واضح آرشیو وب فارسی:فارس: /یادداشت میهمان/
تحولات منطقه و تحرکات ترکیه؛ رقابت با ایران بر سر نفوذ و صدور الگوی حکومتی
«... ترکیه اعتقاد داشت چون اکثریت جامعه سوریه سنی مذهب است (حدود 75%) و گروههای اخوانیِ طرفدار ترکیه، در این 75 درصد دست برتر را دارد، پس با حمایت از مردم، بشار اسد بطور قطع رفتنی خواهد بود» حال آنکه این تحلیل اشتباه بود.
گروه بینالملل خبرگزاری فارس، مهرداد علیپور*: در پی تحولاتی که طی سالیان اخیر در خاورمیانه رخ داده و کما کان ادامه دارد کشورهای منطقه هر یک به نوبه خود، سیاستهای متفاوتی را در پیش گرفتند که به تبع آن، اهداف مورد نظر خود را دست کم حفظ یا گسترش دهند. ترکیه یکی از این کشورهاست، بررسی رفتار ترکیه از آن جهت اهمیت دارد که این کشور در منطقه آشوبساز خاورمیانه از قدرت نسبتا بالایی برخوردار است و همواره بطور سنتی یکی از سه ضلع کشمکش (ایران، عربستان، ترکیه) بر سر کسب قدرت در منطقه بوده است. ناگفته نماند، ترکیه تا پیش از روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه بیشتر توجه خود را معطوف به غرب کرده بود اما پس از آن، سیاست خارجی ترکیه، بیشتر خاورمیانهمحور شد؛ به نحوی که در رویکرد نوین ترکیه آمیختگی انکارناپذیری میان سیاست خارجی و عمل گرایی مبتنی بر منافع ملی به چشم میخورد. بطورکلی برای بررسی چرایی رفتار ترکیه و پاسخ به آن باید مجموعهای از عوامل را مورد بررسی قرار داد. سیاستهای ترکیه را میتوان در سطوح مختلف فردی، ملی و منطقهای بررسی کرد. در سطح فردی میتوان به رفتار رجب طیب اردوغان (رئیسجمهور ترکیه) اشاره کرد که وی در قالب «حزب عدالت و توسعه» نوعی اسلام سیاسی را مد نظر دارد و دارای گرایشهای سَلفی است؛ به همین جهت، در تحولات اخیر سیاستهای متناقضی از جمله حمایت از گروههای تروریستی تکفیری را دنبال کرده است. اما در سطح ملی که به نوعی ادامه دهنده سطح فردی است، مقامات ترکیه در پی احیای رؤیای امپراطوری نوین عثمانی هستند؛ به نحوی که این سیاست در گفتهها و عملکردهای اردوغان به خوبی مشهود است و تحولات اخیر منطقه (بخصوص عراق و سوریه) امید مقامات ترکیه را برای محقق شدن رؤیای دیرینه خود پر رنگ تر کرده است. اما سطح تحلیل سوم که مربوط به سطح منطقهای و بین المللی است، بیشتر مورد توجه نگارنده در نوشته حاضر قرار گرفته است و در ادامه سعی شده است تا به نحوی جامع و مانع، تحرکات منطقهای ترکیه در این سطح مورد بررسی قرار گیرد. در یک نگاه تاریخی باید گفت که در معادلات گذشته منطقه، دو کشور ایران و عراق بطور کلاسیک نقش آفرینی میکردند اما با سقوط صدام، ایران به قدرت بلامنازع در منطقه خلیج فارس، شمال خلیج فارس و حتی خاورمیانه بدل شد که این موضوع (قدرتیابی ایران) خوشایند غرب و دیگر کشورهای منطقه که داعیهدار قدرت در منطقه بودند قرار نگرفت. از این رو کشورهای ناراضی منطقه (عربستان، ترکیه و قطر) در پی فرصتی بودند تا موازنه قدرت در منطقه را که به نفع ایران سنگین شده بود، تغییر دهند و به تبع آن جای پا و نفوذ منطقهای ایران را محدود کنند. از جمله مواردی که کشورهای خواهان تغییر سعی کردند از آن استفاده کنند، تحولات موسوم به «بهار عربی» و حوادث رخ داده در سوریه و عراق بود. توضیح اینکه وقوع «بهار عربی» و گسترش جنبشهای اسلامی در تونس و مصر و سقوط سران و حکومتهای تونس، مصر، یمن و لیبی موازنه قدرت در خاورمیانه را به سود محور مقاومت به رهبری ایران تغییر داد و این قدرتیابی ایران منجر به وحشت مقامات ترکیه شد تاجایی که واکنش آنها به این مسئله، ورود بیمحابا به بازی خطرناک براندازی حکومت «بشار الأسد» به عنوان قلب ژئواستراتژیک محور مقاومت بود. در رابطه با ترکیه و براندازی رژیم اسد باید گفت که در تحولات اخیر دولت اردوغان همواره رویکرد ضدیت با دولت سوریه را به نحو مشهودی در پیش گرفته تا جایی که در این راستا با مخالفان اسد از در دوستی وارد شده است (مثلا خرید نفت از داعش). اما با توجه به موارد فوق الذکر، چند سوال مهم مطرح میشود که پاسخ به آن ما را در فهم بهتر موضوع کمک میکند؛ أولا چرا سوریهی بشار اسد؟ ثانیا چرا ترکیه در تحولات اخیر سوریه نگاهی جامعه محور داشته است تا دولت محور؟ و سوال آخر اینکه چرا ترکیه به اقدامات اسد نگاهی تهاجمی دارد؟ در پاسخ به چرایی این سوالات باید گفت که اولا سوریه عمق استراتژیک ایران به حساب میآید؛ بنابراین تضعیف و براندازی دولت طرفدار ایران در سوریه انزوای ایران را در منطقه در پی خواهد داشت؛ زیرا مقامات ترکیه بخوبی فهمیده بودند که گرچه سوریه اسب تروای ایران است اما در طرف دیگر پاشنه آشیل ایران نیز بشمار میرود و ثانیا سوریهی بشار اسد، حلقه مهم اتصال ایران به حزبالله و فلسطین است و اینکه چون سوریه دارای ضعفهای ساختاری متعددی بود مورد توجه ترکها قرار گرفت. اما در پاسخ به اینکه چرا مقامات ترک توجه خود را به جامعه سوریه معطوف کردند میتوان چنین گفت که دولت ترکیه اعتقاد داشت چون اکثریت جامعه سوریه سنی مذهب است (حدود 75%)؛ در میان درصد، گروههای اخوانی (اخوان المسلمین) طرفدار ترکیه، بیشترین نفوذ را دارند و در طرف دیگر به زعم آنها اسد بطور قطع رفتنی خواهد بود؛ بنابراین بهترین گزینه حمایت از مردم است؛ زیرا ترکیه آینده سوریه را (بدون اسدی که مردم او را میخواستند) میخواست و در این راستا آینده سوریه را در گرو حمایت از مردم سوریه میدانست (حال آنکه این تحلیل درست نبود). در واقع این آیندهنگری در سوریه بدین خاطر بود که سوریه را از حلقه مقاومت به رهبری ایران خارج کند و به تبع آن بتواند به سیاست مدنظرش یعنی موازنه قدرت در مقابل ایران دست یابد. اگر قدری عمیق به تحولات منطقه بنگریم به خوبی میتوان متوجه شد که نفوذ ایران در لبنان، سوریه و یمن، مقامات ترکیه را به وحشت انداخت و آنها در این راستا سعی کردند با سرنگون کردن حکومت اسد مانع عمدهای را برای ادامه افزایش نفوذ ایران در منطقه بوجود آورند، البته این بار موضع گیریها باعث شد که شاهد آرایش جدید در ژئوپلتیک و شکل گیری جغرافیایی سیاسی نوین در منطقه باشیم تا جایی که ایران و ترکیه به عنوان دو مدل حکومتی رقابت بسیار سختی را در شکل جغرافیایی سیاسی جدید خاورمیانه داشته باشند. در پایان، میتوان چنین برداشت کرد که ایران و ترکیه در دوسوی تحولات منطقه قرار دارند و البته این دو دارای تضاد و تعارض منافع بسیاری هستند که این تعارض در مورد مسئله سوریه پررنگتر است... . در پی تحولات اخیر بخصوص مناقشه سوریه، ترکیه سیاست «رهبری سیاسی» در منطقه را دنبال می کند به نحوی که همواره سعی کرده از پتانسیل داخلی جهان عرب در راستای بهره برداری از قدرت نرم خود استفاده کند. پس عمده مسئلهای که ترکیه در پی تحولات اخیر به دنبال آن بوده موازنه قدرت و محدود کردن ایران بوده که با وقوع تحولات خاورمیانه به خصوص عراق و سوریه تلاشها و ائتلافاتی در منطقه برای کسب قدرت صورت گرفت که عمدتا نشان دهنده آغاز جنگ سرد در منطقه است به نحوی که ائتلافهای شکل گرفته از سوی کشورهای منطقه، ایران و ترکیه را در مقابل یکدیگر قرار داده است. در آخر باید این نکته را مدنظر داشت که با توجه به رابطه اقتصادی و صادرات گاز ایران به ترکیه سطح روابط دو طرف هیچ گاه حاد نخواهد شد و به مانند روابط ایران و عربستان که دارای جنبههای ایدئولوژیک است، نخواهد رسید.
94/11/30 - 13:55
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 19]