آشنايي با تاريخ آموزش روزنامه‌نگاري در ايران

واضح آرشیو وب فارسی:همشهری: آشنايي با تاريخ آموزش روزنامه‌نگاري در ايران

روزنامه‌نگاري- سيد‌فريد قاسمي:
حدود 190 سال از حضور ميرزا صالح باني نشر اولين روزنامه در ايران در دوره آموزش روزنامه‌نگاري در انگلستان مي‌گذرد.

آموزش اول سبب نشر نخستين نشريه در ايران شد اما نسل‌پروري به دنبال نداشت. گسستگي مطبوعاتي در سپيده‌دم روزنامه‌نگاري موجب شد آموزش و تجربه اول دفن شود. حركت‌هاي بعدي هم پايه ذوقي، اديبانه و كارگزاري داشت.

از حيث محتوا با الگوبرداري از روزنامه‌هاي خارجي ايرانيزه شدن مطبوعات را پي‌سازي كردند و از نظر شكل روزنامه‌هاي نخست به نوعي ادامه صفحه‌آرايي نسخه‌هاي خطي و كتاب‌هاي چاپ سنگي بود تا اين كه ايرانيان فرنگ رفته به ويژه آنهايي كه در عثماني تجربه كار روزنامه‌نگاري داشتند پس از مراجعت به خدمت دستگاه انطباعات درآمدند و تا حدودي محتوا و شكل روزنامه‌ها را دگرگون كردند. با پايان دوره ناصري پايه روزنامه‌نگاري دولتي لق شد اما روزنامه‌نگاري خصوصي حرفه‌اي به وجود نيامد.

دومين نوع مالكيت مطبوعاتي در ايران پس از روزنامه‌نگاري دولتي روزنامه‌نگاري خصوصي خانوادگي است. پسر و دختر و عروس و داماد وارد اين عرصه شدند و جمع‌هاي خانوادگي مطبوعاتي به وجود آمد كه از مطبخ نوشته‌هاي خود را مطبعه مي‌فرستادند.

در روزگار قاجار، اساساً نسل‌پروري و نهادسازي براي مطبوعات به وسيله دولت معنا و مفهوم نداشت آنچه تحول مي‌بينيم براساس كوشش فردي است.

عده‌اي علاقه‌مند حدود 17 سال قبل از تأسيس خبرگزاري پارس از آشفته‌نويسي خبر به تنگ آمدند و اولين خبرگزاري خصوصي را در ايران راه‌اندازي كردند تا به همكاران خود يادآور شوند خبرنويسي آداب دارد و نمونه‌هايي را روزانه با سياق آن روزگار در گرما و سرما با پاي پياده به دفتر روزنامه‌ها مي‌رساندند.

به مرور از حدود 90 سال پيش پايه آنچه كه امروز روزنامه‌نگاري مي‌ناميم گذاشته شد، تحريريه‌ها شكل گرفت و نظام استاد - شاگردي تقويت شد.

تا زمان تاسيس اولين موسسه آموزش روزنامه‌نگاري در سال 1317 تمام ايرانياني كه به اروپا رفتند و دوره‌هاي روزنامه‌نگاري را گذراندند تاثيري در جهان مطبوعات ايراني نداشتند حتي كارنامه محمودمسعود كه در بلژيك روزنامه‌نگاري خواند نشان مي‌دهد آنچه آموخت وانهاد و چنان جوگير روزگار شد و جنجالي‌آفريني كرد كه به جان‌باختگي رسيد. بنگاه روزنامه‌نگاري به‌عنوان اولين مركز آموزش روزنامه‌نگاري، پس از برگزاري يك دوره و به دنبال رويدادهاي شهريور 1320 برچيده شد. دهه 20 نيز بيشتر به هم‌انديشي صنفي سياسي گذشت تا به آموزش.

دهه 30 رقابت مطبوعاتي سبب توجه به مقوله آموزش روزنامه‌نگاري شد.

مدير وقت كيهان به همراه مدير اتحاد ملل و ديگران به فكر برگزاري دوره‌هايي در دانشگاه تهران افتادند و مدير روزنامه اطلاعات هم 3 دوره كارآموزي 2 ماهه براي جذب نيروهاي مستعد برگزار كرد.

كوشش دانشگاهي آموزشي به دانشگاه تهران و موسسه عالي مطبوعات و روابط عمومي در دهه 40 ختم مي‌شود. بيشترين دوره‌هاي كوتاه‌مدت را در آن دهه روزنامه اطلاعات و مجله توفيق برگزار كردند.

در دهه 50 دانشكده علوم ارتباطات اجتماعي متولي دانشگاهي آموزش بود و وزارت اطلاعات و جهانگردي بيشتر دوره هاي كوتاه‌مدت را برگزار كرد.

به طوركلي 4 نوع آموزش روزنامه‌نگاري در آن سال‌ها باب بود.

1- دانشگاهي
2- كوتاه‌مدت روزانه و شبانه
3- هنرستاني
4- تجربي (استاد - شاگردي)

مرور آموزش روزنامه‌نگاري تا بهمن 1357 نشان مي‌دهد كه بيشترين تاثير دانشگاهي را دانشكده علوم ارتباطات اجتماعي و دوره‌هاي كوتاه‌مدت نتيجه‌بخش كه به وسيله روزنامه‌ها و مجله‌ها برگزار شده بود، داشته‌اند.

بعد از انقلاب اولين دوره كوتاه‌مدت آموزشي را روزنامه جمهوري اسلامي برگزار كرد. مدرس آن دوره استادي خارجي بود كه به زبان فارسي تسلط داشت. از انحلال دانشكده علوم ارتباطات اجتماعي تا بازگشايي رشته ارتباطات جز دوره‌هاي كوتاه‌مدت روزنامه‌ها و ايرنا، دوره آموزشي ديگري را به خاطر ندارم.

در دو دهه اخير از حيث كمي بر شمار مراكز آموزشي افزوده شد. افزون‌‌بر دانشگاه علامه طباطبايي، دانشگاه آزاد اسلامي در تهران و شهرستان‌ها، دانشگاه تهران، سوره و انجمن صنفي و ساير مراكز آموزش عالي دوره‌هاي كوتاه‌مدت بسياري برگزار شد كه از ذكر نام تك‌تك آنها در‌مي‌گذرم.

اما از نام دو مركز موثر نمي‌توانم چشم‌پوشي كنم. نخست مركز گسترش آموزش رسانه‌ها كه 8 سال دوام آورد و اكنون 12 سال است كه پاره‌اي از مجموعه‌اي است كه مركز تحقيقات و توسعه رسانه‌ها نام گرفته و دو ديگر خانه روزنامه‌نگاران جوان.

دو مركز يادشده از تاثيرگذارترين مراكز آموزش كوتاه‌مدت در دو دهه اخيرند. اگر بخواهيم از تجربه تاريخي بهره بگيريم و تجارب ديروز را به خدمت امروز و فردا درآوريم بايد عرض كنم هدف اولين مركز آموزش روزنامه‌نگاري تربيت مقاله‌نويس بود.

اولين آموزشگاه بيشتر اديب‌پرور بود تا يك مركز آموزش روزنامه‌نگار. هدف دوره‌هاي بعدي را تقويت فهم خبر و شم روزنامه‌نگارانه اعلام كردند. كل بحث با محوريت دوره‌هاي كوتاه‌مدت است. مرادم تحصيل دانشگاهي نيست. در دوره‌هاي كوتاه‌مدت پس از اديب‌پروري و تقويت فهم خبر و شم روزنامه‌نگاري به حرفه‌اي‌گري رسيدند و هدفشان از برگزاري دوره‌ها تربيت روزنامه‌نگار حرفه‌اي بود.

امروز هدف برگزاري دوره‌هاي آموزشي چيست؟ مراكز آموزش روزنامه‌نگاري كوتاه‌مدت بايد چه كنند تا پاسخگوي نياز مطبوعات امروز ايران باشند. با توجه به درهم‌تنيدگي روزنامه‌نگاري نوشتاري، ديداري و شنيداري ماموريت جديد مراكز آموزشي كوتاه‌مدت چه بايد باشد؟
آيا همه مشكل روزنامه‌نگاري ما خبرنويسي، تيترنگاري، درست‌نويسي، شيوه‌هاي تهيه و تنظيم مصاحبه و گزارش، ويراستاري و مديريت اخبار، شرح عكس‌نويسي، گرافيك خبري، صفحه‌آرايي و نظاير اين‌هاست؟ يا افزون بر آنچه گفته شد مشكل روزنامه‌نگاري امروز روزنامه‌نگاري نشسته است. امروز مي‌توان فرهنگ اصطلاحات منسوخ مطبوعات را كه دربردارنده‌ها صدها واژه و اصطلاح است تدوين كرد. چرا از خبرزني و خبرخوري خبري نيست؟ و كپي‌ پي‌س جماعت را به روزگار بي‌رقابتي كه سرانجامش بي‌انگيزگي كشانده است.

البته چاره كار به باورم يك‌سويه نيست يعني مدرس و مدير مركز آموزشي نمي‌توانند به تنهايي دردهاي روزنامه‌نگاري را درمان كنند. قانون‌نويسان و ديگراني هم هستند كه به مراتب نقش و تاثير بيشتري مي‌توانند ايفا كنند. يقين بدانيم با احياي حرفه‌اي‌گري، روزنامه‌نگاري ايران شكوفا مي‌شود.

تربيت حرفه‌اي نيز لازمه‌اش اين است كه سليقه‌ها برچيده شود. بسياري امور به جاي آن كه شناور باشند بايد مدون شوند شناوري سردرگمي را به دنبال دارد. عمده بيماري روزنامه‌نگاري بايد خارج از مراكز آموزشي درمان شود. اما مراكز آموزشي نيز بايد افزون بر دروس متداول و مرسوم آنچه كه در روزنامه‌نگاري در جريان است، آموزش دهند. كتاب ويراستاري و مديريت اخبار مي‌نويسيم. كلاس آموزشي برگزار مي‌كنيم، اما هيچ‌گاه از ويرايش پيش از توليد سخني به ميان نمي‌آيد.

آنچه مي‌گوييم ايستگاه دوم و سوم ويرايش خبر است. مباحثي همچون حساسيت‌شناسي، آستانه‌ تحمل، آفات محفل‌گرايي، بالانس‌سازي و تعادل‌پردازي به نوآمدگان عرصه روزنامه‌نگاري گفته نمي‌شود.

تجربه تاريخي نشانگر آن است كه دوره‌هاي كوتاه‌مدت تاثيرگذار دوره‌هايي بودند كه بر اساس نيازهاي واقعي و بومي به‌طور كاربردي طراحي شده‌اند.

تاريخ درج: 1 مرداد 1387 ساعت 16:43 تاريخ تاييد: 1 مرداد 1387 ساعت 21:04 تاريخ به روز رساني: 1 مرداد 1387 ساعت 21:04
سه شنبه 1 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: همشهری]

[مشاهده در: www.hamshahrionline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 231]