محبوبترینها
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1831018203
حافظ و قرآن
واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: انس حافظ با قرآن کریم و تأثیر قرآن از جهات گوناگون، امری مسلم و مسأله ای است که جمله حافظ شناسان در آن اتفاق نظر دارند و برآنند که بی گمان یکی از عوامل، یا مهمترین عامل انتخاب واژه «حافظ» به عنوان نام شعری یا تخلص خواجه از سوی وی، حافظ قرآن بودن و انس این شاعر با قرآن کریم بوده است. تأثیر قرآن بر شعر حافظ و تأثّر خواجه از کلام وحی، به طورکلی از دو دیدگاه قابل بررسی است: 1ـ از لحاظ صورت یا ساختار: ساختار یا ساختمان غزلهای حافظ که ابیاتش بیش از هر غزل سرای دیگر، استقلال، یعنی تنوع و تباعد دارد، بیش از آنچه متأثر از سنت غزل سرایی فارسی باشد، متأثر از ساختمان سُور و آیات قرآن است. غزل در زبان فارسی، از بابت انسجام یا پراکندگی معنایی دو گونه است: الف) غزل منسجم یا پیوسته، غزلی است که ابیات آن همانند قصیده انسجام معنایی دارند. تا پیش از ظهور حافظ، غزل غزل سرایان از انوری، سنایی، عطار و مولوی تا سعدی دارای پیوستگی و انسجام معنایی است. ب) غزل پاشان یا نامسنجم و غیرپیوسته، غزلی است که ابیات آن به ظاهر دارای انسجام معنایی نیستند، بلکه در هر بیت مضمونی دیگر و مسأله ای متفاوت با مسأله طرح شده در بیتهای دیگر مطرح می شود. غزل حافظ چنین است و این به تعبیر آربری ـ قرآن شناس و حافظ شناس انگلیسی ـ انقلابی است که حافظ در غزل کرده است. حافظ دریافت که ضمن حفظ وحدت غزل، می توان در یک غزل به طرح چند مضمون بپردازد؛ مضامینی که ظاهراً با یکدیگر بی ارتباطند؛ اما پرداخت کلی آنها به گونه ای است که در نهایت یک هماهنگی هنرمندانه و دلپذیر می یابند. این مسأله چنان که برخی گمان کرده اند، ربطی به عملکرد کاتبان در برهم زدن ترتیب و توالی منطقی ابیات غزلها ندارد، بلکه بدان سبب است که سبک شعر حافظ چونان قرآن کریم خطی و تک مضمونی نیست؛ یعنی حافظ اسیر یک خط باریک معنایی نیست که ملزم باشد آن را از آغاز تا پایان غزل دنبال کند؛ بلکه سبک وی حجمی ـ حلقوی است و سیری دوری و دایره ای دارد و در همه سو می گسترد ؛ یعنی در عین حفظ وحدت، به مضامین مختلف می پردازد و سراپا حضور و هشیاری است، درست مثل نفس آدمی با تداعی معانی غریب آن که بسیار چیزها را در فیضان خویش می گنجاند و همه چیز را در خود حل می کند، ولی وحدت و هویت خود را از دست نمی دهد. پیش از آربری، گوته بـا سیال خـواندن شعر حافظ، و هامر ـ پورگشتال با تشبیه آن به گردن بند مروارید که دانه های [= ابیات] آن را رشته ای نامرئی به هم می پیوندد، به گسستگی ظاهری غزل حافظ توجه کرده بودند و آربری در واقع، بار دیگر از این معنا سخن گفت. سنجش غزلهای حافظ با قصاید و مثنویهای او که نسبت به غزلها منسجم ترند، این حقیقت را روشن می سازد که به هیچ روی قصاید و مثنویها هنری تر و مؤثرتر از غزلهای این شاعر نیستند و این بدان معناست که گسستگی ظاهری غزلها و پیوستگی باطنی آنها و در یک کلام، قرآن گونگی آنها موجب بی مانندی شان شده است، درست همان گونه که سوره یوسف(ع) با انسجام معنایی آن، به هیچ روی هنری تر و مؤثرتر از سوره های دیگر قرآن کریم نیست. از سوره های کوتاه چند آیه ای قرآن کریم گرفته تا یک مورد مشهور یعنی آیه «دین/ تداین/ مداینه» (بقره/2/282)، که یک صفحه منسجم است در سایر سوره ها، که 80 تا 90درصد قرآن کریم را تشکیل می دهد، از مسائل گوناگون، اعم از احکام، اخلاق، آیات الهی، زندگی پیامبران و صالحان، ایمان و اسلام، کفر و زندقه و نفاق، مرگ و زندگی و مسائل مختلف دیگر سخن در میان آمده است؛ چنان که در بلندترین سوره قرآن کریم، سوره بقره، که در حدود دو جزء و نیم قرآن است، و در کتابت مشهور عثمان طه 48 صفحه، افزون بر 50 موضوع طرح شده است، غزلهای حافظ نیز درست و راست به همین صورت، یعنی قرآن گونه اند و حافظ یک جهان حرف و حکمت و معنا را در یک غزل چندبیتی، غزلهایی غالباً مشتمل بر 7 تا 9 بیت، گنجانده، و به تعبیر خودش «لطایف حکمی [را] با کتاب قرآنی» جمع کرده است. حافظ آن همه حرف را فقط به شرطی و در هیأتی می توانسته است باز گوید که شیوه قرآنی در پیش گیرد؛ یعنی بتواند در هر بیت یا هر چند بیت از یک غزل، ساز و سرودی دیگر سر کند و از مسائل گوناگون چون: عشق و رندی و رند، زهد ریا، وعظ و واعظ، خرابات و میکده، صومعه و خانقاه، تسبیح و خرقه، شریعت و طریقت، بهار و باغ و گل و خوشباشی و شادخواری و اغتنام فرصت، درس و دعا، وصل و فراق و هجران، پیر مغان و جام جم، کیخسرو و سیاوش و همانند آن سخن در میان آورد. این گسستگی ظاهری و پیوستگی باطنی، چه نسبت به قرآن کریم و چه نسبت به غزلهای حافظ، از آغاز نزول وحی و ظهور سخن آسمانی خواجه، پرسش برانگیز و بحث برانگیز بوده است و نشان دهنده این معنا که اولاً پدیده، پدیده ای است تازه و بدیع و با آنچه تا آن زمان ظاهراً با آن همانندی داشته، متفاوت است؛ ثانیاً امری است تأمل برانگیز و جالب توجه که اذهان جستجوگر را به خود می خواند و به شگفتی وا می دارد، حتى اگر این شگفتی منشأ نقد و انتقاد گردد، چنان که در عصر پیامبر(ص) و در زمان نزول وحی، یهودیان در اعتراض به اسلام از تناسق (انسجام) تورات و عدم تناسق قرآن کریم سخن گفتند تا در اصالت قرآن و سرانجام در اصالت و اعتبار آیین اسلام القای شک کنند و خطاب به پیامبر(ص) گفتند: ما نیز همانند آنچه تو آورده ای، می توانیم فراهم آوریم و در نتیجه آیه «قُل لئن اجتمعت الانسُ و الجنُّ على ان یأتوا بمثل هذا القرآن لا یأتون بمثله» (اسراء/17/ 88) نازل شد. بعدها نیز این پرسش به صورتهای گوناگون طرح شد و این سخن در میان آمد که اگر قرآن جزء جزء و قسمت به قسمت می بود، یعنی طبقه بندی موضوعی می داشت و هر دانش در جای خود قرار می گرفت، نظم آن بهتر و فایده آن افزون تر می شد و قرآن شناسان چنین پاسخ آوردند که: اولاً جمع مسائل مختلف در سوره ای واحد و در یک گروه از آیات، دارای فایده ای عامتر است؛ ثانیاً این شیوه، جذاب تر و دارای تأثیری حیرت انگیز است. در مورد غزلهای حافظ نیز پرسش از دیرباز و ظاهراً از روزگار خود حافظ مطرح بوده است. بنا به گزارش صاحب کتاب حبیب السیر، شاه شجاع که خود نیز مدعی شاعری بود، بر خواجه ایراد گرفت و بر شیوه غزل سرایی حافظ ـ که آن روزگار سابقه نداشت ـ انتقاد کرد و تنوع مضمونی و تکثر معانی ابیات غزل حافظ، یعنی همان گسیختگی ظاهری و پیوستگی باطنی غزلها را، که دریافت آن دشوار است، «خلاف طریقت بلغا» اعلام کرد و پاسخی هوشمندانه و سبک شناسانه از حافظ شنید که: «معذلک شعر حافظ در آفاق اشتهار یافته و نظم دیگر حریفان پای از دروازه شیراز بیرون نمی نهد!» این گفتگو که معلوم نیست واقعیت داشته باشد، دارای حقیقتی انکار ناپذیر است و آن اینکه بحث بر سر سبک و سیاق شعر حافظ در روزگار خواندمیر (درگذشتة حدود 942ق/1535م) یعنی در نیمه اول سده 10ق و در عصر تیموریان، بحثی جدی بوده است و منتقدان به روش بدیع حافظ در غزل سرایی و به مسأله ای که امروز از آن به «گسستگی ظاهری» یا «پاشانی» تعبیر می کنیم، نظر و نگاه مثبت داشته اند، وگرنه پاسخی این سان دقیق در دفاع از خواجه بر زبان او جاری نمی ساختند و چنین است که اگر کلام الهی، به تعبیر قرآن شناسان «نسیجُ وحده» یعنی «تافته ای است جدا بافته» و متفاوت با هر نظم و نثر برجسته و فصیح و بلیغی که پیش و پس از نزول قرآن کریم از سوی ادیبان پدید آمده است، شعر حافظ نیز نه فقط در قیاس با غزلهایی که پیش از حافظ سروده اند، که حتى در مقایسه با برترین غزلهای سروده شده پس از خواجه نیز متفاوت، و به اصطلاح «تافته جدا بافته» است و این حاصل انس حافظ با قرآن کریم و هوشمندی ذاتی او ست، چنان که خود تصریح کرده است: «هر چه کردم همه از دولت قرآن کردم». حافظ خود از دیگرگونه بودن سخنش و تفاوت آن با سخن دیگر شاعران و نیز از سبک و سیاقی که در پیش گرفته بوده، آگاهی داشته است، چنان که هم از اشتیاق خود در سرودن «نظم پریشان» خویش که یادآور گسستگی ظاهری غـزلهای اوست سخن گفتـه، و هم بـه حـاصل درپیش گرفتن ایـن روش کـه امروز از آن بـه استقلال معنایی هر بیت تعبیر می شود، توجه کرده است؛ بدین معنا که هر بیتش، «بیت الغزل» است: «شعر حافظ، همه بیت الغزل معرفت است». سرانجام اشاره صریح حافظ به تازگی سبک خود، که نتیجه آن درنوردیدن زمین و زمان و عالم گیر شدن شعر اوست در مثنوی «آهوی وحشی»، درخور توجه خاص است: «تو گوهر بین و از خرمهره بگذر/ ز طرزی کان نگردد شهره بگذر» و خواجه توفیق خود را در اتخاذ این روش تازه و به تعبیر خود در «نوشتن نظم پریشان» و جمع کردن «لطایف حکمی با کتاب قرآنی»، توفیقی الهی می داند و تصریح می کند که: «قبول خاطر و لطف سخن خداداد است». 2ـ از لحاظ معنی یا محتوا: همان سان که ساختار غزلهای حافظ همچون ساختار سوره های قرآن است، بسیاری از معانی بلند ابیات حافظ نیز معانی قرآنی است. استفاده حافظ از معانی قرآنی به سه گونه یا به سه شیوه صورت پذیرفته است: الف) ترجمه که صنعتی بدیعی است و آن، منظوم ساختن معنای بیتی عربی به فارسی یا بیتی فارسی به عربی است. این صنعت در باب ترجمه آیه ای از آیات قرآنی نیز صادق است؛ چنان که حافظ آیه «لا تزرُ وازرهٌ وزر اُخرى: هیچ باربرداری بار گناه دیگری را بر نخواهد داشت» (انعام/6/164) بدین سان، شاعرانه در مصراع دوم یک بیت ترجمه کرده است: «عیب رندان مکن ای زاهد پاکیزه سرشت/ که گناه دگران بر تو نخواهند نوشت». چنین است ترجمه گونه شاعرانه دیگری از تعبیر قرآنی «اوفوا بعهدی اوف بعهدکُم» (بقره/2/40) و تعبیر «فاذکُرونی اذکُرکُم» (بقره/2/152) در بیت «گرت هوا ست که معشوق نگسلد پیمان/ نگاه دار سر رشته تا نگه دارد». ب) اقتباس که اشتمال کلام بر آیات قرآنی و احادیث نبوی است، بدان سان که اشعار ندارند و معلوم نکنند که مطلب اقتباس شده از کجاست. در اقتباس باید تمام یا بیشتر آیه و یا حدیث در شعر ذکر شود. ازجمله اقتباسهای حافظ، اقتباس از آیه «آنس من جانب الطّور نارا» (قصص/ 28/ 29) و نیز آیه «انّی آنستُ ناراً ... بشهاب قبس» (نمل/27/7): «لمع البرق من الطور و آنست به/ فلعلّی لک آت بشهاب قبس» را می توان یاد کرد. نیز از دیگر اقتباسهای برجسته و هنرمندانه حافظ، اقتباس از آیه های 2 و 3 سوره طلاق (65): «هرکس از خداوند پروا و پارسایی پیشه کند خداوند برای او بیرون شدی بگذارد، و او را از جایی که گمان نمی برد روزی رساند»، در بیتی از یک قطعه است: «و من یتّق الله یجعل له/ و یرزقه من حیث لا یحتسب»، و چنین است اقتباس از بخشی از آیه «من الماء کُلّ شیءٍ حیّ» (انبیاء/21/30) با افزودن هنرمندانه تعبیر «فلاتمُت» پیش از آیه، در بیت «چو هست آب حیاتت به دست، تشنه ممیر/ فلاتمت و من الماء کل شئ حی». گرچه تضمین، محدود و مخصوص به استفاده شاعر از شعر دیگر شاعران است، توسعاً و تسامحاً می توان از اقتباسهای حافظ از آیات به تضمین نیز تعبیر کرد. ج) تلمیح، اشاره به قصه ای، شعری، یا مثلی است در کلام، که اشارات به قصص قرآنی را نیز در برمی گیرد. اشارات و تلمیحات حافظ به قصص قرآنی بسیار است که ازجمله آنها ست: تلمیح به داستان یوسف(ع) و زلیخا، و عشق زلیخا به یوسف(ع) در بیت «من از آن حسن روز افزون که یوسف داشت دانستم/ که عشق از پرده عصمت برون آرد زلیخا را» . نیز چنین است اشاره به قصه حضرت ابراهیم(ع) و در آتش افکندن وی و گلستان شدن آتش بر او، بدان سان که در قرآن آمده است: «قُلنا یا نارُ کونی برداً و سلاماً على ابراهیم: گفتیم ای آتش بر ابراهیم سرد و سلامت شو» (انبیاء/21/ 69)، در بیت «یا رب این آتش که در جان من است/ سرد کن زان سان که کردی بر خلیل». همچنین اشاره به بخشهای مختلف سرگذشت موسى(ع) ازجمله تلمیحات معروف در شعر حافظ است؛ مثل اشاره به داستان موسى(ع) و شعیب و ازدواج موسى با صفورا دختر شعیب و 8 یا 10 سال شبانی کردن موسى برای شعیب در بیت «شبان وادی ایمن گهی رسد به مراد/ که چند سال به جان خدمت شعیب کند» . نیز اشاره به درخواست دیدار حق از سوی موسى(ع) (اعراف/7/142؛ قصص/ 28/30؛ نازعات/ 79/16): «با تو آن عهد که در وادی ایمن بستیم/ همچو موسى ارنی گوی به میقات بریم». *با حذف مآخذ متعدد
یکشنبه ، ۱۹مهر۱۳۹۴
[مشاهده متن کامل خبر]
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: اطلاعات]
[مشاهده در: www.ettelaat.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 10]
-
گوناگون
پربازدیدترینها