واضح آرشیو وب فارسی:ایرنا: ابهامات کودتای ٢٨ مرداد تهران - ایرنا - صادق زیباکلام استاد دانشگاه تهران روز چهارشنبه در سرمقاله روزنامه شرق با اشاره به واقعه کودتای 28 مرداد آورده است : آیا اساسا می توان مجموعه رویدادهایی را که در آن چند ساعت روز ٢٨ مرداد اتفاق افتاد، کودتا نامید؟
در این مطلب می خوانیم : پرسش ها، ابهامات و اماواگرهای زیادی پیرامون کودتای ٢٨ مرداد در ٦٢ سالی که از آن می گذرد، به وجود آمده؛ اما تاکنون کمتر کنکاش و بررسی های واقع بینانه ای دراین باره صورت گرفته است؛ پرسش هایی درباره نحوه شکل گرفتن این کودتا به عنوان قدم اول. در بسیاری از موارد معمولا کودتاها این گونه اتفاق می افتند که ارتش یا بخش هایی از آن که در کودتا شرکت دارد در ساعات اولیه نیمه شب یا صبح زود مراکز حساس دولتی را اشغال می کند. اعضای دولت به ویژه رئیس جمهور و نخست وزیر را بازداشت می کنند و در ساعات اولیه همان روز، ارتش یا کودتاگران اولین اعلامیه خود را از رادیو و تلویزیون، که شب قبل تصرف کرده اند، قرائت می کنند. در موارد دیگر ممکن است تلاش کودتاگران با مقاومت سایر بخش های نظامی مواجه شود و کودتاگران نتوانند بر نیروهای نظامی مخالف خود فائق آیند و درآن صورت گفته می شود کودتا شکست خورده است.یا برعکس واحدهای نظامی ای که کودتا کرده اند، توانسته باشند مقاومت ها را سرکوب کنند و واحدهای دیگر ارتش هم در ساعات بعدی به آنها بپیوندند. هیچ کدام از این حالت های کلاسیک در کودتای ٢٨ مرداد رخ نداد. اتفاقا سناریوی اولیه که یک کودتای نظامی کامل بود، سه روز قبل از کودتای ٢٨ مرداد صورت گرفت؛ یعنی در شب ٢٥ مرداد. پاسی از نیمه شب گذشته بود که سرهنگ غلامرضا نصیری از فرماندهان گارد شاهنشاهی با زره پوش، تانک و چند دستگاه خودرو نظامی به محل اقامت مرحوم دکتر مصدق در کاخ نخست وزیری مراجعه و فرمان عزل وی را که از سوی پهلوی دوم صادر شده بود، به وی ابلاغ کرد. این سناریوی کلاسیک یک کودتا بود. هم زمان با آن، شماری از نزدیکان دکتر مصدق، از جمله مرحوم دکتر سیدحسین فاطمی، وزیر خارجه و دست راست دکتر مصدق، را هم بازداشت می کنند. شاه هم به همراه ثریا، همسرش، در کلاردشت منتظر واکنش دکتر مصدق و مابقی قضایا بود؛ اما نخست وزیر وقت به جای پذیرش فرمان عزل، به مرحوم سرهنگ ممتاز، فرمانده گارد نخست وزیری، دستور می دهد سرهنگ نصیری و همراهانش را بازداشت کند؛ یعنی کودتا عملا ناکام می ماند. شاه بلافاصله با هواپیمایی که خود خلبانی آن را برعهده داشت از کلاردشت به بغداد پرواز می کند. چون سفیر ایران در بغداد طرفدار دکتر مصدق بود از پذیرش شاه استقبال نمی کنند، در نتیجه شاه از بغداد به رم پرواز می کند؛ اما شکل گیری کودتای ٢٨ مرداد این گونه نبود. در ساعات اولیه صبح روز بیست وهشتم یک جمعیت حداکثر چندصد نفری از مناطق جنوب شهر تهران شامل برخی از نظامیان با لباس شخصی، شماری از بارفروشان میدان تره بار تهران به همراه زنان محله بدنام تهران و تعدادی لات ها و جاهل ها با چند دستگاه کامیون نظامی، اتوبوس و خودرو شخصی به سمت خیابان های مرکزی تهران حرکت می کنند. علیه مصدق چیزی نمی گویند، اما به نفع شاه شعار می دهند. در ابتدا، یعنی حدود هشت صبح تعداد آنها همان چند صد نفر بود و ساکنان تهران به همراه کسبه با بی تفاوتی به آنها می نگریستند. آن روزها مشابه چنین صحنه هایی در خیابان های تهران مکرر دیده می شد، اما دو ساعت بعد، یعنی حوالی ١٠ صبح، تعداد آنان به چندین هزار نفر و تا ظهر به ده ها هزار نفر می رسد. حدود ساعت یک بعدظهر رادیو را می گیرند و سپس به سمت کاخ نخست وزیری محل اقامت و کار دکتر مصدق می روند. مقاومت کمی آنجا صورت می گیرد و دستیاران دکتر مصدق او را از طریق پشت بام نخست وزیری از محل دور می کنند یعنی حدود ساعت دو بعدازظهر همه چیز تمام شده بود. ابتدایی ترین پرسش این است که در فاصله هشت صبح تا یک بعدازظهر که کودتا در حال تحقق بوده است، طرفداران دکتر مصدق کجا بودند؟ جبهه ملی و رهبران آن، فدائیان اسلام، احزاب و تشکل های طرفدار مصدق، حزب زحمت کشان، نیروی سوم، بازاریان، دانشجویان، حزب توده و سایرین کجا بودند؟ ١٤ ماه قبل از ٢٨ مرداد سال ٣٢، دکتر مصدق با محمدرضا پهلوی بر سر ارتش اختلاف پیدا می کند. شاه حاضر نمی شود به نخست وزیر در امور ارتش و وزارت جنگ، اجازه دخالت بدهد. مصدق استعفا می دهد و شاه هم بلافاصله احمد قوام السلطنه را منصوب می کند؛ اما مردم بعد از شنیدن خبر استعفای دکتر مصدق به خیابان ها می ریزند و به نفع او تظاهرات می کنند. آن ماجرا به نام «قیام ملی سی تیر» در سال ١٣٣١، رقم می خورد. هزاران نفر از مردم تهران و برخی شهرهای دیگر، از جمله رشت، با وجود تیراندازی قوای مسلح و نیروی انتظامی و کشته شدن شماری از تظاهرکنندگان، آن قدر به تظاهرات و راهپیمایی در حمایت از مصدق ادامه می دهند که شاه ناگزیر از قوام می خواهد استعفا دهد و مصدق را بعد از ٧٢ ساعت و این بار با اختیارات بیشتر، نخست وزیر می کند. سؤال خیلی ساده این است که همان هزاران نفر مردم تهران و رشت در فاصله هشت صبح تا یک بعدازظهر روز ٢٨ مرداد ٣٢ که می دیدند دکتر مصدق در حال سقوط است، چه می کردند؟ فردا و پس فردای آن که دیگر یقین حاصل شده بود مصدق سقوط کرده است، چرا واکنشی نشان ندادند؟ ایضا رهبران روحانی، غیر روحانیون، چپ ها، روشنفکران، دانشجویان، بازاریان و...، کجا بودند؟ آیا اساسا می توان مجموعه رویدادهایی را که در آن چند ساعت روز ٢٨ مرداد اتفاق افتاد، کودتا نامید؟ ظرف ٣٦ سال گذشته، ما به جای بررسی و یافتن پاسخ این پرسش ها، دست کم برای نسل های جدیدمان، صرفا و فقط یک نکته برای مان اهمیت داشته است؛ اینکه به کمک کودتای ٢٨ مرداد، زورگویی آمریکایی ها را نشان دهیم. برای ما نه خیلی مهم بوده است که چراوچگونه کودتا می تواند با موفقیت اتفاق بیفتد(به قول آمریکایی ها ارزان ترین کودتای تاریخ) و نه به بسیاری از نکات تاریخی، سیاسی و جامعه شناختی این تراژدی ملی تاریخ معاصر ما اهمیت داده ایم. تنها نکته بااهمیت آن بوده است که از کودتا برای مقاصد سیاسی بتوانیم بهره برداری کنیم و این مشکل ما با بسیاری از پدیده های تاریخ معاصر است که صرفا، تکرار قرائت رسمی در آن و نه واکاوی همه زوایای آن، دنبال می شود.منبع : روزنامه شرق اول ** 1647
28/05/1394
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: ایرنا]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 30]