موانع نوانديشي در رشته‌ زبان و ادبيات فارسي از نگاه «حسن‌لي»

واضح آرشیو وب فارسی:فارس: موانع نوانديشي در رشته‌ زبان و ادبيات فارسي از نگاه «حسن‌لي»
خبرگزاري فارس: «كاووس حسن‌لي» استاد زبان و ادبيات فارسي دانشگاه شيراز در مقاله‌اي به موانع نوانديشي در رشته‌ زبان و ادبيات فارسي پرداخته است.

به گزارش خبرگزاري فارس، حسن‌لي در ابتداي اين مقاله كه در پايگاه اينترنتي‌اش منتشر شده، نوشته است: يكي از بنيادي‌ترين آفت‌هاي موجود در رشته‌ي زبان و ادبيات فارسي كه مانع اصلي نوانديشي شده است، همان عادت‌زدگي و سنگ‌شدگي ذهني است. اين عادت‌زدگي در چند شاخه و حوزه‌ مختلف نمودِ آشكار دارد. نخستين نمودِ آشكار عادت‌گرايي در دانشكده‌هاي ادبيات و در گروه‌هاي زبان و ادبيات فارسي دلبستگي به برنامه‌هاي ناكارآمد موجود است؛ برنامه‌هايي كه در سال‌هاي دورِِ گذشته در شرايطي كاملاً متفاوت نوشته شده و با شرايط اجتماعي زمانِ حاضر همخواني ندارند. برنامه‌هايي كه نمي‌توانند بسياري از نيازهاي عمومي جامعه‌ي امروز را پاسخ گويند.
وي افزوده است: جامعه‌ ادبي امروزِ ما نيازمند تعداد زيادي متخصص است كه دانشكده‌هاي ادبيات فارسي با شرايط كنوني هرگز قادر به تربيت چنين متخصصاني نيستند. با آن‌كه سال‌هاست زمزمه‌ي بازنگري اساسي برنامه‌هاي رشته‌ي ادبيات به گوش مي‌رسد، ذهن‌هاي عادت كرده به برنامه‌هاي گذشته، به شيوه‌هاي گوناگون در برابر هر تغييري مقاومت مي‌كنند و تن به تحول نمي‌دهند. محصولاتي كه از دانشكده‌هاي ادبيات و از گروه‌هاي زبان و ادبيات فارسي بيرون مي‌آيند بسيار همانند يكديگرند. و برنامه‌هاي رشته‌ي ادبيات نمي‌توانند در بسياري از حوزه‌هاي ضروري متخصص توليد كند مثلاً: ادبيات كودك و نوجوان، ادبيات داستاني، نقد و نظريه‌ي ادبي، ادبيات تطبيقي، زبان‌شناسي زبان فارسي، ادبيات عاميانه و فولكلوريك، ادبيات كاربردي، جامعه‌شناسي ادبيات و بسياري ديگر از اين‌گونه رشته‌ها.
حسن‌لي ادامه داده است: اگر هم كسي در يكي از اين رشته‌ها صاحب توانايي‌هايي باشد، توانايي‌هاي خود را از طريق فعاليت‌هاي شخصي و علايق فردي به دست آورده است، نه اين كه دانشگاه براي او برنامه‌ريزي كرده باشد. ذهن‌هاي عادت‌زده، هم در برابر اصلاح برنامه‌هاي موجود مقاومت مي‌كنند و هم در برابر ايجاد گرايش‌هاي جديد. حتي بعضي استادانِ نام‌دار كه بي‌ارتباط با حوزه‌هاي معاصر هم نيستند، باز متأسفانه همراهيِ لازم را در تغيير برنامه‌ها ندارند.
استاد دانشگاه شيراز در اين مقاله نوشته است: از كسي نام نمي‌برم ولي گفته‌ برخي از استادان محترم دانشگاه بسيار تأمل‌برانگيز است. معمولي‌ترين آن‌ها اين است كه «ما براي ايجاد رشته‌هاي جديد، متخصص نداريم.» و اين يعني گرفتار آمدن در همان دايره‌ي بسته و تسلسل بي‌نتيجه: گرايش‌ ايجاد نمي‌كنيم چون متخصص نداريم. متخصص نداريم چون گرايش ايجاد نشده است... يكي ديگر از نمودهاي عادت‌زدگي در رشته‌ي ما شيوه‌ي خوانشِ يكسان، همانند و تكراريِ متون گذشته است. جامعه‌ي گذشته‌ ما با شرايط ويژه‌ي خود، زيبايي‌شناسي خاص خود را داشت و ادبيات ويژه‌ي خود را مي‌طلبيد، اما شرايط تازه‌ي جهاني در همه‌ي عرصه‌هاي فرهنگ، هنر و ادبيات حضور يافته است و آدمي از نوع ديگر را پديد آورده است.
امروزه از يك سو اشتياق و شيفتگي به نوجويي و نوخواهي در برخي از جوانان ما تا به حدي است كه با هر چيزي كه بوي سنت بدهد مبارزه مي‌كنند و سر از پا نشناخته خواهانِ عمل به جديدترين نظريه‌هاي فلسفي، هنري و فرهنگي و ادبي هستند و از سوي ديگر عده‌اي هم‌چنان با دلبستگي به سنت‌ها با مسلّم‌ترين دست‌آوردهاي دنياي جديد هم ناسازگاري دارند و هر چيز تازه‌اي را با نگاهي تلخ و بدبينانه مي‌نگرند و در پذيرش هر پديده‌ي نو ترديد مي‌كنند.
ضرورت آشكار نوانديشي و نوگرايي در ادبيات معاصر و شيفتگيِ بسياري از اهل ادبِ امروز به نوجويي و نوآوري ادبيات فارسي، گاهي سوءتفاهمي گزنده را هم در پي داشته و داوري‌هاي ناشايستي را در پيوند با ادبياتِ گذشته‌ي ايران باعث شده است. تا آن‌حد كه برخي از خام‌انديشان، ادبياتِ گذشته‌ي ايران را مايه‌ي سرافكندگي و شرمساري انگاشته‌اند... يكي از دلايل روشن اين پنداشت‌هاي نادرست، شيوه‌هاي مطالعه، تدريس و بررسي سنتي متونِ گذشته است. بسياري از دانشكده‌هاي ادبيات ما رو به گذشته دارند و برنامه‌هاي درسي رشته‌ي ادبيات به گونه‌اي تنظيم شده است كه فرصت مناسب براي واكاوي نظريه‌هاي جديد ادبي را فراهم نمي‌آورد.
وي يادآور شده است: ساليان درازي است كه بسياري از صاحب نظران زبان و ادبيات فارسي از ضعف برنامه‎هاي درسي در مقاطع مختلف اين رشته ناليده و اشكالات فراوان آن را برشمرده‎اند، اما با وجود همه‌ي اين اشكالات، هنوز برنامه‌ي اجرايي شايسته و جامعي براي رفع معايب و نقايص اين رشته ارائه نشده است. آشكارترين اشكال و ضعف برنامه‎هاي اين رشته، كلي‎گرايي، كهنه‎گرايي، تهي بودن از ذوق و خلاقيت ونبود گرايش‎هاي تخصصي است و اين امر با ساده‎ترين اصول آموزشي نيز در تعارض است. و دانش آموختگان اين رشته، ناگزير، با اطلاعات كلي و پراكنده، سطحي و معمولاً بدون تخصص ويژه، فارغ‎التحصيل مي‎شوند.
حسن‌لي در پايان نوشته است: كوتاه سخن اينكه بررسي و بازنگري دقيق دروس و ايجاد گرايش‎هاي مورد نياز جامعه، در مقاطع سه گانه‌ي كارشناسي ، كارشناسي ارشد و دكتري رشته‌ي زبان و ادبيات فارسي‎، از بايسته ترين اقدامات آموزشي است كه بايد هرچه سريعتر انجام گيرد:
- متأسفانه در هيچ يك از آزمون‌هاي سه‌گانه (كارشناسي، كارشناسي ارشد و دكتري) هيچ امتيازي به خلاقيت هاي ادبي داده نمي شود. اين آزمون‌ها تنها به اطلاعات و دانش متقاضيان توجه دارند، نه به ذوق و بينش آن‌ها. اين شيوه‌ي گزينش دانشجو باعث مي شود كه داستان نويسان، شاعران و منتقدان صاحب ذوق و خلاقيت كه در آفرينش و توليدات ادبي موفق هستند، در اين آزمون‎ها چندان كاميابي نداشته باشند- مگر تعداد كمي كه در كنار خلاقيت‌ها و آفرينش‌هاي ادبي خود، از عهده‌ي پرسش هاي غير ذوقي هم برآيند- و اگر هم اين آفريدگاران آثار ادبي به نوعي از تنگناي آزمون‎ها بگذرند و به دانشگاه راه يابند، در دانشگاه هيچ برنامه ‎اي براي پرورش آن‎ها نيست.
- اشكال ديگر برنامه‌ي موجود اين است كه متون درسي رشته‌ي زبان و ادبيات فارسي در دوره‌ي خراساني وعراقي و در محدوده‌ي قرن چهارم تا هشتم متمركز شده است. و از قرن نهم تا به امروز، تنها در دوره‌ي كارشناسي 2 واحد در حوزه سبك هندي و 4 واحد در حوزه ادبيات معاصر در برنامه پيش بيني شده است. به همين دليل دانش آموختگان اين رشته از تحولات و متون ادبي 600 سال اخير آگاهي شايسته اي ندارند.
- با آنكه عنوان رشته" زبان و ادبيات فارسي " است، اما برنامه هاي درسي اين رشته بر محور ادبيات تنظيم شده و زبان فارسي در سايه و حاشيه قرار گرفته است.
- اشكال ديگر برنامه‌هاي درسي اين رشته، اين است كه در آن از موضوعات بسيار ضروري و كارآمد كه دانش آموختگان اين رشته در جامعه‌ي خود مسؤول پاسخ گويي به آنها هستند، هيچ خبري نيست. براي نمونه مي توان به موارد زير اشاره كرد:
نامه نگاري و مكاتبات اداري، ويراستاري عملي، فن داستان نويسي و شناخت مباني و عناصر آن ، سخنوري، جامعه شناسي ادبيات، ادبيات كودكان و نوجوانان و ...
- بي ارتباطي با ادبيات جهان از ديگر اشكالات برنامه‌هاي رشته‌ي زبان و ادبيات فارسي است. دانش آموختگان اين رشته هرگز نه با شاهكارهاي ادبي جهان آشنا مي شوند، نه با مكاتب نقد ادبي و نه با تأثير ادبيات ايران و جهان. و حتي گاهي نام‎آورترين شخصيت ‎هاي ادبي جهان را هم نمي‌شناسند.
- و بسياري از اشكالات ديگر.
انتهاي پيام/ش
شنبه 18 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فارس]

[مشاهده در: www.farsnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 236]