به بهانه روز اردبيل / مروري بر خدمات ارزشمند فرهنگي سلسله صفويه (1)

واضح آرشیو وب فارسی:ايرنا: به بهانه روز اردبيل / مروري بر خدمات ارزشمند فرهنگي سلسله صفويه (1)
تهران-خبرگزاري جمهوري اسلامي (ايرنا): روز 16 رجب مصادف با سالروز استقرار سلسله صفويه در ايران امسال از سوي شوراي فرهنگ عمومي كشور به عنوان روز اردبيل نامگذاري شده است كه به همين مناسبت در نگاهي گذرا بر خدمات ارزشمند فرهنگي اين سلسله اشاره مي شود.

سلسله صفويه علاوه بر دو كار بسيار بزرگ و ارزشمند شامل رسميت بخشيدن به مذهب شيعه و استفاده از آن در يكپارچگي و وحدت ملي ايران ، اقدامات بسيار مهمي نيز در زمينه هاي فرهنگي، هنري و معماري اين مرزو بوم انجام داده اند.
به گزارش خبرنگار ايرنا از خدمات سلسله صفويه همين بس كه مقام معظم رهبري مي فرمايند" يادگار اصلي صفويه عشق و ايمان مردم ما به اهل بيت عليهم السلام است.
" حضرت آيت الله خامنه اي در سفر سال 1378 به استان اردبيل همچنين با اشاره خدمات نيك سلسله صفويه در ايران فرمودند، صفويه به ايران عزت دادند و اين صفويان بودند كه ايراني متحدي، مقتدر، سربلند و پيشترفته در دنياي آن روز را معرفي كردند و مذهب فقه جعفري را درسراسر ايران استقرار ساختند.
دوران صفويه دوران طلايي فرهنگ، هنر و معماري تاريخ ايران است كه علاوه بر خلق آثار هنري در زمينه شعر، موسيقي، نقاشي و خطاطي، ده ها بناي عظيم ارزشمند با معماري منحصر به فرد را در نقاطي از ايران براي ايرانيان به يادگار گذاشته است.
قبل ازاستقرار حكومت صفويه، كشورايران از يك حكومت مقتدرمركزي برخوردار نبود و در دوران سلاجقه، ايلخانيان و به ويژه در دوره مغول ايران در معرض تاخت و تاز بود و حوزه جغرافيايي مستقلي نداشت.
به همين لحاظ مكاتب فرهنگي و هنري متزلزل بودند، ولي با روي كار آمدن سلسله صفويه هنر ، فن آوري و دانش در ايران رشد و توسعه يافت و انسجام پيدا كرد و در پناه حمايت يك قدرت مركزي درآمد.
البته اين به معني آن نيست كه قبل از صفويه دانش ، فرهنگ و معماري و انديشمندان در ايران وجود نداشت اما ناامني هاي سياسي و نظامي موجب مي شد فضاي كافي براي رشد آن ها وجود نداشته باشد و به شكل جسته و گريخته بودند.
سلسله صفويه حوزه جغرافيايي ايران رابطور مجدد تعريف و تحكيم كرد و بر داشته هاي فرهنگي و تاريخي اين مرز و بوم مالكيت بخشيد.
* معماري دوران صفويه * سرپرست معاونت سرمايه گذاري، امورفرهنگي و ارتباطات سازمان ميراث فرهنگي استان اردبيل مي گويد: در دوران صفويه معماري و شهرسازي ايران به اوج خود رسيد و به شكل آكادميك درآمد و برعكس سايرسلسله هاي پادشاهي ايران، معماري دوره صفويه ماهيت ايراني دارد و به نام كشور مستقل ايران ثبت شده است.
عليرضا دباغ عبداللهي در گفت و گو با خبرنگار ايرنا افزود: در معماري دوران صفويه در درجه اول فنون رياضي و هندسي به شكل قابل ملاحظه اي ترقي يافت و در آثار معماري برجاي مانده از اين دوران موضوع تعادل نيرو ، تقسيم بار، استفاده ازقوانين هندسي براي زيبايي هاي ديداري و حفاظت كالبدي ، فيزيكي و استحكام بناها خود را نشان مي دهند.
وي مي گويد: دانشي كه براي طراحي اين بناها به كار گرفته شده اند منحصر به فرد مي باشند و در طراحي آن ها فضاي كافي براي بنا، دقت و توجه به موضوع اقليم منطقه و بومي كردن معماري جلب نظر مي كند.
عبداللهي گفت: مصالحي كه براي ساخت بناها از قبيل آجر و كاشي در دوران صفويه به كار برده شده اند از قوي ترين دانش شيمي در آن ها استفاده شده است و لعاب هايي كه براي كاشي ها به گرفته شده اند هنوز هم در عصر حاضر دانش امروزي قادر به تهيه آن نيست.
وي افزود: حمام شيخ بهايي و حوض عمارت عالي قاپو اصفهان از جمله اين بناها هستند كه در آن ها از قوانين فيزيك و ظروف مرتبطه استفاده شده است.
باران، بادهاي سهمگين، زلزله هاي ويرانگر و بي مبالاتي هاي ناشي از زندگي ماشيني باوجود سپري شدن چندين قرن از عمر اين بناها نتوانسته است به كلي آن ها را از صفحه روزگار محو كند و هنوز آثار گران بهايي از آثار تاريخي مربوط به دوران صفويه در گوشه و كنار كشور به ويژه در نقاطي از ايران كه خاندان صفويه آن مكان ها را به عنوان مركز حكومت خويش قرار داده بودند، جلب نظر مي كنند.
روايت است كه در دوران صفويه يك هزار و 110 كاروان سرا در ايران ساخته شد كه نمونه آن كاروانسراي سنگي شاه عباسي درگردنه صايين در مسير شهرستان نير به سراب است.
به گزارش خبرنگار ايرنا آثاري چون مجموعه ارزشمند بقعه شيخ صفي الدين اردبيلي، بقعه شيخ كلخوران ، بقعه شيخ حيدر مشگين شهر ، ده ها پل تاريخي، مجموعه بازار اردبيل و ده ها بناي ديگر در استان اردبيل از دوران صفويه به يادگار مانده اند.
همچنين مجموعه ميدان نقش جهان، مسجد امام ، مسجد شيخ لطف الله ، عمارت عالي قاپو و بخشي از مسجد جامع ، كاخ هشت بهشت و سي و سه پل و عمارت چهل ستون در اصفهان، عمارت چهل ستون يا كلاه فرنگي در قزوين و بازار تبريز و شيراز از ديگر بناهاي مربوط به دوران حكومت صفويه در ايران هستند.
مجموعه بسيار ارزشمند و زيباي بقعه شيخ صفي الدين اردبيلي كه همه ساله پذيراي ده ها هزار علاقه مند به آثار تاريخي از نقاط دور و نزديك ايران و جهان مي باشد يكي از 10 اثر باستاني مهم ايران به شمار مي آيد.
اين بناي كم نظير به نام عارف رباني شيخ صفي الدين اردبيلي جد شاهان صفوي پس از وفات او در سال 735 ه.
ق توسط فرزنداش شيخ صدرالدين موسي ساخته شده است.
در طول زمان و به ويژه در دوران حكومت صفويه باتوجه به احترام خاص شاهان صفوي نسبت به جد خود بخش هاي ديگري به اين مجموعه افزوده شد.
مجموعه بقعه شيخ صفي درزمان حاضر داراي هشت بخش اصلي شامل مسجد جنت سرا، قنديل خانه، حرم خانه، چيني خانه ، چله خانه ، شربت خانه ، گنبد الله الله و شهيدگاه مي باشد.
معماري مجموعه تاريخي شيخ صفي اردبيل چكيده و تلفيقي از معماري دوران اسلامي و ايران قديم است و سند منحصر به فردي براي پژوهش هاي معماري محسوب مي شود.
كاشيكاري ها، گچ بري ها ، طاقبندي ، تزيينات سنگي ، درها و پنجره هاي اين مجموعه نشانه اي از روح لطيف هنرمندان آن عصر است كه اوج معماري ايران محسوب مي شود.
درطول قرون گذشته بسياري از اشياي ارزشمند اين بقعه به شيوه هاي گوناگون ازمحل خارج و در زمان حاضر بخشي از اين اشيا از جمله قالي معروف شيخ صفي زينت بخش گنجينه هاي آمريكا، روسيه و اروپاست.
به گزارش خبرنگار ايرنا روستاي كلخوران ، زادگاه و خاستگاه بنيانگذاران سلسله صفويه در نزديكي شهر اردبيل قرار دارد.
وجه تسميه روستاي كلخوران به درستي معلوم نيست و دو روستاي ديگر در اطراف اردبيل با اين نام خوانده مي شوند كه براي تمايز با اين روستا آن ها را با پسوندهايي و به نام كلخوران ويند و كلخوران هير مي خوانند.
شيخ صفي در عهد تسلط مغول بر آذربايجان يعني در سال 650 هجري قمري در كلخوران در سه كيلومتري شمال شهر اردبيل ديده به جهان گشود و اجداد او هم از زمان هاي قديم در اين روستا زندگي مي كردند.
محوطه پر درختي موسوم به باغ شيخ به ابعاد تقريبي 150 در 200 متر در ورودي روستاي كلخورن واقع است كه اجداد شيخ صفي الدين اردبيلي در آن نقابي از خاك بر رخ كشيده اند.
بقعه شيخ جبرييل ، پدر شيخ صفي الدين در وسط اين باغ قرار دارد و به صورت هشت ضلعي به طول و عرض 19 در 13 متر و 20 سانتي متر ساخته شده است.
ارتفاع ديوار بنا حدود هشت متر است كه بر بالاي آن گنبد بزرگي در وسط به بلندي 15 متر ديده مي شود كه بناي اوليه آن در زمان شيخ صدرالدين موسي فرزند شيخ صفي احداث شده است.
دور بناي بقعه سكوي محكمي با ارتفاع 5/1 متر و عرض دو متر ساخته شده بود كه به عنوان ايواني براي اطاق هاي اطراف به شمار مي آمد و براي حفظ تعادل ديوارها و كاستن از فشار گنبد بود.
درب ورودي بقعه در سمت شمال آن است و سه پله انسان را از سطح زمين به ايوان جلوي آن به ابعاد 5/3 در 5/4 متر مي رساند و در جناحين درب ورودي بقعه نقش يك شير و يك پلنگ كه با زنجير بسته شده اند، نقاشي شده است.
دو طرف درب ورودي با دو طاق كاشي معرق مزين مي باشد و از آن وارد رواق مستطيل شكلي به طول و عرض 5/4 در شش متر و 85 سانتي متر مي شويم دو چشمه طاق شرقي و غربي هم در طرفين آن قرار دارند كه بر وسعت اين رواق افزوده اند.
اين رواق و چشمه هاي جنبين آن با طاق ضربي پوشيده هستند و در ديوار سمت غربي آن دري به راهروي نسبتا باريكي باز مي شود و انسان با پله هاي تنگ زيادي كه به دور ستون آجري شكل محور مي گردند به پشت بام بقعه مي رسد.
بخش اصلي مقبره در منتهي اليه رواق و به شكل تقريبا هشت ضلعي منظم است و به واسطه درب قديمي و گران بهايي با رواق مرتبط مي شود و در وسط بقعه صندوق چوبي بزرگ و ساده اي به بلندي 5/1 متر قرار دارد و سطح فوقاني آن با پارچه سبز رنگي پوشيده شده است.
مقبره و داخل محوطه در كمال سادگي است و به غير از چند زيارت نامه كه از نظر خطاطي كم نظير است چيز ديگري ديده نمي شود و اهالي محل معتقدند كه اين شيخ زينت نمي پذيرد و در زير اين صندوق ، شيخ جبرييل پدر شيخ صفي و شيخ قطب الدين جد او و صلاحالدين جد شيخ جبرييل مدفونند.
نور محوطه مقبره با سه پنجره كه در سه ضلع از چهار ضلع ديگر آن يك در ميان ساخته شده تامين مي شود و در ضلع چهارم يعني در قسمت شمالي درب ورودي مقبره قرار دارد.
اين بقعه در طول تاريخ بارها تعمير شده و آخرين بار آن توسط مشهدي محمد آقا عتيقه چي كه از صوفيان طريقت ذهبيه در اردبيل بود، در سال 1334 قمري بوده است.
در باغ شيخ دو بقعه آجري ديگري نيز با طاق هاي ضربي ديده مي شوند كه يكي در شمال شرقي بقعه متعلق به سيد عوض الخواص جد چهارم شيخ صفي و ديگري در شمال غربي آن متعلق به مقبره سيد اعرابي است.
تاورنيه جهانگرد فرانسوي در سفرنامه خود مي نويسد در اطراف اردبيل چندين مقبره عالي هست كه بسيار قابل ملاحظه و جالب است و بعضي از آن ها خراب شده اما هنوز آثارشان بر عظمت بنا و صنعت آن دوران گواهي مي دهد.
به گفته يك صاحب نظر ميراث فرهنگي اردبيل اين بقعه در دوره صفوي داراي فرش هاي زيبا و پرده هاي نفيسي بوده كه اكنون اثري از آن ها باقي نيست.
بيوك جامعي در گفت و گو با خبرنگار ايرنا افزود: در محوطه مشجر بقعه چند قبر از مشايخ و مفاخر روزگار صفوي موجود مي باشد كه به علت فرسودگي سنگ قبور خواندن مشخصات روي آن ها ممكن نيست.
در خارج از محوطه بقعه هم قبور تاريخي متعددي موجود است كه از مهمترين آن ها مي توان به قبور هفت برادران اشاره كرد كه داراي سنگ قبرهاي منقوش و ارزشمندي است ولي مشخصات صاحبان قبور روي سنگ ها درج نشده است.
پل سه چشمه با پايه هاي آجري مربوط به دوره صفويه و مسجد جامع متعلق به دوره قاجاريه ازجمله بناهاي تاريخي روستاي كلخوران هستند.
اين روستا و به ويژه محوطه باغ شيخ هنوز هم از زيبايي و صفاي خاصي برخوردار است و انسان در آنجا آرامش خاطر عميق و عجيبي مي يابد.
مجموعه بازار اردبيل يكي ديگر از آثار ارزشمند دوران صفويه است كه پس از سپري شدن حدود 500 سال داد و ستد در آن تقريبا به همان شيوه روزهاي اول جريان دارد.
رايحه اي كه از ادويه جات و گياهان خوراكي فضاي آرام سراي حاجي احمد واقع در مركز مجموعه تاريخي بازار اردبيل را عطرآگين كرده است، هنوز نيز توجه مردم را به اين مكان جلب مي كند.
علاوه بر اين سرا ساير راسته ها و تيمچه هاي اين مجموعه مشتريان ويژه خود را داشته و مردم براي خريد به اين بازار مراجعه مي كنند.
هر يك از راسته ها و تيمچه ها عرضه كننده كالاي خاصي بوده و مشتريان باتوجه به نوع خريدها به مكان عرضه آن كالا مراجعه مي كنند.
مجموعه بازار اردبيل كه به گفته كارشناسان ، بسياري از قسمت هاي آن در زمان صفويه بنا شده در آن دوران از عظمت و رونق خاصي برخودار بوده است.
آنچه در شرايط فعلي از اين مجموعه به يادگار مانده است راسته اصلي ، پيرعبدالملك ، قيصريه ، كفاشان ، علافان ، زرگران ، سراجان ، پنبه فروشان ، وكيل ، زنجيرلو ، حاجي احمد ، حاجي شكر ، مجيديه ، امام جمعه و دوگچي را شامل مي شود.
گنجينه مردم شناسي اردبيل نيز كه دربناي تاريخي حمام ظهيرالاسلام (آقانقي ) اردبيل ايجاد شده اشيايي از دوران زنديه ، صفويه و قاجاريه را به تماشا گذاشته است.
تعدادي تنديس نيز كه بيانگر قيافه، طرز پوشش و زندگي سنتي اردبيليان در آن دوران مي باشد زينت بخش گنجينه مردم شناسي اردبيل است.
بناي حمام تاريخي ظهيرالاسلام واقع در ميدان عالي قاپوي اردبيل به دوران صفويه مربوط مي شود.
ك/4 ادامه دارد .
.
.
592/618/587 شماره 750 ساعت 20:04 تمام
يکشنبه 30 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايرنا]

[مشاهده در: www.irna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 659]