محبوبترینها
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1828728420
نگاهی به سیاست خارجی جمهوری اسلامی (1394-1368) عزت‌جویی حلقه‌ی مفقوده در دولت‌های ایرانی
واضح آرشیو وب فارسی:فارس: نگاهی به سیاست خارجی جمهوری اسلامی (1394-1368)عزت‌جویی حلقه‌ی مفقوده در دولت‌های ایرانی
فارغ از رفتار دولت در عدم پاسخ‌گویی به اتهامات طرف غربی در ماجراهای پیش از تصویب برجام، حادثه‌ی منا مهم‌ترین رخدادی است که سنجه‌ی مناسبی برای ارزیابی عملکرد دولت یازدهم در زمینه‌ی عزت ملی به‌شمار می‌رود.
سیاست خارجی عبارت است از خط‌مشی و روشی که دولت در برخورد با امور و مسائل خارج از کشور برای حفظ حاکمیت و دفاع از موجودیت و منافع خود اتخاذ می‌کند.1یک تعریف، سیاست خارجی دولت را «نگرش هر دولت نسبت به جامعه‌ی بین‌الملل»2صورت‌بندی می‌کند، اما در این تعریف، جایگاهی برای بازیگران جدید عرصه‌ی بین‌الملل دیده نشده است. کریستوفر هیل در تعریفی وسیع‌تر، سیاست خارجی را «مجموعه روابط خارجی رسمی یک بازیگر مستقل در روابط بین‌الملل» می‌داند.در مجموع، تعاریف مختلفی از مفهوم «سیاست خارجی» در علم سیاست صورت گرفته است. با این وجود، اجماعی نظری پیرامون مناسب‌ترین تعریف در محافل علمی وجود ندارد.در این یادداشت برآنیم که براساس چارچوب مفهومی عزت، که از منابع هویتی «اسلام» و «ملیت» در سیاست خارجی جمهوری اسلامی منبعث شده است، به بررسی موجزی از کاربست آن در سیاست خارجی دولت‌های جمهوری اسلامی ایران بپردازیم.
برای اولین‌بار رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار با مسئولین و کارگزاران نظام در سال 1368، از چارچوب مفهومی سه مؤلفه‌ی «عزت و حکمت و مصلحت» در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران نام بردند. ایشان در تبیین مؤلفه‌ی عزت در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران فرمودند: «ما برای خودمان عزت را براساس اعتقاد و ایمان توحیدی که خاصیت و شاخصه‌ی تفکر اسلامی است و دل بستن به خدا و محبت به بندگان و خلایق الهی و لزوم خدمت به آنها قائلیم. لذا ما هر قدرتی که می‌خواهد ابرقدرتی و تکبر و استکبار و فخرفروشی را در روابط خود با ملت‌های دیگر وارد بکند، رد می‌کنیم...هیچ‌کس حق ندارد اهانت به ملت ایران را در کمترین برخورد با دیگران قبول کند... ما که بودیم؟ ما کجا بودیم؟ ما را در دنیا یک روز به‌عنوان زائده‌ی انگلیس و یک روز به‌عنوان زائده‌ی آمریکا می‌شناختند.
چه‌کسی معتقد بود که این ملت می‌تواند بدون اتکای به هیچ‌کس، بدین‌گونه در دنیا برای خودش عزت درست کند و انظار جهانی را به‌سوی خویش جلب نماید؟ ما بحمدالله در تمام صحنه‌ها مشاهده کرده‌ایم که این ملت، ملت بزرگ و جان‌دار و پرخونی است؛ زار و نزار و ذلت‌پذیر نیست.»3همچنین مؤلفه‌ی عزت در سال‌های بعد و به‌خصوص در سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404، پیرامون اصول تعامل سازنده و مؤثر با جهان ذکر شد. در ادامه براساس مفهوم عزت ملی، به بررسی سیاست خارجی برخی از دولت‌های جمهوری اسلامی می‌پردازیم.
دولت سازندگی
پس از پایان جنگ هشت‌ساله‌ی تحمیلی وارتحال امام خمینی (ره)، اولین تحولات در نوع تعامل با کشورهای جهان و به‌خصوص کشورهای پیرامونی، در دستگاه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران رخ داد. هرچند حجت‌الاسلام هاشمی رفسنجانی این تغییرات را «تاکتیکی» توصیف کردند و در همین راستا اظهار داشتند: «اسلام‌گرایی حفظ شد، عدم‌تعهد حفظ شد، گرایش به جنوب و استکبار، استعمار و استثمارستیزی حفظ شد. تاکتیک‌ها تغییر کرد، اما استراتژی حفظ شد.»4جهت‌گیری سیاست خارجی ایران در دوران سازندگی را می‌بایست برمبنای عدم‌تعهد اصلاح‌طلبانه تحلیل کرد که سویه‌های آن در قالب چندجانبه‌گرایی، اتحاد و ائتلاف با کشورهای جنوب و غیرمتعهد نمودار شد.5
یکی از مهم‌ترین رخدادها در آن مقطع زمانی، حادثه‌ی میکونوس بود. میکونوس یک رستوران یونانی در منطقه‌ی ویلمرسدورف برلین بود که افرادی ناشناس با انگیزه‌ی تصفیه‌ی داخلی، با حضور در این رستوران، صادق شرفکندی، دبیرکل تبعیدی حزب دموکرات کردستان ایران را به قتل رساندند.
مقامات قضایی آلمان با تحریک بنی‌صدر و لابی‌های رژیم صهیونیستی، نوک پیکان عامل این رخدادها را به‌سوی مقامات ایرانی نشان گرفتند و آنان را عامل اصلی قتل معرفی کردند. مقامات ایرانی این اتهامات نادرست و توهین‌آمیز مقامات قضایی آلمان را رد کردند. پس از اخراج دیپلمات‌های ایرانی از آلمان، متقابلاً چهار دیپلمات آلمانی از ایران اخراج شدند و وزارت خارجه‌ی جمهوری اسلامی ایران با احضار سفیر آلمان در تهران، حکم اخراج این چهار دیپلمات را به او ابلاغ کرد. پس از اخراج دیپلمات‌های آلمانی، یازده کشور عضو اتحادیه‌ی اروپا طی بیانیه‌ی آوریل، در همبستگی با آلمان، سفرای خود را از ایران فراخواندند و سفرای ایران در کشورهای اروپایی نیز متقابلاً به ایران مراجعت کردند.
این تصمیم اتحادیه‌ی اروپا با استقبال آمریکا مواجه شد و این کشور مجازات اقتصادی شدیدی علیه ایران اعمال کرد. پس از آن، واکنش‌های شدید مقامات ایرانی و همچنین تغییرات در ساختار قوه‌ی مجریه، سبب شد که سفرای اروپایی با پیشمانی از رفتار پیشین، به‌سرعت به تهران برگردند. رهبر معظم انقلاب در همین راستا فرمودند: «در مرحله‌ی اول، سفیر آلمان را فعلاً تا مدتی نباید راه بدهند که به ایران بیاید. بقیه هم که می‌خواهند به‌عنوان یک حرکت به‌اصطلاح آشتی‌جویانه برگردند، مانعی ندارد. خودشان رفته‌اند، خودشان هم برمی‌گردند.
دیدند که رفتنشان هیچ اهمیتی ندارد.» و پس از یک سال از آن رخداد فرمودند: «دولت و ملت ایران ایستادند... ما مجبور به رابطه نیستیم، بلکه ما بر روی مواضع سرشار از عزت خود، که ناشی از اسلام و قدرت ملی و اسلامی ملت ایران است، می‌ایستیم تا همه‌ی کسانی که بیگانه از ما هستند، احساس کنند که در مقابل این ملت نمی‌شود با قلدری حرف زد.»گفتنی است اتهام به رئیس‌جمهور ایران در ماجرای میکونوس، درست در مقطعی که گفت‌وگوهای انتقادی از سوی دولت سازندگی برای تنش‌زدایی با غرب صورت می‌گرفت، به وقوع پیوست و اگر ورود رهبر انقلاب به ماجرای سفرای کشورهای بیگانه نبود، خدشه‌ای جدی به عزت ملی محسوب می‌شد.
دولت اصلاحات
سرانجام پس از شکست مجمع روحانیون مبارز در انتخابات مجلس، آنان برای حفظ جایگاه خود در آرایش سیاسی کشور، قصد کردند در انتخابات دوم خرداد 1376 حضور پیدا کردند. یاران وزیر ارشاد دولت سازندگی بارقه امیدی برای اقلیتی اثرگذار در جامعه پس از ناکامی‌های متوالی در دنیای سیاست داشتند، اما دست زمانه آنان را روانه‌ی نهاد ریاست‌جمهوری کرد.
تنش‌زدایی همه‌جانبه، یکی از اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دوران اصلاحات بود، زیرا یکی از الزامات و پیش‌شرط‌های ضروری برای بسترسازی ایده‌ی فرهنگی گفت‌وگوی تمدن‌ها در مقابل مناقشه‌های بین‌المللی محسوب می‌شد. رئیس دولت اصلاحات مدعی بود «تنش‌زدایی» هزینه‌ی اداره‌ی کشور را به حداقل خواهد رساند.6از دیدگاه رئیس دولت اصلاحات، «سیاست تنش‌زدایی در عرصه‌ی منطقه‌ای و بین‌المللی مطلقاً یک سیاست تاکتیکی نیست، بلکه راهبرد است و ما معتقدیم که صلاح ما و صلاح منطقه و جهان در تثبیت و گسترش سیاست تنش‌زدایی می‌باشد.»
استیلای این تفکر در قوه‌ی مجریه سبب شد که دولت اصلاحات در پی سیاست تنش‌زدایی، امتیازهای را به کشورهای غربی بدهد، درحالی‌که این کشورها رویکرد تقابلی خود را در برابر جمهوری اسلامی تشدید کردند؛ به‌نحوی‌که جرج بوش در اولین سخنرانی و گفت‌وگوی ملی خود با مردم آمریکا در ژانویه‌ی 2002 (دی 1380) اعلام کرد که ایران، عراق و کره‌ی شمالی بخشی از یک محور شرارت هستند. همچنین وی اظهار داشت: «ایران به‌شکلی جنگ‌طلبانه تولید سلاح‌های کشتارجمعی و صدور ترور را دنبال می‌کند، درحالی‌که یک گروه اقلیت غیرانتخابی از تحقق امید ایرانیان برای دسترسی به آزادی جلوگیری می‌کنند.»
اوج رفتار گستاخانه‌ی دولت‌های غربی نسبت به دولت اصلاحات، در مسئله‌ی هسته‌ای رخ داد. تروئیکای اروپایی در توافقنامه‌ی سعدآباد، تیم مذاکره‌کننده‌ی هسته‌ای کشورمان را مجبور به پذیرش تعلیق غنی‌سازی در مراکز هسته‌ای کشور کردند و پس از آن، در توافقنامه‌ی پاریس و مذاکرات فشرده‌ی ایران با آژانس و سه کشور اروپایی، مشخص شد که تروئیکای اروپایی به چیزی کمتر از تعلیق همیشگی فعالیت‌های هسته‌ای ایران و از بین بردن زیرساخت‌های آن بسنده نخواهند کرد. متأسفانه رویکرد سیاست خارجی دولت اصلاحات عزت‌محور نبود و از این موضوع به‌عنوان یکی از مهم‌ترین دلایل عبور مردم از گفتمان اصلاحات از سوی ناظران سیاسی یاد می‌شود. دولت مهرورزی
محمود احمدی‌نژاد در انتخابات ریاست‌جمهوری نهم با شعار مهرورزی و عدالت‌خواهی توانست از سد رقیب جدی خود، حجت‌الاسلام هاشمی رفسنجانی، عبور کند. حضور احمدی‌نژاد در پاستور با تغییرات جدی نسبت‌به دولت قبلی همراه شد. وی رفتارهای پیشین را در راستای عزت ایرانیان قلمداد نمی‌کرد. دولت نهم تجربه‌ی گفت‌وگوهای انتقادی در دوران سازندگی و مذاکرات هسته‌ای در دوران اصلاحات را ناموفق می‌دانست و به همین خاطر، سیاست تهاجمی برای دستیابی به اهداف اولیه‌ی سیاست خارجی نظام را در پیش گرفت.
دولتمردان نهم معتقد بودند که شرایط پیشین حتی جایگاه عزتمند ایران در جهان اسلام را خدشه‌دار کرده است و در همین راستا اعلام کردند: «کم‌رنگ شدن طرح شعارهای اصیل و بنیادین اعتقادی انقلاب در بیان و عمل مقامات اجرایی کشور در سال‌های گذشته، موجب شده بود محوریت جمهوری اسلامی ایران در جهان اسلام با چالش‌ها و سرخوردگی‌هایی روبه‌رو شود و یأس و نومیدی ناشی از این وضعیت، تأثیرات خود را در توده‌های مسلمان و دیگر ملل محروم جهان برجای بگذارد. رویکرد عزتمندی دولت نهم در عرصه‌ی خارجی موجب گردید تا با تقویت محوریت آرمان‌های جمهوری اسلامی در جهان اسلام، مجدداً آموزه‌های امام راحل به‌عنوان آموزه‌های قابل تحقق در خارج کردن ملل مسلمان از زیر یوغ استکبار مطرح گردد.»7
در این دوره، تغییرات مهمی در پرونده‌ی هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران رخ داد و غنی‌سازی در دی‌ماه 1384 در نطنز آغاز گردید. این اقدام با واکنش جدی طرف غربی همراه شد. در این مقطع زمانی، پیشرفت‌های هسته‌ای به اوج خود رسید و غنی‌سازی بیست‌درصدی که از رؤیاهای همیشگی جمهوری اسلامی بود، محقق شد و همچنین فردو فعالیت خود را آغاز کرد. از سوی دیگر، سخنان ضداسرائیلی محمود احمدی‌نژاد، جایگاه ایران را در میان جهان اسلام ارتقا داد. بااین‌حال لازم است تا میان دولت اول و دوم احمدی‌نژاد تفاوت‌هایی نیز قائل شویم.
اگرچه کابینه‌ی نهم در دستیابی به عزت ملی قدم‌هایی اساسی برداشت، در کابینه‌ی دهم و به‌طور ویژه سال‌های آخر ریاست‌جمهوری احمدی‌نژاد عقب‌نشینی‌هایی در این‌زمینه صورت گرفت. تمایل رئیس‌جمهور به مذاکره با آمریکا که در چند نوبت ابراز شد و سفر با کادرهای گسترده به آمریکا برای سخنرانی در سازمان ملل، نشان می‌داد که اهداف دولت به‌تدریج تغییر کرده است.
دولت اعتدال
چهارشنبه 20 خرداد 1392 با مرقومه‌ی دستوری رئیس دولت اصلاحات، محمدرضا عارف که ردای استمرار اصلاحات را بر قامت انداخته بود، از رقابت سیاسی میان نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری یازدهم، بدون حمایت از شخصی انصراف داد تا زمینه برای پیروزی حسن روحانی در انتخابات فراهم شود و عضو غایب جامعه‌ی روحانیت مبارز را به سریر صدارت کرسی پاستور برساند. حجت‌الاسلام حسن روحانی با تمرکز بر شعارهای تغییر در سیاست خارجی، خواهان افزایش اعتبار «پاسپورت ایرانی» بود. دستگاه سیاست خارجی دولت یازدهم برای حل مناقشه‌ی هسته‌ای، گام‌هایی جدی از بدو انتقال پرونده‌ی هسته‌ای از شورای امنیت ملی به وزارت خارجه برداشت و برخلاف مذاکرات دوره‌ی اصلاحات، تروئیکای اروپایی به حاشیه رانده شد و آمریکا در متن گفت‌وگوی‌ها قرار گرفت. سرانجام پس از دو سال مذاکره، توافقنامه‌ای در وین به امضای طرفین رسید و در نهایت، برجام در ساختار حاکمیت جمهوری اسلامی با پیش‌شرط‌هایی پذیرفته شد. فارغ از رفتار دولت در عدم پاسخ‌گویی به اتهامات طرف غربی در ماجراهای پیش از تصویب برجام و سفر وزیر خارجه به فرانسه در زمان اهانت نشریات و مقامات این کشور به مقدسات اسلامی که خدشه به عزت ملی محسوب می‌شود، حادثه‌ی منا مهم‌ترین رخدادی است که سنجه‌ی مناسبی برای ارزیابی عملکرد دولت در این چارچوب به‌شمار می‌رود. تماس‌های مکرر وزیر امور خارجه ی دولت یازدهم از سوی همتای سعودی پاسخی دریافت نکرد و علی جنتی، وزیر ارشاد دولت یازدهم، اجازه‌ی ورود به عربستان نیافت و این ضعف دولت در افکار عمومی بازخورد مناسبی نداشت.
پی‌نوشت‌ها
1. جواد منصوری،نظری به سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران، امیرکبیر، 1365، ص11.
2. عبدالعلی قوام،اصول سیاست خارجی و سیاست بین‌الملل، تهران، سمت، 1370، ص102.
3. دیدار مقام معظم رهبری با مسئولین وزارت امور خارجه، 18 تیر 1370.
4. پاسخ‌های آیت‌الله هاشمی رفسنجانی به چند پرسش کلیدی، راهبرد، ش34، زمستان 1383، ص170.
5. سیدجلال‌الدین دهقانی فیروزآبادی،سیاست خارجی جمهوری اسلامی، تهران، سمت، 1388، ص397.
6. روزنامه‌ی اطلاعات، 6 اردیبهشت 1377.
7.دبیرخانه‌ی شورای اطلاع‌رسانی دولت، گزارش عملکرد یک‌ساله‌ی دولت نهم، به نقل از:
سیدجلال دهقانی فیروزآباد و فیروزه رادفر، الگوی صدور انقلاب در سیاست خارجی دولت نهم، ش10، زمستان 1388، ص140. مسعود ندافان پایگاه برهان انتهای متن/
95/05/04 :: 06:30
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 137]
-
گوناگون
پربازدیدترینها