نويسنده: شعيب بهمن سياست خارجي روسيه: نگاه به شرق ـ حركت به غرب

واضح آرشیو وب فارسی:فارس: نويسنده: شعيب بهمن سياست خارجي روسيه: نگاه به شرق ـ حركت به غرب
خبرگزاري فارس: راهبرد اساسي روسيه را «نگاه به شرق و حركت به غرب» توصيف نمود. در اين راستا روسيه سعي مي‌كند با نگاه به شرق و نزديكي به كشورهايي همچون چين، ايران و هند، بيش از پيش غرب را به مماشات وادارد و از هراس كشورهاي غربي در خصوص نزديكي مسكو با شرق، نهايت بهره را ببرد.

ايراس: تغيرات صورت گرفته در كرملين و جابجايي در مناصب كليدي روسيه به نحوي بود كه در وهله نخست نمي شد دگرگوني محسوسي را در عرصه هاي سياسي اين كشور انتظار داشت. به خصوص كه از يك سو «ديميتري مدودوف» تحت حمايت «ولاديمير پوتين» به قدرت دست يافته بود و از سوي ديگر مدودوف خود را همگام و سازگار با سياست هاي رئيس جمهور پيشين نشان داده بود. از اين رو ديميتري مدودوف كه تحت حمايت مستقيم ولاديمير پوتين به مقام رياست جمهوري روسيه دست يافته بود، به محض پيروزي در انتخابات از نزديكي به سياست هاي رئيس جمهور پيشين سخن به ميان آورد و در يك تقسيم كار از «تعيين مواضع اصلي داخلي و سياست خارجي» به عنوان مسئوليت رئيس جمهور و «هدايت فعاليت هاي اقتصادي» توسط نخست وزير ياد كرد.

از سوي ديگر اين مطلب كه يك رئيس جمهور بلافاصله پس از پايان دوره رياست جمهوري، صاحب مقام نخست وزيري شود، اتفاقي نادر در عالم سياست بود و به همين سبب ضمن مطرح نمودن مسئله‌ي تقسيم قدرت ميان پوتين و مدودوف، بر ادامه‌ي خط مشي هاي پيشين مسكو نيز صحه مي‌گذاشت. به نحوي كه اكثر كارشناسان، ولاديمير پوتين را صحنه گردان اصلي سياست روسيه و ديميتري مدودوف را تنها به عنوان دارنده‌ي منصب رياست جمهوري تلقي مي‌كردند.

در اين بين عليرغم آنكه تحليل هاي فوق تا حد زيادي درست مي‌باشند و قدرت پوتين در مقام نخست وزيري، تقسيم كار مدودوف را از جنبه اي ظاهري و تبليغاتي برخوردار خواهد كرد، با اين حال به نظر مي‌رسد تحركات هفته هاي اخير در سياست خارجي روسيه حكايت از آغاز فصل جديدي در روابط مسكو با شرق و غرب داشته باشد. به خصوص كه طي هفته هاي گذشته، رئيس جمهور و نخست وزير روسيه، سفرهاي مهمي به كشورهاي شرقي و غربي داشتند. بر اين اساس ديميتري مدودوف به عنوان رئيس جمهور در نخستين سفرهاي رسمي خود به كشورهاي خارجي، روز 22 مه 2008 (02 خرداد 1387) وارد قزاقستان شد و پس از آن عازم چين گرديد. از سوي ديگر ولاديمير پوتين به فرانسه سفر كرد و با مقامات بلندپايه‌ي آن كشور ديدار نمود. در اين بين مدودوف راه سفر به آلمان را در پيش گرفت تا در نخستين سفر اروپايي خود به گسترش روابط با نزديك‌ترين متحد اروپايي روسيه متعهد باشد.

به هر روي سفر مدودوف به قزاقستان و چين پيش از سفر به اروپا، نشان مي‌دهد كه رئيس جمهور جديد روسيه كارخود را با ظرافت و هوشمندي آغاز كرده است. زيرا مدودوف برخلاف پوتين كه در نخستين سفر خود در مقام رئيس جمهور راهي غرب شد، با سفر به چين، فصل تازه‌اي در سياست خارجي روسيه گشود. به نحوي كه مي توان سفرهاي مقامات بلندپايه‌ي روسيه را با توجه به ترتيب و اهدافي كه داشتند، در راستاي نگاهي نوين به عرصه‌ي سياست خارجي محسوب نمود.

سفر به چين؛ هراس غرب

انتخاب چين و قزاقستان به عنوان همسايه هاي شرقي و همچنين به عنوان نخستين سفر خارجي رئيس جمهور جديد روسيه مي‌تواند پيام مهمي براي غرب در بر داشته باشد. به خصوص كه غرب همواره از گسترش روابط ميان ساير قطب‌ها هراس داشته و تلاش هاي زيادي جهت ممانعت از نزديكي و همكاري‌هاي بيشتر ميان كشورهايي نظير ايران، روسيه، چين و هند به عمل آورده است. در اين بين نقطه مشترك در روابط روسيه و چين را مي‌توان در مسائل امنيتي و حضور روز افزون ايالات متحده در آسياي مركزي جستجو نمود. در واقع اتخاذ سياست يكجانبه‌گرايي از سوي دولت‌مردان كاخ سفيد و عدم لحاظ نمودن منافع ديگر كشورها در منطقه، روابط روسيه و چين را نيز تحت الشعاع خود قرار داده است. از اين رو روسيه و چين، ضمن مخالفت با سياست هاي يكجانبه‌گرايانه آمريكا، خواهان چندقطبي شدن جهان و اتخاذ سياست هاي چندجانبه‌گرايانه مي‌باشند.

به خصوص كه در سفر اخير رئيس جمهور روسيه به چين، دو كشور به محكوم نمودن «طرح سپر دفاع موشكي آمريكا» پرداختند و آن را تضعيف كننده‌ي تلاش هاي بين المللي براي خلع سلاح خواندند. در بيانيه مشتركي كه مدودوف و «هو جين تائو»، روساي جمهور روسيه و چين صادر كردند، بر اين نكته كه ايجاد يك سيستم دفاع موشكي جهاني، كمكي به حمايت از تعادل و ثبات استراتژيك نمي كند و به تلاش هاي بين المللي براي كنترل سلاح و روند منع گسترش آسيب مي‌زند، تاكيد نمودند. در اين بين عليرغم آنكه روسيه و چين در گذشته نيز با اين طرح مخالفت كرده بودند، اما اهميت اين بيانيه مشترك در اتفاق نظر و محكوميت طرح به صورت مشترك بود.

همچنين دربيانيه مشترك دو كشور، تاكيد شده بود كه مسائل مربوط به پرونده هسته اي ايران، بازسازي عراق، اوضاع در خاورميانه و كوزوو بايد از راه ديپلماتيك و مذاكراتي برابر با درنظر داشتن امنيت جهاني حل شوند. ضمن آنكه طرفين خواستار ممنوعيت استقرار سلا‌ح در فضا شدند و بر اهميت آماده سازي سند بين المللي حقوقي در خصوص استفاده صلح آميز از فضا در چارچوب كنفرانس خلع سلا‌ح ژنو تاكيد كردند. علاوه بر اين قراردادي نيز ميان دو كشور به ارزش يك ميليارد دلار براي احداث يك نيروگاه سوخت هسته اي در چين از سوي روسيه و تحويل اورانيوم نيمه غني شده به پكن امضا شد.

به طور كلي چين و روسيه نشان داده اند كه در اكثر مسايل مختلف منطقه اي و جهاني موضعي مشترك دارند. به همين سبب در حالي كه روسيه و چين با سفر مدودوف به پكن بر تحكيم مناسبات و جلوگيري از سلطه طلبي‌هاي غرب بر عرصه جهاني تاكيد مي‌كردند، آمريكا و انگليس به ابراز نارضايتي از گسترش اين روابط پرداختند. به نحوي كه برخي از روابط روسيه و غرب با عنوان «صلح سرد» ياد كردند و خواستار موضع‌گيري قاطع‌تري در قبال مسكو شدند. به عنوان نمونه «مجلس لردهاي انگلستان» با انتشار گزارشي در خصوص وضعيت سياست داخلي و خارجي روسيه، سياست داخلي روسيه را غير قابل تحمل و سياست خارجي آن را متجاوزانه و تحريك‌انگيز خواند.

سفر به فرانسه؛ تحكيم رابطه با اتحاديه اروپا

در شرايطي كه گسترش روابط ميان روسيه و چين موجب هراس غرب شده بود، ولا‌ديمير پوتين در نخستين سفر مهم خارجي خود به عنوان نخست وزير، در روزهاي 29 و30 ماه مه عازم فرانسه شد تا ضمن حفظ نگاه اروپايي مسكو، از تنش هاي ميان روسيه و غرب نيز بكاهد. علاوه بر اين سفر پوتين به فرانسه دليل مهم ديگري نيز داشت و به روابط آينده روسيه و اتحاديه اروپا باز مي‌گشت. به خصوص كه فرانسه از يكم ژوئن به مدت شش ماه رياست اتحاديه اروپا را در دست مي‌گيرد و بدين ترتيب مي‌تواند نقش مهمي در گفتگوهاي آتي روسيه با اتحاديه اروپا ايفا نمايد.

از اين رو در شرايطي كه در حال حاضر بزرگترين مشكل روسيه در روابط با اتحاديه اروپا توافق نامه مشاركت و همكاري سال 1994 است كه مهلت اعتبار آن در دسامبر سال 2007 به پايان رسيده و طي دو سال گذشته بروكسل و مسكو نتوانسته اند به توافقي جامع دست يابند، فرانسه مي‌تواند نقش بسيار موثري در جريان مذاكرات دو طرف و فراهم سازي شرايط لازم در داخل اتحاديه ايفا كند. بر اين اساس ميانجي‌گري فرانسه به منظور هر چه سريع‌تر امضاء شدن پيمان فوق از اهميت زيادي براي مسكو برخوردار است.

علاوه بر اين سفر پوتين به فرانسه در شرايطي كه ساركوزي بيش از اندازه به آمريكا متمايل است نيز مي‌تواند پيام هاي مهمي در بر داشته باشد. زيرا گرايش آمريكايي كاخ اليزه در ميزان نزديكي و دوري روسيه به اتحاديه اروپا مي‌تواند بسيار موثر باشد و اين مساله ممكن است در زمان رياست فرانسه بر اتحاديه اروپا تشديد شود. بنابراين پوتين با علم به اين تحولات، تلاش خود را جهت نزديكي به فرانسه و استفاده از ظرفيت هاي آن كشور براي كاستن از گسترش نفوذ نظامي آمريكا در مناطق پيراموني خود به كار بسته است.

در اين بين عضويت اوكراين و گرجستان در ناتو و استقرار سپر موشكي آمريكا در كشورهاي اروپاي شرقي نيز از جمله مسائلي به شمار مي آيند كه مي‌تواند نظر روسيه را به سوي فرانسه جلب كند. به خصوص كه عضويت اوكراين و گرجستان در ناتو با مخالفت فرانسه نيز مواجه شده است. بر اين اساس فرانسه در نشست پيشين ناتو با در نظرگرفتن نگراني شديد مسكو از عضويت اين دو كشور در اين ائتلاف نظامي، به مخالفت با شروع مذاكرات رسمي درباره عضويت گرجستان در ناتو پرداخت. بنابراين مي‌توان سفر پوتين به فرانسه را سامان دادن به اين دو دغدغه اصلي ميان روسيه و غرب نيز محسوب نمود.

سفر به آلمان؛ تعميق همكاري با مهمترين شريك اقتصادي

انتخاب برلين به عنوان نخستين ايستگاه سفر غربي رئيس جمهور جديد روسيه نشانه اهميتي است كه مسكو براي مناسبات خود با برلين قائل است. به خصوص كه آلمان به دليل روابط تاريخي و ديرينه‌اي كه با روسيه دارد و همچنين روابط تجاري گسترده اي كه ميان طرفين برقرار است، به عنوان پل ارتباطي ميان روسيه و اتحاديه اروپا شناخته مي‌شود. به همين سبب اولين سفر رسمي رئيس جمهور روسيه به غرب مورد توجه ناظران سياسي قرار گرفته است. به نحوي كه مي‌توان اين سفر را نقطه آغاز بهبود روابط ميان روسيه و آلمان و ساير كشورهاي غربي محسوب نمود.

بر اين اساس موضوعات مورد علاقه دو جانبه نظير محيط زيست، بهداشت، ايجاد مسكن، بازسازي نهادهاي حقوقي و امور دادگستري، ايجاد لوله نفتي درياي شرق، صدور انرژ، مسائل مربوط به حقوق بشر، تقويت دولت قانونمند، مسائل بانكي و مدرنيزه كردن صنايع از يك سو و مسائل جهاني همچون مناقشه كوزوو و فعاليت هاي هسته اي ايران از جمله محورهاي گفت وگوي ديميتري مدودوف با «آنگلا مركل» صدراعظم آلمان بود.

به طور كلي مي‌توان سفر مدودوف به آلمان و ديدار با مركل را مهر تاييدي بر روابط دوستانه و نزديك دو كشور در زمان رهبري پوتين بر كرملين و «گرهارد شرودر» صدراعظم سابق آلمان تلقي نمود كه نشان از اراده‌ي طرفين مبني بر ادامه‌ي مناسبات دوستانه‌ و همكاري راهبردي با يكديگر دارد. در اين بين روسيه نه تنها مهمترين شريك تجاري آلمان محسوب مي‌شود، بلكه دو كشور در زمينه همكاري هاي راهبردي انرژي نيز با يكديگر مشاركت دارند. به همين سبب مركل اولين رهبر يك كشور خارجي بود كه چند روز بعد از انتخابات رياست جمهوري روسيه از مسكو ديدار كرد و با مدودوف ملاقات نمود. همچنين «فرانك والتر اشتاين ماير» وزير خارجه آلمان نيز نخستين دولت‌مرد اتحاديه اروپا بود كه يك هفته پس از جابجايي در رهبري روسيه از اين كشور ديدار كرد و با مدودوف در كاخ كرملين گفتگو نمود.

در اين بين عليرغم آنكه دو كشور در خصوص كوزوو اختلاف نظر دارند، با اين حال آلمان اعزام نيروي نظامي از سوي پيمان ناتو به قفقاز را به خاطر اختلاف ميان مسكو و تفليس بر سر آبخازيا شديدا رد كرده و از اين حيث به نفع مسكو عمل نموده است. بر اين اساس آلمان اميد دارد تا با اجراي نقشي ميانجي‌گرايانه ميان روسيه و غرب، ضمن برخورداري از منابع انرژي روسيه، جايگاه منطقه‌اي و جهاني خود را نيز ارتقاء دهد. از اين رو در شرايطي كه ادامه همكاري با روسيه براي برلين بسيار مهم است، مسكو مي‌تواند بر حمايت آلمان از خود براي عقد قرارداد همكاري با اتحاديه اروپا اميدوار باشد. همچنين روسيه مي‌تواند بر پشتيباني آلمان از خود در ناتو و مخالفت برلين با الحاق اوكراين و گرجستان به اين پيمان نظامي نيز برخوردار گردد.

در اين راستا مدودوف گسترش همكاري هاي دوجانبه بين آلمان و روسيه را پايه مهم همكاري با اتحاديه اروپا ناميده و نسبت به گسترش دامنه دوستي و همكاري با آلمان اظهار تمايل نموده است. آنگلا مركل نيز عليرغم انتقادهايي كه به وضعيت حقوق بشر در روسيه داشت، از وجود امكانات زياد براي همكاري ميان دو كشور در زمينه سياست خارجي سخن گفت و ضمن استقبال از عقد قرارداد همكاري ميان روسيه و اتحاديه اروپا، موافقت خود مبني بر نشست مشترك ناتو و روسيه در اجلاس آينده سازمان همكاري هاي آتلانتيك شمالي را نيز اعلام نمود.

در نتيجه سفر مدودوف به آلمان را بايد از يك سو موجب تعميق همكاري هاي دوجانبه ميان دو شريك اقتصادي دانست و از سوي ديگر باب تازه‌اي در مناسبات اتحاديه اروپا و روسيه تلقي كرد كه طي آن آلمان همچون يك ميانجي عمل خواهد كرد.

پوتين يا مدودوف؛ غرب يا شرق؟

در حال حاضر همانطور كه نمي توان از برتري پوتين يا مدودوف در كرملين سخن گفت، به همان نسبت نيز نمي توان جهت گيري آينده‌ي سياست خارجي روسيه را تبين نمود. در اين بين تنها مي‌توان از سفرهاي مقامات روسي به چين، فرانسه و آلمان كه با ترتيب و اهداف خاصي صورت گرفته است، موارد مشخصي را پيش بيني كرد. در واقع مي‌توان از تحركات اخير به ويژه سفرهاي مقامات بلندپايه روسي، به ماهيت سياست خارجي اين كشور و راهبردهاي احتمالي كرملين در آينده پي برد.

بر اين اساس مي‌توان راهبرد اساسي روسيه را «نگاه به شرق و حركت به غرب» توصيف نمود. در اين راستا روسيه سعي مي‌كند با نگاه به شرق و نزديكي به كشورهايي همچون چين، ايران و هند، بيش از پيش غرب را به مماشات وادارد و از هراس كشورهاي غربي در خصوص نزديكي مسكو با شرق، نهايت بهره را ببرد. از اين رو با توجه به روابط دو جانبه‌ي قدرتمندي كه ميان چين و روسيه وجود دارد و هر دو طرف با سلطه‌ي هژمونيك آمريكا بر جهان نيز مخالف مي‌باشند، مي‌توان سفر مدودوف به چين را پيامي براي كشورهاي غربي محسوب نمود كه طي آن كرملين قصد دارد وجود گزينه هاي مختلف و توانايي بالقوه مسكو در انتخاب دوستان و شركاي نزديك را به غرب نشان دهد.

از سوي ديگر به نظر مي‌رسد روسيه با نگاه به شرق، عملا به سوي غرب حركت نمايد و اولويت هاي سياست خارجي خود را نيز در اين راستا تبين كند. بر اين اساس مسكو تلاش دارد در حركت رو به غرب، خود را بيش از پيش به كشورهايي نظير آلمان و فرانسه نزديك نمايد. زيرا از يك سو آلمان و فرانسه طي سال هاي گذشته، سياست هاي نزديكي را در خصوص مسائل جهاني اتخاذ كرده اند و از سوي ديگر از قدرت و نفوذ قابل توجهي در اروپا برخوردار مي‌باشند. از اين رو در شرايطي كه طي دو سال گذشته، روابط روسيه با اتحاديه اروپا به خصوص با كشور انگليس ـ به عنوان يكي از موثرترين كشورهاي اتحاديه ـ از سطح مطلوبي برخوردار نبوده است، مسكو تلاش مي‌كند به برلين و پاريس نزديك‌تر شود. به عبارت ديگر روسيه در شرايطي كه روابط تيره اي با انگليس دارد، سعي مي‌كند از يك سو روابط نزديكي با آلمان و فرانسه برقرار كند و از سوي ديگر از از روابط نزديكي كه ميان آلمان و فرانسه برقرار است، نهايت استفاده را ببرد.
در نتيجه «نگاه به شرق و حركت به غرب» به عنوان راهبرد احتمالي سياست خارجي روسيه به اين معنا نيست كه سياست مسكو تحت رهبري مدودوف به صورت آشتي جويانه‌تر يا ليبرال‌تر با غرب برخورد خواهد كرد و يا اينكه به غرب متمايل‌تر خواهد شد، بلكه روس‌ها سعي مي‌كنند ضمن نگاه به شرق، به چالش‌هاي خود با غرب ادامه دهند و در موارد خاصي از قدرت‌هاي غربي امتياز بگيرند. ضمن آنكه سياست فوق حكايت از اهميت استراتژيك منطقه‌ي آسيا براي مسكو به عنوان بديلي براي غرب دارد و نشان مي‌دهد كه روسيه در گزينش طرف‌ها و شركاي خود از گزينه هاي فراواني برخوردار است. به نحوي كه سفرهاي مختلف مقامات بلندپايه روسيه به كشورهاي آسيايي و اروپايي حكايت از گزينه هاي متنوع در سياست خارجي مسكو دارد.
..................................................................................................
منبع: سايت ايراس
سه شنبه 28 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فارس]

[مشاهده در: www.farsnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 326]