گزارشي كامل از نشست رونمايي از كتاب قرآن فارسي كهنترجمه قرآن؛ راهي پايان‌نا‌پذير

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: گزارشي كامل از نشست رونمايي از كتاب قرآن فارسي كهنترجمه قرآن؛ راهي پايان‌نا‌پذير
گروه ادب: كارشناسان در نشست «چهر‌ه‌گشايي، نقد و بررسي كتاب قرآن فارسي كهن» كه عصر روز چهارشنبه 8 خرداد در مركز پژوهشي ميراث مكتوب برگزارشد با تأكيد بر احياي نسخ خطي ترجمه‌هاي قرآن، ترجمه قرآن كريم را راهي پايان‌ناپذير دانستند.
به گزارش خبرگزاري قرآني ايران (ايكنا)، ترجمه‌هاي قرآن پس از ورود دين اسلام به ايران از ارزش و جايگاه شايسته‌اي در نزد نسخه‌شناسان و پژوهشگران برخوردار بوده‌اند و همواره اين پژوهشگران سعي بر شناسايي اين نسخ و تحريرهاي موجود آن كرده‌اند.

با كوشش‌هايي كه در سال‌هاي اخير براي شناسايي اين ذخاير مكتوب صورت گرفته و با تحقيق و تتبع‌هاي انجام شده صدها عنوان كتاب و رساله انتشار يافته، اما هنوز كار ناكرده در اين عرصه بسيار است.

مركز پژوهشي ميراث مكتوب نيز در راستاي اصلي‌ترين هدف، خود يعني احياي نسخ خطي و شناساندن آن به نسل جوان، در ادامه سلسله نشست‌هاي خود، نشست چهره‌گشايي، نقد و بررسي كتاب قرآن فارسي كهن نوشته «سيدمحمد عمادي حائري» را با حضور دكتر «ابوالقاسم امامي» مترجم قرآن، «آذرتاش آذرنوش» پژوهشگر، استاد دانشگاه تهران و مترجم زبان عربي، «سيدعلي موسوي گرمارودي» مترجم قرآن و شاعر آييني و «سيدمحمد عمادي حائري» مؤلف كتاب برگزار كرد.

حمايت مركز پژوهشي ميراث مكتوب از چاپ نسخه‌هاي ترجمه‌هاي قرآن

در ابتداي اين نشست طبق روال هميشگي «اكبر ايراني» رييس مركز پژوهشي ميراث مكتوب پس از ارائه توضيحاتي درباره كتاب قرآن فارسي كهن به نخستين ترجمه قرآن كريم منسوب به سلمان فارسي اشاره كرد و توضيح داد: سلمان فارسي از لحاظ شرافت و منزلت به جايي رسيد كه ‌پيامبر اسلام(ص) او را از اهل بيت خود مي‌دانستند و اين افتخاري براي ما ايرانيان محسوب مي‌شود كه چنين مرد بزرگي جزء صحابه عظيم‌الشأن پيامبر اسلام بوده است.

او سپس به ويژگي‌هاي سبكي كتاب قرآن فارسي كهن اشاره و بيان كرد: مركز پژوهشي ميراث مكتوب به انتشار پژوهش‌هاي بسياري اهتمام دارد و اخيراًَ تحقيقاتي را درباره متون آغاز كرده تا ارزش‌هاي تاريخي، فرهنگي، انديشه‌هاي زباني و مباحث مربوط را براي اهل علم عرضه كند. هدف ما اين است كه سلسله‌اي راه بيندازيم كه تحقيقات درباره متون و آن‌چه محتواي متون را معرفي مي‌كند در اينجا منتشر كنيم كه اين نخستين‌ كار بوده و دومين ‌كار، تحقيقي بر روي مثنوي معنوي است كه با مقدمه دكتر «حسين نصر» منتشر خواهدشد و در حقيقت ما در پي اين هستيم تا شيوه‌‌نامه‌اي در اين‌باره طراحي شود.

ايراني ادامه داد: در قرآن كريم، 50 گويش، لهجه و گونه زباني به عنوان واژه‌هاي دخيل ذكر شده است و كسي كه بر تاريخ زبان فارسي كار مي‌كند بايد به زبان عربي هم مسلط باشد تا بداند كه گونه‌هاي زباني قرآن در جايگاه گويشي خود چه معنايي دارد.

رييس مركز پژوهشي ميراث مكتوب در پايان تحقيق و تصحيح متون ترجمه‌هاي كهن قرآن را يكي از مهم‌ترين اهداف اين مركز در آينده برشمرد.

در ادامه «اكبر ايراني» اداره نشست را به «سيد علي موسوي گرمارودي»، كه دبيري اين جلسه را بر عهده داشت، واگذار كرد.

گرمارودي هم سخنان خود را با شعري از مرحوم نوذر پرنگ ـ كه مطلع آن چنين بود «مي‌گذشت از سر بازار سحرخيزان دوش/ پير خورشيدگران شب‌شكن آينه‌پوش» ـ آغاز كرد و كتاب قرآن فارسي كهن را با بيت آخر اين شعر «شيون افتادن مهتاب به آب/ تا چو ياس از در و ديوار نيابي زين‌هوش» ارتباط داد و افزود: اين كتاب مثل همان ياس‌ها، در زمستانِ سرد است و به كساني مي‌ماند كه در اتاق لميده‌اند و ياسي كه از در و ديوار خود آويخته‌اند تا شيوه افتادن مهتاب را دريابند و مؤلف بزرگوار اين كتاب نيز همه منابعي كه در اين حوزه مي‌توان ديد، را بررسي كرده و كار پرارزشي انجام داده است.

او ادامه داد: تمام نسخه‌هاي خطي حتي قرآن قدس، نگارشي از همان قرآن قديمي دوره ساماني است.

قرآن يكي است و ترجمه هم بايد يكي شود

در ادامه «ابوالقاسم امامي» مترجم قرآن كريم به شيوه زبان فارسي كهن سخنان خود را با عذرخواهي و پوزش از حاضران آغاز كرد و گفت: عرض بنده با اين پوزش آغاز مي‌شود كه اين زمينه، زمينه كاري من نيست، اما به دليل اين‌كه ترجمه قرآن من بر اساس ترجمه‌هاي كهن تهيه شده، كمي درباره اين كتاب صحبت خواهم كرد.

او سپس به ويژگي‌هاي بارز كتاب «قرآن كهن فارسي» اشاره كرد و با اين اعتقاد كه در اين كتاب بايد نخستين ترجمه‌هاي قرآن فارسي بررسي مي‌شد تأكيد كرد: فصل نخست اين كتاب درباره كهن‌ترين ترجمه قرآن فارسي است و پس از آن شش تعريف مختص به ترجمه‌هاي قرآن با سليقه‌هاي مجدد كه گاهي نام ترجمه رسمي هم به آن داده‌اند بر مبناي ترجمه اصلي به وجود آمده است.

اين مترجم قرآن كريم، جغرافياي زبان فارسي را دليلي براي نداشتن زبان معيار در ترجمه‌ها دانست و اظهار كرد: در آن زمان نمي‌توان گفت يك زبان معيار رسمي در همه‌جا حاكميت داشته است و تغييرات جزئي در تحريرها در ترجمه‌هاي قرآن به وجود آمده و خود كلمه تحرير در ريشه عربي به معناي ويرايش بوده و اين باعث شده فصل‌هاي بعدي اين كتاب به ويژگي‌هاي بارز سبك‌شناسي ترجمه‌هاي قرآن بپردازد.

امامي ادامه داد: تخصيصي در اين كتاب داده شده كه بنا بر ظرفيت پژوهش و زمان آن اختصاص به سوره يوسف پيدا كرده است و اين موضوع معلوم نيست كه اين انتخاب به دليل محبوبيت اين سوره است يا دلايل ديگري داشته كه مؤلف بايد در اين زمينه توضيح دهد.

او با تقدير از تحقيق انجام‌شده در كتاب «قرآن كهن فارسي» اين تحقيق را اثري برجسته خواند و تأكيد كرد: اين اثر بسيار زيبا، پرثمر و سودمند است و استعداد اين پژوهشگر در اين اثر كاملاً نمايان بوده و آينده درخشاني براي محقق آن انتظار مي‌رود.

اين مصحح برگزيده سال 80 با توجه به ويژگي‌هاي مقدمه كتاب مذكور تصريح كرد: مقدمه كتاب مانند متن آن بسيار فشرده و فرمولي است كه اين از يك سو حسن و ارزش كار محسوب مي‌شود، اما از سويي ديگر باعث مي‌شود كه آغاز كار چندان براي خواننده روشن نباشد و خواننده ديرتر به هدف مؤلف برسد؛ به همين دليل اين كتاب به بسط و گسترش بيشتري نياز دارد.

امامي بيان فرمولي را يكي از نقايص اين كتاب دانست و افزود: كلمات لاتين و جدول‌هاي مختلف در اين كتاب زياد استفاده شده، اما استفاده از اين علائم براي يك اثر ادبي چندان شايسته نيست و نوشته مؤلف را در ابهام باقي مي‌گذارد.

او در پايان با مخاطب قرار دادن «حجت‌الاسلام نقدي» مدير مركز ترجمان وحي ـ كه در نشست در رديف جلوي سالن نشسته بود ـ به او پيشنهاد داد: تمام كارهايي كه در مركز ترجمه قرآن به زبان خارجي انجام مي‌شود عزيز و گرامي است، اما مي‌خواهم يك مأموريت ديگر به مركز اضافه شود. مسلمان ايراني و مخاطب قرآن هستيم و مسئله خطاب در برابر زبان چيست؟ آيا تفاهم مطرح است يا نه و اينجا گره‌اي وجود دارد كه بايد باز شود كه اگر ما مخاطب قرآن هستيم اين خطاب چگونه بايد صورت گيرد و من درخواستم اين است كه اين تحقيق‌ها پاسخ داده شود؛ يعني اين‌كه تا چه حد اين و آن قرآن را ترجمه كنند و به جاي تكرار ترجمه، يك ترجمه رسمي صورت بگيرد؛ در حقيقت قرآن يكي است و بايد يك ترجمه رسمي فارسي و انگليسي از قرآن انجام و زمينه براي يكي كردن معاني مركبات و مفردات قرآن ايجاد شود.

پس از اين سخنان امامي، سيدعلي موسوي گرمارودي در واكنش به اين پيشنهاد اظهار كرد: من پيشهاد مي‌دهم در مركز ترجمان وحي يك جلسه با مدير مركز ترجمان وحي برگزار شود و اين موضوع با صاحب‌نظران مطرح شود، اما من به عنوان يك مترجم ناقابل قرآن به شدت با نظر دكتر امامي مخالفم كه ترجمه قرآن بايد يكي شود؛ زيرا ترجمه را يك كار هنري مي‌دانم. قرآن تغييرناپذير است، اما هر ترجمه‌اي رنگ و بوي خاص خود را دارد و اين مثل اين است كه ما براي شعر بخشنامه صادر كنيم و بنده اين را قبول ندارم.

امامي سپس در پاسخ به انتقاد گرمارودي گفت: من ناظر به وحدت قرآنم و نه هنرنمايي هنرمندان؛ قرآن يكي است و ترجمه هم بايد يكي شود.

در معرفي ترجمه‌هاي قرآن كاري نكرده‌ايم

ادامه اين نشست سپس به «آذرتاش آذرنوش» عضو هيئت علمي دانشگاه تهران واگذار شد و او هم با لحني مطايبه‌آميز گفت: با مباحثي كه مطرح شد كم‌كم داماد داشت فراموش مي‌شد و اين بحث‌هاي صورت‌گرفته داشت مؤلف جوان ما را رو به فراموشي مي‌كشاند.

او در ادامه به كتاب عمادي حائري و ويژگي‌هاي مطرح آن اشاره كرد و ادامه داد: برخلاف نظر دكتر امامي من بر اين اعتقادم كه كوتاه‌نوشتن‌ها يك كار كاملاً اروپايي و مدرن است و من به اين خاطر به مؤلف تبريك مي‌گويم و تأكيد مي‌كنم كه نه‌تنها از اين سبك نوشتن دست برندارد، بلكه بر آن بيافزايد. بيماري نوشته‌هاي ما زياده‌گويي است كه در ميان ايرانيان و عرب‌ها بسيار كثرت دارد و يك جواني كه اين‌گونه در اثرش عمل كرده را بايد تشويق كرد.

اين استاد دانشگاه موضوع ترجمه را دومين اولويت مهم سخنانش قرار داد و تأكيد كرد: قضيه ترجمه در ميان ايرانيان مهجور مانده و ما در اين زمينه بسيار كم‌كاري كرده‌ايم و هيچ‌كاري در زمينه معرفي ترجمه‌هاي قرآن در سال‌هاي گذشته صورت نگرفته است. هنگامي كه مترجمان به تفاسير روي مي‌آورند ده‌ها جور پيام را با محتوا و شيوه متفاوت بيان مي‌كنند، اما در زمينه ترجمه قرآن به زبان فارسي كار بارزي صورت نگرفته است.

او تصريح كرد: حدود ده سال پيش شروع به نوشتن تاريخ ترجمه از عربي به فارسي كردم و نخستين گام هم با بررسي ترجمه‌هاي قرآن آغاز شد و آن‌جا بود كه دريافتم اين وادي آن‌قدر وسيع و خوف‌انگيز بود كه من تنها به نوشتن يك كتاب كوچك اكتفا كردم. ترجمه قرآن راهي‌است پايان‌نا‌پذير و ما كوچك‌ترين تحقيق را در زمينه علم ترجمه نداشته‌ايم و هرچه مانده مقداري از گفتارهايي است كه در زمان ترجمه كتاب مقدس به زبان اروپايي بوده است.

آذرنوش براي اثبات سخنان خود به نشستي كه سال گذشته در محل كتابخانه ملي برگزار شده بود اشاره كرد و گفت: سال گذشته در كتابخانه ملي نشستي با مترجمان فرانسوي برگزارشد كه موضوع بحث ميان ايرانيان و فرانسويان ترجمه قرآن بود و من زماني كه درباره ترجمه‌هاي قرآن صحبت كردم اين محققان فرانسوي برايشان تعجب‌آور بود كه هنوز حرف‌هاي نويي در زمينه ترجمه قرآن وجود دارد.

او ادامه داد: وقتي در زمينه ترجمه‌هاي قرآن صحبت مي‌كردم به اين نكته مي‌پرداختم كه چگونه يك مترجم ايراني در مقابل كلام الهي دچار لرزش مي‌شود و خود را مي‌بازد و ناچار مي‌شود زباني را اختيار كند كه هيچ شباهتي به زبان مادري‌اش ندارد و ساختاري را برگزيند كه صددرصد عربي است و اينجا مترجم در حد معادل‌ياب متوقف مي‌شود و نيمي از كار را انجام داده و نيمي را بر عهده شنونده وامي‌گذارد.

اين استاد دانشگاه با مقايسه عملكرد مترجمان قرآن در حوزه ترجمه با تفسير قرآن كريم تأكيد كرد: مترجمان ما زماني كه به كار ترجمه در تفاسير مي‌پردازند آن قدر زيبا مي‌نويسند كه درك آن مشكل است و ده‌ها جور ترجمه و پيام با محتواي سمانتيك يا عاطفي گوناگون در كلامشان دارند و در اين متن‌ها، مترجم در هرجا به شيوه گوناگون عكس‌العمل نشان مي‌دهد.

آذرنوش با انتقاد از عملكرد مترجمان قرآن در دوره‌هاي اخير، معرفي ترجمه‌هاي را ناكافي دانست و افزود: ما هيچ‌كاري در زمينه ترجمه‌هاي قرآن خود نكرده‌ايم و اين زياني به ادبيات فارسي است كه آن طرفش ناپيداست؛ چون ما درباره كتابي حرف مي‌زنيم كه زبان دين، جامعه، اعتقادات، باورها و زبان انسان‌هاي زنده است.

او با بيان اين مطلب كه در ميان تمامي ترجمه‌ها، ترجمه تفسير طبري به عنوان منبعي ارزشمند ناشناخته مانده است يادآوري كرد: ما در زمينه شناخت نسخه‌هاي خطي تفسير طبري كاري نكرده‌ايم و نسخه‌هاي يافت‌نشده بسيار زياد است. تفسير طبري 60 سال پيش از شاهنامه نوشته شده و ما درباره اين كتاب چهار مقاله هم نداشته‌ايم؛ در حالي‌كه براي شاهنامه بيش از 10 هزار مقاله موجود است.

آذرنوش افزود: برخي از ترجمه‌هايي كه بزرگان ما ترجمه مستقل مي‌دانستند ترجمه مستقل نيستند؛ بلكه تحريرهايي تحريف‌شده يا گويش‌هاي پذيرفته طبري هستند و مؤلف كتاب قرآن كهن فارسي در پي اين است كه ثابت كند اين ترجمه‌ها مشابه ترجمه تفسير طبري است.

او در پايان با ارائه پيشنهادي به مركز پژوهشي ميراث مكتوب درباره ساماندهي نسخه خطي ترجمه تفسير طبري تصريح كرد: بزرگ‌ترين خدمت به قرآن و زبان فارسي اين است كه از تفسير طبري يك چاپ عالمانه صورت گيرد و نسخه‌هاي آن در يك جا جمع‌آوري شود و عده‌اي محقق به كار بازبيني اين نسخه‌‌ها بپردازند تا بدين وسيله به ترجمه تفسير طبري نزديك شويم.

محيط در ترجمه برخي از واژگان قرآن كريم تأثير زيادي داشته است

سخنران پاياني اين نشست هم «سيدمحمد عمادي حائري» مؤلف كتاب قرآن كهن فارسي بود. او در ابتدا به توضيحاتي درباره اثرش پرداخت و بيان كرد: اين كتاب به ترجمه‌هاي كهن فارسي اختصاص دارد و نشان مي‌دهد يك فارسي‌زبان زماني كه مي‌خواست قرآن را ترجمه كند جزء اين ترجمه رسمي نمي‌توانست به ترجمه ديگري دست يابد؛ چون اين ترجمه مورد تأييد فقهاي ماوراءالنهر بود.

او با اعتقاد بر اين‌‌كه ترجمه رسمي با زبان رسمي متفاوت است تأكيد كرد: ترجمه رسمي با زبان رسمي تفاوت دارد و ترجمه رسمي مورد پذيرش همگان بود و زبان رسمي زباني بود كه در ماوراء‌النهر رواج پيدا كرد و به يك زبان معيار و ادبي تبديل شد.

عمادي حائري با اشاره به ويژگي‌هاي قرآن قدس يادآوري كرد: از قرآن قدس به عنوان كهن‌ترين ترجمه‌هاي قرآن ياد مي‌شود و زماني كه اين قرآن در يك گويش سيستاني مقايسه شده، نشان دهنده اين بوده كه اين قرآن كاملاً وفادار به متن است و شكل صرفي آن بر اساس گويش سيستاني تغيير كرده است.

اين محقق درباره ويژگي‌هاي ساختاري اثر خود گفت: براي من بسط دادن كتاب آسان‌تر از فشرده كردن آن بود و من به خودم سخت گرفتم تا خواننده آسان‌تر باشد و با ديدن منابع سعي كردم دست خواننده را بگيرم و روش‌هاي استاندارد جهاني را در آن اعمال كنم. مباحث اين كتاب به صورت حلقه‌هاي پيوسته است و وقتي به فصل ششم اين كتاب مي‌رسيم اين حلقه‌هاي كاملاً به هم پيوسته مي‌شود.

وي افزود: متأسفانه خيلي از قرآن‌هايي كه چاپ شده توسط مشاهير، بازخواني نسخه بوده و برخي ديگر مستقل است؛ مثلاً در قرآن ري اغلاط زياد است و با متن قرآن نمي‌خواند و كاتب آن متن را نقاشي كرده كه تنها با به كار گرفتن دانش زبان‌شناسي و سبك‌شناسي مي‌توان به تصحيح اين متون پرداخت.

اين محقق در پايان برخي عقايد واردشده در ترجمه قرآن را در اثر ارتباط با محيط عنوان كرد و گفت: محيط در ترجمه برخي از واژگان قرآن كريم تأثير زيادي داشته است؛ براي مثال شيطان در برخي ترجمه‌ها به معناي ديو ترجمه شده و اين نشان مي‌دهد در تحريرهاي گوناگون ترجمه‌ها، مي‌توان به فضاي جامعه‌شناسي آن زمان پي‌برد.

در پايان اين نشست و در حاشيه آن «علي‌اشرف صادقي» زبان‌شناس بر حمايت از چاپ نسخ خطي قرآن و گردآوري نسخه تفسير طبري تأكيد كرد.

در اين نشست چهره‌هايي مانند «احمد سميعي گيلاني» عضو پيوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسي، «حجت‌الاسلام نقدي» مدير مركز ترجمان وحي، «منوچهر صدوقي‌سها» پژوهشگر و ... حضور داشتند.

يادآوري مي‌شود اين نشست شصت و پنجمين نشست از سلسله نشست‌هاي مركز پژوهشي ميراث مكتوب محسوب مي‌شد.
گزارش‌ نخست اين نشست را اينجا ببينيد
جمعه 10 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 378]