واضح آرشیو وب فارسی:روزنامه ستاره صبح: گروه تاریخ: در میزگردی که گروه تاریخ و سیاست ایبنا با موضوع «کتابسوزی دیروز یا کتابسازی امروز» با حضور غلامرضا عزیزی، معاون اسناد سازمان اسناد و کتابخانه ملی، مسعود کوهستانی نژاد، تاریخ نگار و محمود طاهراحمدی، سندپژوه و پژوهشگر آزاد تاریخ معاصر برگزار کرد، به موضوع اسناد و گزینشی عمل کردن اسناد نیز پرداخته شد. این موضوع در کنار مسایل دیگری که مطرح شد، مورد بررسی و واکاوی کارشناسان تاریخ و اسناد قرار گرفت. در این میزگرد غلامرضا عزیزی از خدمات سازمان کتابخانه ملی دفاع کرد و گفت که به ندرت دیده می شود کتابی در ارائه اسناد گزینشی عمل کرده باشد. او بحث درباره این مساله را کلی گویی دانست و مسعود کوهستانی نژاد گفت: بایدامکان نقد وبررسی باشد که وظیفه مسئولان است که این تمهید را بیندیشند. • غلامرضا عزیزی: گرچه در وهله نخست، سند پژوهشی (در مفهوم بررسی، انتخاب و چاپ سند)، با بقیه پژوهش های علوم انسانی و مخصوصا پژوهش های تاریخی خیلی شبیه نیست، اما در واقع مانند همان پژوهش تاریخی است، البته با تفاوت هایی. حتی زمانی که شما می خواهید یک نمایشگاه سند بر پا کنید، درست است که مثلا 30 برگ سند انتخاب می کنید اما در گزینش این 30 برگ سند، می خواهید مفهومی را منتقل کنید؛ در واقع یک مقاله می نویسید بدون این که مقاله نوشته باشید. فرض کنید زمانی که می خواهیم اسنادی از جنگ جهانی اول را نمایش دهیم، از قبل از شروع جنگ یکی دو سند می گذاریم؛ جنگ که شروع می شود، گزارش هایی از خارج از مرزها می آید یکی دو تا از آنها را می گذاریم؛ از زمان اشغال کشور یکی دو تا سند، از دوران مهاجرت دو تا سه سند، از قحطی چند سند، از سال های آخر جنگ و کمی پس از آن هم چند سند را انتخاب و در معرض دید قرار می دهیم. افرادی که به تماشای این نمایشگاه اسناد می آیند می توانند جریان جنگ جهانی اول در ایران را در این 30 سند ببینند. معلوم است اسناد این نمایشگاه گزینشی است. اگر بخواهیم برای مثال در این نمایشگاه 8 هزار سند را که بررسی کرده ایم به نمایش بگذاریم، حوصله مخاطب و وقت او را به هدر داده و نمی توانیم نتیجه ای که در برگزاری این نمایشگاه به دنبالش بوده ایم به دست بیاوریم. حتی در فرض چاپ این اسناد در کتاب، مجبوریم «انتخاب» کنیم؛ به ویژه در دوره تاریخ پهلوی و تاریخ معاصر. زمانی که به سراغ اسناد می روید با حجم انبوهی از اسناد روبه رو می شوید که ناچار به انتخاب بین آنها هستید. اما شما یک کتاب که بعد از کار آقایان کوهستانی نژاد و بیات، یا آقایان روستایی و سلامی درباره «اسناد مطبوعات» در حوزه مطبوعات آن دوران را چاپ شده نشان بدهید که به این کتاب ها ارجاع نداده باشد، بعد من حرف شما را در مورد عدم استفاده از کتاب های اسنادی قبول می کنم. من حدود 400 کتاب را با رویکرد اسنادی احصاء کردم که در یک دوره 10 ساله منتشر شده است. باید ببینیم چند کتاب مرتبط با این آثار چاپ شده که به آنها ارجاع نداده است و چرا؟ خواهش می کنم از کلی گویی بپرهیزیم. یکی می گوید من کتاب های فلان ناشر را قبول ندارم. قبول نداری که نداری. اگر نسبت به متنی اعتراض یا شک داریم باید همان را مطرح کرد نه آن که مثلاً اعتراض به یک جمله یا بیشتر، از یک کتاب را به انتشارات و ناشر یا دیگر کتاب های نویسنده اش تعمیم داد. از خودم مثال بزنم. در جایی نوشته ام که فلان نقل قول این کتاب را به خاطر این که به منبعی استناد کرده که من نمی توانم به آن دسترسی پیدا کنم و صحت و سقمش را بسنجم، نمی توانم بپذیرم. اما فرضا کسانی که دارند درباره اوضاع تبریز در سال های 1295-1296 ق. و یا درباره سپهسالار تحقیق می کنند اگر کتاب «تلگرافات عصر سپهسالار (خط تبریز) 96-۱۲۹۵» آقای طاهراحمدی یا همان اسناد را ندیده باشند به نظر من کارشان ناقص است. یادمان باشد، این حرف به این معنی نیست که هر سندی که چاپ شده، حرف آخر را می زند. بلکه سند هم یکی از منابع تاریخی است که باید صحت و سقمش از سوی محققان و مورخان سنجیده شود و بعد مورد استفاده و استناد قرار گیرد. مگر مورخان هر چیزی که مثلاً ابن خلدون یا توسیدید و هرودوت و یا هر نویسنده دیگر گفته باشد را دربست می پذیرند؟ این طور نیست. مورخ مطلب مورد نظر را با بقیه منابع تطبیق می دهد. سند هم از این قاعده مستثنی نیست. بنابراین سندپژوه در ارائه اسناد معمولا ناگزیر به گزینش است. این گزینش بر حسب «موضوع» و «نوع اسناد» فرق می کند. برای مثال از گزارش های سلسله مراتبی مثالی می آورم. مثلا در یک روز در دهه 30 دعوایی بین طرفداران دو گروه یا حزب اتفاق افتاده است. مامور کلانتری گزارش می نویسد که امروز دور فلان میدان، حسن و تقی و 10 نفر از دوستانشان از حزب فلان، دکه روزنامه فروشی حزب دیگری را خراب کردند و 30 نفر جمع شدند و دعوا کردند و چند نفر مجروح و چند نفر هم جلب شدند. بعد کلانتری به شهربانی همین موضوع را گزارش می دهد. حالا کافی است مامور بگوید این دعوا در نزدیکی یک سفارت خارجی اتفاق افتاده یا عناصر مشکوکی هم در آن بوده اند. همان شب این گزارش برای شهربانی کل کشور فرستاده می شده است. در صورت اهمیت، شهربانی کل کشور نیز همان گزارش را همراه با یک نظریه روی آن برای وزیر کشور می فرستد و فردا صبح وزیر کشور این گزارش را برای نخست وزیر. حال این گزارش دو سه برگی، تبدیل شده به سی چهل برگ سند. معلوم است زمانی که من بخواهم این اسناد را منتشر کنم گزارش وزیرکشور به نخست وزیر را چاپ می کنم. نه گزارش پاسبان به کلانتری و نه گزارش کلانتری به شهربانی را. برای این که اولا آخرین گزارش معمولا کامل ترین گزارش و ثانیا معتبرترین گزارش است (با فرض آن که مطلبی کلیدی از گزارش های قبلی کم نشده باشد) پس هر فردی که اسناد را به صورت کتاب چاپ می کند ناگزیر به گزینش است، به دلیل انتخاب زبده ترین اسناد برای دسترسی خواننده نه اینکه الزاما مشکلی در چاپ این گونه اسناد بوده است. پس اجازه بدهید بگویم اگر فردی روی پژوهش سندی خاصی اعتراض یا اشکالی داشته باشد، می شود درباره آن صحبت کرد. فرض بفرمایید من بگویم کتاب های سندی را به خاطر گزینشی بودن قبول ندارم. معلوم است که این اسناد و کتاب ها گزینشی است. شما انتظار نداشته باشید که هر چه نامه و مدرک و گزارش درباره موضوع مورد تحقیق است، چاپ شود. مثلا فردی که متقاضی انتشار روزنامه بوده، تقاضایش را داده و همراه آن دو برگ رونوشت شناسنامه و چند عکس و سایر مدارک هم بوده و نهایتا امتیاز روزنامه را گرفته است. برای اسناد این نشریه باید دو برگ رونوشت گواهی و چند عکس تکراری را هم چاپ کرد؟ پس گزینش سند درست مانند کاری است که هر پژوهشگر دیگری انجام می دهد. تمام اطلاعاتش را جمع می کند. برخی از آنها را به دلایل علمی کنار می گذارد. بنابراین همه اطلاعاتی که برای آن کار پژوهشی جمع کرده را منتشر نمی کند. • محمود طاهراحمدی: یک توضیح مختصر بدهم من خیلی پایان نامه ها را دیدم که به همین کتاب های اسنادی سازمان اسناد ارجاع دادند و واقعا معتقدم بزرگترین خدمتی که سازمان اسناد انجام داد سند را در پژوهش های تاریخی جا داد. یعنی آن دوستانی که ایراد گرفتند باید دلیل بیاورند. • مسعود کوهستانی نژاد: جمله ای که باید اضافه کنم این است که تاریخ علم است و مثل هر علم دیگری مانند فیزیک و شیمی اساس پژوهش بر گزینش گری است. مثلا اسناد مطبوعات آن زمانی که در حال پژوهش بودیم حدود 6 هزار برگ و توان چاپ 200 برگ در کتاب بود در این جا ما ناگزیر به گزینش هستیم. اکنون ممکن است این اسناد 60 هزار برگ باشد. سندپژوه یا هر کس دیگری کتاب اسناد مطبوعات برایش دریچه ای برای پژوهش است که انگیزه ای بشود و برود باقی اسناد را پیدا کند. بنابراین اصل گزینش گری در ذات همه کس هست اگر شما هم در میدان پژوهش قرار بگیرید هم همین گزینش را به کار خواهید برد. اما نکته ای وجود دارد که احساس کردم که منظور شما این است که یک معضلی در این میان است و کسی که در حوزه اسناد پژوهش می کند یک زمانی می خواهد به سازمان اسناد ملی ایران مراجعه کند در این امکان رفتن و دسترسی به اسناد وجود دارد و پژوهشگر می تواند به این اسناد دسترسی پیدا کند و صحت و سقم اسناد این آرشیو را دریابد. اینجا سخن شما درست است اما یک زمانی است که به اصل اسناد امکان دسترسی نیست و اسناد را دور از دسترس پژوهش دیگران نگه می دارند این پرسش پیش می آید که آیا منِ کوهستانی نژاد در پژوهشم این سند را درست منعکس کردم یا نه. بنابراین باید امکان نقد و بررسی باشد که وظیفه مسوولان است که این تمهید را بیندیشند.
جمعه ، ۲۲آبان۱۳۹۴
[مشاهده متن کامل خبر]
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: روزنامه ستاره صبح]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 17]