندي ده جلد از كتاب‌هاي معروف حديث را تمام كرده است. وي بعد از آن‌كه ده جلد از كتب حديث را فهرست مي‌كند، گويا متنبه مي‌شود كه اين فهرست‌نويسي براي ساير دانشمندان چندان مفيد نمي‌افتد، تصريح كرد: زيرا هر كسي كه بخواهد از فهرست مزبور استفاده كند، بايد مانند علامه مجلسي يك نسخه از كتاب‌هاي شيعه را تهيه كند و باز همانند مرحوم مجلسي همه آن‌ها را با شماره مسلسل ابواب و شماره مسلسل احاديث مزين سازد تا بتواند از فهرست وي بهره‌مند شود؛ لذا با خود فكر مي‌كند چه بسا در تاريخي بعد از عهد من، كتاب‌هاي شيعه ـ آن‌ها كه با زحمات من احيا شده است ـ مجددا دستخوش فنا و نابودي و آتش‌سوزي شود و زحمات من به كلي بي‌نتيجه بماند.

از اين رو تصميم مي‌گيرد به تأليف كتابي جامع به نام بحارالانوار دست بزند و در عوض فهرست‌بندي و شماره‌گذاري، به جاي حديث عين حديث را در ذيل عنوان مناسب درج كند تا اگر همه كتاب‌ها از بين برود لااقل يك نسخه از مجموع كتاب برجا بماند و به اين صورت همه كتاب‌هاي شيعه زنده مانده و نيز هر كسي مايل باشد بدون سرگرداني و تحمل زحمت و مراجعه به فهرست‌ها و نسخه‌ها از احاديث كتاب بحارالانوار كسب فيض كند.

علامه در كتاب بحارالانوار، در آغاز هر باب آيات متناسب با آن را درج كرده سپس اگر به تفسير و بيان نياز بوده، قسمتي از اقوال مفسران را ذكر كرده است. او ضمنا در هر باب يا تمام خبر و يا جزو مربوط به عنوان باب را آورده و اشاره مي‌كند كه تمام خبر را در جاي مناسب ديگر ـ با ذكر باب ـ آورده است.

لازم به ذكر است كه مرحوم مجلسي جهت تنظيم دائرةالمعارف بزرگ خود، مجموعه متنوعي از آثار روايي، تفسيري، كلامي، ادبي و ... از دانشمندان شيعه و سني را در اختيار داشته و خود در ابتداي بحارالانوار به معرفي و توثيق اين مصادر مي‌پردازد و در مجموع بايد گفت كه هر پژوهشگر با فرهنگي كه بخواهد به دور از تعصب به جستجوي حق بپردازد از مراجعه به اين دائرةالمعارف برزگ و تعمق در ابواب آن بي‌نياز نخواهد بود.

مدير گروه علوم قرآن و حديث دانشكده اليهات دانشگاه تهران با بيان اين مطلب كه كتاب بحارالانوار بر اساس تدوين علامه علامه مجلسي در بيست‌وپنج جلد تنظيم شده است، اشاره كرد: چنان‌چه از عناوين مجلدات بحارالانوار پيداست، اين كتاب شامل احاديث اعتقادي، تواريخ، قصص انبيا و ائمه اطهار(ع) و ابواب مختلف فقهي است و در قسمت‌هاي تاريخي آن از كتب اهل سنت فراوان نقل شده است.

در بخش اعتقادات به خصوص در بحث امامت نيز اقوال مخالفان و جواب‌هاي بزرگان شيعه را نقل مي‌كند و در قسمت «السماء و العالم» به ذكر اقوال حكما و اطبا و تطبيق اقوال آنان با روايات مطالبي را بيان كرده است. و به طور كلي در تعدادي از مجلدات آن، در توضيح مشكلات اخبار و جمع احاديث متعارض بياناتي ارائه كرده است كه مهارت وي را در فنون ادب و علوم تفسير و حكمت و كلام نشان مي‌دهد.

بنابراين بايد دانست كه كتاب بحارالانوار يك كتاب حديثي صرف نيست، گرچه عمده‌ترين بخش آن را احاديث دربر مي‌گيرد. لكن علامه مجلسي در كتاب بزرگ خود به ذكر اقوال مختلف در زمينه‌هاي تاريخي، كلامي، حكمت، طب و ... نيز مي‌پردازد.*

*منابع: تاريخ عمومي حديث، مجيد معارف، انتشارات كوير؛ تاريخ حديث، كاظم مديرشانه‌چي، انتشارات سمت؛ تاريخ حديث، سيدرضا مؤدب، مركز جهاني علوم اسلامي.
چهارشنبه 30 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 228]