جلال عزت در جمال حسين(ع)

واضح آرشیو وب فارسی:کيهان: جلال عزت در جمال حسين(ع)
علي اسعدي
مكتب والاي حسيني، مكتب فضايل اخلاقي و كمالات بشري است و آنان كه درس آموز مدرسه حسيني شدند، وجودشان تجليگاه مكارم اخلاقي و صفات ممتازالهي است. فضايي چون عشق و ايثار، شجاعت و سخاوت، صبر و شكيبايي، بلند همتي و سختكوشي، سازش ناپذيري و غيرت ورزي، تواضع و فروتني، عبادت پيشگي و خدا محوري، ظلم ستيزي و حق محوري، كرامت مندي و عزت مداري و ده ها فضيلت اخلاقي ديگر در اين مكتب والا پرورش مي يابد. و حسين (ع) مظهر كامل و معدن پايان ناپذير تمامي اين اوصاف بود و شيعيان حسيني در معناي حقيقي كساني خواهند بود كه متصف به اين صفات ممتاز شوند و گفتار و رفتار خويش را با محوريت آموزه هاي اين مكتب كه صد البته ريشه درآموزه هاي وحي و تعاليم نبوي و علوي دارد، بنيان نهند.
از شاخص ترين فضايل اخلاقي حسين(ع) كه هم در زندگي فردي و اجتماعي و هم در رخداد عظيم حماسه حسيني، حضوري پررنگ و برجسته دارد، عزتمندي و ذلت گريزي است؛ عنصري كه موجب گرديد در سخت ترين شرايط و بزرگ ترين مصايب بر اعتقاد به حق خويش كه همان ظلم ستيزي و حق طلبي و اصلاحگري جامعه فاسد اموي بود، بايستد و لحظه اي تن به زبوني، ذلت، تن آسايي، عافيت طلبي و مسئوليت گريزي ندهد و اين چنين شد كه حسين (ع) الگوي آزاد مردان و عزت طلبان تاريخ بشري شد كه آوازه او از مرزهاي اسلام گذر كرد و فراخناي جهان را گسترد و نام او مرز زمان را درنورديد و جاودانه شد.
مقاله حاضر نگرشي بر اهميت و جايگاه عزت در شخصيت و حماسه عظيم امام حسين(ع) است تا با بررسي دقيق تر اين عنصر مهم بتوانيم زمينه گسترش اين روحيه را درآحاد جامعه خويش فراهم سازيم و موجب عزت و عظمت اسلام و شيعيان در جهان باشيم.
مفهوم و حقيقت عزت
عزت واژه اي عربي است و در لغت به معناي قدرت و پيروزي (1) ، نفوذ ناپذيري، تفوق و برتري، بزرگي و ارجمندي آمده است(2) و در مقابل آن واژه ذلت قرار دارد كه به معناي خواري و حقارت است (3)
براين اساس، عزت حالتي است كه به آدمي صلابت و استواري مي بخشد تا مغلوب هيچ چيز و هيچ كس نگردد(4). نه مغلوب هواي نفس و گناه و تن دادن به پستي و نه مغلوب حوادث و رويدادهاي نيك و بد و خوشي ها و سختي هاي زندگي. (5)
خداوند، قرآن كريم را به صفت عزت ستوده و منظور از آن را درباره قرآن چنين توصيف كرده است:
«قرآن كتابي عزيز است كه باطل نه از پيش رو و نه از پشت سر در آن راه نمي يابد و نازل شده از جانب خداوند حكيم و ستوده است.» (6)
بر اين اساس منظور از عزت قرآن آن است كه هيچگونه سستي و ضعف و بطلاني كه اصالت آن را خدشه دار سازد و از مقام رفيع آن بكاهد، در آن راه نمي يابد و منشا چنين صلابت و نفوذ ناپذيري قرآن، نزول آن از جانب خداوند عزيز و حكيم است كه مقتضاي عزت الهي آن است كه كلامش نيز نفوذ ناپذير باشد.
از منظر قرآن عزيز، منشا عزت تنها خدا است و ديگران به ميزاني كه خود را به اين صفت الهي متصف سازند. از صلابت و نفوذ ناپذيري برخوردار مي شوند. از اين رو به عزت طلبان توصيه مي فرمايد: «من كان يريد العزه فلله العزه جميعا؛ (7) هر كه خواهان عزت است عزت همگي از آن خدا است.» و در آيه اي ديگر پيامبر (ص) و مومنان را در زمره كساني معرفي مي كند كه داراي عزت اند:«و لله العزه و لرسوله و للمومنين».(8)
جمع اين دو آيه ما را به اين حقيقت رهنمون مي سازد كه كسب عزت حقيقي در پرتو تمسك به فرامين عزت ساز الهي است. از اين رو پيامبر خدا (ص) و مومنان كه خود را در شعاع عزت الهي قرار دادند، از آن به ميزان ظرفيت و تلاش خويش برخوردار مي شوند؛ اما آنان كه فرعون وار عزت را در مال و منال دنيا (9) و گناه و عصيان الهي (10) جستجو مي كنند، اگرچه ممكن است به صلابت و عزتي سطحي ومقطعي دست يابند، اما ديري نمي پايد كه ساختمان پوشالي اقتدارشان تلي از خاك مي گردد و خواري دنيا و عذاب آخرت گريبانشان را مي گيرد؛ «فحسبه جهنم و لبئس المهاد».(11)
امام حسين(ع) نيز كه وصف «عظيم شريك القرآن»(12) را در پرونده كمالات خويش دارد، متأثر از اين حقيقت قرآني است كه عزت تنها از آن خدا است؛ لذا در نجواي عارفانه خويش در دعاي عرفه مي فرمايد:
«يا من خص نفسه بالسمو و الرفعه فأولياؤه بعزه يعتزون؛(13) اي كسي كه خود را به بلندي مقام و رفعت، مخصوص گرداندي و دوستدارانت را به عزت خويش عزيز نمودي!»
اساساً وقتي كه آدمي، عزت را از سرمنشأ آن جستجو كرد و كامل ترين تجلي آن را در رخ يار ديد، ديگر جلوه هاي كم فروغ نمي تواند عطش او را فرو نشاند و سيرابش سازد و كسي كه به چنين نگرشي در پرتو خداشناسي و خودشناسي و خودسازي دست يافت، محال است كه لحظه اي عزت را در غيرخدا جستجو كند.
تو ديده نداري كه ببيني او را
ورنه همه اوست ديده اي مي بايد(14)
و راز عزت حسيني ذوب شدن در اين حقيقت است كه تمام رفتار و گفتار واهدافش اطاعت از خدا و اجراي فرامين او بود. به روايت پيامبر اكرم(ص) پروردگار هرروز مي فرمايد: «من عزيز و ارجمندم و هركس كه عزت و ارجمندي هردو جهان رامي خواهد، پس بايد از عزيز مطلق، اطاعت و فرمانبرداري كند.»(15)
و نيز از رسول اكرم(ص) روايت شده است كه خداوند به شخص با ايمان سه خصلت عطا فرمود: «عزت و ارجمندي در دنيا و در دينش، نجات و رستگاري در آخرت، و مهابت و ترس آميخته با احترام در دل هاي جهانيان.»
و امام حسين(ع) كه در اوج ايمان و تقوا و اطاعت پذيري است، به يقين بالاترين مراتب عزت را هم در حيات دنيوي و هم در جهان آخرت و در پيشگاه قرب الهي دارد. كدامين ايمان و عبوديت از اين بالاتر كه امام در بحبوحه رنج و سختي و آنگاه كه حراميان، او و يارانش را در محاصره كامل قرار دادند، به وسيله حضرت عباس از دشمنان خواست تا جنگ را به روز بعد موكول كنند تا او و يارانش آن شب را به نيايش و نماز سپري سازند؛ چنان كه فرمود: «فهو يعلم أني قد كنت احب الصلاه له و تلاوه كتابه و كثره الدعا و الأستغفار؛(61) خداوند مي داند كه من نماز و تلاوت قرآن و بسياري دعاو طلب آمرزش را دوست دارم.»
اساساً امام حسين(ع) مرگ و زندگاني را بر اساس اطاعت پذيري از خداوند تفسير مي كند و مرگ باعزت را از زندگي با ذلت برتر مي داند: «موت في عز خير من حياه في ذل.»(71)
از آنجا كه عزت در بينش قرآني امام حسين(ع) اطاعت از خدا و رسول است، حيات حقيقي نيز براين اساس معنادار مي شود و مرگ حقيقي نيز مبتني بر عدم اطاعت از قرآن و سنت تحليل مي گردد بنابراين بيعت با يزيد و پذيرش ذلت حاصل از آن كه در تعارض با آموزه هاي قرآني و نبوي و اطاعت پذيري از ايشان است، مساوي با مرگ و مردود تلقي مي شود. از اين رو در روز عاشورا فرمود: «آگاه باشيد! اين فرومايه (ابن زياد) فرزند فرومايه، مراميان دوراهي شمشير و فرار قرار داده است و هيهات كه ما تن به خواري نمي دهيم؛ زيرا خداوند و پيامبرش و مؤمنان از اينكه ما تن به خواري دهيم، ابا دارند...»(81)
موجبات عزت
قرآن كريم- چنان كه روش آن است- به طور خلاصه و اجمال عزت را از آن خداوند مي داند: «فان العزه لله جميعا»(91) اما روايات معصومين(ع) به طور گسترده اسباب و عوامل عزت را تبيين كرده اند و چنان كه رسالت سنت، تبيين دقيق آيات قرآن است، مصاديق بسياري از آن را مي توان در آموزه هاي پيامبر(ص) و عترت پاك ايشان جستجو كرد. با بررسي اين عوامل و مقايسه آن با رفتار وگفتار امام حسين(ع) مي توان تحليل عميق تري از عزت حسيني به دست آورد؛ اما از آنجا كه اين مقاله گنجايش بررسي تمام اين عوامل را ندارد، به محورهاي اصلي آن اكتفا مي كنيم:
1. شناخت
نخستين عنصر عزت آفرين، آگاهي و شناخت خود، زندگاني و اهداف عاليه انساني و شناخت پرتگاه ها و بيراهه هايي است كه در مسير پيروزي و رسيدن انسان به اهداف بزرگ وجود دارد.(02) آن كه خود را شناخت و از توانمندي هاي روحي خود آگاه شد و آنگاه خداوند را شناخت كه مبدأ قدرت هستي است و هدف را شناخت كه در بيراهه ها معطل نماند، به يقين پي خواهد برد كه يكي از كمالات روحي عزت است كه در گرو اراده الهي (تعز من تشاء و تذل من تشاء)(12) و زمينه ساز حركت به سوي مقصد صحيح است.
امام حسين(ع) با اشاره به مسئله شناخت هدف خلقت انسان، مي فرمايد: «اي مردم! تقواي الهي داشته باشيد، خداوند بندگان را نيافريد، مگر براي اينكه او را بشناسند. آنگاه كه او را شناختند، پرستش كنند. وقتي كه پرستش كردند، با پرستش او از ديگران بي نياز شوند (و عزيز گردند).»(22) چنين كسي كه هدف خلقت خويش را بشناسد، دليلي بر ترس از مرگ باعزت و شوق بر زندگي با ذلت را ندارد؛ چنان كه امام حسين(ع) فرمودند: «شأن من اين نيست كه از مرگ بترسم. چه آسان است مرگ در راه به دست آوردن عزت و زنده كردن حق...»(23)
2. جهاد
جهاد در راه خدا، دومين عنصر عزت آفرين است. قرآن كريم ستايشگر پيامبراني است كه مردان الهي فراواني به همراه آنها جنگيدند و هيچ گاه در برابر آنچه در راه خدا به آنها مي رسيد، سست نشدند و ناتوان نگرديدند و تن به تسليم ندادند.(42)
امام علي(ع) نيز جهاد را از عواملي مي داند كه موجب استواري دين و پاداش بزرگ همراه عزت و شوكت است.
«همانا جهد شريف ترين اعمال بعد از اسلام و مايه پايداري دين است و اجر در آن عظيم است همراه با عزت و منت.»(52)
جهاد خالصانه امام حسين(ع) و ذلت گريزي او الگوي عزت طلبان عالم شد؛ جهادي سخت كه رويارويي خون مظلومان در برابر شمشير آخته ظالمان بود. از اين رو در زيارت وارث به اين حقيقت اشاره شده كه «اي حسين(ع)! گواهي مي دهم كه تو در راه خدا جهاد كردي و حق جهاد در راه خدا را به جا آوردي.»(62)
جاودانگي عزت برآمده از جهاد حسيني را مي توان در الگوپذيري غيرمسلماناني چون گاندي، مصلح بزرگ هند، كارلايل مورخ انگليسي، ايرونيك مورخ آمريكايي و ديگران ديد.(27)
3. امامت
از ديگر عوامل عزت آفرين، امامت است، چنان كه امام رضا(ع) در تبيين جايگاه و منزلت امامت فرموده اند: «ان الامام... عز المومنين؛ امام مايه عزت مؤمنان است.»(82) و امام حسين به عنوان يك امام نه تنها مايه عزت و سربلندي مؤمنان، بلكه معلم عزت به بشريت است.
رسول اكرم(ص) درباره امام حسين(ع) فرمود: «ان الحسين... مصباح الهدي و سفينه النجاه و امام خير و يمن و عزت و فخر؛ حسين(ع) چراغ هدايت، كشتي نجات، پيشواي سعادت و خجستگي و امام عزت و افتخار است.(92)
بديهي است امام از آنجا كه امت را از ذلت گناه و عصيان و پيروي طاغوت به سوي نورانيت اطاعت از خدا و رسول(ص) خارج مي كند و هدايت امت به دست او صورت مي گيرد، مايه عزت مؤمنان است و امام حسين(ع) در جايگاه امام چنين نقشي را ايفا نمود.
صبر و شكيبايي و تحمل رنج ها و سختي ها نيز مايه عزت آدمي و صلابت و شكست ناپذيري او است. انسان هايي كه در كوران حوادث سخت، آبديده نشده اند و در مقابل كوچك ترين ابتلا و امتحان و حادثه اي سر تسليم فرود مي آورند، انسان هاي دون همتي هستند كه در عرصه مبارزه با نفس و وسوسه شيطان و در جهاد با دشمنان كه حيثيت و كيان نظام اسلامي را به خطر مي اندازند و مايه ذلت مسلمانان مي شوند، سستي مي كنند، آنان هرگز رنگ عزت را نخواهند ديد. از همين جهت است كه امام علي(ع) عزتي را بالاتر از بردباري نمي داند(03) و امام باقر(ع) صبر بر مصيبت را مايه افزايش عزت و داخل شدن در بهشت مي داند.(13)
امام حسين(ع) زماني كه تصميم گرفت از مكه به طرف عراق حركت كند، خطاب به ياران خود سخناني ايراد كرد و از جمله فرمود:
«رضي الله رضانا اهل البيت نصبر علي بلائه و يوفينا اجور الصابرين؛(23) رضايت ما خاندان همان رضايت الهي است. ما بر بلاي خداوند صبر پيشه مي كنيم و او نيز پاداش صابران را به ما به طور كامل خواهد داد.»
و در روز عاشورا هنگام شدت گرفتن جنگ خطاب به ياران خويش فرمود: «شكيبايي كنيد اي فرزندان مردان بزرگوار كه مرگ تنها پلي است كه شما را از ناراحتي ها و رنج ها به باغ هاي وسيع بهشت و نعمت هاي جاويدان منتقل مي كند...»(33)
5-احسان
احسان و نيكوكاري، ديگر عنصر مهم عزت آفريني است. آنان كه تنها در فكر ناز و نعمت خويش اند و از سرنوشت ديگران بي خبر و نسبت به رنج هاي آنها بي تفاوت هستند، در ديده مردم ارزش و منزلتي ندارند و آنان كه اهل احسان و خيررساني به ديگران اند مورد توجه و احترام مردم اند و به گواهي قرآن كريم، پاداش نيكوكاران نزد پروردگار آن است كه خداوند آنچه ايشان بخواهند، به آنها عطا مي كند: «لهم ما يشاون عند ربهم ذلك جزاء المحسنين»(43)
شرف مرد به جود است و كرامت به سجود
هر كه اين هر دو ندارد عدمش به كه وجود
و امام حسين(ع) سر سلسله نيكان بود و مي فرمود: «اي مردم! هر كس ببخشد، به بزرگي مي رسد و هر كس بخل ورزد، به پستي مي گرايد.»(53)
آثار اين بزرگي و عزتمندي در بزرگ ترين معبد عشق يعني گودال كربلا مشاهده شد. شعيب بن عبدالرحمن گويد: «روز عاشورا بر پشت حسين بن علي(ع) اثري (از زخم كهنه) مشاهده شد. از امام سجاد(ع) پرسيدند: اين نشانه چيست؟ فرمود: اين اثر انبان هايي است كه بر پشت حمل مي كرد و به خانه هاي زنان بي شوهر و يتيمان و مسكينان مي رساند.»(63)
همچنين درباره سيره احسانگري ايشان آمده است كه امام به خانه اسامه بن زيد رفت. وي بيمار بود و مي گفت: اندوه ها دارم. امام حسين(ع) پرسيد: اندوهت چيست برادر؟ گفت: شصت درهم بدهكارم. حسين(ع) گفت: پرداخت آن به عهده من. گفت: مي ترسم بدهكار بميرم. گفت: تا نمرده اي آن را مي پردازم و پيش از مرگ اسامه آن را پرداخت.(73)
6-عفو
عفو، گذشت و چشم پوشي از ستم هايي كه ديگران بر انسان روا داشته اند از ديگر صفات مردان عزت طلب روزگار است.
قرآن كريم عفو و گذشت را به مؤمنان توصيه مي كند و آن را مايه بهره مندي از عفو مغفرت الهي مي شمارد و مي فرمايد: «وليعفوا و ليصفحوا الا تحبون ان يغفرالله لكم و الله غفور رحيم».(83)
و پيامبر(ص) نيز عفو را مايه افزايش عزت معرفي كرده، فرمودند: «مازاد الله بعفو الا عزا» و امام باقر(ع) سه چيز را مايه عزت مسلمان مي داند: «گذشت كردن از كسي كه به او ستم كرده، بخشيدن به كسي كه از او دريغ كرده و برقراري رابطه با كسي كه از او بريده است.»(93)
چنان كه مشاهده مي شود، تمامي اين عوامل نشانگر مردانگي، علو همت و ارجمندي شخصيت آدمي است و انسان فطرتاً چنين صفاتي را مي ستايد و صاحبان آن را دوست مي دارد و عزيز مي شمارد.
غلامي از غلامان امام(ع) آب به دست هايش مي ريخت. آفتابه از دستش به طشت افتاد و آب به صورت امام حسين(ع) پاشيده شد. غلام كه برحسب فطرت انساني و قانون بردگي در خود احساس خلافكاري و بي ادبي نمود، فوراً از حسن اخلاق حسين(ع) استفاده كرد و گفت: مولاي من! «والكاظمين الغيظ». امام فرمود: چشم خود را فرو شكستم. سپس گفت: «والعافين عن الناس». امام فرمود: تو را بخشيدم. گفت: «والله يحب المحسنين» فرمود: برو! تو را از قيد بندگي در راه خدا آزاد كردم.(04)
از ديگر فضايل اخلاقي و توصيه هاي ديني كه از فرو افتادن انسان در گرداب ذلت جلوگيري مي نمايد. داشتن روحيه قناعت و درخواست نكردن از مردم و قطع طمع نسبت به داشته هاي ديگران است.(14) امام حسين(ع)، هم خود اين چنين بود و هم اجازه نمي داد كسي تن به حقارت و ذلت دهد. به روايت معصومان(ع)، مردي از انصار نزد امام حسين(ع) آمد و مي خواست نياز خود را اظهار كند و درخواست هايي نمايد.
آن حضرت به او فرمود: «اي برادر انصاري! آبرويت را از بيان اين خواهش نگهدار و نياز خود را در نامه اي بنويس و نزد من آور و من ان شاءالله آنچه را خوشحالت نمايد، خواهم داد.»
مرد انصاري در نامه اش به امام(ع) نوشت: اي اباعبدالله! فلاني از من پانصد دينار طلب دارد و اكنون اصرار بر گرفتن آن دارد. با او گفتگو فرما تا مرا مهلتي دهد.
چون امام اين نامه را خواند، داخل خانه رفت و كيسه اي كه در آن هزار دينار بود، به همراه آورد و به آن مرد فرمود: «با پانصد دينار وام خود را بپرداز و پانصد دينار ديگر را كمك خرجي خود ساز و درخواست خود را جز نزد يكي از سه كس زير مبر: انساني ديندار يا صاحب مروت و صاحب اصل و نسب. اما انسان ديندار براي حفظ ديانت خود نيازت را روا دارد و اما صاحب مروت يا مردانگي شرم مي كند كه نيازت را رفع نكند و اما صاحب اصل و نسب مي داند كه تو با اين خواهش آبرويت را پيش او آورده اي و به او سپرده اي و آبرويت را حفظ مي كند و تو را بدون روا كردن نيازت باز نمي گرداند.»(24)
همچنان كه نام و حماسه امام حسين(ع) در تاريخ جاودانه شد، فضايل اخلاقي امام كه موجب پديد آمدن اين شخصيت تاريخ ساز و اين حماسه سرنوشت ساز گرديد نيز جاودانه شد. مبارزان و آزادي خواهان زيادي متأثر از عنصر عزت طلبي و آزادي خواهي حسين(ع) قيام كردند و حماسه سرودند كه بزرگ ترين نمونه آن در قرن حاضر انقلاب بزرگ اسلامي ايران بود كه با شعارهاي: «هيهات منا الذله»، «حسين حسين شعار ما است شهادت افتخار ما است» و «خون بر شمشير پيروز است.»، به رهبري شاگرد بزرگ مكتب حسيني امام راحل عظيم الشأن شكل گرفت و توانست بنيان طاغوت دو هزار و پانصد ساله شاهنشاهي را ريشه كن سازد و ملت بزرگ ايران و بلكه شيعيان و مسلمانان را به عزت رساند. تأثيرپذيري اين انقلاب از قيام حسيني به حدي روشن است كه تحليل گران اروپايي نيز بر آن اعتراف دارند. در كتابي كه در فرانسه تحت عنوان «انقلاب ايران به نام الله» به قلم «كلير برير» و «پيرپلانشه» نگارش شده، چنين آمده است:
«در حقيقت تظاهرات ايران چيزي جز شعار حسين(ع) كه از آن سخن مي گفت، نبود. حسين چه كسي بود؟ حسين شهيد شاهدي كه تمام دردها و ناراحتي اش متجلي در شعارهاي ضدستم و ظلم ستيزي است. و در حقيقت مجد و عظمت و سربلندي او در شهادتش بود و نه در حياتي كه سرتاسر مورد ظلم و تعدي و فساد واقع گرديده بود. از اين جاست كه تظاهرات مردم ايران برضد نظام و ساواك شاهنشاهي در كليه مراحل، نظير قيام و تظاهرات حسين(ع) است.»(34)
و امروز نيز پيروزي رزمندگان پر توان ايران در هشت سال جنگ تحميلي عليه دنياي كفر و پيروزي رزمندگان حزب الله لبنان بر ارتش تا دندان مسلح اسرائيل، مقاومت جانانه مسئولين ايران بر استيفاي حق خود در ماجراي انرژي هسته اي و عزت آفريني دانشمندان هسته اي در اين راستا، با اتكا بر شعارهاي برآمده از نهضت حسيني، نمادها و نمودهاي روشني از تجلي عزت حسين(ع)در پهندشت تاريخ است. بر جوانان و آحاد ملت مسلمان است تا با ادامه خط اين دلير مردان، عظمت اسلام و مسلمين را در جهان تداوم بخشند.
]مركز فرهنگ و معارف قرآن[
¤پانوشتها در سرويس معارف موجود داست.
سه شنبه 15 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: کيهان]

[مشاهده در: www.kayhannews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 272]