نخستین انگلیسی چه سالی وارد ایران شد - روزنامه قانون

واضح آرشیو وب فارسی:روزنامه قانون: برخورد میان ایرانیان و انگلیسی ها در طول قرون، برخوردی اتفاقی و یا عبوری بود. سال ها و گاه دهه ها می گذشت تا یک جهانگرد بریتانیایی از ایران عبور نماید.قانون - در سده های پیش، سال ها و گاه دهه ها می گذشت تا یک جهانگرد بریتانیایی از ایران عبور کند. جالب است بدانید نخستین جهانگرد انگلیسی که در عبور از ایران نامش در تاریخ ثبت شده، سفیر این کشور در هفت قرن پیش بوده است. به گزارش قانون به نقل از فارس، هفت دهه پیش با پایان یافتن جنگ جهانی دوم و در چنین روزی، خروج ارتش انگلیس از ایران آغاز شد. اما سابقه حضور انگلیسی ها در کشومان به چه زمانی باز می گردد؟ دنیس رایت (۱۹۱۱ ـ ۲۰۰۵ م) در کتاب «انگلیسی ها در میان ایرانیان» این موضوع را بررسی کرده است: تا نخستین دهه قرن نوزدهم علائق انگلستان به ایران چندان نبود تا به استقرار یک هیأت دائمی دیپلماتیک در این کشور منجر گردد. تا آن تاریخ ایران منطقه ای دور افتاده و دور از دسترس به نظر می رسید و تصور نمی شد دارای ارزش های اقتصادی و سیاسی باشد. در مورد مساحت ایران، آب و هوا و اوضاع جوی و مناظر طبیعی اطلاعات مختصری در دست بود و این کشور افسانه ای در پشت کوه های زاگرس (در جنوب و غرب) و سلسله جبال البرز (در شمال کشور) پنهان گشته و امتداد آن در شرق به کویر و تپه های برهنه در رگیزارهای بلوچستان و افغانستان می رسید. وقتی یک جهانگرد از راه روسیه عازم ایران می شد، و از طریق دریای خزر پای بر سواحل ایران می نهاد، پوشش انبوه جنگل های سرسبز و بیشه های درهم فرو رفته سواحل دریای خزر او را تحت تأثیر قرار می داد. در صورتی که اگر همین جهانگرد از طریق خلیج فارس و بنادر ایران در سواحل آن، پای بر خاک ایران می نهاد دچار گرمای طاقت فرسای دشت های پر از درخت های نخل گردیده و تنها با عبور از راه های سخت کوهستانی می توانست خود را از بیابان ها و ریگ زارهای خشک و گرم رهانیده و با عبور از فلات مرکزی خود را به مرکز ایران برساند. در اینجا روستاها و قصبات با خانه هایی ساخته شده از خشت و گل خام با پشت بام های مسطح دیده می شدند که سرسبزی درخت های سپیدار آن اختلاف جوی زیاد مناطق مختلف ایران را با یکدیگر به خوبی نشان می دهد. آب، مشکل همیشه ایران، در این جا از قنوات تأمین می گردد. شبکه گسترده قنوات را که در زیر زمین مرتبط با یکدیگرند می توان به راهروهای کوهپایه ها که آب را به دل کویر می رسانند تشبیه کرد. تابستان ها همه جا گرم بود اما فلات با هوای خشک خود شب هایی سرد داشت، در زمستان نزول برف گذرگاه ها را می بست... در هر حال خورشید در تمام طول سال در آسمان می درخشید و فلات ایران در روشنایی آن درخششی بلورین داشت. برخورد میان ایرانیان و انگلیسی ها در طول قرون، برخوردی اتفاقی و یا عبوری بود. سال ها و گاه دهه ها می گذشت تا یک جهانگرد بریتانیایی از ایران عبور نماید. اولین جهانگرد انگلیسی که در عبور از ایران نامش ثبت دفتر تاریخ شده است «جئوفری دولانگی» (Geoffry de Langley) سفیر ادوارد اول است که در سال 1290 میلادی به دربار ارغون خان پادشاه مغولی رفت تا حمایت مغول ها را در جنگ انگلستان علیه عثمانیان جلب نماید. شبیه یک چنین اقدامی، که آن هم ناموفق ماند، سه قرن بعد با اعزام برادران شرلی به دربار ایران صورت پذیرفت. یکی از برادران شرلی سال های متمادی در دربار ایران باقی ماند. رابرت شرلی را می توان اولین فرد انگلیسی از گروه کثیر مشاورانی محسوب نمود که ایرانیان تا کنون از تخصص های آنان بهره فراوان برده اند. یکی دیگر از این مشاورین آنتونی جنکینسون نماینده ملکه الیزابت بود که در سال 1562 به دیدار شاه طهماسب صفوی در قزوین رفت اما موفق به عقد قرارداد بازرگانی فی مابین ایران و انگلستان، که هدف او از این مسافرت بود نگردید. پس از جنکینسون، چهار سال بعد «ادواردز» یک دیپلمات دیگر انگلیسی به اتفاق «واتس» جهت عقد قرارداد بازرگانی با دولت ایران به ملاقات شاه صفوی رفتند و موفق به اخذ اجازه دولت ایران جهت فعالیت تجار انگلیسی در این کشور گردیدند. اما نه این گروه دو نفره و نه میسیون های بعدی که به ریاست سرداد مور کوتن در 1628 و هانوی در 1743 به ایران آمدند مدت زیادی در این کشور توقف نداشتند. * پیشینه نخستین دوره اقامت انگلیسی ها در ایران نخستین دوره اقامت انگلیسیان در ایران به قرن هفدهم میلادی بر می گردد. در این دوران کمپانی مرسوم به «هند شرقی» دامنه فعالیت خود را از بندر سورات در کرانه های اقیانوس هند تا خلیج فارس گسترش داد و در ماه دسامبر سال 1616 میلادی کشتی تجاری موسوم به جیمز را روانه بندر جاسک در سواحل مکران نمود.دو سال بعد کمپانی انگلیسی هند شرقی در بندر گرم و سوزان جاسک یک پایگاه تجاری برپا نمود که از محل همین پایگاه کالاهایی که از انگلیس و هندوستان می آمدند روانه شیراز، پایتخت شکوهمند شاه عباس، که در آنجا نیز کمپانی هند شرقی تجارتخانه ای دایر کرده بود می گردیدند. در جنگ سال 1362 شاه عباس، جهت بیرون کردن قوای پرتغالی از دژ مستحکم آنها در جزیره ایرانی هرمز 7 که در فاصله کوتاهی از ساحل خلیج فارس قرار داشت، کمپانی هند شرقی به کمک قوای شاه عباس آمد چرا که پرتغالی ها رقیب تجاری بازرگان انگلیسی محسوب می شدند. بعد از پیروزی نیروهای ایرانی و بیرون راندن قوای پرتغال، انگلیسی ها اجازه یافتند در گمبرون که اکنون بندر عباس نامیده می شد شعبه ای دائر نموده و فعالیت های بازرگانی خود را توسعه دهند تا سال 1763 بندر فوق مهمترین مرکز فعالیت های بازرگانی کمپانی هند شرقی در خلیج فارس محسوب می گردید اما در این سال به سبب آشوب هایی در ایران،و قطع ارتباط این بندر با سایر نقاط کشور، کمپانی انگلیسی مقر خود را از بندرعباس به بصره انتقال داد. در آن زمان بندر بصره در حوزه اقتدار عثمانی قرار داشت در همین زمان شیخ بوشهر ضمن امضای قراردادی با نمایندگان کمپانی هند شرقی، به آنها اجازه داد تا در بوشهر به تأسیس تجارتخانه ای بپردازند. شیخ بوشهر همچنین هزینه تأسیس تجارتخانه را تقبل نموده و باغ و محلی را جهت احداث گورستان در اختیار کمپانی قرار داد. تأیید موافقتنامه شیخ بوشهر و نمایندگان کمپانی هند شرقی توسط کریم خان زند فرمانروای قدرتمند ایران، موجب رونق و گسترش فعالیت های بازرگانی کمپانی در خلیج فارس گردید. در این زمان واردات و صادرات کمپانی از معافیت حقوق گمرکی برخوردار بودند. در سال 1778 کمپانی هند شرقی مرکز فعالیت های بازرگانی خود را از بصره به بندر بوشهر منتقل نمود و به زودی بوشهر به مهمترین مرکز بازرگانی و سیاسی بریتانیایی در خلیج فارس مبدل گردید. تا این تاریخ دولت بریتانیا فاقد نماینده سیاسی در ایران بود و امور مربوط به تجارت فی مابین که احتمالاً پیش می آمد توسط مدیران کمپانی هند شرقی حل و فصل می گردید. نمایندگان کمپانی هند شرقی از سوی فرمانروای هندوستان [۱] به دیدار شاه ایران و اعضای دربار او در اصفهان، شیراز و تهران می رفتند. این شهرها به ترتیب به پایتخت ایران تبدیل شدند. گردانندگان کمپانی هند شرقی انگلیس در تجارت با ایران ابتدا فقط دارای انگیزه های مالی بودند اما با افزونی مشکلاتی در هندوستان و پیدا شدن رقبای دیگر، به فکر حفظ قلمرو و تجاری خویش افتادند. امپراطوری روسیه، افغانستان و فرانسه نسبت به حضور انگلستان در هند حساسیت از خود نشان می دادند و بریتانیا که در مورد به خطر افتادن مستعمره خود از سوی دشمنان خارجی به هراس افتاده بود به ایران به مثابه یک کشور حایل برای دفاع از قلمرو و امپراطوری بریتانیا می نگریست و همین انگیزه موجب گردید تا از سال 1798 برتیانیا حضور در ایران را شدت بخشد. اگرچه تهدیدات افغانستان و فرانسه دیری نپاییدند اما این مسئله موجب شروع دوران جدیدی در روابط دو کشور انگلستان و ایران گردید. وحشت از روسیه موجب عقد قراردادهای نظامی بیندو کشور و اعزام هیأت های نظامی انگلیسی جهت تعلیم سپاهیان ایرانی و متعاقبا استقرار روابط کامل سیاسی میان دو کشور شد. پاورقی: ۱. دخالت های کمپانی هند شرقی در امور هندوستان پس از شورش سال 1857 رو به گسترش گذاشت و تا خلع پادشاه هند ادامه یافت. فرماندار کل هندوستان که در کلکته اقامت داشت از فعالیت های کمپانی حمایت می کرد. کمپانی نفوذ اصلی را در انتخاب فرماندار کل دارا بود و در حقیقت کمپانی فرماندار کل هندوستان را انتخاب می کرد ولی از سال 1784 انتخاب فرماندار و نحوه فعالیت او تحت نظارت هیأتی در لند درآمد لیکن به دلیل عدم وجود ارتباطات سریع، فرماندار همچنان کار خود را می کرد و سیاست های کمپانی را اعمال می نمود.

دوشنبه ، ۲۹خرداد۱۳۹۶

[مشاهده متن کامل خبر]

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: روزنامه قانون]

[مشاهده در: www.ghanoondaily.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 34]