اقتصاد - آفريقا قاره‌اي با ثروت‌هاي كلان

واضح آرشیو وب فارسی:همشهری: اقتصاد - آفريقا قاره‌اي با ثروت‌هاي كلان

اقتصاد - آفريقا قاره‌اي با ثروت‌هاي كلان

مونا مشهدي رجبي:قاره آفريقا هميشه به عنوان قاره‌اي فقير در جهان شناخته شده است اما حجم ذخاير موجود در اين سرزمين بسيار زياد است. بسياري آفريقا را قاره سياه و ثروتمندي مي‌دانند كه به دليل توانايي اندك در بهره‌گيري از ثروت‌هاي خود هم‌اكنون در فقر بسر مي‌برد. اين قاره با داشتن بيشتر از 887 ميليون نفر در زمره مناطق غني جهان است. قاره آفريقا علاوه بر داشتن نفت داراي منابع غني معدني است. طبق مطالعات انجام شده حجم زيادي از ذخاير سنگ‌هاي گرانبهاي دنيا و ذخاير زمرد در قاره سياه آفريقا قرار دارد و كشورهاي اين منطقه داراي حجم‌هاي كلاني از منابع معدني هستند. در سال 2007 ميلادي قاره آفريقا 14 درصد از جمعيت كره زمين را در 175 كشور جاي داده بود. در سال 2007 ميلادي ارزش توليد ناخالص داخلي قاره آفريقا بر مبناي برابري قدرت خريد 572/2 هزار ميليارد دلار آمريكا بود در حالي‌كه در سال 2003 ميلادي ارزش توليد ناخالص داخلي اين كشور بر مبناي برابري قدرت خريد معادل 635/1 هزار ميليارد دلار آمريكا بوده است. در سال 2007 ميلادي ارزش توليد ناخالص داخلي آمريكا بر مبني قيمت‌هاي جاري معادل 1150 ميليارد دلار و در سال 2003 ميلادي 558 ميليارد دلار آمريكا خواهد بود.

به گزارش صندوق بين‌المللي پول در سال 2007 ميلادي ارزش توليد ناخالص داخلي سرانه در اين قاره بر مبناي برابري قدرت خريد معادل 2975 دلار در هر سال بود در حالي‌كه در سال 2003 ميلادي توليد ناخالص داخلي سرانه در اين كشور برابر با 1968 دلار بوده است. در سال گذشته توليد ناخالص داخلي سرانه قاره آفريقا بر مبناي نرخ ارز معادل 671 دلار اعلام شد.
با وجود اينكه قاره آفريقا پتانسيل‌هاي اقتصادي كلاني دارد و مي‌تواند با بهره‌گيري از اين پتانسيل‌ها رشد چشمگيري را تجربه كند اين قاره در سال‌هاي 2004 تا 2007 ميلادي سالانه تنها 16/5 درصد رشد كرده است. اين در حالي‌ است كه كشورهاي واقع در شرق آسيا از جمله چين و هند كه در سال‌هاي انتهايي قرن گذشته كشورهاي فقيري محسوب مي‌شدند توانستند با فراهم كردن شرايط رشد اقتصادي خود را به بيشتر از 9 درصد در سال برسانند و هم‌اكنون به اقتصادهاي بزرگ و مطرح جهان تبديل شوند.
طبق گزارش‌هاي ارائه شده توسط بانك جهاني در سال 2007 ميلادي 10 درصد از ثروتمندترين افراد ساكن در قاره آفريقا به 7/44 درصد از كل درآمد ملي دسترسي داشتند در حالي‌كه 2/36درصد از كل جمعيت اين قاره با درآمدي كمتر از يك دلار در روز زندگي مي‌كردند. در اين سال شمار ميليونرها در قاره سياه آفريقا برابر با 1/0 ميليون نفر بود كه 01/0درصد از كل جمعيت اين قاره را تشكيل مي‌دادند.
در سال‌هاي گذشته روساي دولت‌هاي آفريقايي تلاش زيادي براي ارتقاي استانداردهاي زندگي مردم كردند و برخي نيز توانستند شرايط اقتصادي كشورشان را بهبود بخشند. با رشد اقتصادي اين كشور و افزايش درآمد در برخي از كشورهاي اين قاره ميزان بدهي‌هاي خارجي آنها تنزل يافت. طبق آمارهاي ارائه شده توسط اتحاديه آفريقا در سال 1998 ميلادي ميزان بدهي‌هاي خارجي كشورهاي قاره آفريقا برابر با 7/60 درصد از توليد ناخالص داخلي اين قاره بود در حالي‌كه در سال 2007 ميلادي ميزان بدهي‌هاي خارجي اين قاره به 5/25 درصد از توليد ناخالص داخلي رسيد. در اين سال‌ها به طور متوسط معادل 5/3 درصد از توليد ناخالص داخلي قاره آفريقا به صورت كمك خارجي وارد اقتصاد اين قاره شد.
كشورهاي فقير و غني
با وجود اينكه تاكنون هيچ كشوري از قاره آفريقا نتوانسته است در جرگه كشورهاي توسعه‌يافته و صنعتي قرار گيرد اما در اين قاره سياه كشورهايي نيز وجود دارند كه نه تنها استاندارد زندگي مردم‌شان بالاتر است بلكه شرايط كلي اقتصاد آنها نيز بسيار متفاوت از ديگر كشورها است.
براي مثال كشورهاي عرب واقع در شمال قاره آفريقا كه در سال‌هاي گذشته ارتباط اقتصادي نزديكي با كشورهاي اروپايي و خاورميانه داشتند از اين جمله محسوب مي‌شوند. كشور آفريقاي جنوبي هم داراي توليد ناخالص داخلي و سرانه توليد ناخالص داخلي بسيار بالا است و در زمره ثروتمند‌ترين اقتصادهاي قاره آفريقا محسوب مي‌شود. اين كشور ثروتمند آفريقايي در اثر تبادلات اقتصادي گسترده با كشورهاي همسايه خود توانست بخشي از درآمدش را با كشورهاي ديگر تقسيم كند. پيش‌بيني مي‌شود آفريقاي جنوبي عضو آينده سازمان توسعه و همكاري‌هاي اقتصادي باشد. كشورهاي كوچك اما نفت‌خيز گابن و گينه اكوريتال در زمره 10 كشور ثروتمند آفريقاي جنوبي قرار دارند.
كشورهاي فقير آفريقايي كشورهايي هستند كه يا در سال‌هاي گذشته درگير جنگ داخلي بودند يا اينكه هم‌اكنون با اين مشكل دست و پنجه نرم مي‌كنند. از جمله اين كشورها كه به دليل تنش‌هاي سياسي و مشكلات مختلف توان توسعه اقتصادي نداشتند و هم‌اكنون بسيار فقير هستند مي‌توان به جمهوري دموكراتيك كنگو، سيره ليونه، برونودي و سومالي اشاره كرد.
صندوق بين‌المللي پول بزرگ‌ترين اقتصاد قاره آفريقا را آفريقاي جنوبي اعلام كرده است. توليد ناخالص داخلي اين كشور در سال 2007 ميلادي برابر با 99/254 ميليارد دلار آمريكا بود. دومين اقتصاد بزرگ اين قاره الجزاير است كه بزرگي توليد ناخالص داخلي آن معادل 73/114 ميلادي دلار است. سومين اقتصاد اين قاره نيجريه و چهارمين اقتصاد مصر است. در سال گذشته توليد ناخالص داخلي نيجريه 69/114 ميليارد دلار و مصر 48/107 ميليارد دلار بوده است. از طرف ديگر سومالي كه فقير‌ترين اقتصاد قاره آفريقا محسوب مي‌شود داراي توليد ناخالص داخلي 0.06 ميليارد دلار آمريكا است. پنج كشور فقير اين قاره كه داراي كوچك‌ترين اقتصادهاي هستند عبارتند از سايو تومه و پرينسيپه، گينه بيسايو، كوموروس و گامبيا. در سال گذشته ميلادي توليد ناخالص داخلي كشور سايو تومه و پرينسيپه معادل 12/0 ميليارد دلار، گينه بيسايو 30/0 ميليارد دلار، كوموروس 40/0 ميليارد دلار و در نهايت گامبيا 51/0 ميليارد دلار است. زيمبابوه بيست و سومين اقتصاد قاره آفريقا است و بزرگي توليد ناخالص داخلي آن برابر با 01/5 ميليارد دلار آمريكا است. در جدول شماره يك 10 كشور ثروتمند آفريقايي و توليد ناخالص داخلي آنها و در جدول شماره دو 10 كشور فقير قاره آفريقا را مي‌بينيد:
كشاورزي
حدود شصت درصد از كارگران قاره آفريقا در بخش كشاورزي مشغول به كار هستند. اين در حالي است كه سه پنجم از مجموع كشاورزان قاره آفريقا كشاورزاني هستند كه تنها مي‌توانند غذاي اوليه خود را تامين كنند و از انجام اين كار هيچ سودي به‌دست نمي‌آورند.
به عبارت دقيق‌تر در اين نوع كشاورزي تنها غذاي خانوار كشاورز و درآمد اندكي براي گذران زندگي براي آنها ايجاد مي‌شود و كشاورزي كه تمام ساعات روز خود را به اين كار مشغول است نه مي‌تواند درآمدي به دست آورد كه براي توسعه سرمايه‌گذاري صرف كند و نه مي‌تواند درآمدي كسب كند كه آن را براي آينده پس‌انداز كند. به گزارش اتحاديه آفريقا بزرگ‌ترين مزارع كشاورزي در اين قاره به توليد قهوه، پنبه، كاكائو و در نهايت رزين اختصاص دارد.
اما در شرايطي كه ميليون‌ها نفر از مردم آفريقا در گرسنگي و فقر شديد به سر مي‌بردند، اين كشور سالانه حجم زيادي از محصولات كشاورزي را به كشورهاي ديگر صادر مي‌كند. بسياري تقصير اين سياست نادرست را به گردن كشورهاي غربي و ژاپن مي‌اندازند زيرا اين كشورها با اجراي طرح‌هاي حمايت از كشاورزي و ارائه سوبسيدهاي كلان به كشاورزان در كنار وضع تعرفه‌هاي بالاي وارداتي زمينه را براي افزايش توليد محصولات كشاورزي به خصوص پنبه و غلات فراهم مي‌كنند و اين توليدات با قيمت ارزان وارد بازار مصرف مي‌شود. در اين شرايط كشاورزان فقير آفريقاي كه قدرت رقابت متناسب با كشورهاي صنعتي را ندارند از طريق فروش محصولاتي كه در نيمكره شمالي به راحتي توليد نمي‌شود از قبيل كاكائو و قهوه زندگي خود را تامين مي‌كنند.
بنابراين در قاره سياه آفريقا تمام تلاش براي توليد محصولات كشاورزي صادراتي است و زماني‌كه درگيري‌هاي داخلي يا بدي آب و هوا باعث كاهش توليد شود شمار زيادي از مردم در اثر گرسنگي آسيب‌هاي زيادي متحمل مي‌شوند. مردم اين منطقه به دليل درآمد پايين هيچ ذخيره غذايي ندارند و اگر روزي نتواند توليد يا صادرات داشته باشند گرسنگي بسيار را به كام مرگ مي‌برد.
منابع معدني در آفريقا
ارزشمند‌ترين و درآمدزا‌ترين صادرات قاره آفريقا مواد معدني و نفت است. كشورهاي جنوبي قاره آفريقا داراي ذخاير كلان طلا، مس و الماس هستند و هر ساله از صادرات اين منابع درآمد كلاني به‌دست مي‌آورند. از طرف ديگر كشورهاي نيجريه و ليبي داراي ذخاير نفتي بسيار زيادي هستند و با بهره‌گيري از قيمت فزاينده اين منبع انرژي در جهان رشد اقتصادي را تجربه مي‌كنند.
با وجود اينكه منابع معدني ايجاد‌كننده بيشترين سهم از درآمد قاره آفريقا است ولي تنها دو ميليون نفر از مردم اين قاره سياه در بخش‌هاي اكتشافي و استخراجي معادن فعال هستند. سود كلاني كه از معادن اين كشور به‌دست مي‌آيد نصيب شركت‌هاي بزرگ مالك ذخاير و يا دولت مي‌شود و آنها سود كلان حاصل از توليد و صادرات منابع معدني را در توسعه پروژه‌هاي بزرگي كه اغلب سودچنداني در كوتاه‌مدت ندارند صرف مي‌كنند.
البته برخي از كشورهاي قاره آفريقا با وجود داشتن ذخاير معدني در فقر به‌سر مي‌برند. براي مثال كشور كنگو با داشتن ذخاير كلان معدني به دليل درگيري‌ها و تنش‌هاي موجود براي تصاحب همين ذخاير معدني در زمره فقير‌ترين كشورهاي جهان محسوب مي‌شود.
كشورهاي آفريقايي بزرگ‌ترين توليد‌كننده طلا در جهان هستند. سالانه 30 درصد از طلاي جهان در قاره آفريقا توليد مي‌شود و در ميان كشورهاي اين قاره آفريقاي جنوبي نقش بسزايي در توليد طلا و صادرات آن دارد.
از ديگر كشورهاي مطرح آفريقا در توليد طلا مي‌توان به زيمبابوه اشاره كرد. اگرچه تنش‌هاي سياسي و اقتصادي در اين كشور و رشد فزاينده تورم و مشكلات سبب شد تا زيمبابوه توان توليد خود را از دست بدهد و نتواند از اين منبع درآمدزا بهره كافي را ببرد. از ديگر كشورهاي داراي ذخاير طلا مي‌توان به تانزانيا و مالي اشاره كرد كه در سال‌هاي گذشته درصدد بهره‌گيري از شرايط كنوني بازار طلا بودند ولي نتوانستند توليد خود را به سطح مطلوب و متناسب با حجم ذخاير خود برسانند.
آفريقاي جنوبي: آفريقاي جنوبي 35 درصد از ذخاير طلاي جهان را در خود جاي داده است و 99 درصد از طلاي توليدي خود را به بازارهاي جهاني صادر مي‌كند. طلا تامين‌كننده 4/27درصد از كل درآمد معدني اين كشور است و بيشتر از 56 درصد از مجموع نيروهاي شاغل در اين كشور در صنعت توليد طلا فعاليت مي‌كردند. اين كشور در سال 2001 ميلادي 349 تن طلا توليد كرد.
غنا: دومين توليد‌كننده طلا در آفريقا است. اين كشو در سال 2001 ميلادي 72 تن طلا توليد كرد و توانست درآمد كلاني از اين صنعت به‌دست آورد. شايان ذكر است توليد طلا در اين كشور نه تنها سير افزايشي نداشت بلكه كاهش نيز پيدا كرد.
توليد در آفريقا
قاره آفريقا غيرصنعتي‌ترين قاره جهان است. در ميان تمامي كشورهاي اين قاره سه كشور آفريقاي جنوبي، آفريقاي شمالي و مصر در زمره كشورهاي صنعتي محسوب مي‌شوند و توان توليد دارند. ناتواني اين كشورها در توسعه صنعتي سبب شده است تا منابع معدني آفريقا براي فرآوري و ايجاد محصول‌نهايي به كشورهاي ديگر صادر شود. اين در حالي است كه نيروي كار در آفريقا بسيار ارزان‌ قيمت است و در صورتي‌كه فعاليت‌هاي ابتدايي صنعتي روي محصولات معدني در اين كشورها انجام شود مي‌تواند سود بيشتري براي آفريقا داشته باشد. به گزارش اتحاديه آفريقا تنها 15 درصد از مجموع نيروهاي كار آفريقايي در بخش صنعت مشغول به كار هستند.
شركت‌هاي چند مليتي سهم بزرگي از صنايع قاره آفريقا را تحت كنترل خود دارند و در سال‌هاي اخير از كنترل دولت روي اين بخش‌ها كاسته شد. همين مسئله سبب شد تا صنايع اين كشور با سرعت زيادي رشد كند. اگرچه هنوز رشد صنايع در كشورهاي قاره آفريقا كمتر از رشد اقتصادي كشورهاي شرق آسيا از قبيل چين و هند يا كشورهاي آمريكاي لاتين بود.
سه شنبه 18 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: همشهری]

[مشاهده در: www.hamshahrionline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 267]