محبوبترینها
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1832361318
تاملی در افاق اعجاز قرآن (2)
واضح آرشیو وب فارسی:تبیان: تاملی در افاق اعجاز قرآن (2)
وجوه اعجاز قرآن، از نظر دانشمندان مسلمان، چنان كه اشاره شد، فراوانند؛ امّا به طور كلّى مىتوان آنها را به دو گروه تقسیم كرد. نخست وجوهى كه به ساختار الفاظ و ظاهر قرآن مربوط مىشود كه براى آگاهى از آن تسلّط بر زبان عربى ضرورت دارد و عرب جاهلى به خوبى آن را دریافته است (معرفت، 1414: 4/11). دوم وجوهى كه به محتوا و مفاهیم قرآن مربوط مىشود و آگاهى از آنها براى ناآشنایان با ظرایف زبان ادبى عربى نیز مقدور است. (شاكر، 1380: 10)هر یك از آن دو گروه نیز اقسامى دارد كه به اعجاز بیانى، اعجاز در صوت و آهنگ قرآن و اعجاز در معارف بلند آن، اشاره خواهد شد.أ. اعجاز بیانى نخستین وجه، بین وجوه اعجاز قرآن و آن كه از قبل بین قرآن پژوهان، از همه مشهورتر و مهمتر بوده، اعجاز بیانى و نزول قرآن همراه با فصاحت و شگفتىهاى بیانى آن است، كه سابقهاى به سابقه نزول قرآن دارد. همان كه متعارف عصر نزول بوده و عرب جاهلى به خوبى آن را دریافته و بر آن معترف شده و این وجه افزون بر فصیحان و بلیغان عرب، براى دیگران نیز مورد قبول واقع شده؛ زیرا، گر چه، اعجاز بیانى آن را از همه زوایاى و با علم تفصیلى در نیافتهاند، هنگام آگاهى از داورى استادان برجسته بلاغت، در مورد زیبایىهاى لفظى قرآن و خضوع و فروتنى آنها در برابر آن، آنان نیز سر تسلیم فرود آورده و با كمال ادب، عظمت قرآن را از نظر ادبى ستودهاند.اعجاز بیانى قرآن كه مورد توافق اندیشهوران اسلامى است (مؤلّف، 1379: 145)، به الفاظ و ظاهر قرآن مربوط مىشود؛ زیرا قرآن، افزون بر گستره فكر و تشریع بىمانند خود، با ظاهرى زیبا و شاداب با انسان سخن گفته، و مشحون از دلربایىهایى است كه مخاطب خود را سرمست نشاط و سرور مىكند. متن قرآن، آراسته و دلربا، بشارت دهنده و آرام بخش، دلنشین و بیدارگر و برخاسته از عواطف و احساساتى است كه خواننده خود را مسخّر خویش ساخته، و او را از هر چه غیر او است، بازمىدارد. متن آسمانى قرآن، نه شعر بود و نه نثر و برخاسته از كلمات و هندسه زبان عربى؛ امّا بىبدیل و بىهمتا و آن هم در دورانى كه فصاحت و بلاغت عرب، ظهورى بىمانند داشت و در آن حال كه اوج فصاحت و سخنورى بود، قرآن سبب شگفتى همگان شد؛ در دورانى كه شعر و نثر عرب، در قلمرو رشد و تعالى بود و از آن پس تاكنون، همچنان آن اشعار مورد تمسّك واقع مىشود، قرآن برترى خویش را نمایان كرد و اعتراف بزرگانى چون ولید بن مغیره، امیر سخنسراى عرب را در پى داشت كه گفت:سخن محمّد صلىاللهعلیه وآله (قرآن)، نه شعر است و نه سحر؛ بلكه كلام خدا است ... ؛ زیرا حلاوت و طراوتى دارد كه بىمانند و بىنظیر است. (حاكم نیشابورى، 1343: 2/507)صرف این كه واژهها و زبانها ساخته و قریحه آدمى است، باعث نمىشود كه كلام معجزه آسا، محال باشد و این گفته، مانند كلام كسى است كه مىگوید: آهنگرى كه سازنده شمشیر است، مىباید شجاعتر از كسى باشد كه آن را بهكار مىبرد در تبیین اعجاز بیانى قرآن به چینش واژگان قرآن، اسلوب خاصّ قرآن، سازگارى حروف و معانى قرآن، تغییر خطاب، اشاره مىشود كه به شرح ذیل است:1. چینش واژگان قرآن:
عبارتها و واژگان در قرآن و جاى دهى هر یك در آن، چنان مناسب و بجا است كه هر تغییر و بدیلى در آن از، زیبایى و طراوت آن مىكاهد و اگر هر واژهاى در قرآن با دیگرى، جایگزین یا حذف شود، بلاغت آن دچار آسیب خواهد شد. خطابى (م /388)، از عالمان فنّ بلاغت مىگوید: هر كلامى داراى سه ركن است كه شامل الفاظ، معانى و ربط بین آنها مىشود و در قرآن، این سه ركن در اوج و نهایت كامل است به شكلى كه كلامى فصیحتر از آن یافت نمىشود. (خلفاللّه، بىتا: 27)بدین جهت، عبارتهاى حكیمانه قرآن، ذهن بلیغان را متوجّه خود كرده؛ مانند «ظلمات» كه نمادى از مصادیق گمراهى است، در قرآن به عبارت جمع؛ ولى «نور» كه كنایه از صراط مستقیم است، بهصورت مفرد (سعیدى روشن، 1380: 137 ـ 139)، و در سوره بقره چنین آمده: «اللّهُ وَلِیُّ الَّذِینَ آمَنُوا یُخْرِجُهُم مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ» (بقره (2): 257) ... و یا حرف «على» و «فى» در آیه «انّا و ایاكم لعلى هدى او فى ضلال مبین» (سبا (34): 24)؛ ما و شما كدام بر هدایت یا در ضلالتى آشكاریم كه «على» براى هدایت، و حرف «فى» براى ضلالت است؛ زیرا هدایت شده، بر اسبى تیز در حركت، و گمراه شده در درّه سقوط فروافتاده. (زمخشرى، 1413: 3/582)روانى الفاظ و عبارات قرآن نیز از دیگر لطایفِ چینش دقیق آیات است كه افزون بر گزینش الفاظ مناسب، انتخاب و گزینه محل كلام در جمله نیز شایسته است به شكلى كه كلام همواره روان و تلفّظ آن بر زبان آسان و حفظ آن مقدور همگان است؛ بدین سبب، حافظان قرآن بر خلاف دیگر كتابها، زیاد بوده و هست. حتّى كلماتى كه كاربرد آنها به تنهایى، سنگین است، در قرآن، در محلّى مناسب، گزینش شده كه آنها را روان ساخته است؛ مانند كلمه «لیستخلفنكم» در آیه «لیستخلفنكم فىالارض» (نور (24): 55) یا عبارت «فسیكفیكهم»، در آیه «فسیكفیكهماللّه و هوالسمیعالعلیم» (بقره (2): 137). الفاظ به كار گرفته شده در قرآن، از نظر اشتقاق بهشكلى است كه عبارتها را سنگین نكرده؛ بدین سبب لفظ خماسى در قرآن بهكار نرفته است؛ زیرا دیگر عذوبت و گوارایى مطلوب را نخواهد داشت، مگر آن كه لفظ از اسمى باشد كه رایج بوده، مانند ابراهیم و طالوت.از طرفى، گاهى لفظى كه مفرد آن روان نبوده، مثل «الكوب» ولى جمع آن روان بوده، به شكل جمع در عبارت «اكواب» در آیه «مخلّدون باكواب و أباریق» بهكار رفته است. (مودّب، 1379: 159) چیرهدستى در انتخاب كلمات، آن قدر هوشیارانه است كه تحسین را بر مىانگیزد؛ مانند آیه «آنَسَ مِن جَانِبِ الطُّورِ نَارا قَالَ لاِءَهْلِهِ امْكُثُوا إِنِّی آنَسْتُ نَارا» (قصص (28) 29)؛ [موسى] آتشى از جانب كوه طور دید و به اهل بیت خویش گفت: درنگ كنید كه آتش دیدم. در آیه شریفه، خداوند از عبارت «آنست» استفاده كرده كه به ظاهر مترادفِ «ابصرتُ، نظرت، شهدت و رأیت» است؛ ولى از نظر اهل لغت، به خوبى روشن است كه هیچ یك نمىتواند، همان معناى «آنست» را برساند؛ زیرا «آنست»، یعنى چیزى را كه با آن انس دارد، دید بر خلاف «أبصرت و نظرت و شهدت و رأیت» كه در مورد هیچ یك چنین معنایى مشاهده نمىشود؛ بدین جهت، این واژه، سه بار در قرآن درباره حضرت موسى علیهالسلام در جریان دیدن آتش در بیابان با همان خصوصیت بهكار رفته است (طه (20): 10 و 29) و یك بار هم درباره یتیمان، با همین خصوصیت استعمال شده است:فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْدا فَادْفَعُوا إِلَیْهِمْ أَمْوَالَهُمْ (نساء (4): 6) اگر در آنها [رشد كافى] یافتید، اموالشان را به آنها بدهید. در این مورد نیز به این نكته توجّه شده كه وقتى نشانههایى از رشد را در آنها دیدند، خرسند مىشوند و اموالشان را به آنها برمىگردانند (بنت شاطى، 1391: 200 و 201). 2. اسلوب خاصّ قرآن: آشنایان با متن قرآن مىدانند كه اسلوب قرآن نیز مطابق اسلوبهاى عربى رایج نیست؛ بلكه نظمى نو، در آن بهكار رفته است كه نه نثرى مانند آن یافت مىشود و نه شعرى؛ اسلوبى كه محاسن شعر و نثر را دارد و از نوعى قافیه و پساوندهاى شعر و نثر برخوردار، ولى بىهمتا است.قرآن، آسمانى و كلام الاهى است؛ امّا از نوع و صنف كلام بشر و از جنس همان حروف و ساختار انسانى به شمار مىرود؛ ولى نظمى عجیب و بدیع دارد؛ نظمى كه نه پیشینهاى دارد و نه پسینهاى، و عقلها را متحیّر و دلها را بهسوى خود جذب مىكند. ساختار عبارتها و جملهها در آن، از نظر ایجاز و اطناب و مساواة(2) همراه با آهنگ گیراى آن، تحسین بلیغان را سبب شده و بىبدیل بودن آن را ثابت كرده است؛ چنان كه رمانى مىگوید:قرآن نقض عادت نموده و كلامى آورده كه در قالب شعر، سجع، خطب، رسائل و ... نمىگنجد؛ زیرا قرآن طریقهاى جدید آورده كه در آن از وزن و شعر نیز بهره برده است.روشن است كه اسلوب خاصّ قرآن، فقط بر پایه الفاظ آنها نیست تا گفته شود: عالىترین تركیبهاى لفظى و عباراتى، یكى بیش نیست؛ بلكه افزون بر چینش الفاظ، به معانى رسا و كاملى نیز مربوط مىشود كه مىتواند یك موضوع را با شكلهاى متفاوت با اهداف گوناگون، به قالب الفاظ در آورد و آنها را معجزه كند. علاّمه طباطبایى در این خصوص مىفرماید: در باب فصاحت و بلاغت سه جهت لازم است. 1. احاطه بر زبان و واژهها؛ 2. قدرت بیان كه همان مهارت در سخنورى است 3. قدرت فكر و لطافت ذوق كه سبب مىشود اگر گوینده معارف بلندى دارد، آنها را در قالبى زیبا ترسیم كند؛ وگرنه كلام او جاذبه نخواهد داشت (طباطبایى، 1393: 1/70).روشن است كه توانایى بر مرحله اوّل یعنى احاطه بر لغات و زبان، باعث اعجاز كلام نمىشود؛ بلكه قدرت بیان و ذهن لطیف هم لازم دارد. همو مىگوید:صرف این كه واژهها و زبانها ساخته و قریحه آدمى است، باعث نمىشود كه كلام معجزه آسا، محال باشد و این گفته، مانند كلام كسى است كه مىگوید: آهنگرى كه سازنده شمشیر است، مىباید شجاعتر از كسى باشد كه آن را بهكار مىبرد (همان: 72)؛از این رو، بلاغت كامل، به ذهن لطیف و آگاه نیز متّكى است كه چنین امرى براى همگان مقدور نیست و فقط در اختیار خداوند است كه در قرآن تجلّى یافته، و آن را معجزه كرده است.از جمله ویژگىهاى بلاغى قرآن، تغییر خطاب یا التفات در آیات است كه كلام از حالتى به حالت دیگر، و از جهتى به جهت دیگر، تغییر مىیابد و جولان در سخن بهشمار مىرود3. سازگارى حروف و معانى: هماهنگى حروف و معانى قرآن از ویژگىهاى قرآن است؛ زیرا آهنگ سامان یافته حروف و ارتباط آنها با معانى، سبب تسخیر قلب شنونده مىشود؛ مانند آنكه اگر قرآن در مقام تكریم انسان است، تلفّظى گوارا و اگر در مقام تهدید و بیان آیات عذاب است، از الفاظى شدید و غلیظ بهره برده؛ بدین سبب هنگامى كه شنونده، آیه شریفه «إِنَّا أَرْسَلْنَا عَلَیْهِمْ رِیحا صَرْصَرا فِی یَوْمِ نَحْسٍ مُسْتَمِرٍّ تَنزِعُ النَّاسَ كَأَنَّهُمْ أَعْجَازُ نَخْلٍ مُنقَعِرٍ»؛ ما بر سر آنان در روز شومى، بهطور مداوم تندبادى توفنده فرستادیم كه مردم را از جا مىكند، گویى تنههاى نخلى بودند كه ریشهكن شده بود (قمر (54): 19 و 20)، را گوش مىدهد و مىشنود، شدّت عذاب را درك مىكند؛ زیرا الفاظ مذكور، با معناى عذاب هماهنگ است یا در آیه «بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» كه از الفاظى لین و ملایم استفاده شده، شدّت رحمت الاهى را بیان مىكند.
4. تغییر خطاب در قرآن: از جمله ویژگىهاى بلاغى قرآن، تغییر خطاب یا التفات در آیات است كه كلام از حالتى به حالت دیگر، و از جهتى به جهت دیگر، تغییر مىیابد و جولان در سخن بهشمار مىرود. سكاكى بر آن است كه التفات در زبان عربى، فراوان و سبب نشاط سامع مىشود (سكاكى، بىتا: 95). ابن ابى الاصبع، التفات را از ویژگىهاى بلاغى قرآن برشمرده و به نقل از ابنالمعتز آورده كه التفات، عبارت از انصراف متكلّم از سخن درباره غایب، به سخن درباره مخاطب یا انصراف از متكلّم به خطاب یا انصراف از خطاب به غیبت است (ابن ابى الاصبع، 1368: 144)؛ مانند التفات از خطاب به غیبت در آیه شریفه:هُوَ الَّذِی یُسَیِّرُكُمْ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ حَتَّى إِذَا كُنتُمْ فِی الْفُلْكِ وَجَرَیْنَ بِهِم بِرِیحٍ طَیِّبَةٍ وَفَرِحُوا بِهَا. او كسى است كه شما را در خشكى و دریا سیر مىدهد تا این كه در كشتى قرار مىگیرید و بادهاى موافق، آنها را حركت مىدهند و خوشحال مىشوند. (یونس (10): 22)در این آیه، از مخاطب «یسیركم» به غایب «كنتم»، التفات شده؛ زیرا خداوند، حال مشركان را هنگامى كه دچار طوفان مىشوند، به صورت عبرت براى دیگران بیان مىكند؛ بدین سبب آنها را غایب فرض كرده و بسا فرض غایب بودن آنها بهجهت تحقیر آنها است. گویى خدا نخست آنها را بهحضور مىپذیرد؛ ولى سپس آنها را از خود دور مىكند. (طبرسى، 1365: 5/174)وجوه بیانى كه به اختصار به جلوههاى آن اشاره، و پرده كوتاهى از رخ آنها بركشیده شد، قرآن را معجزه كرده؛ به ویژه براى بلیغان و سخنوران و هنرمندان علم بیان، و مناسب است كه در دیگر وجوه بیانى قرآن، مانند تشبیهات، استعارات، كنایات، تجنیس، طباق، استطراد، حسن تضمین، مساوات، اشاره، ارداف، تمثیل، توشیح، احتراس، مواریه، تسهیم، استخدام، مماثله، تسجیع، تهذیب، تذییل، حقیقت و مجاز، ادماج، اتّساع و ... به كتاب بدیع القرآن از ابن ابىالاصبع و ثلاث رسائل فى اعجاز القرآن، الرسالة الثانیة فى اعجاز القرآن از رمانى و سرالفصاحه از خفاجى و معترك الاقران از سیوطى و البرهان فى علوم القرآن از زركشى و الاعجاز البیانى از بنت شاطى، مراجعه شود.لازم است این نكته را نیز یادآورى كنیم كه اعجاز بیانى، یكى از وجوه اعجاز قرآن است كه البتّه دریافت مستقیم آن براى هنرمندان وجوه ادبى و بیانى، ملموستر است. آیتاللّه خویى در این خصوص مىگوید:حال آن كه روشن شد قرآن، معجزه الاهى در بلاغت و اسلوب آن است، بدان كه اعجاز آن منحصر به آن نیست؛ بلكه قرآن، معجزه ربانى و برهان صدق بر پیامبر صلىاللهعلیهوآله از جهات گوناگون است. (خویى، 1401: 45)علاّمه طباطبایى نیز مىگوید: اگر اعجاز قرآن، فقط بلاغت آن باشد، با توجّه به این كه غیر عرب از آن آشنایى ندارد، تحدّى غیرعرب، بى معنا خواهد بود؛ در حالى كه دعوت به تحدّى، عام است (طباطبایى، 1393: ذیل آیه 13 هود).به دلیل آیه «لَّئِنِ اجْتَمَعَتِ الاْءِنسُ وَالْجِنُّ عَلَى أَن یَأْتُوا بِمِثْلِ هذَا الْقُرْآنِ» (اسراء (17): 88).ادامه دارد...گروه دین و اندیشه تبیانمنبع: مجله قبسات، شماره 29
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: تبیان]
[مشاهده در: www.tebyan.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 827]
-
گوناگون
پربازدیدترینها