واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین:
رفتار رانندگی نمایانگر میزان تقید راستین به اصول اخلاقی است هویت ما پشت شیشههای این چهار چرخ یکی از مهمترین دغدغههای امروز ما، شکل و نحوه زیست ماست. علما و مسئولان، دغدغه سبک زندگی دینی و سنتی ما را دارند و این سبک زندگی را در زیست امروز فراموش شده میدانند. از سوی دیگر، متجددین ما باوجود اینکه دغدغه توسعه و پیشرفت دارند، مدعی هستند که توسعه در کشور ما، شکلی ناخوشایند و ناکارآمد و رنجآور یافته است. بنابراین ماندهایم میان دو حسرت:
1 ـ فراموشی آموزه ها و شکل زندگی سنتی و بومی 2 ـ دست نیافتن به زندگی توسعه یافته مدرن اما اگر شیوه زیست کنونی ما شیوه سنتی نیست، پس نشانه هایی از زیست مدرن را باید در آن یافت. به طور خاص، زندگی شهری ما نشانه هایی از زندگی مدرن را درون خود دارد. شهرهای ما متاسفانه مضرات زندگی مدرن را به شکلی غیرانتقادی و انفعالی پذیرفته اند. این ادعا ابعاد مختلفی دارد، اما در اینجا به یک نشانه تمرکز می کنیم، نشانه ای که اولا در زندگی مدرن شهری اهمیت بسیار بالایی دارد و در ثانی نسبت و رابطه ما با این نشانه، هم گویای درک خام و کودکانه ما از زندگی مدرن شهری است و هم حاکی از فراموش شدن شیوه زندگی بومی و سنتی ما. این نشانه عبارت است از: اتومبیل. در اینجا می خواهیم به این نکته تاکید کنیم که اتومبیل صرفا یک وسیله نقلیه در کنار موتور، دوچرخه، درشکه و... نیست، بلکه اتومبیل حاوی پیام هایی است در باب فرهنگ ما. اتومبیل، نشانه اصلی توسعه شهر مدرن شهرهای سنتی یک تفاوت مهم با شهرهای مدرن دارند. این تفاوت در نسبت این دو شهر، با روستا نمایان می شود. شهرهای سنتی در تضاد با روستا نبودند، بلکه مکمل فعالیت های نواحی روستایی بودند. شهر سنتی از حیث اقتصادی محل عرضه و خرید و فروش محصولات روستایی بود. همچنین شهر تامین کننده نیازهای فرهنگی روستا بود و مبلغان دینی در شهر تعلیم می دیدند و به روستاها اعزام می شدند. بنابراین شهر و روستا از حیث اقتصادی و فرهنگی بده بستانی پایدار باهم داشتند و حیات هیچ یک وابسته به نابودی دیگری نبود، بلکه حیات این دو وابسته به یکدیگر بود. اما شهر مدرن توسعه یافته، از اساس در تضاد با روستا قرار دارد و این تضاد را مرهون وسیله ای است به نام اتومبیل. اتومبیل نسبت به طبیعت بکر، خصلتی ویرانگر دارد و به قول بری ریچاردز «اتومبیل آنتی تز نواحی روستایی و ارزش های آن است» («روانکاوی فرهنگ عامه» ص 125). عامل اصلی نابودی مناطق بکر و سرسبز خارج از شهرها، ساخت جاده و بزرگراه برای اتومبیل است. همچنین اتومبیل بهترین وسیله برای دسترسی انسان مدرن به دوردست ترین مناطق روستایی و طبیعی است، «دسترسی» ای که معمولا مقدمه ای است برای «دستکاری» و «تغییر» و «ویرانگری». اتومبیل درون شهر نیز بهترین نشانه توسعه مدرن است. بسیاری از صنایع مدرن به دلیل عظمت یا دلایل امنیتی، بیرون از شهرها احداث می شوند، ولی اتومبیل، جلوه تمام و کمالی در شهر دارد. حتی زمانی که اتومبیل پیش روی چشم ما نیست، حضورش را حس می کنیم، از آسفالت و خط کشی خیابان گرفته تا در های پارکینگ خانه ها، همگی حضور اتومبیل را شهادت می دهند. محیطی خصوصی در حوزه عمومی یکی از ویژگی های مهم اتومبیل که آن را از دیگر وسایل نقلیه متمایز می کند، جمع فردیت و اجتماع درون اتومبیل است. این جمله نیاز به توضیح دارد، ولی آن قدر که از ظاهرش پیدا است، پیچیده نیست. به وسایل نقلیه قدیمی توجه کنید: چارپایان (مثل اسب و شتر). فردی که بر روی اسب می تازد، در محیط اجتماع است. او منفک از اجتماع نیست و از این رو تفاوت چندانی با فرد پیاده ندارد. تنها تفاوت این است که فرد سواره با سرعت بیشتری حرکت می کند. این وضع برای درشکه سواری که افسار حیوانات را در دست دارد نیز حاکم است، او در معرض دید عموم است. دوچرخه سوار و موتورسوار نیز وضعی مشابه دارند، اما وضع راننده اتومبیل، متفاوت است. اتومبیل به راننده امکان داده که در محیط اجتماع، فضایی خصوصی برای خود بسازد، بنابراین او با این که در محیط اجتماع می تازد، چندان در معرض دید و نظارت عموم نیست. ما بسیاری از ویژگی های فردی خود را درون اجتماع پنهان می کنیم، چراکه از قضاوت مردم واهمه داریم. این ویژگی ها صرفا در عرصه های بسیار خصوصی نمایان می شوند و در محیط اجتماع، همواره از سوی ما سانسور می شوند، اما اتومبیل این فرصت را برای ما فراهم کرده که پشت شیشه های نه چندان شفاف آن، لایه های درونی شخصیتمان را در عرصه اجتماع نمایان کنیم. این مساله بویژه در جوامعی که فرهنگ نظارت بر کاربران تکنولوژی چندان درونی نشده، ملموس تر است، مانند کشور ما. مثال این مطلب بسیار شایع و نخ نما شده است، ولی بهترین مثال است: فرهنگ «تعارف کردن» در میان ما گاه آنقدر شدید می شود که خودمان هم از آن خسته می شویم، در عین حال به خاطر وجهه خودمان، آن را رعایت می کنیم، اما هنگامی که پشت فرمان اتومبیل می نشینیم، نه تنها به رانندگان دیگر تعارف نمی کنیم، بلکه مسیر آنها را به خطرناک ترین شکل ممکن سد می کنیم. این یک دوگانگی شخصیتی نیست، بلکه از تبعات ورود اتومبیل در زندگی ماست. احترام به حقوق دیگران، حتی در زمانی که در مقابل در آسانسور به آنها تعارف می کنیم، رفتاری اصیل و ارزشمند نیست، چراکه ما نه به خاطر رعایت حقوق دیگران، بلکه به خاطر حفظ شأن اجتماعی مان است که به آنها تعارف می کنیم. کاری که اتومبیل برای ما انجام داده، این است که پلشتی و بی اخلاقی روابط ما را در عرصه خصوصی در سطح اجتماع نمایان کرده است. منابع: 1 ـ بری ریچاردز، روانکاوی فرهنگ عامه، ترجمه حسین پاینده 2 ـ «من ماشین دارم، پس هستم»، گفت وگو با حمیدرضا شعیری، حورا نژاد صداقت، ماهنامه تخصصی حکمت و معرفت
 
دوشنبه 31 فروردین 1394 ساعت 02:40
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: جام جم آنلاین]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 110]