واضح آرشیو وب فارسی:پایتخت: جان باختن انبوهی از زائران خانه خدا در فاجعه منا که با گذشت پنج روز از فاجعه، شمار قربانیان آن به چهار هزار و 200 نفر نزدیک می شود، بار دیگر، ضرورت برخورد مسوولانه و چالش های دشوارِ مدیریتِ جمعیت های انبوهِ انسانی در موقعیت های مختلف را نشان داد.به گزارش پایتخت ، جان باختن مظلومانه حجاج بیت الله الحرام در مراسم رمی جمرات، البته اولین نمونه از چنین حوادث تلخی نبود، اگرچه یکی از فجیع ترین و دردناکترین حوادث این چنینی در دهه های اخیر بوده است. صرف نظر از قصورها و سوء مدیریتهایی که در بروز فاجعه منا موثر بوده و ضرورت دارد به طور جدی بررسی و شناسایی شوند، این سوال مطرح است که برای جلوگیری از تکرار چنین اتفاقات دردناکی چه می توان کرد. سایت ترجمان در مطلبی برگرفته از پژوهش ها و مقالات خارجی به چرایی حوادث مرگبار ناشی از ازدحام جمعیت و راهکارهای نجات از آن می نویسد: «یکی از اولین ازدحام های مرگ بارِ ثبت شده، در ۱۸۹۶ رخ داد. در مراسمِ تاج گذاری تزار نیکولاس دوم، در حومۀ شهر مسکو، هزار نفر جان خود را از دست دادند. دلیل ماجرا پخشِ شایعه ای بود که می گفتند تغذیه فروشی های موقتی که در مراسم برپا شده بود، به همه غذای مجانی می دهند. در هندوستان، بارها و بارها در فرایند مناسک و مراسم مذهبی، مردم زیر دست و پا له شده اند. کنسرت های موسیقی در آمریکا یا ورزشگاه های فوتبال در اروپا نیز مستثنا نبوده اند. یکی از تحقیقات آماری موجود می گوید بینِ سال های ۱۹۸۰ تا ۲۰۰۷، ۲۱۵ نمونه ازدحامِ منجر به مرگ در دنیا اتفاق افتاده است. «ازدحام» پدیده ای شناخته شده در رشتۀ تحقیقاتی جدیدی است که آن را «کنترلِ شلوغی» نامیده اند. فاجعه منا پدیدۀ ازدحام در کشورها و فرهنگ های مختلف، به دلایلِ متفاوت رخ می دهد. یکی از الگوها که غالباً در کشورهای غربی رخ می دهد، در ورزشگاه ها، کنسرت های موسیقی، یا فستیوال ها و گرد هم آیی های اجتماعی ایجاد می شود، اما در کشورهای غیرغربی، معمولاً این پدیده در گردهم آیی های بزرگ مذهبی اتفاق می افتد. بعد از تکرار چندین بارۀ ازدحام های مرگبار در مراسم سالانۀ هندو ها و از دنیا رفتنِ چندصد نفر زیر دست وپای جمعیت، چند نفر از محققان هندی تلاش کردند تا مکانیزمِ این پدیده ها را مطالعه کنند. تراکم جمعیت بیش از 10 نفر در هر متر مربع، بسترساز حادثه ایلیاس و همکارانش یکی از پیشروانه ترین مقاله ها را در مطالعۀ این پدیده نوشتند: «ازدحام های انسانی در خلالِ مراسم مذهبی: مرور تطبیقیِ ظهورِ توده های انبوه در هند» ایلیاس می نویسد برای اینکه پدیدۀ ازدحام های منجر به آسیب یا مرگ رخ دهد، تراکم جمعیت باید تا حدِ مشخصی بالا برود. تحقیق آن ها نشان داد «معمولاً وقتی تراکم جمعیت به بیش از 10 نفر در هر متر مربع برسد»، امکانِ ظهور ازدحام بسیار بالاست. چکاندن ماشه با یک فریاد، شایعه یا ناله دلخراش! ایلیاس معتقد است در پدیده ازدحام غالباً «ماشه را مساله ای روان شناختی می چکاند؛ یک شایعه، فریاد، نالۀ دلخراش یا سُر خوردنِ کسی، این تکانه را القا می کند که خطری در کمین است. در موقعیتی که فضا تنگ و تراکم جمعیت بسیار بالاست، چنین تکانه ای سریعاً موجب می شود افراد، بدونِ آنکه بفهمند آیا واقعاً خطری در میان است یا نه، احساس خطر و گیرافتادن در مخمصه می کنند. این احساس منجر به تلاش های فردیِ آدم ها برای خلاصی می شود. افراد شروع به دویدن، فرار کردن، یا فریاد زدن می کنند.» این تلاش های فردی، امکانِ هرگونه سازمان دهی جمعی یا حرکتِ منسجمِ مدیریتی را خیلی زود از میان می برد و در نتیجه همه چیز از کنترل خارج می شود. جف وایز، نویسندۀ دیگری است که به این موضوع پرداخته است. او معتقد است ازدحام ها دو تیپِ عمومی دارند. یک نوع از ازدحام ها وقتی رخ می دهند که تودۀ مردم ناگهان با تغییرِ نیرویِ مثبت یا منفی روبرو شود. تغییرِ نیرویِ مثبت وقتی رخ می دهد که جمعیت در برخورد با یک مانع یا در اثرِ تنگ و بسته شدنِ مسیر متوقف شود. تغییرِ نیرویِ منفی، برعکس، وقتی رخ می دهد که فشارِ جمعیت راهی ناگهانی برای تخلیه پیدا کند، مثلاً دروازه ای باز شود یا حصاری سوراخ شود. نوعِ دومِ ازدحام ها که می توان آن را «ازدحام های آشفته» نامید، وقتی اتفاق می افتد که دو تودۀ متراکم با هم برخورد کنند یا در میانۀ یک تودۀ انبوه، بلوایی ناگهانی برپا شود. مشخصۀ نوع اول، حرکتِ همسان و هم جهت انبوهِ جمعیت است، اما در نوع دوم، مسیرِ افراد هم جهت نیست و در نتیجه اغتشاشِ ازدحام چند برابر می شود. هردوی این الگوها دارای قدرت هایی هولناک اند. فشار شش نفر، فولاد را خم می کند! در حالت عادی، اگر شش تا 10 نفر، هم جهت با هم فشار بیاورند، می توانند نردۀ فولادیِ ضخیمی را به راحتی کج کنند؛ بنابراین فشارِ جمعیت در مدلِ اول بسیار سهمگین است و به راحتی با فشار به قفسۀ سینۀ افراد، دنده هایشان را خرد می کند یا به دلیلِ ناتوانی در بازشدنِ شُش ها هنگامِ دم، امکان تنفس را از آن ها می گیرد و دچار خفگی می شوند. فرقی نمی کند چقدر قوی یا بلندقد یا عضلانی باشند. این فشار، در مدل دوم یعنی ازدحام های آشفته، کمتر است زیرا جهتِ متفاوتِ حرکتِ افراد، نیروها را خنثی می کند. اما اینجا مشکلِ مرگبارِ دیگری رخ می دهد: «آشوب». «آشوب»، فیتیله انفجار در «ازدحام آشفته» بگذارید مثالی بزنیم: فرض بگیرید شما در حال عبور از یک پیاده رو هستید. وقتی تراکم جمعیت خیلی کم باشد، شما با کمترین انحراف یا تغییر مسیر به چپ یا راست، به سمتِ هدفِ خود می روید. ولی وقتی تعداد آدم هایی که در جهت مخالف شما، یا هم جهت با شما در حال عبورند، بالا و بالاتر برود، شما مجبور می شوید برای ادامۀ مسیر خود، مرتباً جا به جا شوید، گامی به چپ و راست بردارید، یا توقف کنید. طبقِ مطالعاتِ محققانی که روی مکانیزم های سیالیت در توده ها کار می کنند، در درجه ای از تراکم، شما دیگر نمی توانید مسیر خودتان را انتخاب کنید، بلکه جمعیت شما را با خودش می برد. در چنین وضعیتی، تلاش افراد برای ادامۀ مسیرِ تعیین شده شان و ناتوانیِ آن ها از این کار، منجر به آشوب می شود. در آشوب ها، خیلی زود افراد تعادل خود را از دست داده و زمین می خورند، افراد بعدی بلافاصله روی آن ها می افتند و در جمعیت، چاله ای درست می شود که برگرداندنِ آن به حالت عادی ناممکن است. هلبینگ می گوید وقتی تراکم جمعیت بین پنج تا 10 نفر در هر متر مربع باشد، امکانِ ازدحامِ آشوبناک وجود دارد. البته این تعداد به اندازۀ بدن و وزنِ افراد نیز وابسته است. با این حال، حوادثِ ایام حج، یکی از پرقربانی ترین مکان های ازدحام در تاریخ بوده است. چنانکه در صد سال گذشته، نیمی از مرگ بارترین ازدحام ها در مِنا رخ داده است. بعد از حادثۀ سال ۲۰۰۶، مقامات سعودی راه های منتهی به رمی جمرات را یک طرفه کردند و برنامه ریزی هایی برای برآورد تعداد حجاج وارد شده و زمانِ مقتضی برای خروج آن ها از محوطه انجام دادند. راه های دسترسی را چند طبقه کردند و خروجی های چندگانه و پیچیده ای برای مدیریت حرکت حجاج طراحی کردند. پیش بینی ناپذیری و سیالیت توده های انسانی، پاشنه آشیل کنترل شلوغی عربستان تلاش کرد با استخدام طراحانِ مختلف از سراسر جهان، بهترین حالت را اجرایی کند، اما مشکلِ بزرگِ طراحی سیستماتیک برای مدیریت چنین موقعیت هایی، «پیش بینی ناپذیری» و «سیالیت» توده های انسانی است. نمی توان حدس زد اثرِ یک تغییر کوچک چقدر می تواند هولناک باشد. چنانکه دلیلِ فاجعۀ امسال، بستنِ یکی از راه های منتهی به جمرات اعلام شده است. چند راهکار برای نجات از شلوغی های مرگبار پل وارتهایمر که یکی از شناخته شده ترین متخصصانِ «کنترل شلوغی» در جهان است، بر مبنای تحقیقاتِ خود، توصیه هایی کرده است که هنگامِ گیر افتادن در یک ازدحام جمعیت، چطور خودتان را نجات دهید: اولاً بلافاصله بعد از اینکه احساس کردید تراکم جمعیت دارد به حد خطرناکی می رسد، تلاش کنید تا از مرکزِ ازدحام فاصله بگیرید، نگذارید دیر شود. تصمیم گیری دربارۀ این کار گاهی بسیار دشوار است. چون ممکن است شما مدت ها منتظر مانده باشید تا به نقطۀ دلخواه خود برسید. فاجعه منا اما اگر نتوانستید فاصله بگیرید و در مخصمه افتادید، راهکارهای زیر را رعایت کنید: ۱- گام های خود را استوار کنید و اجازه ندهید سُر بخورید. ۲- انرژی تان را حفظ کنید. تلاشِ بیهوده نکنید تا جمعیت را بشکافید یا فرار کنید یا داد و فریاد به راه بیاندازید. فریادزدن معمولاً جریان امور را وخیم تر می کند. ۳- دست هایتان را جلوی سینه تان مشت کنید. سینه تان را بدونِ حفاظ به پشتِ نفر جلویی نچسبانید. دست ها اجازه می دهند تا در صورت افزایش فشارِ جمعیت، راهی برای تنفس داشته باشید. ۴- اگر در تاریکی هستید، خود را به موج جمعیت بسپارید. ۵- اگر در کنارتان کسی روی زمین افتاد، بلافاصله کمک کنید تا از جایش بلند شود، زیرا بسیار محتمل است که بعد از او، خودِ شما سرنگون شوید.»
سه شنبه ، ۷مهر۱۳۹۴
[مشاهده متن کامل خبر]
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: پایتخت]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 27]