واضح آرشیو وب فارسی:روزنامه بهار: به تازگی خبری منتشر شد مبنی بر اینکه کتاب های کلیات سعدی و مسالک الممالک در فهرست حافظه جهانی یونسکو ثبت شده است. کلیات سعدی را همه می شناسند؛ آثار منظوم و منثور ابومحمد شیخ مصلح الدین سعدی شیرازی است اما مسالک الممالک چیست. این کتاب دوم که به عربی نوشته شده، درواقع می تواند با نام «راه های کشورها» شناخته شود. در ایران چندین جلد مسالک الممالک وجود دارد که هریک را کسی نوشته است. درواقع مسالک الممالک عنوانی عمومی شده است برای یک سری از کتاب های جغرافیایی. برای نمونه اصطخری و ابن خرداد به دو نفری هستند که مهم ترین کتاب های مسالک الممالک را نوشته اند. اما اکنون در جلسه یونسکو که از 12 تا 14 مهر در ابوظبی برگزار شد، کتاب مسالک الممالک نوشته اصطخری در فهرست حافظه جهانی ثبت شده است. اصطخری، که به فارسی به صورت اصطغری باید نوشته شود، همان گونه که از نامش پیداست اهل شیراز بود. استخر نام باستانی بخشی از شیراز است. او از قدیمی ترین جغرافی دانان جهان است. کتابی هم که او با عنوان مسالک الممالک نوشته بیش از هزارسال دیرینگی دارد. ازاین رو از بسیاری از نوشته های جغرافیایی اروپایی دیرینه تر است. در اهمیت نوشته های جغرافیایی اصطخری همین بس که بگوییم او در سال 336 هجری خورشیدی درگذشته است. یعنی حدود 1048 سال پیش. اصطخری به جز مسالک الممالک کتاب دیگری هم با عنوان صورالاقلیم یا «شکل منطقه ها» دارد. در مسالک الممالک به 20منطقه جغرافیایی اشاره شده است که تا اندازه ای می توان گفت قسمت های زیادی از دنیای کشف شده آن زمان بود. اما شیوه اصطغری این بود که مناطق تحت سیطره حاکمیت اسلام را نشان بدهد. بااین حال او به مناطقی از اروپا و شرق آسیا و غیره نیز اشاره کرده است. ازجمله جزیره العرب، دریای پارس، مغرب، اندلس، سیسیل، مصر، شام، دریای روم (مدیترانه)، جزیره، عراق، جنوب ایران (خوزستان)، فارس و کرمان)، سند و هند، مرکز و شمال ایران، ارمنستان، آران و آذربایجان، جبال، دیلم، خزر، دریای خزر و سرانجام ماوراء النهر. او در نوشته های خود اطلاعاتی عمومی، مساحت سرزمین ها و وضع دریاها و کوه ها را به خوبی نشان داده است. تا جایی که گمان می رود او به آن سرزمین ها سفر کرده است. اصطخری در وصف هریک از کشورها و سرزمین ها، اطلاعاتی از حدود و نیز شهرک های آن ها با ذکر مسافت ها به دست می دهد و با تفصیل به شرح محصولات بازرگانی، صنعت و اوضاع واحوال قومی ونژادی آن ها می پردازد. وسیع ترین بخش کتاب اصطخری مربوط به سرزمین پارس است. درواقع بیشتر مطالب این کتاب به سرزمین ایران اختصاص دارد. وی در شرح مربوط به سرزمین پارس نه تنها به ذکر مسافت ها و شهرهای بزرگ و بناهای معروف پرداخته، بلکه به دژها، شهرهای حصین، آتشکده ها و رودها نیز اشاره کرده است. وی سپس به شرح دریاچه ها پرداخته و از خلیج فارس یاد کرده است. این احتمال می رود که اصطغری در نوشته های خود از اطلاعاتی که از ابوزید بلخی، جغرافی دان پیش از خود استفاده کرده باشد. همچنین می دانیم که ملاقاتی نیز بین اصطخری و ابن حوقل جغرافی دان معتبر هم عصر او رخ داده است. احتمال می رود این ملاقات در هند رخ داده باشد. چنان چه ابن حوقل که گویا در ۳۴۰ ق با اصطغری دیداری داشته است، درباره این دیدار چنین می نویسد: ابو اسحاق فارسی را دیدم که این نقشه را از سرزمین سند (هند) کشیده بود که آشفته می نمود. وی نقشه فارس را نیکو کشیده بود. من آذربایجان را بدین گونه کشیدم که نیکو خواند. جزیره را نیز کشیدم که پسندید. نقشه ای از مصر کشیده بود که به کار نمی آمد. نقشه مغرب نیز اغلب خطا بود. او به من گفت زادگاه تو را شناختم و شرح زندگی تو را دانستم، می خواهم خطاهای کتاب مرا اصلاح کنی. من چند نقشه را با نام خود او اصلاح کردم.» کتاب اصطغری برای نخستین بار در سال ۱۸۳۹ میلادی از روی نسخه خطی که تاریخ کتابت آن ۶۹۰ ق است، توسط مولر، خاورشناس آلمانی، انتشار یافت. سپس دخویه، مستشرق معروف آن را از روی پنج نسخه خطی در سال ۱۸۷۰ میلادی چاپ کرد و مجددا از روی آن در سال ۱۹۲۷م، طبع دیگری به همان شکل به طریق عکسبرداری منتشر شد. چند ترجمه فارسی از این کتاب وجود دارد و ظاهرا اغلب آن ها ترجمه نخستین نسخه کتاب است. دو ترجمه فارسی از این کتاب به کوشش ایرج افشار به چاپ رسیده است که یک نسخه آن به نام مسالک وممالک به خط محمدبن سعدبن محمد نخجوانی، معروف به ابن ساوجی در ۷۲۶ قمری برابر با ۱۳۲۶میلادی در اصفهان کتابت شده است. افشار درمقدمه کتاب از وجود ۱۸نسخه خطی از کتاب اصطخری یاد کرده است. در نسخه فارسی مسالک وممالک ۲۰نقشه رنگی و دو نقشه سیاه وسفید وجود دارد. از کتاب مسالک الممالک اصطغری چند ترجمه فارسی وجود دارد که همه این ترجمه ها متعلق به قرون گذشته است. از مهم ترین ویژگی های کتاب مسالک الممالک این است که این کتاب را می توان سندی از گستره ایران فرهنگی در زمانی که جغرافیای آن تا هند و عربستان و دولت شهرهای جنوب خلیج فارس و آسیای میانه گسترش داشت، دانست.
شنبه ، ۲۵مهر۱۳۹۴
[مشاهده متن کامل خبر]
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: روزنامه بهار]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 19]