تبلیغات
تبلیغات متنی
پرچم تشریفات با کیفیت بالا و قیمت ارزان
پرواز از نگاه دکتر ماکان آریا پارسا
دکتر علی پرند فوق تخصص جراحی پلاستیک
تجهیزات و دستگاه های کلینیک زیبایی
محبوبترینها
سررسید تبلیغاتی 1404 چگونه می‌تواند برندینگ کسب‌وکارتان را تقویت کند؟
چگونه با ثبت آگهی رایگان در سایت های نیازمندیها، کسب و کارتان را به دیگران معرفی کنید؟
بهترین لوله برای لوله کشی آب ساختمان
دانلود آهنگ های برتر ایرانی و خارجی 2024
ماندگاری بیشتر محصولات باغ شما با این روش ساده!
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1848489284
نظریه ولایت فقیه و ثبات آن در اندیشه سیاسی امام خمینی(قدس سره) - بخش اول بحث ولایت فقیه در کشف اسرار
واضح آرشیو وب فارسی:فارس: نظریه ولایت فقیه و ثبات آن در اندیشه سیاسی امام خمینی(قدس سره) - بخش اول
بحث ولایت فقیه در کشف اسرار
نظریه ولایت فقیه یکی از مهمترین ارکان اندیشه سیاسی امام خمینی(قدس سره) در ارتباط با رهبری جامعه اسلامی در عصر غیبت امام معصوم(ع) است.
چکیده نظریه ولایت فقیه یکی از مهمترین ارکان اندیشه سیاسی امام خمینی(قدس سره) در ارتباط با رهبری جامعه اسلامی در عصر غیبت امام معصوم(ع) است. به‌علاوه امام خمینی، تنها فقیهی است که توانست بر مبنای این نظریه، حکومت اسلامی تشکیل دهد و به عنوان اولین تجربه حاکمیت فقیه بر جامعه، بدان نمود عینی بخشد. برخی معتقدند در طول تاریخ، اندیشه امام، در این موضوع متغیر و با یک سیر تدریجی مطرح شده است. پرسش اساسی که این مقاله مترصد پاسخگویی به آن است اینکه آیا نظریه ولایت فقیه، همواره در اندیشه سیاسی امام خمینی(قدس سره) ثابت بوده است و امام در طراحی آن دارای دیدگاه یکدستی بوده‌اند یا اینکه این نظریه در تقریرات و بیاناتشان با یک چرخش گفتمانی مواجه بوده است؟ برای پاسخ به این سؤال، با بهره‌گیری از روش اسنادی ـ توصیفی، دو کتاب «حکومت اسلامی» و «کشف اسرار» مورد بررسی قرار گرفتند و سعی گردید تا ثبات یا تحول ولایت فقیه در دو کتاب مذکور مورد بررسی قرار گیرند. یافته‌های پژوهش، حاکی از آن است که نظریه ولایت فقیه در این دو کتاب، هیچ تناقض و اختلافی با یکدیگر ندارند. البته شیوه بیان امام خمینی(قدس سره) در کتاب کشف اسرار، در مورد نظریه حاکمیت فقیه، احتمالاً به دلیل شرایط سیاسی و مذهبی دهه20 تا حدودی مستتر می‌باشد. به همین دلیل، گمان می‌رود طرفدار نظریه نظارت فقیه هستند؛ در حالی که توضیح و تبیین نظریه، تدریجی و بر اساس مقتضیات زمانه بوده است. به‌علاوه این نظریه به طور کامل و بدون هیچگونه ابهامی در کتاب «ولایت فقیه» در سال 1348 نمایان شده است. واژگان کلیدی امام خمینی(قدس سره)، ولایت فقیه، کشف اسرار، حکومت اسلامی، ثبات و تحول مقدمه در طول تاریخ، نظریه‌های متنوعی دربارۀ انواع حکومت و حکمرانان از سوی اندیشمندان اسلامی عرضه شده است که یکی از مهمترین آنها «نظریۀ ولایت فقیه» است. این نظریه توسط عالمان شیعی، به امامت امامان دوازده‌گانه و تحقق عملی حکومت اسلامی در دوران غیبت توسط فقهاء، مطرح شده است. از سوی دیگر، در میان فیلسوفان و متکلمان مسلمان نیز نظریه‌هایی نضج یافته که گرچه به‌ظاهر مبتنی بر مذهب تشیع نیست، اما بسیار محتمل است که ریشه در همان اندیشه‌ها داشته باشد (جوانپور هروی و اکبری بیرق، 1389، ش21، ص161). در دنیایی که تفکر لیبرال‌دموکراسی، به عنوان یکی از گفتمان‌های مطرح در جهان، متفکران غربی را واداشته که آن را تنها راه صحیح اداره ملت‌ها بدانند و دین را کاملاً از صحنه سیاست کنار بزنند و این باور را ایجاد کنند که دین، توانایی اداره جوامع بشری را ندارد، در ایران اسلامی، حکومتی دینی بر پایه ولایت فقیه، به رهبری فقیه فرزانه حضرت امام خمینی(قدس سره) شکل گرفت؛ به‌گونه‌ای که جهانیان با مشاهده این حکومت، پی‌بردند که دین، حرفی برای گفتن دارد و می‌تواند با شناخت نیازهای روحی و روانی، جوامع بشری را به سوی سعادت رهنمون سازد (فتحی، 1386، ش9و10، ص236) و در عین حال، دریافتند که دین نقش عمده‌ای را در سیاست محلی به‌وسیله تشکیل یک واحد تمدنی عمده ایفاء نموده است. به تعبیر امام خمینی(قدس سره) «ولایت فقیه یک چیز تازه‌ای نیست که ما آورده باشیم، بلکه این مسأله از اول، مورد بحث بوده است» (امام خمینی، 1376، ص172)، اما ایشان اولین فقیهی بود که در عصر غیبت امام زمان(عج) هم ابتکار تبیینی نوین و جامع از نظریه ولایت فقیه و هم نخستین تأسیس نظام مبتنی بر آن را در ایران محقق ساخته و این نظریه را از عالم نظر به صحنه عمل آورده‌اند. علاوه بر آثار متنوعی که از امام خمینی، پیرامون ولایت فقیه وجود دارد، می‌توان به دو اثر گرانسنگ؛ یعنی کتاب «ولایت فقیه» و «کشف اسرار» ایشان اشاره نمود که بحث‌های مهمی درباره ولایت و لزوم تشکیل حکومت اسلامی و رهبری فقیه در آن ذکر نموده‌اند. ایشان در کتاب ولایت فقیه می‌فرمایند: «جانشینان رسول اکرم فقهای عادل هستند» (همان، ص59) و در جایی دیگر آورده‌اند اطاعت از فقیه جامع الشرائط که دارای خصلت علم به قانون و عدالت است نیز واجب است (همان، ص50). امام نخستین بار نظر خود را درباره ولایت فقیه در کتاب «کشف اسرار» بیان کرده و در آن ابتدا با دلیل عقلی، ضرورت وجود قانون و حکومت را اثبات کردند و سپس با دلایل عقلی و نقلی، ضرورت حکومت اسلامی در همه زمانها و مکانها را نتیجه گرفته‌اند (قیصری و خانی آرانی، 1390، ش51، ص106). در این کتاب، پیرامون ولایت فقیه آمده است که اطاعت از اولوا الامر همانند اطاعت از خدا لازم می‌باشد (امام خمینی، 1323ق، ص176). در تبیین دیدگاه حضرت امام درباره ولایت فقیه، مفسران، تلاشهای مجدانه‌ای داشته و آن را مورد تحلیل، بررسی و ارزیابی قرار داده‌اند و گاه با استناد به بخشی از سخنان حضرت امام قرائت‌های مختلف و حتی متضادی ارائه داده‌اند و بعضاً قائل شده‌اند که دیدگاه امام در این خصوص از ثبات برخوردار نبوده است (قیصری و خانی آرانی، 1390، ش51، ص114-107). بر این مبنا پرسش اساسی این نوشتار این است که آیا نظریه ولایت فقیه در اندیشه سیاسی امام خمینی(قدس سره) همواره ثابت بوده است و امام در طراحی نظریه ولایت فقیه دارای دیدگاه یکدستی بوده‌اند یا اینکه این نظریه در تقریرات و بیانات ایشان با یک چرخش گفتمانی مواجه بوده است؟ مقاله حاضر مترصد است برای پاسخ به این سؤال، با بهره‌گیری از روش اسنادی ـ توصیفی، به بررسی نظریه ولایت فقیه بر اساس دو کتاب کشف اسرار و ولایت فقیه ـ که در ظاهر چرخش گفتمانی آن دو بیشتر است ـ بپردازد. چارچوب مفهومی ولایت حاکمیت، نشانگر قدرت تصمیم گیری، وضع قوانین و اجرای تصمیمات از سوی حکومت در یک کشور است. از محورهای مهم تمایز اندیشه سیاسی اسلامی و سکولار، مقوله حاکمیت است. در حکومت های غیر الهی، منشأ قدرت و حاکمیت، انسان است که در چارچوب حکومت فردی و یا حکومت های گروهی یا عامّه مردم (اکثریت) تبلور می یابد. در اسلام، حاکمیت، نشأت‌گرفته از خداوند است و حق حاکمیت، تنها به خداوند اختصاص دارد: «إِنِ الْحُکْمُ إِلاَّ لِلّهِ» (انعام(6): 57). از منظر قرآن کریم، تمایز واقعی حکومت‌ها بر حسب جهان‌بینى است که یا الهى و یا طاغوتى است. بر این اساس، امام خمینی(قدس سره) هر حاکمیتی را در عصر غیبت که بر پایه ولایت فقیه نباشد طاغوتی قلمداد می‌کردند (نوروزی، 1390، ص138) و در این خصوص می‌فرمایند: «اگر چنانچه فقیه در کار نباشد، ولایت فقیه در کار نباشد، طاغوت است یا خدا یا طاغوت... اگر به امر خدا نباشد، رئیس جمهور با نصب فقیه نباشد، غیر مشروع است. وقتى غیر مشروع شد، طاغوت است؛ اطاعت او اطاعت طاغوت است» (امام خمینی، 1377، ج10، ص221). ایشان در جایی دیگر، مدعی می‌شوند که در دوران غیبت، احکام حکومتی اسلامی باید پا برجا بماند و ادامه یابد. ازاین‌رو، به حکم عقل و شرع، حکومت، لازم و ضروری است تا به دفع مفاسد و هرج و مرج بپردازد (امام خمینی، 1376، ص39). البته ایشان در بیانات و تقریرات مختلف، به وجوه کارکردی و اهمیت ولایت فقیه پرداخته‌اند که بسیار جامع است. آنچه حائز اهمیت است، اداره امور جامعه در عصر غیبت توسط ولی فقیه است. ایشان در کتاب حکومت اسلامی می‌فرمایند: «اگر فرد لایقی که دارای این دو خصلت باشد ـ علم به قانون و عدالت ـ بپا خاست و تشکیل حکومت داد، همان ولایتی را که حضرت رسول اکرم(ص) در امر اداره جامعه داشت، دارا می‌باشد و بر همه مردم لازم است که از او اطاعت کنند» (همان، ص40). در این راستا، ولایت یک رکن اساسی در ساختار حکومت اسلامی است که برای شناخت بهتر آن، به بررسی مفهومی آن خواهیم پرداخت. مفهوم ولایت واژه ولایت از مفاهیم بنیادین نگرش امام در بحث حکومت است. نویسنده «المنجد» می‌گوید: واژه ولایت، از ماده «ولی» مشتق شده و موارد استعمال آن بسیار است. واژه‌هایی که از این ماده مشتق شده‌اند، هر کدام معانی خاصی دارند. برای مثال، واژه «ولاء» به معنای «دوستی، محبت، نزدیکی، نزدیک‌بودن، قرابت، خویشاوند، یاری، نصرت، دارایی، ملک و مال» استعمال شده است (مألوف، 1382، ج2، 2230-2229). واژه «ولایت»، هم‌ردیف واژه‌هایی؛ مانند «امارت»، «حکومت»، «زعامت» و «ریاست» می‌باشد. ولایت به معنای امارت، درباره کسی گفته میشود که بر خطّه‌ای حکمرانی کند و منطقه‌ای که زیر پوشش حکومت او است. ولایت، از ریشه «ولی» به معنای «قَرُبَ» گرفته شده، لذا در مورد قرابت و موّدت نیز استعمال میشود و بدین جهت بر «امیر»، «والی» هم اطلاق میشود؛ از آن جهت که بر امارت سلطه یافته و نزدیک‌ترین افراد به آن به‌شمار می‌آید. خلاصه آنکه این واژه در مواردی به کار می‌رود که سلطه سیاسی و حکومت اداری مقصود باشد. در «نهج البلاغه»، واژه «والی» 18 بار و «ولاه» جمع والی، 15بار و «ولایت و ولایات» 9 بار به کار رفته و در تمامی این موارد، همان مفهوم امارت و حکومت سیاسی مقصود است (اداره کل امور فرهنگی و اجتماعی، 1389، ص33). «راغب اصفهانی» در کتاب «مفردات» می‌نویسد: «الولاء و التوالی»، به این معناست که دو یا چند چیز به نحوی حصول یابند که بینشان چیزی غیر از خودشان فاصله نیفتد و برای نزدیکی از لحاظ مکان، نسبت، دین، دوستی و یاری به‌عاریه‌گرفته‌شده است. الولایه به کسر واو، یعنی یاری و به فتح واو، یعنی به‌عهده‌گرفتن حکومت (راغب اصفهانی، 1412ق، ص885). «ابن منظور» در ذیل واژه «ولاء» آورده است که از جمله اسماء الهی بوده است که در لغت به معنای یاری‌رساندن است و بنا به قولی، به معنای متصدی‌بودن امور عالم و مخلوقات است (ابن منظور، 1414ق، ج15، ص406). در نگاه قرآنی، ولایت در وهله اول، منتسب به خداست: «فَاللَّهُ هُوَ الْوَلِیُّ» (شوری(42): 9)؛ یعنی تنها ولی، سرپرست و حاکم، خداوند است و این نوع ولایت، هم تکوینی است و هم تشریعی. در بعد تشریعی، تنها قانون کامل و شایسته برای انسان، قانونی است که از سوی خالق انسان و جهان و خدای حکیم باشد و لذا ولایت بر تشریع و قانونگذاری، منحصر به ذات اقدس الله است؛ چنانکه قرآن کریم در این باره فرموده است: «إِنِ الْحُکْمُ إِلاَّ لِلّهِ» (انعام(6): 57). لذا ولایت پیامبران و امامان از سوی خداوند بر بشر تشریع شده است. به‌طور کلی واژه ولایت در نظریه ولایت فقیه به معنای حاکمیت و رهبری است. در نتیجه، ولایت فقیه نیز ولایت مدیریتی بر جامعه اسلامی است که به منظور اجرای احکام و تحقق ارزش‌های دینی و شکوفاساختن استعدادهای افراد جامعه و رساندن آنان به کمال و تعالی در خور خویش صورت می‌گیرد (جوادی آملی، 1378، ص129). امام خمینی(قدس سره) درباره مفهوم ولایت می‌فرمایند: ولایت، عبارت از نوعی سلطه است که دایره‌اش نسبت به مواردش گستردگی و محدودیت دارد. یا امر وضعی است که لازمه‌اش چنین سلطه‌ای است. بدین‌سان ولیِّ انسان نابالغ کسی است که مطابق مصلحت او در امورش تصرف می‌کند. حاکم و ولی یک کشور نیز بر اساس مصلحت و به اقتضای سیاست آن کشور تصرف و عمل می‌کند (امام خمینی، 1368، ج1، ص332). هر چند امر ولایت فقیه اعتباری است، اما ریشه در حقیقت دارد و این‌گونه نیست که بدون در نظرداشتن مصلحت و مفسده، اعتبار شده باشد. اما اینکه نظریه ولایت فقیه بیانگر کدام یک از اقسام ولایت است، باید گفت بر مبنای دیدگاه امام، ولایت فقیه استمرار ولایت تشریعی امام معصوم در عصر غیبت است و دلیل آن نیز علم به احکام و مقررات دین و عدالت فرد فقیه است؛ زیرا از نظر معنوی، نزدیک‌ترین فرد به عصمت و عدالت امام، فقیه عادلی است که از عدالت برخوردار شده و احتمال بروز گناه و خطا در مورد او از دیگران کمتر است (فوزی، 1384، ص115). به اعتقاد امام خمینی(قدس سره)، ولایت به دو دسته تکوینی و اعتباری(تشریعی) تقسیم میشود و در کتاب «البیع» این چنین آمده است: «معنای اول، ولایت الهی تکوینی و آن مخصوص اولیاء خاص الهی است؛ همانند پیامبران و ائمه اطهار(ع). معنای دوم، ولایت اعتباری جعلی؛ همانند زمانی که حضرت رسول(ص) و حضرت امیرالمؤمنین(ع) را به عنوان خلیفه مسلمین قرار داد» (امام خمینی، 1314ق، ص625). باید توجه داشت که غیر معصوم نیز ممکن است در حدی دارای ولایت تکوینی باشد، اما بحث ولایت فقیه چیزی از غیر ولایت تکوینی است. نگاهی به نظریه ولایت فقیه در دو کتاب «کشف الاسرار» و «حکومت اسلامی» (ولایت فقیه) امام خمینی(قدس سره) در آثار گوناگون خویش به صورت مشروح، به بحث حکومت اسلامی و ولایت فقیه پرداخته است که از نظر سیر تاریخی، آثار او که مشتمل بر بحث ولایت فقیه است، عبارتند از: 1. کشف اسرار، 2. البیع، 3. رساله اجتهاد و تقلید، 4. ولایت فقیه یا حکومت اسلامی و 5. صحیفه امام. در این بخش، بررسی دو کتاب «کشف الاسرار» و «حکومت اسلامی» برای شناخت بهتر نظریه ولایت فقیه در اندیشه امام خمینی(قدس سره) بسیار حائز اهمیت می‌باشد. 1. کتاب کشف اسرار و فضای سیاسی زمان نگارش آن در سال 1322 هجری شمسی، کتابی به نام «اسرار هزار ساله» منتشر شد که نویسنده آن با الهام از تفکر وهابیت و اندیشه‌های انتقادی «احمد کسروی»، انتقادات متعددی از برخی معتقدات شیعیان و تشکیلات روحانیت کرده بود. انتشار این کتاب سر و صدای زیادی در حوزه‌های علمیه؛ به ویژه حوزه علمیه قم به راه انداخت؛ زیرا نویسنده، فرزند یکی از علمای بزرگ قم بود و خود نیز سابقه طلبگی داشت. در آن ایام، امام در مسیر راه خود به مدرسه فیضیه، متوجه تجمع و غوغای برخی از طلبه‌ها بر سر کتاب اسرار هزار ساله گردید. ازاین‌رو، پس از مطالعه کتاب، درس خود را تعطیل و در مدت یک ماه و نیم الی دو ماه، کشف اسرار را در ردّ کتاب یادشده نوشت. کشف اسرار، مهمترین و مستدل‌ترین پاسخی بود که به شبهات اسرار هزار ساله داده شد. این کتاب که در مدت‌زمان کوتاهی نوشته شده بود، معرف وسعت و عمق اطلاعات فلسفی، کلامی و فقهی امام است و شهرت کتاب، بیشتر به دلیل همان پاسخ‌های مستدل و رفع شبهات اسرار هزار ساله بود (قربانی گلشن‌آبادی، 1389(ب)، ص17). کتاب کشف اسرار امام خمینی(قدس سره)، مهمترین و قدیمی‌ترین سند مبارزاتی امام است که به مباحث توحید، امامت، روحانیت، حکومت، قانون و حدیث پرداخته است. امام خمینی در این اثر، اندیشه حکومت اسلامی و ولایت فقیه در عصر غیبت را مطرح کرده است و به تفصیل، سیاست‌های ضد ملی و لائیک «رضاخان» و همفکران او در ممالک اسلامی ـ در آن زمان ـ را افشاء کرده است (انصاری، 1386، ص229-206). گرچه امام خمینی(قدس سره) نظریه ولایت فقیه را به صورت مفصل در کتاب «حکومت اسلامی یا ولایت فقیه» بیان می‌کند، لکن ریشه‌های مبحث ولایت فقیه را در کشف اسرار می‌توان جست‌وجو کرد (جمالزاده و آقادادی، 1388، ص82). به بیانی دیگر، «امام برای نخستین‌بار، در این کتاب کشف اسرار است که حکومت اولوا الامر را حکومت فقیه یا مجتهد عنوان می‌کند و برای آن دلایل کافی عقلی و نقلی می‌آورد» (رجبی، 1369، ص188-185). بعد از اخراج «رضاشاه» از ایران و پایان‌یافتن دیکتاتوری او و به‌قدرت‌رسیدن شاه کم‌تجربه و جوان (محمدرضا)، فرصت خوبی بود که حضرت امام خمینی(قدس سره) کتاب خویش را به رشته تحریر درآورند. او در این زمان، در حوزه علمیه قم می‌زیست که بیدادگری‌ها و قانون‌شکنی‌های رضاخان اثرات منفی و نامطلوبی در روحیه بسیاری از محصلین آن گذاشته بود. دستگاه تبلیغاتی امپریالیسم و رژیم‌های دست‌نشانده آن، با شعار «تفکیک دین از سیاست» به انحراف توده‌ها از اسلام کمک می‌کردند و دخالت یک مقام روحانی و آگاه را در امور دولتی و کشوری به اسم دخالت در سیاست، ناموزون و زشت جلوه داده با بر چسب «آخوند سیاسی» او را در میان مردم، ساقط و بی‌آبرو می‌ساختند و منزوی می‌کردند(جمالزاده و آقادادی، 1388، ص84-83). امام خمینی در چنین فضایی این کتاب را به رشته تحریر در آورد. بحث ولایت فقیه در کشف اسرار هر چند به نظر می‌رسد امام خمینی(قدس سره) نخست بر این عقیده نبوده‌اند که فقیه در رأس حکومت و در صدر امور قرار گیرد، بلکه به اجرای احکام، زیر نظر او توجه داشته‌اند، اما در حقیقت، امام در همان دوره به ولایت فقیه و حکومت او و نه نظارت فقیه معتقد بودند، ولی شاید آن را به علت نامساعدبودن فضای اجتماعی ـ سیاسی حاکم و یا فقدان زمینه پذیرش عمومی، به صراحت و وضوح مطرح نساخته‌اند (شیرودی، 1381، ص9). در تأیید این بحث، حضرت امام در کشف اسرار، عباراتی را دارند که به این شرح است: 1. «منظور از حکومت فقیه آن است که فقیه باید نظارت در قوه تقنینیه و در قوه مجریه مملکت اسلامی داشته باشد؛ زیرا قانونی را که عقل و دانش می‌پذیرد و حق می‌داند، غیر از قانون خدایی نیست» (امام خمینی، 1323، ص233). در این عبارت، مفهوم نظارت به‌کار رفته است که مبتنی بر علم فقیه به قانون الهی می‌باشد. 2. «اینکه می‌گویند حکومت باید در دست فقیه باشد، نه اینکه فقیه باید شاه و وزیر و سرلشکر و سپاهی باشد، بلکه فقیه باید نظارت در قوه مقننه و قوه مجریه مملکت داشته باشد» (همان، ص232). 3. «هیچ فقیهی تا کنون نگفته و در کتابی ننوشته که ما شاه هستیم یا سلطنت حق ما است، آری، آن طوری که ما بیان کردیم، اگر سلطنتی و حکومتی تشکیل شود، هر خردمندی تصدیق می‌کند که آن خواست و مطابق مصالح کشور و مردم است .... اینها [علما] هم با این تشکیلات مخالفت نکرده... و اگر گاهی هم با شخص سلطانی مخالفت کرده‌اند، مخالفت با همان شخص بوده از باب آنکه بودن او را مخالف صلاح کشور تشخیص داده‌اند و گرنه با اصل اساس سلطنت تا کنون از این طبقه مخالفتی ابراز نشده، بلکه بسیاری از علمای بزرگ عالی‌مقام در تشکیلات مملکتی با سلاطین همراهی‌ها کرده‌اند؛ مانند «خواجه نصیرالدین» و «علامه حلی» در تواریخ، مذکور است» (همان، ص187-186). 4. «ما چنانچه پیش‌تر گفتیم، نمی‌گوییم حکومت باید با فقیه باشد، بلکه می‌گوییم حکومت باید با قانون خدایی که صلاح کشور و مردم است، اداره شود» (همان، ص222). اما با درنظرگرفتن زمینه‌های تدوین کتاب که اولاً در مقام پاسخگویی به شبهاتی مشخص است و ثانیاً در شرایط خاصی نگارش یافته است، باید اذعان داشت که بر مبنای بسیاری از مطالب کتاب، می‌توان دریافت که امام خمینی(قدس سره) در اصل به ولایت فقیه و نه صرفاً نقش نظارتی بیرون از حکومت وی باور داشته‌اند و این نقش را تنها با شرط اصلاح حکومت موجود مطرح ساخته‌اند. برای نمونه به مواردی چند از این کتاب اشاره میشود: 1. «پیغمبر و امام و مجتهد به کسی می‌توانند اجازه دهند که از قانونهای خدا که پایه‌اش بر اساس خرد و عدل بنا نهاده شده، تخلف نکند و قانون رسمی مملکت او قانون آسمانی خدایی باشد، نه قوانین اروپا یا بد‌تر از اروپا و به حکم عقل و قانون اساسی، هر قانونی بر خلاف اسلام باشد، در این مملکت قانونیت ندارد» (همان، ص189). 2. «البته تشکیلاتی که بر اساس احکام خدا و عدل الهی تأسیس شود، بهترین تشکیلات است، لکن اکنون که آن را از آنها [علما] نمی‌پذیرند، اینها هم با این تشکیلات هیچگاه مخالفت نکرده و اساس حکومت را نخواستند به هم بزنند» (همان، ص181). 3. «اولوا الامر باید کسی باشد که در تمام احکام، از اول امارتش تا آخر کارهایش، یک کلمه برخلاف دستورات خدا و پیغمبر نگوید و عمل نکند و حکومت او همان حکومت الهی که پیغمبر داشت، باشد» (همان، ص112). 4. «فقط کسی می‌تواند اولوا الامر باشد که در تمام دوره مأموریت، هیچ حکمی بر خلاف گفته خدا و پیغمبر نکند» (همان، ص285). 5. «جز سلطنت خدایی، همه سلطنت‌ها بر خلاف مصلحت مردم و جور است و جز قانون خدایی، همه قوانین، باطل و بیهوده است» (همان، ص186). 6. «به همان دلیل که اطاعت خدا لازم است، اطاعت فرستاده او لازم است و به همان دلیل اطاعت اولوا الامر نیز لازم است. پس اول اولوا الامر را باید با نام و نشان بشناسد، سپس اطاعت او کند. همه مسلمانان بیایند آنچه پیغمبر گفته درباره اولوا الامر از ما بپذیرند» (همان، ص176). 7. «تنها حکومتی که خرد حق می‌داند و با آغوش گشاده و چهره باز آن را می‌پذیرد [حکومتی است] که همه کارش حق و همه عالم و تمام ذرات وجود، حق خود اوست. به استحقاق او در هر چه تصرف کند، در مال خود تصرف کرده و از هر کس هر چه بگیرد، مال خود را گرفته و هیچکس انکار این سخن را نتواند کرد، مگر آنکه به اختلال دماغ دچار باشد، اینجاست که حال حکومت‌ها همه معلوم میشود و رسمیت حکومت اسلامی اعلام می‌گردد» (همان، ص222). 8. «قانون اسلام در طرز تشکیل حکومت و وضع قانون مالیات و وضع قوانین حقوقی و جزایی و آنچه مربوط به نظام مملکت است [از تشکیل قشون گرفته تا تشکیل ادارات] از هیچ چیز فروگذار نکرده است...» (همان، ص184). 9. «از قوانین [دیگری] که با مرور زمان... کشور نیازمند به آنها میشود، آنهایی است که با قانون شرع مخالف نیست و امروز در نظم مملکت و ترقیات کشور دخالت دارد. این‌گونه قوانین را دولت اسلامی می‌تواند توسط کار‌شناسان تشخیص دهد که با قانون اسلامی تطبیق کنند و وضع نمایند؛ اگر چه اسمی از آنها در قانون اسلامی نباشد»(1)(همان، ص259). در نهایت، امام خمینی(قدس سره) در صفحه 188 کتاب کشف الاسرار با بهره‌گیری از سه حدیث در اثبات ولایت فقیه چنین می‌نویسد: در «معانی الاخبار» شیخ «صدوق» و کتاب «فقیه» که یکی از بزرگترین کتاب‌های شیعه است، از امیرالمؤمنین(ع) نقل می‌کند: «...پیغمبر گفت: خدایا! رحمت کن جانشین‌های مرا. پرسیدند: کیانند جانشین‌های شما؟ گفت: آنهایی که پس از من می‌آیند و حدیث و سنت مرا روایت می‌کنند». پس معلوم شد آنهایی که روایت سنت و حدیث پیغمبر می‌کنند، جانشین پیغمبرند و هر چه برای پیغمبر از لازم‌بودن اطاعت و ولایت و حکومت ثابت است، برای آنها هم ثابت است... . مقبوله «عمربن‌حنظله»... در این روایت، مجتهد را حاکم قرار داده و رد او را رد امام و رد امام را رد خدا و رد خدا را در حد شرک به خدا دانسته... . روایت «تحف العقول» از «سیدالشهداء»... از این روایت ظاهر میشود اجراء همه امور به دست علماء شریعت است که امین بر حلال و حرامند (همان، ص188). 2. کتاب ولایت فقیه(حکومت اسلامی) کتاب «ولایت فقیه»، در اصل، مجموعه سیزده جلسه درس است که امام خمینی(قدس سره) در ایام اقامت در نجف اشرف ایراد فرموده‌‌اند و در همان ایام به صور مختلف، پیاده، تکثیر و منتشر شده است. نهایتاً کتاب ولایت فقیه در پاییز 1349 شمسی، پس از ویرایش و تأیید امام، توسط دوستداران امام در بیروت به چاپ رسید و پنهانی به ایران فرستاده شد. این کتاب قبل از پیروزی انقلاب اسلامی نیز در سال 1356 در ایران با نام «نامه‌ای از امام موسوی کاشف الغطاء» به ضمیمه «جهاد اکبر» چاپ شده است. امام خمینی(قدس سره) در کتاب «ولایت فقیه» با عنایت و تأکید بسیار، اصل «ولایت» به خصوص ولایت در امر حکومت و جنبه‌های سیاسی آن را مورد بررسی قرار داده‌اند. حضرت امام در این درس‌‌ها با اشاره به نقشه‌‌های دشمنان که برای نابودی اسلام به معرض اجرا گذارده شده با بیانی مستدل به شبهاتی از قبیل اینکه اسلام در عصر تمدن و صنعت قادر نیست جامعه را اداره کند و یا اینکه موازین حقوقی آن برای حل مشکلات جامعه ضعیف و ناتوان است، پاسخ میدهند. ایشان همچنین با اشاره به ضعف‌های جامعه و خودباختگی در برابر تمدن جدید، به حوزه‌ها و طلاب جوان و عالمان هشدار میدهند که با جدیت تمام به وظایف سیاسی و اجتماعی خویش همت گمارند و فریب این نقشه‌‌ها و شبهه‌ها را نخورند؛ زیرا اسلام با پیشرفت مادی مخالف نیست و مشکلات اجتماعی، راه حل‌های اخلاقی و اعتقادی می‌‌خواهد و اسلام، دینی است جامع که قادر است تمامی مشکلات را حل کند، مشروط به آنکه اندیشمندان و علمای اسلام به تلاش برخیزند (قربانی گلشن‌آبادی، 1389(الف)، ص18). امام خمینی با بیان این واقعیت مسلّم تاریخی که پیامبر اکرم(ص) خلیفه تعیین کرده است، مطرح می‌کند که بیان احکام که خلیفه نمی‌خواهد. خلیفه برای حکومت است، برای اجرای مقررات و قوانین است. در اینجا مهم این است که ما به ضرورت تشکیل حکومت اسلامی معتقد شویم و در این صورت است که جایگاه خلیفه روشن میشود. حضرت امام همچنین در این کتاب، مواردی را به عنوان دلایل عقلی و نقلی ضرورت تشکیل حکومت اسلامی ذکر می‌کنند که عبارتند از سیره پیامبر و امام علی(ع)، ضرورت استمرار اجرای احکام الهی، ماهیت و کیفیت قوانین اسلام که بدون حکومت قابل اجرا نیست؛ مثل احکام مالی، دفاع ملی، احکام حقوقی و جزایی. سپس ایشان در ادامه با ذکر روایتی از «فضل بن شاذان» در فلسفه تشریع حکومت، به لزوم تشکیل حکومت از نظر عقل و شرع می‌پردازد. ولایت فقیه در عصر غیبت، موضوع مباحث بعدی کتاب است (همان). برخی از عبارات مهم امام خمینی(قدس سره) درباره ولایت فقیه، لزوم تشکیل حکومت اسلامی و حاکمیت فقیه در این کتاب به اختصار عبارتند از: 1. «همین ولایتی که برای رسول اکرم(ص) و امام(ع) در تشکیل حکومت و اجراء و تصدی هست، برای فقیه هم هست...» (امام خمینی، 1376، ص57). 2. «این توهم که اختیارات حکومت رسول اکرم(ص) بیشتر از حضرت امیر(ع) بود یا اختیارات حکومتی حضرت علی(ع) بیش از فقیه است، باطل و غلط است...» (همان، ص55). 3. «در این امور، معقول نیست که رسول اکرم(ص) و امام، با فقیه فرق داشته باشد» (همان، ص56). 4. «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ أَطِیعُواْ اللّهَ وَأَطِیعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِی الأَمْرِ مِنکُمْ...»، اطاعت از ولی امر واجب شمرده شده است. اول الامر [اولی الامر] بعد از رسول اکرم(ص) ائمه اطهارند... پس از ایشان فقهای عادل، عهده‌دار این مقامات هستند (همان، ص25-24). 5. «النَّبِیُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنفُسِهِمْ...». مراد از اولویت، ولایت و امارت است...؛ همان امارت و ولایتی که برای نبی اکرم(ص) است، برای علما نیز ثابت می‌باشد (همان، ص117-116). 6. «الفقهاء حکام علی السلاطین»، سلاطین اگر تابع اسلام باشند، باید به تبعیت فقهاء درآیند و قوانین و احکام را از فقهاء بپرسند و اجرا کنند. در این صورت، حکام حقیقی همان فقهاء هستند. پس بایستی حاکمیت رسماً به فقهاء تعلق بگیرد، نه به کسانی که به علت جهل و قانون مجبورند از فقهاء تبعیت کنند (همان، ص52). 7. «الفقهاء امناء الرسل»؛ یعنی کلیه اموری که به عهده پیغمبران است، فقهای عادل موظف و مأمور انجام آنند؛ گرچه عدالت از امانت است و ممکن است کسی در امور مالی امین باشد، اما در عین حال، عادل نباشد، لکن مراد از«اُمناء الرسل» کسانی هستند که از هیچ حکمی تخلف نکنند (همان، ص79). 8 . «مجاری الامور و الاحکام علی ایدی العلماء» ... از این روایت، دو مطلب مهم به دست می‌آید: یکی «ولایت فقیه» و دیگری اینکه فقهاء باید با جهاد خود و با امر به معروف و نهی از منکر، حکام جائر را رسوا و متزلزل و مردم را بیدار گردانند تا نهضت عمومی مسلمانان بیدار و حکومت جائر را سرنگون سازند (همان، ص127). پی نوشت: در جمع آوری مباحث پیرامون ولایت فقیه در کشف الاسرار از مقاله «ولایت نظارتی و حکومتی در چارچوب نظریه انقلاب اسلامی»، بهره گرفته شده است (ر.ک: مرتضی شیرودی، هفته‌نامه پگاه حوزه، ش87، نوزدهم بهمن ماه 1381). منابع و مآخذ 1. قرآن کریم. 2. ابن منظور، ابوالفضل جمال‌الدین محمدبن‌مکرم، لسان العرب، ج15، بیروت: نشر دارالفکر للطباعه و النشر و التوزیع ـ دار صادر، 1414ق. 3. اخوان کاظمی، بهرام، «قدمت و ثبات نظریه ولایت مطلقه فقیه در سیره امام (ره)»، فصلنامه کتاب نقد، ش13، پاییز1379. 4. اداره کل امور فرهنگی و اجتماعی، ولایت فقیه؛ آفتاب بصیرت، بی‌جا: اداره کل امور فرهنگی و اجتماعی، 1389. 5. امام خمینی، سیدروح‌الله، ولایت فقیه (حکومت اسلامی)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، 1376. 6. --------------، الرسائل، ج1، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، 1368. 7. --------------، کتاب البیع، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، 1314ق. 8. --------------، کشف اسرار، قم: نشر مظفر، 1323. 9. --------------، صحیفه امام، ج10، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) (چاپ و نشر عروج)، 1377. 10. --------------، صحیفه امام، ج2، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، 1379. 11. انصاری، حمید، حدیث بیداری: نگاهی به زندگینامه آرمانی، علمی و سیاسی امام خمینی(ره) از تولد تا رحلت، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، چ32، 1386. 12. جعفرپیشه‌فرد، مصطفی، «چیستی ولایت؛ ولایت فقیه»، اندیشه قم، مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه، 1391. 13. جمالزاده، ناصر و آقادادی، میثم، «جایگاه و تأثیر کتاب «کشف اسرار» امام خمینی (ره) در تحولات سیاسی تاریخ معاصر ایران»، فصلنامه خط اول(رهیافت انقلاب اسلامی)، سال سوم، ش9، تابستان 1388. 14. جوادی آملی، عبدالله، ولایت فقیه؛ ولایت فقاهت و عدالت، تنظیم و ویرایش محمد محرابی، قم: اسراء، 1378. 15. جوانپور هروی، عزیز و اکبری بیرق، حسن، «مطالعه تطبیقی نظریه ولایت فقیه و اندیشه سیاسی فارابی»، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، سال هفتم، ش21، تابستان 1389. 16. راغب اصفهانى، حسین‌بن‌محمد، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت: نشر دارالعلم، 1412ق. 17. رجبی، محمدحسن، زندگینامه سیاسی امام خمینی(ره)، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1369. 18. شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ترجمه محمدجواد غفاری و صدرالدین بلاغی، ج4، تهران: نشر صدوق، 1367. 19. شیرودی، مرتضی، «ولایت نظارتی و حکومتی در چارچوب نظریه انقلاب اسلامی»، هفته‌نامه پگاه حوزه، ش87 ، نوزدهم بهمن‌ماه 1381. 20. طیب‌صحرایی، محمد، «آیا امام خمینی(ره) در نظریه ولایت فقیه چرخش داشت؟»، پایگاه خبری ـ تحلیلی برهان، سرویس سیاسی، 27 تیرماه 1390. 21. فتحی، امیرحسین، «از ولایت فقیه تا جمهوری اسلامی»، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، ش9و10، تابستان و پاییز 1386. 22. فوزی، یحیی، اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)، قم: دفتر نشر معارف، 1384. 23. قربانی گلشن‌آبادی، محمد، «امام خمینی و نظریه ولایت فقیه؛ تمسّک به بیانات معصومین و استناد به براهین عقلی»، روزنامه رسالت، بخش اندیشه، 18 اردیبهشت‌ماه 1389(الف). 24. -----------------، «کتابی به نام کشف الاسرار؛ امام خمینی (ره) و پاسخگویی به شبهات»، روزنامه رسالت، صفحه گفت‌وگو، 12خردادماه 1389(ب). 25. قیصری، نورالله و خانی آرانی، الهه، «ایده ولایت فقیه در عصر غیبت در اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)»، پژوهشنامه متین، سال سیزدهم، ش51، 1390. 26. لک‌زایی، شریف، بررسی تطبیقی نظریه‌های ولایت فقیه، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1378. 27. مألوف، لوئیس، المنجد، مترجم: محمد بندرریگی، ج2، تهران: انتشارات ایران، 1382. 28. نوروزی، محمدجواد، «اسلام، مدرنیته و حاکمیت دینی در جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه معرفت سیاسی، سال سوم، ش2، پاییز و زمستان 1390. 29. نهضت آزادی ایران، تفصیل و تحلیل ولایت مطلقه، تهران: انتشارات نهضت آزادی ایران، بی‌تا. محمدحسین جمشیدی: استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه تربیت مدرس. سیدمحمدجواد قربی: کارشناس ارشد اندیشه سیاسی اسلام پژوهشکده امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی. مهرداد جمشیدیان: دانشجوی دکترای فقه و حقوق اسلامی دانشگاه مذاهب اسلامی. فصلنامه حکومت اسلامی شماره 72. ادامه دارد...
http://fna.ir/WBAXGG
94/10/13 - 06:00
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 66]
-
گوناگون
پربازدیدترینها