خرما

واضح آرشیو وب فارسی:سایت رسیک: خُرما درختی است از تیره گرمسیری جزو تیره نخلها که میوه‌اش جزو میوه‌های سته می‌باشد یعنی تمام قسمت بریکاری آن گوشتی و محتوی مواد غذائی است. دارای هسته‌ای سخت و پوست نازک و طعم شیرین که به شکل خوشه‌ای بزرگ از شاخه آویزان می‌گردد و برگهای آن بزرگ است. ارتفاع نخل به ۱۰ تا ۲۰ متر یا بیشتر می‌رسد.
به میوهٔ نرسیده خرما، «خارَک» یا «خرک» (و در زبان عربی، «حبابوک») گفته می‌شود
پیشینه کاشت
درخت خرما در نواحی گرمسیری و نیمه‌گرمسیری، از جمله ایران پرورش می‌یابد. با اینکه خاستگاه آن را میانرودان، عربستان و شمال آفریقا ذکر می‌کنند ولی بررسی‌های علمی، آن را به گونه‌ای به نام علمی P.H. Sivestris که در هندوستان می‌روید نسبت می‌دهند. باستانشناسان احداث نخلستان‌ها را به پنج هزار سال پیش نسبت داده‌اند زیرا نامی از آن بر لوحه‌های گلی ۵۰ سده پیش یافته‌اند.
در ایران نخل و خرما از دوران باستان و پیش از هخامنشی کشت می‌شده. در ادبیات ساسانی از جمله در کتاب بندهشن از نخل یاد شده‌است. منابع چینی از ایران (در زبان ایشان بوسی، تلفظ چینی پارسی) به عنوان سرزمین نخل خرما که در نزدشان به نام عناب پارسی و عناب هزارساله مشهور بوده، یاد کرده‌اند. در پایان سده نهم میلادی، نخل خرما را از ایران به چین برده و در آنجا کشت کرده‌اند.
در میان کشورهای اروپایی اسپانیا پیشینه بیشتری در کشت خرما دارد

اصطلاحات نخل و خرما
در مناطق خرماخیز ایران اصطلاحات و واژه‌های فارسی زیادی در ارتباط با نخلکاری رواج دارد که به برخی از آنها اشاره می‌شود:
• مُخ، مُغ یا مُه به معنی نخل است. نام تنگه و منطقه هرمز هم از هور+مُغ تشکیل شده‌است.
• فَسیل: ساقه اصلی درخت خرما
• تیم: هر چه از فسیل بروید اعم از تنه و پاجوش.
• تیم فسیل: آنچه در کنار تنه اصلی می‌روید.
• مُه‌کُشَک یا مخ کش : درختچه ای که از تنه فسیل برآید.
• اَبار: گردی که از نخل نر ترشح می‌شود.
• گله‌بشکن یا تَرَکی: از آفت‌های نخل.
• تازوغ: سوسکی از آفت‌های نخل.
• مُشتاب: اتاقک یا سیلویی برای دانه‌دانه کردن و شیره‌گیری از خرما.
• پنگ: خوشه
• تاره: خوشه نخل ، زمانی که در غلاف خود قرار دارد و هنوز چوبی نشده است .
• پریچه یا پیرچه: الیاف اطراف برگ خرما که چسبیده به تنه درخت است. پریچه در بعضی مناطق به‌عنوان اسکاچ نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. در استان بوشهر همان « لیف » نامیده می شود .
• پیش: برگ درخت خرما
• پاگنه: انتهای پیش که متصل به درخت خرما است. در استان بوشهر این بخش « تاپول » نامیده می شود .
ارقام بومی خرما در غرب خوزستان عبارتند از: لیلوئی، برحی، زاهدی، دیری، اشکر و بریم، حلاوی، بلیانی، سویدانی، هداک، شکر، بنت ‏السب، دگل زرد، خضراوی، استعمران، بوبکی، چبچاب، مشتوم، جهرمی، عموبحری، دگل سرخ، فرسی، هدل، خصاب، حمراوی، حساوی، اسحاق، جوزی و گنتار

استان بوشهر با مساحتي حدود 25360 كيلومتر مربع ، به صورت باريكه اي با 625 كيلو متر مرز آبي در جنوب غربي ايران و بر كناره شمالي خليج پارس قرار گرفته است . ارتفاع مركز اين منطقه (شهر بوشهر) از سطح درياي آزاد 5 متر و فاصله هوايي آن تا تهران 751 كيلو متر است . اين منطقه به واسطه كمي ارتفاع از دريا و نزديكي به خط استوا و درياي گرم ، سرزميني گرم و مرطوب است .
اين دروازه بزرگ دريايي ايران به مناسب موقعيت سياسي – جغرافيايي وي‍ژه و بر جسته اش همواره مورد تاخت و تاز بيگانگان همچنين محل تردد اقوام و ملل گوناگون بوده ، بنابراين در طول تاريخ مرز واقعي تبادل فرهنگ هاي متنوع انساني بوده است .
«بوشهر از هزار 3 ق. م شهري آباد بوده و از مراكز مهم امپراتوري ايلام به شمار مي رفته است . از آجر نوشته هاي ايلامي به دست آمده معلوم شده كه بوشهر در آن دوره ، شهري به نام ليان بوده است . ظاهراً اين شهر (ليان باستاني) از هزاره 3 ق . م و احتمالاً پيش از آن به لحاظ موقعيت خاص جغرافيايي خود ، از نقاط ارتباطي تمدنهاي شرق و غرب دنياي قديم بوده است .» (1)
به گفته گريشمن ، بوشهر كنوني در عصر سلوكيان احداث گرديده است . وي مي گويد: سلوكيان كمتر از نه شهر در ساحل خليج فارس بنا نكردند و از آن جمله است : انطاكيه در پارس ، بوشهر امروز كه جانشين شهر كهن ايلامي (شهر ليان) گرديد ...
در زمان اردشير بابكان شهر رام اردشير در حدود 12 كيلو متري بوشهر بنا شد . كه اكنون خرابه هاي آن به نام «ريشهر» معروف است . نام بوشهر براي اولين بار در كتاب معجم البلدان ياقوت حموي آمده است .گاي لسترنج مولف كتاب سرزمينهاي خلافت شرقي نيز آن را متذكر شده و ياد كرده است . ولي به نظر مي رسد كه واژه بوشهر مصحف و محرف كلمه ريشهر است .
نادرشاه افشار كه متوجه وضع نامطلوب خليج فارس شده بود در صدد ايجاد نيروي دريايي براي تامين ارتباط جزاير با سواحل خليج فارس برآمد و عبداللطيف يا لطيف خان را در سال 1735 م (1147 ه ق) به ايالت دشتستان و شولستان و قبوداني (= كاپيتاني) كل سواحل و بنادر خليج انتخاب و اعزام كرد . از اين رو آبادي ريشهر به بوشهر امروزي انتقال يافت و بتدريج آباد شد . (2) خاطره قيام و ايستادگي دلاوران جنوب (استان بوشهر) بويژه دليران تنگستان ، دشتستان و دشتي در برابر بيگانگان متجاوز هيچگاه از ياد مردم ايران نمي رود و هميشه و همه جا از آن رادمردان به نيكي و تحسين ياد مي كنند .

كشاورزي
كشاورزي استان بوشهر ازلحاظ نوع محصولات و روشهاي توليد به دو قسمت محصولات زراعي و درختي تقسيم مي شود :
مهمترين محصولات زراعي اين منطقه عبارت اند از : گندم و جو آبي و ديم ، تنباكو ، پياز ، كنجد ، سبزي ، صيفي و نباتات علوفه اي . حدود 25 درصد از كل اراضي استان قابل زراعت است . به علت شوري بيش از اندازه خاك ، بخش وسيعي از زمينهاي استان غير قابل كشت شده است . در استان بوشهر به علت آب و هواي گرمسيري آن ، امكان پيش رس كردن محصول ، زياد بوده و اين عوامل در برداشت گوجه فرنگي و بادمجان استفاده مي شود . شهرستانهاي دشتستان ، گناوه ، دشتي و تنگستان به ترتيب مراكز مهم زراعي در اين استان به شمار مي روند.
بيشترين باغهاي منطقه را نخلستانها تشكيل مي دهند . در برخي نقاط استان باغهاي محدود و كوچك مركبات به صورت پراكنده وجود دارد . خرما تنها محصول كشاورزي استان است كه به خارج صادر مي شود . ميزان توليد خرماي آن در سال 1359 ه ش حدود 60 هزار تن و در سال 1364 ه ش حدود 40 هزار تن تخمين زده شده است .
شهرستان دشتستان از لحاظ توليد خرما و مركبات در مقام اول و تنگستان در رديف بعد قرار دارد . مركز عمده توليد مركبات استان به ويژه ليموترش در شبانكاره در شهرستان دشتستان قرار دارد كه بوسيله آب ذخيره شده سد شبانكاره آبياري مي شود . (3)
در حال حاضر پراكندگي جغرافيايي خرما از غرب به شرق در منطقه بوشهر شامل نواحي زير است:
اول: ناحيه دالكي، مزارعي، سرقنات ، بي براه، زيراه، سعدآباد و شبانكاره كه تا ناحيه دشتي امتداد دارد.
دوم: ناحيه بوشكاه ، زير كوره و پشتكوه
سوم: ناحيه تنگستان، بويژه اهرم
چهارم: ناحيه خورموج (دشتي)
پنجم: ناحيه خائيز، تنگستان
ششم : ناحيه كنگان
- يادي از شهرستان دشتستان (دارنده بزرگترين نخلستانهاي كشور )
شهرستان دشتستان با وسعتي معادل 7000 كيلومتر مربع يكي از پهناورترين شهرستانهاي استان بوشهر محصوب مي گردد. ارتفاع شهر برازجان مركز شهر دشتستان از سطح دريا 65 متر و در مرتفع ترين مناطق در نواحي پشتكوه حداكثر به 750 متر مي رسد مساحت كل اراضي زير كشت شهرستان دشتستان بالغ بر 154000 هكتار است كه 77000 هكتار آن زير كاشت انواع محصولات مختلف آبي و ديمي مي باشد . از مجموع اراضي فوق 28000 هكتار به صورت آبي كشت مي شود كه از اين مقدار 16250 هكتار زير كاشت نخيلات است. اقتصاد شهرستان دشتستان متكي به محصولات كشاورزي بخصوص خرماست .(5)
آثار و شواهد و قراين موجود حاكي ازآن است كه كشت نخل در دوران ساسانيان در منطقه رواج داشته و با استفاده از شبكه هاي سنتي بسيار پيچيده و از كيلومترها فاصله آب رودخانه هاي شاپور و دالكي را به دشتها هدايت كرده ونخل كاري صورت مي گرفته است (6).
مردم دشتستان كه كشاورزي را به عنوان شغل اصلي و پيشه اي پر درآمد از روزگاران دور گذشته وارث شده بودند (حتي) پس از خشك شدن رودهاي پرآب، به مقتضاي طبيعت ناحيه به فكر چاره افتادند و با حفر چاه در مزارع و ايجاد چند رشته قنات، آب را از كوهپايه هاي اطراف به نخلستانها و باغات كشانيدند.
گرچه امروزه فقط نام قناتها در خاطره ها باقي است اما كشاورزان برازجان فراموش نمي كنند كه به غير از چاه آبها وجود ان چند رشته قنات باعث شد تا پيكره اصلي كشاورزي حفظ شود.
در ميان آن قناتها بايد از قنات سالم خاني ياد كرد كه 11چاههاي اين قنات از تپه هاي كوهستان گيسكان در مشرق برازجان كه داراي آبهاي عمقي فراواني است آغاز و در شمال شهر حد فاصل بين دهقايد و برازجان به سطح زمين مي رسيد . اين قنات در شيريني و فراواني آب معروف بود و نخلستان و باغي آباد بنام سالم خاني از قبل آن به وجود آمد كه در زيبايي و پرثمري سرآمد باغات آن روز بود و اكنون نيز از جمله باغهاي خوب منطقه است . همچنين بايد از قنات حاج حسن نام برد كه از كوههاي ني نيزك آب را به روستاي حسن آباد منتقل مي كرد . فراواني آب آن موجب برپايي نخلستان و باغي زيبا شد كه هم اينك از تفريحگاههاي عمومي شهر است . » (7)
تعداد نخيلات شهرستان دشتستان بالغ بر 5/2 ميليون اصله مي باشد كه قريب 2 ميليون اصله بارور و پانصد هزار اصله غير بارور مي باشد . پراكندگي مناطق خرما خيز عبارتند از شبانكاره ، سعدآباد ، دالكي ، مزارعي ، زيارت ، دهقايد ، فارياب ، طلحه ، درودگاه ، جتوط ، دشتي ، بنار آزادگان ، نظر آقا ، سرقنات .
در مقايسه با ساير كشورهاي توليد كننده خرما شهرستان دشتستان بيش از يازده كشور دنيا توليد دارد . توليد مصر ، توليد عربستان ، توليدعراق ، توليد پاكستان و بيش از توليد الجزاير و توليد ليبي برابر با توليد كشور مراكش و بيش از 3 برابر توليد كشور آمريكا و توليد كشورمان ايران ، خرماتوليد مي كند . (8)
بي نظير است خرماي كبكاب ، آنرا دريابيم . (9)
استان بوشهر با بيش از 25 هزار هكتار سطح زير كشت نخيلات و بيش از 4 ميليون اصله نخل و با سابقه كاشت چندين هزار ساله ، يكي از مهترين مناطق خرما خيز كشور مي باشد . استان بوشهر داراي تنوع فوق العاده چشمگير و حائز اهميت خرما مي باشد كه خرماي كبكاب رقم غالب اين استان مي باشد و بيش از 80% سطح زير كشت خرما را به خود اختصاص داده است . با توجه به شرايط نسبتاً متفاوت اقليمي استان بوشهر ارقام متفاوتي درمناطق مختلف داراي غالبيت هستند . درمناطق شبانكاره ، دالكي ، مزارعي و اهرم ، رقم غالب كبكاب ، درمناطق برازجان ، دشتي و دهستانهاي چاهكوتاه ،انگالي ، بنداروز ، سركره ، دويره ، عيسوند ، زردكي ، آبطويل ، حسينكي ، رقم غالب شهابي ، در منطقه پشتكوه رقم زاهدي (قصب ) ؛ در منطقه جم و ريز رقم خاصوئي ، در منطقه آبدان رقم شكر و در منطقه گناوه ارقام متفاوتي ديده مي شود كه تشخيص غالبيت بين آنها مشكل مي باشد .
در كشور ما حدود 12 استان به كشت خرما ، مشغول مي باشند و وجود 400 رقم مختلف خرما در ايران گزارش شده است . بطور كلي خرما داراي آب ، پروتئين ، چربي ، قند ، سديم ، پتاسيم ، كلسيم ، آهن ، ويتامينهاي ب1 و ب2 و مقداري اسيد اسكوربيك مي باشد و درواقع سوختي پر انر‍ژي براي كارخانه بدن است .
عمده كشورهاي وارد كننده خرماي ايران عبارتند از : امارات متحده عربي – پاكستان – آلمان – اسپانيا – ايتاليا – انگلستان – فرانسه – سوئيس – سوئد – ژاپن – كانادا و ...
بايد گفت كه ما متاسفانه خرماي كبكاب را مفت و ارزان صادر مي كنيم چرا كه حداكثر ، كيلويي يك دلار مي فروشيم(10) و علت پايين بودن قيمت نيز عدم بسته بندي تميز و بهداشتي و تبليغات مناسب و ساير موارد بازاريابي علمي – كاربردي است . خرماي كبكاب ، علوفه اي صادر مي شود و به امارات و پاكستان فرستاده شده و در آنجا تعدادي تاجر هندي و عرب چند كارخانه بسته بندي دائر كرده و ارزش افزوده خرما را به جيب مي زنند چرا كه با بسته بندي بهداشتي و مشتري پسند كيلويي 13 دلار مي فروشند ودر واقع نتيجه زحمت و رنج باغبان ما بخاطر بي برنامگي و يا برنامه ريزي نادرست و ناكارا نفعش را خارجيان و واسطه ها و دلالان مي برند و اصولاً صادر كنندگان خرماي كبكاب بوشهر را معمولاً تاجران سنتي كه آشنايي با علوم روز بازاريابي و صادرات ندارند وفقط فكر سودآني و امروزشان هستند و به فكر بازار مطمئن و بلند مدت نيستند و آبروي ملي به جهت كيفيت و نوع صادرات را درك نمي كنند ، تشكيل مي دهند كه اين «فاجعه» است . البته در مورد مشكل بسته بندي دررابطه با ساير محصولات كشاورزي هم متاسفانه در سطح كشور ، مشكل داريم مثلاً كشمش ما به تركيه فرستاده مي شود و ريگ آن گرفته شده و به اسم تركيه به فروش مي رسد و يا خرماي كبكاب پس از بسته بندي در كشورهاي امارات متحده عربي و پاكستان به اسم همين كشورها به فروش مي رسد در حالي كه محصول ماست . در اينجا نكته ظريفي نهفته است و آن اينكه پاكستان هم وارد كننده عمده خرماست و هم صادر كننده عمده آن !
متاسفانه ما آگاهي و شناخت از خواست مشتريان ، فرهنگ ها و هنجارهاي آنان و ... نداريم و خلاصه اينكه ما بازاريابي Marketing را نمي دانيم و راه صواب آنست كه با اين علم در مورد خرما و كاربرد آن نيز آشنا شويم . بايد گفت سود و منافع ملي كشورمان در صنايع بسته بندي و جنبي ، تبديلي و واسطه اي خرما است نه خام صادر كردن آن كه تا الان در استان بوشهر اين صنايع وجود اقتصادي – تجاري ندارند .
در صحنه تجارت بين المللي ، رقابت بسيار فشرده است ، تنها وجود كالا يا محصول بالقوه صادراتي درداخل كشور براي فروش آن به خارج كافي نيست . شناخت بازار خريدار ، آگاهي از نياز و خواست مشتريان و آشنا نمودن آنان با وي‍ژگي هاي كالا و فائق آمدن بر موانع متعددي كه بر سر راه صادرات كالا وجود دارد از جمله مسائلي هستند كه يك بازارياب بايد به آنها توجه كافي نمايد . بعضي از اهداف ملي صادرات را مي توان به اين ترتيب برشمرد:
v استفاده بهتر از منابع ملي
v پيشرفت فني (صنايع جنبي -0 تبديلي و واسطه اي خرما ...)
v كاهش بيكاري
v گسترش تجارت به آن سوي مرزهاي ملي
v افزايش درآمدهاي ارزي
اصولاً بازاريابي فرآيند عرضه محصول صحيح در مكان صحيح ، زمان صحيح و به قيمت صحيح است . بازاريابي شامل مراحل توليد ، توزيع ، مصرف و فروش و صادرات مي گردد . بايد گفت بازاريابي همه چيز است .
سقراط جمله اي دارند كه : من آتني يا يوناني نيستم . بلكه يكي از شهروندان جهان مي باشم . اين مفهوم امروزه بهتر كاربرد دارد . چرا كه جهاني شدن تجارت و يكپارچگي آن مطرح است و اين مضمون در مورد بازاريابي خرماي كبكاب هم فوق العاده مهم و حساس مي باشد.
آميخته تصميمات بازاريابي را مي توان اينطور خلاصه كرد :
v تصميمات در مورد كالا
v تصميمات در مورد قيمت گذاري
v تصميمات در مورد بسته بندي
v تصميمات در مورد توزيع فيزيكي و غير فيزيكي
v تصميمات در مورد فعاليت هاي تشويقي و ترغيبي (تبليغات ، ارتقاء ، فروش و ...)
v تحقيقات
در مورد بسته بندي و تبليغات ، واقعاً بايدكار كنيم و به روانشناسي رنگ ها عنايت ويژه اي داشته باشيم . رنگ آگهي هاي تبليغاتي از نكاتي است كه بي توجهي به آن نامطلوب است . مثلاً رنگ ارغواني در اكثر كشورهاي آمريكاي لاتين مرگ را بياد مي آورد . رنگ سفيد در ژاپن رنگ عزاست و سبز در كشور مالزي پژمردگي جنگل را يادآور مي شود . حتي نامها در كشورهاي مختلف معاني متفاوتي دارند كه در اين مورد هم بايد عنايت و دقت شود .
خلاصه كلام اينكه : مشكل اساسي خرماي كبكاب استان بوشهر مسئله بازاريابي در مفهوم علمي – كاربردي آن است و با شعار تنها و سمينار و مقاله و سر و صدا هم مشكل حل نمي شود ، بايد كاركرد و دلسوزانه كار كرد .
v خرماي كبكاب شاداب كننده پوست و ضامن سلامتي
v خرماي كبكاب صدرنشين ميوه هاي گرمسيري
v خرماي كبكاب محصول ارز آور و اشتغال زا
v خرماي كبكاب تامين كننده مواد اوليه صنايع غذايي
v خرماي كبكاب مظهر مقاومت و درختي هميشه سبز و كم توقع با عمر طولاني و اقتصادي
v خرماي كبكاب ضد سرطان

کِرمان یکی از استان‌های ایران است. استان کرمان در جنوب شرقی ایران قرار گرفته و از لحاظ وسعت بزرگ ترین استان‌های کشور به حساب می‌آید.جمعیت این استان برابر ۲٬۹۴۷٬۳۴۵ نفر[۱] و مرکز آن شهر کرمان است.
ویژگی‌های طبیعی و اقلیمی
بلندی‌های استان کرمان دنباله رشته کوههای مرکزی ایران است که از چین خوردگی‌های آتش‌فشانی آذربایجان آغاز می‌شود و تا بلوچستان امتداد می‌یابد و دنباله آن را در فلات مرکزی، حوزه‌های پست داخلی و کویر چندین بار قطع می‌کنند.کوه هزار مرتفع‌ترین قله استان کرمان و جنوب ایران است و ارتفاع آن ۴۵۰۱ متر می‌باشد و در غرب شهر راین واقع شده‌است. کوه کوشا (کوه شاه بافت) نیز با ارتفاع بیش از ۴۳۰۰متر در ۳۰ کیلومتری شمال بافت قرار دارد. تنوع آب و هوایی استان کرمان به دلیل شرایط خاص اقلیمی در خور توجه‌است. در نتیجه این شرایط اقلیمی، در واحی شمال، شمال غربی و مرکزی آب و هوا خشک و در جنوب و جنوب شرقی گرم و مرطوب است. بارندگیهای ۳۰-۶۰ میلی‌متری دشت نرماشیر و شهداد و ۲۵۰-۴۰۰ میلی‌متری کوههای رابر، ده بکری و جبال بارز، و حتی بیش از ۴۰۰میلیمتر در گوغر و نیز وجود تنها پارک ملی جنوب شرق ایران یعنی پارک ملی خبر در جنوب بافت خود گویای مناطق اکولوژیک متفاوت در این استان است. رژیم بارندگی اغلب به صورت باران است و در محدوده آبان ماه تا اردیبهشت ماه قرار دارد و از بادهای غربی و شمال غربی منطقه تغذیه می‌شود که اغلب موسمی و خشک است و به دلیل در برداشتن انبوه خاک و شن رطوبت نسبی هوا را تقلیل می‌دهد.
شهداد که در کویر لوت قرار گرفته از کانونهای فراوردن مرکبات در ایران است. پسته، گردو، زیره، خرما، مرکبات، محصولات جالیزی، پنبه، ذرت و...از سایر محصولات کشاورزی مهم استان می‌باشد.
باغ‌های پسته رفسنجان، نخلستان‌های بم، باغ‌های گردوی بافت، گوغر و رابر، موزستانهای جیرفت همه از کشتگاه‌های بزرگ ایرانند. مس سرچشمه، کرومیت فاریاب، مس میدوک و خاتون آباد شهربابک، مناطق آزاد سیرجان و بم و شهر کرمان هم از مناطق صنعتی این استانند. جیرفت را بخاطر آب و هوای گرمسیری و آب فراوانش، هندوستان ایران و ارزوئیه را کالیفرنیای ایران نامیده‌اند. بافت را به دلیل ارتفاع زیاد آن از سطح دریا(سومین شهر مرتفع ایران) بام کویر و سیبری جنوب می‌گویند. رابر را به دلیل آب و هوای خوش و مناظر طبیعی رامسر جنوب و بردسی را مروارید کویر گفته‌اند. باستان شناسان ایران و جهان استان کرمان را به سبب دارا بودن آثار تاریخی ماقبل میلاد وبسیار تاریخی (که در برخی موارد قدیمی‌ترین آثار جهان محسوب می‌شوند)از جمله تمدن هلیل رود جیرفت، تپه یحیی بافت و تل ابلیس و دژهای ساسانی کرمان گهواره تمدن نامیده‌اند. به دلیل تنوع زمین‌شناسی و فراوانی معدن، این استان را بهشت زمین شناسان و معدنکاران نیز گفته‌اند.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت رسیک]

[مشاهده در: www.ri3k.eu]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 585]