قدرت یابی جریان های راست ملی گرا؛ دومین بحران ناتو پس از خاتمه جنگ سرد - فر نیوز

واضح آرشیو وب فارسی:فر نیوز: انتخاب دونالد ترامپ با شعارهای ملی گرایانه، خروج اعتراضی انگلیس از اتحادیه اروپا و جان گرفتن جریانات راست ملی گرا در اروپا نشان از تحولاتی دارد که به احتمال بسیار زیاد می روند تا نظم دوران پس از جنگ جهانی دوم را دستخوش تغییراتی نماید. زمزمه هایی که نشان از بازگشت ملی گرایی به سپهر سیاست و ارکان قدرت اروپا دارند، چنان فراملی گرایان را به چالش کشیده است که در فرانسه ترس از ناکامی فرانسوا اولاند در مقابل ملی گرایان باعث شد تا حزب حاکم از وی عبور کرده و نخست وزیر فرانسه به منظور آماده شدن برای رقابت های انتخاباتی ریاست جمهوری سال ۲۰۱۷ از سمت خود استعفا دهد و در اتریش قانون تسهیل شده مهاجرتی تهیه و به همه پرسی گذاشته شود. گویا این روزها ایده فراملی گرایی و نهادهای بر خواسته از آن بیش از هر زمان دیگری تهدید شده اند که اصحاب این تفکر به هر ابزاری برای حفظ آن ها متمسک می شوند. دراین بین سرنوشت سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) به عنوان نهاد متجلی کننده فراملی گرایی در حوزه تأمین امنیت جمعی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این سازمان یک بار پس از پایان جنگ سرد توانست با تعریف اولویت های جدید، خود را از مهلکه ی بحران وجودی برهاند، اما قوت گرفتن ملی گرایان چه تأثیری بر عملکرد و اولویت های ناتو خواهد گذاشت و آیا این بار نیز خواهد توانست خطری که ملی گرایان اروپا و آمریکا متوجه آن ساخته اند را دفع کرده و همچنان به حیات خود ادامه دهد؟ این سؤالی است که در یادداشت پژوهشی پیش رو سعی خواهد شد تا حدودی به آن پاسخ داده شود. تأسیس ناتو؛ دیواری در برابر ماشین جنگی و ایدئولوژیک شوروی تهدید روزافزون بلوک شرق به رهبری اتحاد جماهیر شوروی سابق علیه اروپای غربی و بروز مشکلات و دغدغه های امنیتی موجب شد تا کشورهای انگلستان، لوکزامبورگ، بلژیک، فرانسه و هلند در سال ۱۹۴۸ یک پیمان امنیتی-دفاعی دسته جمعی را در بروکسل پایتخت بلژیک منعقد نمایند. اما این پیمان به تنهایی برای مقابله با شوروی که قدم به قدم به سمت قلب اروپا پیشروی می کرد کافی نبود. مخصوصاً اینکه اروپایِ خسته یِ بعد از جنگ جهانی دوم -حتی به صورت جمعی نیز- خود را در مقابل توسعه طلبی هایِ ارضی و ایدئولوژیک شوروی، ضعیف و ناتوان می دید. اتحاد جماهیر شوروی شهر برلین به عنوان قلب آلمان غربی را در سال ۱۹۴۸ با هدف مجاب کردن غربی ها به واگذاری قلمرو و اختیارات بیشتری در اروپای شرقی، به محاصره درآورد. درواقع محاصره برلین واکنش شوروی به اعلام یک جانبه اصلاحات پولی بود که بلوک غرب به ویژه آمریکا برای آلمان غربی تجویز کرده بود. در این محاصره، شریانات اصلی اقتصادی برلین مسدود و راه ها، مسیرهای قطار و سیستم آب رسانی قطع شد. هر نوع رفت وآمد به برلین غربی از راه زمین، فقط از داخل منطقه تصرف شده توسط شوروی و اجازه حاکمان وقت آلمان شرقی امکان پذیر شد. تنها راه ارتباط غرب با برلین غربی از طریق هوایی و تحت مقررات بعد از جنگ با شوروی ممکن بود. واکنش بلوک غرب به رهبری آمریکا قاطع و بر مبنای عدم واگذاری هیچ امتیازی به شوروی بود که با ایجاد یک خط هوایی مستقیم روزانه به ارسال آذوقه و سایر کالاهای موردنیاز مردم نمودند. محاصره برلین آمریکایی ها را مجاب کرد تا دست به اقدامات جدی تری برای حفظ امنیت اروپا بزنند. مجلس سنای آمریکا در ۱۱ ژوئن ۱۹۴۸ قطعنامه واندنبرگ[۱] را تصویب کرد و این قطعنامه رفت تا چتر امنیتی آمریکا را تا آن سوی آتلانتیک و اروپای غربی بگستراند. موضوعی که بعدها بعضی اروپایی ها نیز به مخالفت با آن برخواستند.[۲] دست یاری امنیتیآمریکا از سوی اروپایی هایی که معاهده بروکسل را امضا کرده بودند با موافقت اصولی شورای مشورتی این معاهده برای ایجاد یک پیمان دفاعی برای شمال اقیانوس آتلانتیک (اقیانوس اطلس) به گرمی فشرده شد و سازمان پیمان آتلانتیک شمالی یا ناتو[۳] به عنوان یک سازمان امنیتی-نظامی مبتنی بر تئوری امنیت دسته جمعی متولدشده و زیست بین المللی خود را آغاز کرد.[۴] همگرایی، امنیت دسته جمعی و ناتو؛ تقریری فراملی گرایانه[۵] از تأمین امنیت همگرایی ایده ای است که بر مبنای تفکر لیبرال بنا نهاده شده است. ادعای اصلی همگرایی این است که دولت ها به خاطر وجود «ارزش های مشترک» و فراگیر در میان خود اقدام به ایجاد و حفظ ترتیباتی برای تحقق آن ارزش های مشترک می کنند. برخی از اندیشمندان این حوزه[۶] معتقدند همگرایی فرایندی است که طی آن بازیگران سیاسی چندین واحد ملّیِ مجزا ترغیب می شوند تا وفاداری ها، فعالیت های سیاسی و انتظارات خود را به سوی «مرکز جدیدی» معطوف سازند که نهادهای این مرکز یا از صلاحیتی برخوردارند که دولت های ملی موجود را تحت پوشش خود می گیرد و یا چنین صلاحیتی را می طلبند.[۷] یعنی کشورها به خاطر وجود منافع مشترکشان تصمیم می گیرند وارد یک فرایندی شوند که ممکن است طی این فرایند لازم باشد تا نسبت به بخشی از حاکمیت خود چشم پوشی کنند. دلیل منطقی نیز برای ورود به چنین فرایندی وجود دارد: وقتی محاسبات نشان می دهد منافع کشورها در حالت ورود به فرایند بیشتر از حالتی که خارج از فرایند می مانند تأمین می شود. مانند سال ۱۹۴۸ که «امنیت» به عنوان «ارزش مشترک» کشورهای بلوک غرب توسط اتحاد جماهیر شوروی تهدید شده و آن ها تصمیم گرفتند تا وارد «فرایندی» شوند که بخشی از حاکمیتشان را به نفع یک «مرکز جدید» و مشترک –به نام ناتو- مصادره نماید. در حالی که اگر خارج از این فرایند می ماندند خطر مسلّط شدن شوروی تهدیدشان می کرد. لذا شکل گیری ناتو مرهون تقریری فراملی گرا و لیبرال از تأمین امنیت است که تحت عنوان «الگوی تأمین امنیت دسته جمعی»[8] شناخته می شود. نقطه مقابل این تقریر را رئال ها یا واقع گرایان ارائه می کنند که معتقدند در جهان پرآشوب و هرج ومرج زده[۹] تنها قاعده ای که می تواند موجب تأمین امنیت و حفظ بقای کشورها شود قاعده خودیاری[۱۰] است. طبق قاعده خودیاری کشورها و واحدهای ملی به دلیل منطق هرج ومرج گونه ای که برجهان حاکم است نباید به کشور یا نهادی غیر از خود متکی باشند بلکه برعکس، باید حاکمیت خود را مقدس شمرده و به نفع هیچ نهاد و کشور دیگری از آن چشم پوشی نکنند. فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و خاتمه جنگ سرد؛ اولین تهدید علیه موجودیت ناتو گفته شد که نقطه ی آغاز شکل گیری ناتو، مقابله با اتحاد جماهیر شوروی و تهدیدات روزافزون ارضی و ایدئولوژیک آن علیه بلوک غرب بود. برخی از این مسئله تحت عنوان «فلسفه تشکیل ناتو» یاد می کنند، فلسفه ای که یک بار و با از بین رفتن آن در سال ۱۹۹۱ حیات و موجودیت ناتو را با سؤالات و ابهامات جدی مواجه کرد. فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و بلوک شرق در آغاز دهه نود میلادی، این سؤال را مطرح کرد که آیا با فروپاشی ساختار سیاسی و فکری عامل تهدیدکننده ای که ناتو برای مقابله با آن شکل گرفته بود، همچنان غرب به وجود چنین سازمان سیاسی-نظامی پرهزینه ای نیازمند است؟ پاسخ ملی گرایان و آنان که به هزینه های گزافی که مخصوصاً اروپا برای تأمین و پشتیبانی از این سازمان صرف می کرد توجه داشتند منفی بود. دراین بین اما مسائل و ملاحظات دیگری مطرح بود: ۱- ناتو را اروپا به وجود نیاورده بود که هر وقت بخواهد آن را برچیند، ناتو درواقع تجلیِ نهادیِ گسترش چتر حمایتیِ آمریکا بر سر اروپا بود که در طول جنگ سرد، آن قدر اروپایی ها به آن وابسته شده بودند که نمی توانستند تصور کنند یک روزِ خود را خارج از این چتر حمایتی بگذرانند. ۲- بعد از فروپاشی شوروی و خاتمه ی جنگ سرد، آمریکایی هایی که از پایان تاریخ سخن می گفتند و سودایِ حکومت برجهان را در سر می پروراندند، چرا باید ناتو را که در مقاطع مختلف دوران جنگ سرد آزمایش های خود را با موفقیت پشت سر گذاشته و عملاً به عنوان یک ارتش بین المللی در اختیار آمریکا درآمده بود منحل می کردند؟ ۳- علی رغم فروپاشی سیاسی و ایدئولوژیک اتحاد جماهیر شوروی، توان نظامی این ابرقدرت شرق، دست نخورده باقی مانده بود. غرب به خوبی می دانست به محض اینکه فدراسیون روسیه (جانشین اتحاد جماهیر شوروی) از مشکلات اقتصادی خلاص شده و به ثبات سیاسی برسد، دوباره در مقابل غرب، قد علم خواهد کرد. الحاق کِریمه به خاک روسیه و نقش آفرینی این کشور در سوریه که درست در نقطه مقابل اروپا و آمریکا قرار دارد نشان می دهد که تا چه اندازه دغدغه غربی ها قرین به صحت بوده است. مجموع این عوامل باعث شد تا ناتو به جای اینکه درگیر ادامه یا خاتمه حیات خود شود، به این فکر کند که بعد از فروپاشی دشمن دیرینه خود (شوروی) اسلحه ی خود را به چه سمتی بگیرد؟ به عبارتی دیگر ناتو بعد از نابودی دشمن قدیمی شروع به جستجوی دشمن جدیدی برای خود کرد. نتیجه ی این جستجو مانند قبل که با معیار مشخصی بلوک مشخصی از کشورها را هدف قرار می داد روشن نبود. ناتو وظیفه ی اصلی خود را در ظاهر کمک به نهادینه شدن صلح و امنیت بین المللی از طریق کمک به رشد و گسترش دموکراسی قرارداد. برنامه های متعددی را ایجاد و کشورهای مختلفی را درگیر برنامه های خود کرد. و بدین ترتیب توانست تا از مهلکه ای که بحران هویت و موجودیت برای این سازمان بین المللی فرا منطقه ای ساخته بود رهایی یابد. قدرت یابی جریان های ملی گرا در اروپا و آمریکا؛ دومین تهدید علیه موجودیت ناتو انتخاب دونالد ترامپ به عنوان رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا در مقابل چشمان بهت زده ای که روی کار آمدن چنین فردی با تفکرات ملی گرایانه افراطی را تقریباً محال می دانستند در کنار بریگزیت و جان یابی جریان های راست ملی گرا در فرانسه، اتریش، هلند، ایتالیا و… زنگ خطر جدی را برای فراملی گرایان به صدا درآورده است. اما آن ها بیش از اینکه بهت زده باشند، ترسیده اند! مخصوصاً اروپا که دو بار طعم جنگ ناشی از گرایشات ملی گرایانه را چشیده است. در مورد این جریان ها نباید به خطا رفت، هم فراملی گرایان و هم ملی گرایان از آبشخور لیبرالیسم تغذیه می شوند و خود را متعهد به اصول آن می دانند و بایستی مرزبندی روشنی را بین آن ها و جریان های چپ مارکسیست، سوسیالیست و حتی نازیسم قائل شد.[۱۱] در طول بیش از ۶دهه پس از جنگ جهانی دوم، صحنه ی بین المللی عرصه ی تاخت وتاز بلامنازع لیبرال های فراملی گرا بود. در حقیقت تحت تسلط یکپارچه آن ها بود که نهادهای چندجانبه ی بین المللی رو به گسترش نهاده و تقریباً بر تمامی فعالیت های مربوط به زیست بین المللی بشر سایه انداختند. ناتو نیز محصول تسلط تفکر لیبرال فراملی گرا است که امنیت را در پرتو همکاری های فراملی جستجو می کرد. و طبیعی است که امروز صدای بازگشت ملی گرایی به ارکان قدرت و سپهر سیاست اروپا پایه های اساسی آن را به لرزه اندازد. اگر بعد از فروپاشی شوروی و اتمام جنگ سرد ناتو توانست با تغییر اولویت و رویکردهای خود بحران موجودیتی که به آن دچار شده بود را رفع کند اما آیا خواهد توانست از بحران جدیدی که با قدرت یابی جریان های راست ملی گرا به وجود خواهد آمد و می توان نام «بحران هویتی» بر آن گذاشت را نیز پشت سر بگذارد؟ دراین بین چند احتمال مطرح است: اول اینکه با به دست گرفتن قدرت توسط احزاب و جریان های راست، کشورهای عضو پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) در لاک دفاعی خود فرورفته و به نوعی خودیاری و خودبسندگی روی آورند. در این صورت زمانی ناتو مورد تهدید جدی قرار خواهد گرفت که این خودیاری و خودبسندگی به حوزه امنیتی نیز تسری پیدا کند. دوم؛ علی رغم حاکم شدن ملی گرایی، به دلیل هزینه های بسیار بالای تک روی درزمینه ی مسائل امنیتی این احتمال وجود دارد که کشورهای عضو ناتو این سازمان را از شمول ایده های ملی گرایانه خارج کنند. در این صورت با یک تناقض نظری روبرو خواهند شد و باید در دو سطح آکادمیک و عملی پاسخ گوی آن باشند. نتیجه ی این مسئله می تواند آسیب شدید به ایده ی ملی گرایی مخصوصاً تضعیف پایه رأی مردمی این فکر باشد. سوم؛ به مانند پس از جنگ سرد ناتو دست به تغییراتی بزند که آن را متناسب با دوران ملی گرایی کند. با این تفاوت که برخلاف دوران پس از جنگ سرد که تغییرات صورت گرفته عمدتاً در مورد اولویت ها و کارکردهای ناتو بود، این بار دامنه ی گسترده تری ازجمله ساختار ناتو را نیز شامل شود. شاید اعطای استقلال بیشتر به کشورهای عضو درزمینه ی تصمیم گیری در رابطه با مشارکت یا عدم مشارکت در عملیات ناتو یکی از نمونه های چنین اصلاحاتی باشد. نتیجه گیری سازمان پیمان آتلانتیک شمالی یا ناتو یک سازمان سیاسی-امنیتی است که امنیت دو سوی اقیانوس آتلانتیک شمالی را بر پایه ی همکاری های چندجانبه بین کشورها به هم پیوند داده است. تاریخ این سازمان را می توان بر پایه مقاطع متعددی تقسیم بندی کرد اما به نظر می رسد مهم ترین آن ها زمانی است که اتحاد جماهیر شوروی فروپاشیده و آن را با بحران موجودیتی عمیقی مواجه ساخت. دلیل این بحران از بین رفتن دشمنی بود که ناتو موجودیت خود را در مقابله با آن تعریف می کرد. برای گریز از این بحران ناتو دست به تغییراتی در اولویت ها و کارکردهای خود زد، ازجمله اینکه گسترش دموکراسی برای نهادینه کردن صلح و امنیت بین المللی را در دستور کار خود قرارداد. دومین بحرانی که این بار هویت ناتو را تهدید می کند، قدرت یابی جریان های راست ملی گرا در اروپا است که نشانه های بارز آن برگزیت، انتخاب ترامپ و اوضاع واحوال داخلی کشورهایی مانند فرانسه است. این بحران فلسفه تشکیل ناتو را زیر سؤال برده و آن را با ابهامات جدی مواجه می کند. در رویارویی با بحران دوم سه احتمال در مورد رفتار ناتو وجود دارد: اول اینکه باقدرت گرفتن ملی گراها کشورهای عضو ناتو به لاک دفاعی خودساخته فروروند که در این صورت و در بهترین حالت ناتو متروک خواهد شد. احتمال دوم این است که حتی در صورت تسلط ملی گراها به دلایلی ازجمله بالا بودن هزینه تأمین امنیت، ناتو از شمول اقدامات ملی گرایانه خارج شود که نتیجه این نیز تناقض نظری این جریان ها و تضعیف پایه مردمی آن ها خواهد بود و احتمال سوم نیز ایجاد تغییراتی در سازمان ناتو است که این بایستی علاوه بر تغییرات کارکردی تغییرات ساختاری و ماهوی را نیز شامل شود که اعطای اختیارات بیشتر به اعضا جهت مشارکت یا عدم مشارکت در عملیات ناتو می تواند مصداق چنین تغییراتی باشد. سخن نهایی اینکه با توجه به تبعاتی که احتمالات اول و دوم دارد، احتمال سوم شانس بالایی را دارد برای اینکه مورد اقبال قرار گیرد. پی نوشت ها: [۱] Vandenberg Resolution [2] برای مطالعه در مورد مخالفت اروپایی ها با ناتو ر.ک به: http://www.presstv.ir/Detail/2015/05/31/413599/Europe-France-Paris-antiNATO-rally-military-alliance http://www.farsnews.com/printable.php?nn=13911027001431 [3] North Atlantic Treaty Organization: NATO [4]برای مطالعه بیشتر در مورد شکل گیری ناتو ر.ک به: ناتو (سازمان پیمان آتلانتیک شمالی): گذشته، حال و آینده؛ نوشته جنیفر مدکاف، ترجمه عسگر قهرمان پور،انتشارات خرسندی، ۱۳۹۲ [۵] Internationalism [6] مانند ارنست هاس [۷] برای مطالعه بیشتر در مورد نظریات همگرایی ر.ک به: نظریه های متعارض در روابط بین الملل؛ نوشته جیمز دوئرتی و رابرت فالتزگراف، ترجمه علیرضا طیب، انتشارات قومس،۱۳۹۳ [۸] Collective Security [9] Anarchic [10] Self Help [11] برای مطالعه بیشتر ر.ک به: انتخابات آمریکا و قدرت یابی جریان های راست در اروپا؛ فاشیسم یا ملی گرایی لیبرال؟؛ علیرضا یاری، اندیشکده راهبردی تبیین، قابل بازیابی در آدرس زیر: http://tabyincenter.ir/17028 پایگاه تبیین انتهای متن/

چهارشنبه ، ۳۱خرداد۱۳۹۶

[مشاهده متن کامل خبر]

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فر نیوز]

[مشاهده در: www.farnews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 55]