تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1836851206
چه کسانی جلوی آزادی را می گیرند؟
واضح آرشیو وب فارسی:تیک: ما مطالبات ملی تاریخی داریم که حدود 150 سال است مردم مان به دنبال آن هستند. این مطالبات در چهار محور مشخص تبلور می کنند: استقلال، آزادی، عدالت و پیشرفت. مردم می خواهند جامعه ای داشته باشند با این مختصات. به گزارش ایلنا، با سیدعلیرضا حسینی بهشتی در بنیاد نشر آثار و اندیشه های شهید بهشتی وعده داشتیم. او استاد فلسفه سیاسی دانشگاه تربیت مدرس و تالیِ راهِ پدر در فلسفه ی سیاسی و حقوق است. فرزندی که هنوز سعی در فهمِ اندیشه های پدر درقالب یک مکتبِ فلسفی به جامعه ی امروز ایران دارد. با او از رابطه ی میان آزادی؛ اسلام و حاکمیت اسلامی سخن گفتیم. موانع تحقق آزادی در حکومت ها و جوامعی که پشتوانه مدنی چندانی ندارند، درکنار نبودن فرهنگِ نقد و پذیرش دیدگاه های مخالف و اصرار بر رابطه مرید و مرادی حتی در لایه های مختلف اجتماعی؛ چگونه و تا چه میزان آزادی و آگاهی و کرامت انسانی را تهدید می کند و اصولا تحقق آزادی در این جوامع امکان پذیر هست یا خیر؟ برخی از این موارد طبیعتاً با یک نوع رابطه سالم میان افراد؛ متباین و متضاد است. مثل رابطه مرید و مرادی. به تعبیرِ شهید بهشتی این رابطه؛ منحط و ذلت آور است. البته به این معنا که فرد از دیگران انتظار داشته باشد تبعیتِ محض و بدون چون و چرا از او داشته باشند، وگرنه مردم به یکدیگر ارادت دارند، همدیگر را دوست دارند و به یکدیگر احترام می گذارند. اما آنچه گاهی چه در رابطه روحانیت با مردم و چه در رابطه میان روشنفکران و صاحبنظران با علاقمندانشان می بینیم فراتر از این است. شهید بهشتی در نوشته ها و گفتارهایشان بارها و بارها در رابطه با آسیب شناسی روحانیتِ شیعه در ایران، این مسئله را مطرح می کند. ایشان می گوید این رابطه حداکثر می تواند رابطه ی عالم و متعلم باشد، رابطه ای که بر آن گفتگو حاکم است. این مسئله نه فقط در حوزه و درباره روحانیت، که در دانشگاه هم مطرح است. در دانشگاه معمولاً این توهم وجود دارد که باید دانشجو تقریباً بدون پرسش باشد، یا اگر سوالی هست چالش برانگیز نباشد، بلکه در جهت توضیحِ بیشتر مطلب و فهم بهتر آن باشد. متأسفانه اینگونه روابط از شکل گیری و نهادینه شدن رابطه ی نقادانه جلوگیری می کند. مرادم از نقد، ارزیابی است و نه نقد به معنای اتهام زنی یا بدگویی و تخریب. نقدِ مشفقانه منظور است. یعنی وقتی یک پدیده یا فرد را ارزیابی می کنید، طبیعی ست که هم نکات مثبت و هم نکات منفی را ذکر می کنید. اینجا قصدِ شما مدح و ذم نیست بلکه قصد این است که توصیفِ کاملتر و بهتر و جامع تری از آن متن یا فرد ارائه شود. در جامعه ای که رویکرد نقادانه در آن نهادینه نشده باشد، هر فرد دیدگاه های خودش را نزد خود نگاه می دارد و گاه به دستِ خودش از ابرازِ آن جلوگیری می کند که در اصطلاحِ رایجِ امروز به آن خودسانسوری گفته می شود. می خواهم بگویم اینطور نیست که همیشه حکومت ها بخواهند آزادی ها را محدود کنند. هرگونه روابط قدرت می تواند باعث محدود کردن آزادی ها شود. مثل وقتی که شما در اقلیت هستید و اکثریتی درمقابلِ شما. آنجا دیگر مسئله حکومت مطرح نیست، ولی شما ملاحظه کاری و محافظه کاری می کنید و برخی مطالب را مطرح نمی کنید چون می تواند برای شما تبعات، پیامدها و هزینه هایی داشته باشد که حاضر به پرداخت آن نیستید. این جایی است که دیگر مسئله حکومت مطرح نیست اما شما عملاً به این شکل جلوی آزادی ها را گرفته اید. برای اینکه آزادی در یک جامعه نهادینه شود نیازمند تغییر و تحولِ ساختاری در نهادهای اجتماعی؛ فرهنگی و اقتصادی و سیاسی است. در همه این نهادها باید تغییراتِ ساختاری صورت گیرد و در عین حفظ منافع جمعی، فردیت افراد هم مورد احترام باشد. اینکه ما فکر کرده ایم همیشه باید به یک سمت یعنی یا فردگرایی کامل یا جمع گرایی کامل گرایش پیدا بکنیم، یک رویه غلط است. راه های میانه زیادی هست. در هیچ کجای دنیا اینطور نیست که مردم به طور مطلق یا جمع گرا یا فردگرا باشند. باید دید در این طیف کجا می خواهند قرار بگیرند. من فکر می کنم باید جایی قرار بگیریم که فرد احساس کند آنچه می خواهد را می تواند بیان کند و آنچه که هست را نشان دهد و مجبور نباشد یک نوع زندگی منافقانه داشته باشد تا در خانه یک جور، در محل کار جور دیگر، در داخل کشور یک جور و در خارج از کشور جور دیگری باشد. مشکل اساسی اینجاست. این را بایستی تغییر داد. تا آنجا که گاهی افراد از همکاران خودشان پرهیز می کنند و فکر می کنند یک گفتگو و ابراز عقیده ی آزاد می تواند وضعیت آنها را در میان دیگر افراد متزلزل کند. حتی شکلی از این مساله در خانواده ها یا در روابط بازار هم ممکن است اتفاق بیفتد. درست است که آزادیِ سیاسی از مهمترین وجوه و اشکال آزادی است اما نباید آن را صرفاً محدود به حوزه های سیاسی کرد. آزادی هایی هستند که فرد باید براساس آنها هویت خود را هرچند هم متفاوت از دیگران باشد، بیان کند. چندی پیش مطلبی جایی ارائه کردم که امیدوارم منتشر شود، درباره حق تفاوت. حق تفاوت امروزه از حقوقِ بشر محسوب می شود و جزء حقوقِ شهروندی است. اینجاست که مسئله رابطه ما در جامعه مدنی اهمیت پیدا می کند. به نظر می آید تأکید بر گسترشِ جامعه ی مدنی که بسیار درست هم هست و هیچ جامعه ای بدون اینکه درباره توسعه جامعه مدنی و فضای مدنی و آزادی های مدنی تلاش کند در حوزه های دیگر به توسعه دست پیدا نمی کند، تنها با عنایت به وجوه مختلف و اشکال مختلف آزادی ها رخ می دهد. یک سوی بحث مرید و مرادی به نظام هایی ختم می شود که در آنها بر کاربرد اجتماعی- سیاسی و فرهنگی امت تاکید می شود. به اعتقاد شما میانِ حدود و ثغور آزادی؛ آگاهی و کرامت انسانی با مفهوم امت چه مناسبتی وجود دارد؟ آیا کاربرد امت جز در مواردی که حکومت توسط ولی متصل به وحی اداره می شود؛ تفسیر منطقی و مدنی دارد؟ آیا این مفهوم درصددِ اید ئولوژیک کردن جامعه و ایجاد جامعه با دین؛ آیین؛ مرام و مسلک خاص نیست؟ تجربه ای مانند حکومت های چین یا شوروی و دوقطبی شدن جامعه به دوپاره امت واحده و مخالفان امتِ واحده که قرار است در طول زیست سیاسی؛ دینی؛ فرهنگی و اقتصادی همواره معارض و متناقض یکدیگر باشند البته با تعبیرات و نظریاتِ خاصِ خودشان؟ در رابطه با امت تفسیرهای متفاوتی وجود دارد. ما نمی توانیم بگوییم همه یک جور فکر می کنند. هرکس تفسیری دارد. به نظر می آید تفسیر قابل دفاع تر این است که مفهومِ امت براساس قراردادِ اجتماعی بفهمیم که ضرورتاً نافی آزادی افراد نیست. بهتر است اینجا درباره وضعیتی نزدیک به خودمان صحبت کنیم: عده ای از مردم در هر زمانی به نظرشان می آید ما می خواهند زندگی فردی و اجتماعی شان براساس یک مکتب اداره شود. اینجا افراد تصمیم می گیرند آگاهانه و آزادانه واردِ یک قرارداد اجتماعی بشوند. وقتی می گویم این مرام و مکتب را به عنوان مرام فردی و اجتماعی خودم انتخاب کنم، یعنی یک نظام حق و تکلیف را پذیرفته ام و پایبندی ها را از همین حالا می پذیرم. این برداشت درباره ایدئولوژی هایی مثل سوسیالیسم یا مارکسیسم یا اسلام انقلابی صدق می کند. در لیبرالیسم هم می بینید افراد وارد یک قرارداد اجتماعی می شوند یعنی ارزش های لیبرالیسم را محترم می شمرند، مثلاً آزادی را اصل الاصول قرار می دهند. در لیبرالیسم فهرستی از ارزش ها وجود دارد که روی آن توافق می کنند. همان طور که گفتم، این ورود به قرارداد اجتماعی آگاهانه و آزادانه است. چون آگاهی و آزادی به عنوان پیش شرط مطرح شده، در نتیجه انتخابی که این افراد می کنند، واقعی است. البته نباید این طور باشد که یک گزینه وجود داشته باشد و شما مجبور باشید همان را انجام دهید. بلکه چند گزینه دارید و یکی را از میان آنها انتخاب می کنید. اگر افراد یک قرارداد اجتماعی را بر این اساس تنظیم کردند و خواستند زندگی اجتماعی خود را اینطور تنظیم کنند و براساس آن زندگی فردی خود را تعیین کنند، نمی توانیم بگوییم آزادی انتخاب آنان مخدوش شده است. یک مورد باقی می ماند که مورد مهمی است، یعنی حق تجدیدنظرخواهی. چنانچه در قراردادهای معمولی مثل خرید و فروش و همکاری ها می بینید، یک ماده برای شرایط فسخ آن وجود دارد و اگر اختلاف نظری در این زمینه پیش آمد، مرجع داوری برای آن تعیین می شود. درباره قرارداد اجتماعی هم طبعاً باید چنین چیزی وجود داشته باشد، به این معنا که حق تجدیدنظر برای اعضا محترم شمرده می شود تا اگر من وارد قرارداد اجتماعی شدم و بعد نخواستم در این قرارداد باقی بمانم، راه ها و سازوکارهایی باشد که براساس آنها اجازه ی تجدیدنظر داشته باشم. یک نمونه تاریخی از مفهوم موردنظر شما در امپراطوری عثمانی شکل گرفت که امروز هم میان اندیشمندان اندیشه سیاسی به عنوان یک مورد قابل مطالعه است. آنجا نظام ملت ها وجود داشت. در نظام ملت ها یک جامعه بزرگ داشتند که مسلمان بودند و تعددی ملت . ملت ها به معنای دین بود، یعنی همین مفهومی که ما هم تا پیش از مشروطه داشتیم. در امپراطوری عثمانی، مردمانی زندگی می کردند مثل اقلیت یهودی، مسیحی یا اقلیت های دیگری که محترم شمرده می شدند. این بحث مطرح شده است که این نظام اداره کشور به عنوان یک نظامِ متساهل شناخته می شود. منتقدان این الگو، حرف شان این است که آیا اعضای این ملت ها حق داشتند در باورهای خود تجدیدنظر کنند؟ اگر این سازوکار حق تجدیدنظرخواهی لحاظ شود، حق تجدیدنظر برخاسته از وجه نحیف اصول اخلاقی است که می تواند عام و جهان شمول باشد. برای فهم این مسئله، توصیه می کنم علاقمندان، کتاب مایکل والزر با عنوان "نحیف و فربه" و کتاب من با عنوان "بنیان سیاست در جوامع چندفرهنگی" را مطالعه کنند. به هر حال، اگر این تفسیر از امت واحده را قبول کنیم، امت واحده صرفاً جامعه ای است که براساس قرارداد اجتماعی شکل گرفته است. پس معنی ندارد که عقاید افراد و تغییر عقیده شان را مورد تفتیش قرار دهیم و برای شان پیگرد قانونی صادر کنیم و محدودیت های اجتماعی، سیاسی یا معیشتی به وجود آوریم و وادارشان کنیم خود را با کل جامعه تطبیق دهند. پایه این نگرش به امت و نظام امت و امامت در اسلام که افرادی مثل شهید بهشتی آن را خوب توضیح داده اند، این است که آنچه اسلام به آن اعتقاد دارد، اصالت آمیخته ی فرد و جمع است، نه اصالت فرد و نه اصالت جمع. این مبنای نظری است که باید درنظر گرفت. فرض کنید این قرارداد اجتماعی در یک حزب متبلور شود. حزب هم براساس یک قرارداد شکل می گیرد. یعنی علی القاعده منشور یا مواضعی منتشر می شود و افرادی که مایل هستند در این حزب ثبت نام می کنند و وقتی وارد شدند خود را به اصول و قوانینی پایبند می کنند. وقتی خود را به این تکالیف پایبند می کنند آیا به معنای حاکمیت یک نظم آهنین است و اگر فرد ذره ای انتقاد کرد باید تنبیه شود؟ آیا به این معناست که عضو ساده زیر چرخ های ماشینِ اکثریت که در حزب حاکم است باید له شود و به حساب نمی آید؟ برخی احزاب متأسفانه اینجور بوده اند، مثل برخی سازمان های مبارز مسلحانه که داستان تسویه های خونین آن را خوانده ایم. اما احزابی که براساس روابط درونی دموکراتیک اداره می شوند طبیعتاً با این شیوه نمی توانند سازگار باشند. احزابی که چرخشِ قدرت، پاسخگویی دولت و امثال اینها را جزء مکانیسم های درونی احزاب خود در نظام نامه و اساس نامه تعیین کرده اند، نمی توانند به این شکل با اعضاء خود برخورد کنند. فرد با پذیرش شرایط عضویت، خود را متعهد کرده، ولی این تعهد مشروط است نه همیشگی. فرد هم هر وقت بخواهد می تواند اعلام کند دیگر نمی خواهم با این حزب باشم و این در مورد جوامع هم صدق می کند. وقتی شهید بهشتی درباره نظام امت و امامت و مسئله ی جمهوری اسلامی و حکومت و نظام سیاسی اسلام سخن می گویند، به صراحت این مسئله را مطرح می کنند که این ما مردم هستیم که تصمیم گرفتیم وارد چنین جامعه ای شویم و همین ما می توانیم هر زمان به نتیجه رسیدیم و لازم دیدیم از این قرارداد خارج شویم، از آن بیرون بیاییم. اینطور نیست که فکر کنیم حکومت اسلامی یک تقدسِ ماورای طبیعی و دست نزدنی دارد. حداقل در زمانِ غیبتِ معصوم(ع) اینطور نیست. برخی حتی این اصل را به زمان امام معصوم هم تعمیم می دهند. چنان که می گویند مسئله امامت سیاسی و امامت دینی گاهی با هم تطبیق پیدا می کند و گاهی خیر. چنانچه درباره امام علی(ع) این مسئله را مطرح می کنند و اینکه ایشان وقتی دیدند شرایط فراهم نیست کناره گیری کردند حال آنکه بالقوه امام بودند اما وقتی مردم نخواستند یا اجماع نکردند و پشتوانه مردمی لازم را نداشتند، تنها به عنوان یک عالم به دین انجام وظیفه می کنند. به عنوان یک مصلح نصیحت می کنند، به عنوان یک عالم دینی مشورت هشدار و بیم می دهند، اما رهبری سیاسی ندارند. تنها وقتی پس از مرگ خلیفه سوم، مردم جمع می شوند و از ایشان می خواهند امامت بالقوه را به امامت بالفعل تبدیل کنند، آن زمان است که وارد عرصه امامت می شوند، هرچند با اکراه. این پذیرش با اکراه هم دلایلی دارد که تنزه طلبی در آن نیست بلکه ایشان شرایط را برای بازگشت به ارزش ها و آرمان های انقلابِ پیامبر مساعد نمی بینند. انحرافی که بعد از پیامبر پیش آمده را می بینند و می دانند نهادینه شده و بازگشت به سرچشمه بسیار دشوار است، اما به هر روی رهبریت سیاسی را می پذیرند. اینجا اصلاً مسئله زور و اجبار مطرح نیست و مغایرتی با آزادی ها ندارد. مهم انتخاب است که با دو پیش شرطِ آگاهی و آزادی انجام می گیرد و یک پیامد دارد که مسئولیت است. فکر می کنید اصرار روی کاربردِ حکومت؛ نظام و حاکمیت به جای واژه هایی که بیانگر نوعی سیستم دموکراتیک و متعادل در کشورهاست، مثل جامعه و دولت آیا با اهدافِ خاصی انجام می شود؟ مثلا داعش دقیقا از همین واژه ها استفاده می کند با تعابیری مانند حکومت اسلامی بی آنکه از آزادی افکار یا حقِ انتخاب در نظامِ حکومتی شان خبری باشد یا الگوی حاکمیتی عربستان و بیشترِ نظام های اسلامیِ تندرو؟ اشاره کردم که تفسیرهای مختلفی وجود دارد، اما «امت» مفهومی است که مثل هر مفهوم دیگر می توان از آن سوءاستفاده کرد. اصلِ مفهوم ریشه ی تاریخی دارد. ما اصراری برای اینکه حتماً این اصطلاحات را به کار ببریم نداریم اما از آنجا که به باورهای دینی مان گره می خورد، از آنها استفاده می کنیم. ارجاعی که افرادی مثل مرحوم شریعتی و شهید بهشتی به مسئله امت و امامت دارند، بیشتر از این لحاظ است. آنچه امروزه با آن مواجه هستیم پررنگ شدن و تسلط و سیطره ی تفسیرهایی از امت و امامت است که با مبانی انسان شناختی اسلام نمی تواند سازگار باشد. در نظام هایی مانند داعش نوعی اقتدار و مرجعیت برای رهبرانِ خودشان ترسیم می کنند که گویی هرگونه انتقاد یا موضع متفاوت با رهبران شان؛ انحراف از دین محسوب می شود. رهبر یا گروه رهبران گویی بعد از خدا، در جایگاه خدایی هستند. او را فراقانونی می دانند و بالاتر از قانون. این هرگز با اصلِ شریعت و قرآن سازگار نیست، چراکه شریعت، خودش قانون است. هشدارهایی که در قرآن به پیامبر اسلام داده می شود که حتی پیامبر هم نمی تواند از قانون سرپیچی کند و سرِخود کاری انجام دهد بر همین مبناست. این نظام ها به یک معنا تمامیت خواه هستند. این تمامیت خواهی می تواند در شکل حزب باشد یا گروه ها و یا حرکت هایی مثل داعش یا یک حکومت با چارچوب خاص. گویا این تمامیت خواهی بیشتر در حکومت های دینی محل بروز پیدا می کند؟ حتی در دوران تسلط کلیسا بر غرب هم نمونه های زیادی از این اقتدار و مرجعیت رهبران را داشته ایم؟ تجربه نظام های سوسیالیستی هم مثل همین مسئله را دارد. شاید بخش مهم آن به اینجا برمی گردد که در اینگونه نظام ها تنها یک تفسیر رسمی از ایدئولوژی آن وجود دارد و بالاترین مسئولان آن نظام ها به عنوان تنها مفسران رسمی آن ایدئولوژی، مکتب یا دین شمرده می شوند. مشکل از اینجا آغاز می شود. یک وقت شما به یک شخص یا گروه اختیاراتی می دهید و این اختیارات، مطلق و بدون هیچگونه پاسخگویی نیست، اما یک وقت با یک قدرتِ متمرکز مواجه هستید که متمرکز عمل می کند اگرچه این داعیه را ندارد که تنها اوست که تشخیص می دهد قانون چه باشد، بلکه می گوید قانونی که شما مردم با مکانیسم هایی مثل مجلس، شوراها و امثال آنها که تبلور عقلانیت جمعی ا ست تصویب کرده اید را با اختیارات مشخصی که دارم اعمال می کنم. مثل چیزی که در رابطه با حق وتو در برخی کشورها وجود دارد. ولی این فرد که می تواند رییس جمهور یا پادشاه باشد دیگر خود را در مقام قانون گذاری قرار نمی دهد بلکه مجری قانون است و برای اجرای قانون از اختیاراتی که قانون برای او تعیین کرده، استفاده می کند. ما در دین مان، همچنان که تجربه بشری هم نشان می دهد، به اینکه "انسان ها ممکن الخطا هستند" اذعان داریم. در سوره "ص"، در همان چند آیه اول، داستان حضرت داوود شرح می شود. داوود پیامبری حاکم است و به تعبیرِ تورات، پادشاه است و به هرحال رهبر سیاسی جامعه خود. در این سوره، داوود فصل الخطاب توصیف شده اما بلافاصله ماجرایی را تعریف می کند تا این موضوع بد فهمیده نشود. تعریف می کند که درحالی که داوود مشغول عبادت است؛ دو نفر بر او ظاهر می شوند. این دو نفر با هم منازعه و دعوا دارند. وقتی پیش داوود می آیند، می پرسد دعوا بر سر چه چیز است؟ می گویند ما دو برادریم. یکی از ما 99 میش دارد و دیگری یک میش. آن دیگری که 99 گوسفند دارد می گوید آن یک میش را هم به من بده. شما میان ما داوری کنید. داوود می گوید آن یک میش را به برادرت واگذار. درواقع اینجا شتابزده قضاوت می کند. در همان حال داوود لحظه ای به خود می آید که خطا کرده است و متوجه می شود این امتحانِ الهی است و همانجا استغفار می کند و از خدا می خواهد گناهش را نادیده بگیرد، چون پیش از آنکه حرفِ طرفِ مقابل را شنیده باشد، قضاوت کرده است. این پیامبر هم خطا می کند. اگر این درمورد پیامبران که علم و دانش دارند و صادق فی الفعل و القول هستند اتفاق می افتد، درباره غیرمعصوم بیشتر اتفاق می افتد. نظام هایی مثل داعش اصلاً جایی برای خطاپذیری رهبرانشان باقی نمی گذارند. یک نوع تبعیت محض که اسم آن را تبعیتِ تعبدی می گذارند. این اصطلاح بسیار خطرناکی است. ما از تنها مرجعی که تبعیتِ تعبدی می کنیم، آنهم در حوزه عبادات، خداوندِ عالم است. در مورد هیچ فردی تبعیتِ تعبدی نداریم. چنین چیزی در قاموس اسلام وجود ندارد، چه در اهل سنت و چه در شیعه. اما عده ای هم هستند که چنین فکر نمی کنند و معتقدند باید از رهبران شان تبعیت تعبدی کنند و به این افتخار هم می کنند که حاصل آن می شود جوامع بسته ای که هیچ گونه مخالفت، انتقاد و غیریتی را برنمی تابد و همین چهره ای که ما امروز از اسلام می بینیم در آن ظاهر می شود. یعنی اسلام؛ دینِ دگم ها و آدم های مسلمان موجوداتی دگماتیک می شوند که هیچ چیزی را به عنوان آزادی قبول ندارند. بین این دو نگرش همیشه اختلاف نظر بوده و هرکدام سعی می کردند طرف دیگر را مغلوب کنند و حرف خود را به کرسی بنشانند. در نظام هایی که به سمت دموکراسی در حال حرکت هستند، حاکمیت قانون بالای همه چیز قرار دارد و قدرت ها مشروط و منوط به قانون هستند. به اعتقاد شما اندیشه ی جاری در نظام های اسلامی چه شباهت ها و تفاوت هایی با دیگر اندیشه های سیاسی رایج دنیا دارد؟ مثلا مهمترین نقاط اشتراک و افتراق آن با کمونیسم؛ لیبرالیسمِ؛ چپ گرایی؛ آنارشیسم؛ مارکسیسم و سوسیالیسم چیست؟ و ما به کدام مانیفست نزدیکتریم؟ معرفت ما از دین یک معرفتِ بشری است. دین، دینِ الهی است ولی معرفت ما نسبت به دین مشروط به مقتضیات بشر است بنابراین قرائت های مختلفی از دین داریم. نمی توانیم بگوییم تنها یک قرائت از دین وجود دارد. اگر بخواهیم این حرف را بزنیم، نه تاریخ با ما همراهی می کند و نه عقل. این ما هستیم که این دین را می فهمیم، البته ما دین را می فهمیم با پایبندهای هرمونوتیک به متن، ولی با این همه بین تفاسیر ما تفاوت وجود دارد. درباره نظام خودمان چطور؟ اینجا هم دیدگاه های مختلف هست. دیدگاه هایی وجود دارد که معروفند به دیدگاه های چپ اسلامی، دیدگاه های راست اسلامی، یا محافظه کاری اسلامی که نه فقط در جامعه ما بلکه در همه جوامع اسلامی همین نمونه ها را مشاهده می کنید. هنر این است که نظام اسلامی طوری تنظیم شود که این قرائت های مختلف امکان بروز و ظهور سامان مند داشته باشند، به این معنا که تعدد و تنوع به رسمیت شناخته شود. در همه نظام های بسامان، برای این کار سازوکار هایی تعبیه می کنند، مثل احزاب و رسانه ها. هرکدام از احزاب می توانند نماینده یک قرائت از دین باشند یا حتی قرائت دینی غیر از اسلام. تا وقتی که دست به اسلحه نبرده باشند و نخواهند براندازی کنند، طبق قانون اساسی مشکلی برای فعالیت شان وجود ندارد. گویی اینجا بازاری است که هر گفتمان متاع خاصِ خود را در آن عرضه می کند. باید دید مشتری ها یعنی شهروندان، کدام کالا را می خواهند و اینجاست که صندوقِ رأی معنا پیدا می کند. برای همین است که اعمال نظر به هر شکلی در انتخابات منافی آزادی و عدالت است. شما به هرکس غرفه ای می دهید و هرکس می تواند کالای خود را عرضه کند. ممکن است این کالا یک تفسیر مبتنی بر دولتِ رفاه در حوزه اقتصاد، یا مبتنی بر تفسیر بازارِ آزاد یا طیفی میان این دو باشد. چه کسی تعیین می کند که کدامیک از این ها باید زمام اختیار و اداره کشور را به دست بگیرد؟ مسلما آرای مردم. رأی و آرای مردم، خود تبلوری از عقلانیت و خردورزی جمعی است. ما فعلاً بر مبنای دستاوردهای بشری هیچ سازوکاری جز تبعیت از قانون اکثریت و اقلیت نداریم، اما این طور نیست که اکثریت بتواند استبداد نسبت به اقلیت بورزد. حفظِ حقوق و آزادی های اقلیت هم بایستی تضمین شده باشد. با این همه ما فعلاً یک سازوکار بیشتر در اختیار نداریم و آن رأی گیری. اکثریت همیشه هم درست نمی گوید و ممکن است اشتباه کند، اما نکته ی کلیدی اینجاست که تجربه تاریخی اثبات می کند میزان و تعداد خطاهایی که عقل جمعی می کند از میزان و تعداد خطاهایی که عقول فردی می کنند به مراتب کمتر است. این هم براساس تجربه بشری به دست آمده است. این است که در زمانِ پیامبر هم وقتی ایشان مشورت می کنند؛ مسئله اقلیت و اکثریت مطرح می شود. حتی زمانی می شود که خود پیامبر جزء اقلیت قرار می گیرد و تسلیمِ رای اکثریت می شود. تکیه بیش از اندازه ی نیروی حمایت گر کشور یعنی مردم بر عنصر حضور شخصیت های کاریزماتیک آیا اصولا فرصتی برای پایبندی به قوانین در کشور باقی می گذارد یا علاقه ی بسیار تفکر جمعی ما ایرانیان به چنین شخصیت هایی و تکثرسازی آنها به قهرمانان مختلف؛ ما را به نوعی نظام پوپولیستی رهنمون خواهد شده که در آن هیجان و انقلابی گری جایگزین تفکر و اندیشه گرایی در امور مختلف خواهد شد. آیا زمان آن نرسیده که اندیشه سیاسی برخاسته از فلسفه و کارکرد تحزب که دارای بازوی نظارتی دقیق بر امور باشد؛ جایگزین یکدست سازی های سیاسی ناشی از قهرمان سازی شود؟ آیا برخی نظام ها خود خواهان حاکمیت تفکر قهرمان سازی هستند تا خود از آسیب های نقد ناشی از گسترش تفکر و اندیشه نجات دهند؟ این خود خلافِ عقلانیت است. برخی شخصیت ها طبیعتاً تأثیرگذارتر یا محبوب تر هستند. فقط هم شخصیت های سیاسی نیستند بلکه می توانند اهل هنر یا ورزش باشند. آیا این احساسات و علاقه مبنای تصمیم گیری می تواند باشد؟ خیر. در عقلِ جمعی بنا نیست که آنها مبنای تصمیم گیری های جمعی قرار بگیرد. برای مثال فلان چهره در سینما یا ورزش را دوست دارید اما کاری انجام می هد که آن کار خلاف قواعد همان حوزه است. با همه ی محبوبیت و علاقه می گویید تو خطا کردی و خود به خود افول می کند. قبول دارم در فرهنگ سیاسی ما مسئله چهره ها و شخصیت ها بیش از حد بر تصمیم گیری ها و جهت دادن به آرا و تمایلات مردم تأثیرگذار هستند. اتفاقاً یکی از گام های خوبی که می توان در جهت ارتقای انتخابات در حوزه های مختلف، حتی انتخاباتی که در مجامع صنفی صورت می گیرد، برداشت این است که درباره اشخاص این تفکیک را قائل باشیم و بگوییم آقا یا خانم ایکس، من قبل از هر چیز از تو برنامه می خواهم. برنامه ات برای این مسئولیتی که می خواهی براساس آراء ما برعهده بگیری چیست؟ این برنامه باید نقد و بررسی شود تا آگاهی لازم به دست دهد. اما درباره شخصیت تو دو مسأله مطرح است: پیشینه ی تو که نشان دهد در این زمینه توانمند هستی یا خیر، و صداقت اخلاق که گذشته ات نشان می دهد آدم صادقی هستی یا این که وعده ای می دهی و به آن عمل نمی کنی. آدم صادقی هستی و وقتی مسئله ای را مطرح می کنی، حتی اگر لازم بشود از آبرو و موقعیت ات بگذری، حاضری پای حرفت بایستی و هر صدمه ای را بپذیری. این مسئله ای است که درباره شخصیت ها مطرح می شود که البته این نیمی از قضیه است. نیمه دیگر آن، برنامه ها و مواضع تببین شده و اعلام شده است. انتخاب های ما باید به این سمت حرکت کند. اما تجربه ی موجود می گوید تصمیمات و علایق و بیزاری های ما آن اندازه احساسی است که جامعه ما آبستن نظامی پوپولیستیى درسایه باشد. این تجربه را در برهه های مختلف پشتِ سر گذاشته ایم. گاهی نظام و دولت ها خود را مقابل آن قرار داده اند و گاه با آن همراه شده اند. بسته به کارکردِ آن. تا وقتی نگاه مان به مسئله به این شکل باشد و رفتار سیاسی مان بر مختصات سیاسی که شما به آن اشاره کردید استوار باشد، بله همینطور خواهد بود. برای همین باید در این رفتار تحول ایجاد شود. ما همیشه به دنبال منجی هستیم. می خواهیم کسی بیاید و ما را نجات دهد. به هرحال ما مردمی هستیم با مشکلات و معضلات عدیده در زندگی روزمره. فرزندانی داریم تحصیلکرده و بیکار. مشکلِ مسکن داریم که مثل یک آفتِ پیش رونده و خوره تمام توان اقتصادی ما را از بین می برد و معیشت خانواده ما را تهدید می کند. امکان پیشرفت به ما داده نمی شود. این ها مشکلاتی هستند که به طور روزمره با آنها درگیریم. حقی که داریم را نادیده می گیرند. حقوقِ شهروندی ما به راحتی زیرپا گذاشته می شود. حقِ ما به عنوان مشتری و ارباب رجوع نادیده گرفته می شود. این وضعیتِ آشفته، میل ما را به این سمت می برد که راهی برای نجات از این وضعیت آشفته پیدا کنیم. این مربوط به این دوره هم نیست. از آشفتگی که در سال های آخر جنبش مشروطه خواهی پیش می آید، دیکتاتوری رضاشاه سربرمی آورد. از آشفتگی که بعداز شهریور 20 اتفاق می افتد، دیکتاتوری محمدرضا شاه سربرمی آورد. تجربه های کمی نیستند. پس ما همیشه به دنبال منجی می گردیم. باید اینجا تغییر و تحولی ایجاد کنیم و همه باید در این زمینه تلاش کنند. باید ببینیم راهِ نجات چیست و درباره آن بحث و گفتگو کنیم. محققان و صاحب نظران باید در این باره بحث کنند. خیلی صریح می گویم که قبلاً جریانِ چپ و راست اسلامی داشتیم و امروز نامش به اصلاح طلبی و اصول گرایی تغییر کرده. این دو گروه هیچ کدام برای مردم یک منشور چندبرگی هم منتشر نکرده اند تا اگر کسی پرسید اصول گرا و اصلاح طلب یعنی چه، آن ملاک و معیارها و مختصات را ارائه دهیم. این یک نوع عقب افتادگی سیاسی و فرهنگی است. هر وقت بخواهیم درباره اصول گرایی و اصلاح طلبی حرف بزنیم باید سراغ چهره ها برویم. برای همین می بینید در آشفته بازار تبلیغاتِ انتخاباتی، فردی که تا دیروز به یک اردوگاه تعلق داشته سر از یک اردوگاه دیگر درمی آورد. معلوم است که اصول و مرامی در کار نیست. این یک نوع توسعه نایافتگی سیاسی فرهنگی است. ما باید از این عبور کنیم. برداشت من این است که نسل جوان تر و تحصیلکرده های کنونی شاید به جایی رسیده که دیگر وضعیت سابق خیلی اقنایشان نمی کند. آنها دنبال این هستند که بدانند جریان های سیاسی حرفِ حسابشان چیست. من بارها از شخصیت های اصول گرا و اصلاح طلب درخواست کردم منشوری ارائه کنند تا حداقل منِ معلم وقتی این بحث ها را در دانشگاه مطرح می کنم چیزی برای ارائه به دانشجو داشته باشم، چیزی که از حرف های کلی فراتر آمده و شاخص به ما ارایه دهد. منشوری که ما براساس آن متوجه شویم چه کسی به کدام گروه تعلق دارد. بعد از آن را باید اجازه دهند خودمان تشخیص دهیم. نیازی نیست ما را مجاب کنند که کدام فرد به کدام دسته تعلق دارد. ما اگر از این مرحله عبور نکنیم، هر آن باید انتظار داشته باشیم که یک حادثه رخ دهد و کسی که تا دیروز پیدا نبود ظهور پیدا کند، مدتی زمام امور را به دست بگیرد و دوره اش که تمام می شود، باز هم روز از نو روزی از نو. تجربه ی ۴۰ ساله انقلاب تا امروز اجازه ی نقد برخی رویکردهای ایجاد شده در سایه ی این تحول را می دهد. مثلا وقت آن رسیده اندیشه های سیاسی موجود در کشور و کارایی دسته ها و احزاب مختلف را به بحث گذاشت. می توان شیوه ی انتخاب دولت و میزان انعطاف پذیری هریک و مصلحت اندیشی شان را مرور کرد. می توان تصویر روشنی از دامنه ی ثمربخشی نظارت و دخالت در امور مختلف کشور ارایه کرد و تجربه های مدیریتی را از بالاترین خط تصمیم گیری اجرایی تا دیگر بخش ها و نهادها و حتی احزاب و نیروهای موازی قدرت در کشور نقد کرد. به نظرتان آیا همه چیز در کشور ما براساس مقررات و قوانین پیش می رود یا اصولا باید برود؟ حد و مرز نظارت و دخالت در سطح تصمیم گیری کشور چطور مشخص شده؟ ما مطالبات ملی تاریخی داریم که حدود 150 سال است مردم مان به دنبال آن هستند. این مطالبات در چهار محور مشخص تبلور می کنند: استقلال، آزادی، عدالت و پیشرفت. مردم می خواهند جامعه ای داشته باشند با این مختصات. در بعضی زمینه ها پیشرفت داشتیم و در بعضی زمینه ها پسرفت. باید شاخص هایمان مشخص باشد و براساس آن بسنجیم. آرزویی است که من همیشه داشته ام: می گویم ای کاش دهه های فجر انقلاب، دهه هایی می شد که در آن نظام جمهوری اسلامی به ارزیابی نقادانه کارنامه حداقل یک سال گذشته خود می پرداخت. این مثل آن چیزی است که در عرفان شخصی به آن مراقبه و محاسبه می گوییم. ما این را در فرهنگ دینی مان داریم و در فرهنگ عمومی بشر هم این است که دائم در حال ارزیابی راه طی شده است. اینجا جایی است که باید صاحب نظران مختلف با دیدگاه های مختلف نظرات شان را بیان کنند. رسانه ها باید با بیانی که برای عموم قابل فهم باشد، آن را بیان کنند. اینجا بایستی منصفانه عمل کرد. مثلاً نمی توانیم بگوییم که در حوزه استقلال هیچ قدمی برنداشتیم. این کمی غیرمنصفانه به نظر می آید. بالاخره تصمیم گیری های که صورت می گیرد در همین کشور است و از خارج به آن دیکته نمی شود. ممکن است فضای بین المللی ما را به این سمت و آن سمت هدایت کند، اما ما به درجه ای از استقلال دست پیدا کرده ایم که خودمان برای خودمان تصمیم می گیریم. درباره آزادی بیان، وقتی به مناظره های تلوزیونی سال 60 نگاه می کنم، می توانم بگویم به لحاظ آزادی بیان پسرفت هم داشته ایم. واقعیت این است که در بیشتر شاخص های جهانی وضعیت خوبی نداریم. صرفاً با اصرار بر پیشرفت هایی که بخواهیم به زور تبلیغات بقبولانیم، مشکل ما حل نمی شود. وقتی بگوییم در حوزه علم پیشرفت داشتیم، بلافاصله شهروند ایرانی می پرسد اثرات این پیشرفت کجاست؟ به ما نشان دهید تأثیر این پیشرفت ها در کجای زندگی فردی و اجتماعی ما خودش را نشان می دهد؟ پیشرفت ما خیلی با آنچه از پیشرفت علم در جهان نشان داده می شود، سازگار نیست. مثلاً تعداد مقالات علمی، یا گسترش کمی دانشگاه ها، تعداد دانشجوها و تعداد طلاب. خود این شاخص بندی ها باید در فضای آزاد نقد و بررسی شود. عقل جمعی تجسم ها و مناظر اجتماعی داره. احزاب یکی از آنهاست. سازمان های غیردولتی، رسانه های آزاد و مستقل که رکن رکین مردم سالاری هستند، به خصوص که رسانه ها گسترده تر شده اند و چیزهای دیگری مانند آن. این ها تبلور عقل جمعی هستند. عقل جمعی است که باید به ما بگوید آیا به این چهار آرمان ملی که داشتیم، رسیده ایم یا خیر؟ چه مقدار پیشرفت داشتیم؟ آیا اینکه ما در دهه فجر مراسمی برگزار می کنیم و بعضی از دستگاه های اجرایی فهرست هایی تهیه می کنند و کاملاً کمی به موضوع می پردازند مانند پروژه روشنایی در فلان بخش یا سفت کردن چند پیچ می شود پیشرفت؟ مردم ما شعور دارند و می فهمند و با حلوا حلوا کردن دهان کسی شیرین نمی شود. امیدوارم در آینده نزدیک به چنین توسعه ای در فرهنگ سیاسی دست پیدا کنیم و به سمت جایی برویم که شایسته اش هستیم.
شنبه ، ۱۸مهر۱۳۹۴
[مشاهده متن کامل خبر]
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: تیک]
[مشاهده در: www.tik.ir]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 15]
-
گوناگون
پربازدیدترینها