محبوبترینها
چگونه با ثبت آگهی رایگان در سایت های نیازمندیها، کسب و کارتان را به دیگران معرفی کنید؟
بهترین لوله برای لوله کشی آب ساختمان
دانلود آهنگ های برتر ایرانی و خارجی 2024
ماندگاری بیشتر محصولات باغ شما با این روش ساده!
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1844655740
چيستي وقف و جايگاه و احکام آن
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
چيستي وقف و جايگاه و احکام آن نويسنده: سميرا قمشه اي چکيدهمسلمانان با پيروي از پيامبر گرامي اسلام (ص) و اهل بيت پاک او که پايه گذاران اوليه ي موقوفات بوده اند؛ در طول تاريخ، با توجه به نيازهاي روز جامعه ي خود، و به منظور رفع کمبود هاي مادي و معنوي مردم، توسعه ي علم و دانش و بهداشت و امور عالم المنفعه و رواج احسان و نيکوکاري، املاک و مستغلاتي را درجهت احداث يا عمران مساجد، مدارس، مکان هاي آموزشي و بهداشتي، بيمارستان ها و درمانگاه ها و .... وقف نموده اند.البته کلمه ي »وقف« و مشتقات آن در قرآن و سنّت ديده نشده است و ادله ي مشروعيت وقف همان ادله ي مشروعيت صدقات است.از همين روي در بررسي اين مقاله،به تعريف و جايگاه وقف در جامعه ي اسلامي مي پردازيم و از طرفي مصارف و ضرورت آن را بيان مي داريم؛ هر چند بسط و گسترش اين مقوله، به صورت کاربردي و ارائه ي راهکار ضروري به نظر مي رسد و ليکن در اين نوشتار به اهميت اين موارد به صورت نکته اي، اشاره خواهيم نمود.واژگان اصلي در اين تحقيق کلماتي چون وقف » نگه داشتن و حبس کردن عين ملکي و مصرف کردن منفعت آن در راه خدا« و متصرفات » تملکات و هر چيز که در تصرف کسي باشد« مي باشد.AbstractBy following the Holy Prophet of Islam, and his pure house holds who where the first founders of the Endowment, along the old history, muslins have made "endowment", to resolve the necessities of their society from spiritual or mundane resources, as educational or health centers, welfare on public places or mosques and schools….Although the word "Endowment" and its derivatives are not used on "Holy Quran" and "Sunna", but the reason of its legitimacy is as alms legalize. Therefore, in this article, we try to define the real place or endowment on Islamic society and clarify its necessity or spending place.We tried it to mention briefly some special functional techniques of endowment in this article. The main words which are used in this summary are: Endowment, by the meaning of restraining and keeping a property and using its benefits on charity and "Possession" means "the dominions which are in detainer of some body".مقدمهميل به جاودانگي و نيکوکاري در سرشت بشر، به صورت خدادادي نفهته است و آدمي همواره براي جاودانه زيستن و نام نيکو از خود گذاشتن، کوشيده است. يکي از اموري که تا حدودي پاسخ گوي اين خواسته ي دروني انسان است، يادگاري ماندگار و صدقه اي جاويد به نام »وقف« است که در گذشته هاي بسيار دور و در تمدن کهن ريشه دارد و به نوبه اي پاسخ گوي نياز انسان ها بوده است.جايگاه والاي اين آيين نيک و کهن که با ظهور اسلام ،رونقي ديگر يافت و با اثر پذيري از جهان بيني اسلامي و برخورداري از پشتوانه ي احکام شرعي، به صورتي استوار وجهت دار در زمينه هاي مختلف مذهبي ، فرهنگي ، اجتماعي و اقتصادي به جريان خود ادامه داد؛ در تمدن عظيم اسلامي بر هيچ فرد آگاه و منصفي پوشيده نيست.امروزه جز آثار و ابنيه هاي به جاي مانده و نسخه هاي خطي کتاب خانه ها که در پناه عنصر»وقف« پا بر جا مانده اند ؛ کدامين شاهد و گواه بر عظمت تمدن بزرگ اسلامي و وجود تمدن هاي کهن بشري مي توان يافت که آميزه اي از انديشه، عمل، استمرار و جاودانگي ، فصل مقوم آن باشد.هر چند فرهنگ عظيم و ارزشمند وقف، در طول زمان به دلايل و عوامل گوناگون ضعيف شد و از رونق به رکود و کم فروغي گرائيد؛ اما پس از پيروزي انقلاب تغييرات، عمده اي در نحوه ي مديريت و ابعاد اجرايي آن حاصل شد و همين امر تأثير به سزايي در اقبال دوباره ي مردم به اين سنت حسنه را به وجود آورد؛ عواملي از قبيل تغيير ساختار تشکيلاتي سازمان اوقاف و اداره ي آن تحت نظر مقام ولايت فقيه، تصويب قوانين جديد در جهت احياي موقوفات ، رعايت احکام وقف و مسائل شرعي آن و عمل دقيق به مفاد وقفنامه ها موجب گرديد تا افراد خير و نيکوکار با اطمينان بيشتر در اين امر مهم اجتماعي فرهنگي مشارکت نمايند و بخشي از دارائي شان را به عنوان با قيات صالحات، وقف مصالح جامعه ي اسلامي کنند.البته گام هاي بلند و موثري که بعد از پيروزي انقلاب اسلامي براي تحقق اين هدف والا و ارزشمند، از سوي نهادهاي ذيربط برداشته شده ، قابل تقدير است؛ اما متأسفانه به رغم همه ي اين تلاش ها اين پديده ي مهم اجتماعي در محافل علمي جهان، به ويژه با ويژگي هايي که در مکتب تشيع دارد، چنان که بايد ، شناخته شده نيست. از اين رو به جاست محققان و روش فکران حوزه و دانشگاه با تلاشي مضاعف و با روشي علمي ، سنت نبوي وقف و فراز و نشيب هايي را که در طول تاريخ پيموده است ، مورد تحقيق و بررسي قرار دهند. مهم ترين مسئله ، بعد از رويکرد اسلامي و نگاهي نو به وقف، مسئله ي متصرفات وقف است و اين که اطلاع رساني درخصوص اهميت وقف، با توجه به شرايط جامعه ي اسلامي تا حدودي مکفي بوده است وليکن مشکل اساسي، نبود جرياني است که به مردم خير و نيکوکار، جهت براي کاربردي کردن متصرفات اوقافي خود داده و جامعه ي اسلامي را به يمن اين هديه ي ماندگار، از لحاظ فرهنگي، سياسي و اقتصادي کمک رسان باشند. در دوره ي بازسازي و توسعه ي کشور، اين نياز بسيار مشهود گشته است؛ به طوري که شاهد بوديم در امر مدرسه سازي،اين موقوفات خيرين بود که به مدد مسئله ي آموزش و پرورش رسيد و گره از مشکلات جامعه ي آموزشي تا حدودي مرتفع گرديد.وقف و جايگاه آن در اسلامارزش و اهميتي که وقف در جوامع انساني داشته و از طرفي تأکيد و توجه اديان به آن؛ باعث شد تا تفقدي بر جايگاه آن ؛در دين اسلام نمائيم.وقف، به معني حبس کردن اصل و رها کردن منفعت است. (موسوي خميني، 1375،ص 109) و از منظر انديشمندان اسلامي چنين تعريف شده است:1- ابوحنيفه معتقد است؛ وقت حبس کردن عين وصرف کردن منفعت است؛ در جهت خير و مال موقوفه از ملک واقف خارج نمي شود و رجوع واقف از آن براي او صحيح است و بيع وقف جايز است.2-شافعيه و حنابله معتقدند که وقف حبس کردن مال است؛ به نحوي که به توان از آن با وجود عين آن منفعت برد و واقف و غير آن نتوانند در آن تصرف کنند. يا بر جهت نيکي و خير صرف شود به قصد قربت خداوند متعال و مال موقوفه از ملک واقف خارج مي شود و بر ملک خداوند متعال مي گردد.3- مالکيه معتقد است؛ وقف قراردادن منفعت ملک است از طرف مالک و اگر ملکي اجرت بخواهد يا براي او ارزشي قرار دهند؛ مانند درهم ها براي مستحق در مدتي که حبس است يعني اين که مالک عين را از تصرف تمليکي حبس مي کند و منفعت آن را در جهت خير تبرعاً مصرف مي کند با وجود بقاء عين بر ملک واقف در مدت معيني از زمان، و تأييد در آن شرط نيست.صاحب العروة الوثقي مي نويسد: وقف، نوعي از صدقات است و در اخبار از وقف به صدقه تعبير شده است بنابراين وقف ، همان صدقه ي جاريه است؛ يعني صدقه اي که هم چنان مستمر است؛ بر خلاف صدقاتي که اين چنين نيستند.(حائري يزدي، 1380، ص ص 31-29)بنيان گذار اين رحمت واسعه ي الهي ، که رهروان اين راه نوراني را به جاودانگي ، پيوند داده و برکاتش هميشگي و ابدي است ؛ پيامبر اسلام (ص) مي باشد.دين مبين اسلام، با ظهور خود، براي اجتماع بشري ، نيکي و خير را به ارمغان آورد. تمام اديان آسماني، که مبشر اخلاق اجتماعي بودند، از جمله دين اسلام، که از هر جهت کامل بود؛ از نظراخلاقي هم ،دستورهاي جامعي را براي جامعه ي اسلامي ابلاغ نموده است.اسلام، براي اجراي عدالت اجتماعي، و توزيع ثروت و برانداختن فقر، که خود عامل اصلي و اوليه ي بسياري از انحرافات اخلاقي و فساد اجتماعي است، قوانين عالي مالياتي چون خمس و زکات وضع نموده و در عين حال، اغنياء را تشويق به امور نيک و پسنديده (خيرات ومبرات) کرد تا به فقرا کمک و ياري شود وريشه ي اصلي فساد، قطع گردد و حتي مال داران را از جمع و نگه داري ثروت و به کار نينداختن آن بر حذر دارد و در اين زمينه تأکيد نموده ، که يکي از علائم ايمان صحيح به اسلام، انفاق به فقرا و تهي دستان و دست گيري از بي نوايان و زيردستان است و براي آنان که به امور خير اقدام مي کنند؛ درجه اي بلند و روزي نيکو، پيش بيني کرده است. (مصطفوي ، 1351، ص ص39-37)از صدر اسلام به بعد، عده اي به پيروي از بزرگان دين ، در گوشه و کنار جهان اسلام، از مال خود، قسمتي يا همه را وقف کردند، تا درماندگان از آن استفاده نمايند؛ به خصوص ايرانيان که هميشه طرفدار کردار نيک، گفتار نيک و پندار نيک بوده اند؛ در اين مورد نيز، کار نيک را دنبال گرفته وثروت سرشاري از خود، براي ديگران باقي گذاشته اند.ايرانيان در طول تاريخ به پيروي از پيامبر اکرم (ص) و ائمه معصومين (ع) به اقتضاي شرايط روزگار خويش و به نيت برخورداري از ثواب مستمر و نيز از ميان برداشتن انواع نيازهاي مادي و معنوي زندگاني و مشکلات جوامع بشري و با توسعه ي علم و فرهنگ و به طور کلي رواج خيرات و مبرات و ايجاد بنيادهايي که با قيات الصالحات به شمار مي روند؛ اموال، املاک ، بوستان ها، مزارع ، مستغلات متنوع فراواني را جهت آباداني وراه اندازي مساجد، مدارس، حسينيه ها ، تکايا، بيمارستان ها ، خيابان ها ، آب انبارها و غيره وقف نمودند که هر کدام از آنها به نوبه ي خود همانند مؤسسه اي کامل داراي عوايد و بودجه و برنامه مصرف و تشکيلات است.وقف در اسلام و ديگر اديان ابراهيميدرجوامع اسلامي، وقف هميشه داراي منزلگاه والايي است و در آيات فراواني از قرآن کريم و همچنين احاديث و روايت هاي متواتري از ائمه معصومين (ع) رسيده است که مردم را به اين سنت حسنه ، دعوت نموده اند؛ البته در اين مقاله به برخي از اين آيات واحاديث اشاره خواهد گرديد:فضليت وقف از نظر قرآن و تفاسيردرقرآن آياتي که به طور صريح و روشن، دلالت بر وقف نمايند؛ وجود ندارد؛ ولي مي توان گفت مواردي از اعمال صالح مانند :صدقه ، قرض الحسنه ، انفاق ، هبه ، عطيه ، تعاون، محبت و کمک به هم نوعان که در قرآن ذکر شده ؛ به نوعي با روح وقف سازگاري دارد و در تفاسير وارده اين معاني، در رديف وقف نيز آوردهمي شود که به طور نمونه به اين دسته ها مي توان اشاره کرد:الف) آياتي که انسان را به عمل صالح ، ترغيب و توصيه نموده ؛ زيرا وقف کردن نيز نوعي کار خير و عمل خداپسندانه است.ب) آياتي که به تأليف قلب ها و جلب محبت ديگران ، دلالت دارد؛ زيرا يکي از مصارف درآمدهاي وقف در جهت تحکيم و تثبيت روح هم بستگي و محبت بوده و در عين حال ، احساني است عاري از منّت.ج) آياتي که انسان را به شناخت خويشتن خود، دعوت مي نمايد تا بدين وسيله او همواره درباره ي اعمال، بايد از خود انديشه کند و به سوي انفاق به شتابد .(رياحي ساماني ، 1382، ص 14-13).البته لازم به ذکر است يک شان نزول، در مورد وقف بيان شده که بدان اشاره مي کنيم:در مدينه ، مرد بخيلي بود که شاخه هاي يکي از درختان خرماي او بر خانه ي مردي تهي دست سايهمي افکند؛ و درهنگام به بارنشستن درختان، زماني که صاحب درخت ، براي چيدن خرما بالاي آن مي رفت؛ گاهي از دانه هاي خرما به خانه ي همسايه ي فقير مي افتاد؛ و کودکان همسايه به سوي آن ها هجوممي بردند تا آن ها را بخورند؛ اما مرد بخيل، آن دانه ها را به خشونت از دست و گاه از دهان آن ها بيرون مي کشيد.پدر اين خانواده، نزد پيامبر(ص) مي رود و از موضوع شکايت مي کند. پيامبر (ص) پس از اين موضوع ، نزد صاحب درخت خرما مي رود و از او تقاضا مي کند تا آن درخت خرما را در برابر گرفتن درختي همانند آن در بهشت، به پيامبر(ص) واگذار کند اما او حاضر به معامله با پيامبر(ص) نمي شود؛ در اين ميان يکي از ياران از موضوع آگاه مي شود و به پيامبر گرامي اسلام (ص) عرض مي کند :اگر من درخت خرما را خريداري کنم و به شما واگذار نمايم، آيا همان بها را دريافت خواهم کرد؟پيامبر(ص) مي فرمايند : آريمرد نيک انديش نزد صاحب درخت مي رود و آن را در برابر چهل درخت خرما، از مرد بخيل خريداري و آن را تقديم پيامبر(ص) مي کند و ايشان نيز مي پذيرد و آن را به خانواده ي همسايه تهي دست، هديه مي کند؛ و درست در آن هنگام بود که جبرئيل فرود آمد و آيات الهام بخش سوره ي »ليل« را آورد و بدين وسيله خصلت بشر دوستي و انفاق را تشويق نمود.به باور ما، شأن نزول هر چه باشد، پيام و مفهوم آيات ،جهان شمول است واين درس را مي دهد که هر کس حقوق محرومان را براي به دست آوردن خشنودي خدا از مال خود دهد، آن پاداش را خواهد داشت. (طبرسي، 1380، ص ص 1116 -1115)طبرسي در ذيل آيه 92 سوره آل عمران » لن تنالوا البر حتي تنفقوا مما تحبون و ما تنفقوا من شي فان الله به عليم« مي نويسد:اصل »بِر« از سعه و گستردگي است و فرق آن با »خير« اين است که »بِر« نفعي است که با قصد و اراده به ديگري برسد؛ اما خير، نفع و اصل به ديگري است؛ هر چند از روي سهو باشد. ايشان انفاق را در اين آيه ي کريمه داراي معنايي عام و گسترده مي داند که شامل وقف هم مي شود. (طباطبائي ، 1380، ص 344)با توجه به گستردگي مطلب و محدوديت اين نوشتار، براي اطلاعات بيشتر، خوانندگان را به آياتي که مي توان از آن استفاده ي وقف و انفاق نمود را جلب مي نمائيم که شامل سوره هاي بقره آيه هاي : 264 ،262،261، 255 ، 215،265 ،272، آل عمران آيه 92، نحل آيه 6 ، حديد آيه 7 ،10،18، سبا آيه 39، انعام آيه 27 ، انسان آيه 8 و توبهآيه 54 و 53 ، منافقون آيه 10و261 ، شوري آيه 38و 270 فصلت آيه 34 و 46 و ... مي باشد.جايگاه وقف در روايات شيعهمجزا کردن روايات شيعي در اين بحث به اين دليل است که فرقه ي شيعه در طول تاريخ، پيروي صادقانه از دستورات قرآن وسيره ي پيامبر (ص) و ائمه ي معصومين (ع) را سر لوحه ي اعمال و رفتار خود قرار داده، لذا عمل به دستورات الهي و پيامبر اسلام (ص) در اعماق رفتار سياسي ، اجتماعي و فرهنگي اين جريان نهفته است که با بررسي اجمالي مي توان به شاخص هاي زير اشاره نمود:الف – ضرورت وقفدرست است که در اخبار، وقف و انفاق به صدقه تعبير شده اند، اما اين وقف است که صدقه ي جاريه ناميده مي شود، زيرا با مرگ، وجود آدمي پايان مي يابد؛ اما تا زماني که صدقات آثار دارند، آدمي مي تواند، باشد و بماند. امامان معصوم (ع) خود از واقفان بزرگ اسلام بوده اند و به اين سنت حسنه بسيار سفارش کرده اند؛ حضرت علي (ع)، انسان را به انفاق کردن نيازمندتر مي داند تا به جمع آوري مال و ثروت، و مي فرمايند:» شما به انفاق کردن آن چه به دست آورده ايد محتاج تر هستيد تا به دست آوردن آن چه گردمي آوريد«ب – فضليت وقفپيامبر خدا (ص) فرمودند : » سه چيز از حقيقت هاي ايمان است؛ انفاق کردن در حال تنگ دستي ، انصاف بر خرج دادن با مردم و دانش بخشي دانشجو.«امام صادق (ع) فرمودند : » سه چيز است که هر کس يکي از آن ها را به درگاه خداوند برد خدا بهشت را بر او واجب گرداند؛ انفاق در حال تنگ دستي ، خوش رويي با همه ي مردم و انصاف نشان دادن از خود.«ج- شرايط وقفامام محمد باقر(ع) فرمودند: » صدقه دادن جز از درآمد پاک و حلال درست نيست و خداوند ، مسلمانان را از دادن صدقه هايي که از درآمدهاي حرام بدست آمده باشد نهي فرموده است.«امام صادق (ع) فرمودند: » اگر مردم از راهي که خداوند به آنان فرمان داده است ؛ کسب درآمد کنند و آن ها را در راهي که خداوند از آن بازشان داشته است؛ انفاق کنند، آن را از ايشان نمي پذيرد و اگر از راهي که از آن نهيشان کرده است؛ درآمدي به دست آورده باشند و آن درآمد را در راهي که خداوند بدان فرمان داده است به مصرف رسانند، باز از آنان نمي پذيرد؛ مگر اين که از راه حلال به دست آورده باشند و در راه حلال ، انفاق کنند.« (محمدي ري شهري، 1380، ص ص 6455-6439)وقف از ديدگاه تفاسير و روايات اهل سنتالف – تفاسيرغالب مفسران اهل سنت از جمله سيوطي، فخررازي، قرطبي و غيره در ذيل آيه ي 92 سوره ي آل عمران، به بيان اهميت مسأله ي وقف پرداخته اند.ب – رواياتازجابربن عبدالله روايت شده است که: »هيچ يک از اصحاب رسول خدا (ص) نبود که توانايي داشته باشد؛ مگر اين که مالي را وقف کرده بود.«ابي هريره از پيامبر(ص) نقل کرده است که: »بهترين ميراثي که انسان از خود به جاي مي گذارد، سه چيز است، صدقه ي جاريه ، دانشي که مورد استفاده واقع مي شود و فرزند شايسته اي که چيزي در برداشته باشد .« (حائري يزدي، 1380- ص ص 41-40)وقف در يهوديتبا نزول کتاب مقدس تورات و رسميت يافتن آيين يهود، بر اساس تعاليم حضرت موسي ، هدف از زندگاني، تکامل روح و تقرب به ذات اقدس الهي بوده که يکي از راه هاي مهم آموزش در آخرت، موضوع وقف است.يهوديان معتقدند که با وقف دارايي خود در راه خدا، دارايي مادي به دارايي معنوي تبديل مي شود و اين سرمايه ي روحاني، يکي از راه هايي است که مي تواند براي آن ها در دنيا و آخرت، مفيد چاره ساز باشد و آدمي را نزد خداوند سرافراز و از عذاب دوزخ رهايي بخشد.ابنيه هاي مقدسي که توسط افراد خير و نيکوکار يهودي ايجاد مي شوند؛ دو دسته اند: دسته ي اول آن هايي که شخص به صورت خصوصي و با همت شخصي آن را بنا کرده است و دسته ي دوم آن هايي که با همت جماعت و با کمک هاي مالي اقشار ايجاد شده اند.علاوه بر موارد ذکر شده ، اهداي متعلقات و وسايل لازم اماکن مقدسه مانند تورات دست نويس بر روي پوست حيوان حلال گوشت، کتاب نمازهاي روزانه به نام صيدور و ساير کتب مقدس که توسط افراد خيّر تهيه مي شوند که معمولاً بر روي اين کتب موقوفه ، به زبان عبري يا فارسي نام واقف و علت وقف نوشته شده است ؛ از ساير موارد وقف است که ميان يهوديان مرسوم مي باشد.(وقف ميراث جاويدان، 1376، ص- ص 155-153)وقف در مسيحيتدر بايگاني کليساي وانک جلفاي اصفهان، وقف نامه و وصيت نامه هاي بسياري از آبادي ها و شهرهاي مختلف ارمني نشين ايران وجود دارد که بر اساس آن، اشخاص، بخشي از دارايي خود را به کليساها و به صورت خيريّه ، به اماکن مقدسه هديه کرده اند.وقف، در آيين مسيحيت و در ميان ارامنه به دو صورت مي باشد؛ صورت اول اين که شخص درزمان حيات خود اموالي را وقف کند که اين امر، با سندي همراه است و صورت دوم اين که شخص قبل از مرگش وصيت مي کند که پس از مرگ، اموال وي به نحوي خاص و مشخص صرف شود که در اين صورت ، وصيت نامه اي تنظيم مي کند و در حضور کشيش و چند ريش سفيد نوشته و گواهي مي شود و يا نزد هيأت مذهبي و ياد دفاتر اسناد، ثبت مي شود. البته لازم به ذکر است که جدا از اموال غير منقول ، اشخاص اعانه هاي مختلفي از قبيل کتب خطي ، ظروف طلا و نقره و .. به اماکن مقدسه يا انجمن هاي خيريّه مي دهند.(لئون ميناسيان، 1376،ص ص 149-148)احکام وقف1- صيغه وقفدر تحقق وقف، صرف نيت کردن ؛ کفايت نمي کند؛ بلکه به ناچار بايد آن را انشاء کرد؛ مانند : »وَقَفتُ« يعني وقف کردم و »حَبَستُ« يعني حبس کردم و تعابيري مانند اين ها که بر مقصود و نيت مشخص دلالت کند.(موسوي خميني، 1375، ص 109)الفاظ وقوف شش تا است:» تَصَّدقتُ ، وَقَفتُ، سََّبلتُ، حبَسَّتُ، حرَّمتُ و اَبَدتُ«. (طوسي ، 1417، ص 291)لفظ صريح در وقف ، » وَقَفتُ« مي باشد و در الفاظ ديگر اختلاف است و بعضي گفته اند ، الفاظ ديگر، بدون قرينه، بر وقف حمل نمي شوند.2-وقف خاص و وقف عاموقف خاص ، وقفي است که مختص دسته ي معين و خاص مي باشد؛ مانند وقف بر اولاد يا بر افراد وطبقه ي خاصي از مردم .وقف عام، وقفي است که مقصود از آن امور خيريه است و مخصوص دسته و طبقه ي معيّني نيست؛ مانند وقف بر فقرا، وقف بر طلاب و مدارس و مساجد و اين وقف مقابل وقف خاص است. (دهخدا ، 1373، ص ص 20536، 20535)وقف گاهي موقوفٌ عليه دارد که منفعت به او بر مي گردد و گاهي براي وقف، موقوفٌ عليه نمي باشد؛ مورد دوم مانند وقف مسجد است که واقف در وقف، منفعت خاصي را در نظر گرفته است و فقط عنوان خاص مسجديت را ملاحظه کرده است.(موسوي خميني، 1375 ،ص 111)3- قبول در وقفظاهراً قبول در وقف، در تمام انواعش معتبر نيست و اگر قبول، در وقف معتبر باشد به احتياط نزديک تر است؛ به خصوص در وقف با ملاحظه ي ملکيت منفعت، خواه عام باشد مثل وقف بر علماء يا خاص باشد مثل وقف بر فرزندانش در مورد اول حاکم شرع و در دوّمي موقوفٌ عليهم از طبقه اول (فرزندان) بايد قبول کنند. (موسوي خميني، 1375، ص 111)4- قبض موقوفهشرط وقف، قبض دادن آن است؛ وقف ، بدون قبض ، به اذن واقف، لازم نمي شود، پس اگر واقف قبل از قبض بميرد ، آن وقف باطل است.(شهيد اول ، 1406، ص 104)درصحت وقف، قبض موقوفٌ عليه يا قبض وکيل يا وليش معتبر است؛ پس هنگامي که موقوفٌ عليه،قبل از قبض بميرد؛ وقف ، باطل است و در قبض، فوريت معتبر نيست و در معتبر بودن اجازه ي واقف در قبض ، اشکال وجود دارد .(موسوي خميني، 1375، ص 113)5- دوام وقفدر وقف، دوام به معناي اين که به مدتي موقّت نباشد، شرط است .(محقق حلي ، 1389، ص 216).جايز نيست در وقف که به وقتي ، موقّت شود ؛ پس هنگامي که مي گويد : خانه ام براي فرزندام براي يک سال يا ده سال وقف باشد، باطل است و ظاهر، عدم صحت آن به عنوان حبس است(موسوي خميني،1375، ص 115)6- تنجيز وقفشرط وقف، منجّز کردن آن است؛ بنابراين اگر وقف را به شرط يا صفت معلّق کند؛ باطل است مگر آن که هر کدام از اين دو واقع بوده و واقف نيز به وقوعش مطلع باشد. (شهيد ثاني ، 1418،ص 216)در صحت وقف منجّز بودن شرط است؛ پس اگر آن را بر امري معلوم الحصول در آينده يا متوقع الحصول يا امري در حال و محتمل الحصول که صحت عقد، متوقّف بر آن نيست، معلق کرد عقد وقف ، باطل است. (موسوي خميني،1375، ص 117)7- وقف بر نفساز شرايط صحّت وقف آن است که خودش را از آن خارج کند؛ پس اگر آن را بر خودش وقف نمايد؛ صحيح نمي باشد و اگر بر خود و ديگران وقف کند؛چنان که به طور اشتراکي باشد؛ نسبت به خودش نه ديگري ، باطل است و اگر به طور ترتيب باشد؛ پش اگر بر خودش ، سپس بر ديگري وقف نمايد؛ از وقفي است که اولش منقطع مي باشد و اگر بر عکس آن باشد؛ منقطع الآخر مي باشد و اگر بر ديگري، سپس بر خودش ، سپس بر ديگري وقف کند؛ وقفي است که وسط آن منقطع مي باشد (موسوي خميني، 1375، ص 118).8- رجوع در وقفاگر وقف، منعقد شد لازم مي باشد و واقف، نمي تواند در آن رجوع کند و اگر در مرض منجر به موت واقع شود؛ براي ورثه ردّ آن جايز نيست؛ اگر چه زياده بر ثلث باشد.(موسوي خميني، 1375، ص 121).آثار وقف در جامعهتوجه به اصل بقاء و ماندگاري يکي از مهم ترين علايق بشري در طول تاريخ بوده است؛ اين حسّ جاودانگي که نشان از حس بقاء روح معنوي انسان در عالم ديگر است؛ باعث شده در طول تاريخ، انسان ها در پي اين امر باشند که اثري از خود به جاي بگذارند؛ اسلام نيز به اين حس دروني انسان ها توجه نموده و به بهترين صورت، رمز جاودانگي را در رساندن مراتب خير براي هم نوعان تبيين نموده است.سفارش به اصل صالحات و باقيات که دست گيري اعمال انسان در سراي باقي باشد؛ خود، شاهد مثال اين موضوع است.وقف، در سراسر پرده ي هستي ، اصل بقاء و جاودانگي به خير را دارد؛ که مسلمين پيشاپيش براي سراي باقي ، صالحات و خيرات مي فرستند. مهم ترين بستر، در نقش پذيري وقف، جامعه مي باشد که آثار مفيد اين مهم را در آن مي توان بررسي نمود. البته با توجه به شاخص هاي اثر پذيري وقف در جامعه، موارد فرهنگي ، اقتصادي و اجتماعي را در اين نوشتار به اختصار بيان مي نمائيم:تأثير وقف بر توسعه ي کمي و کيفي اماکن و مذهبيدر توسعه ي سرزمين کشورهاي اسلامي ، ساخت اماکن مذهبي مثل مساجد ، مقبره ي بزرگان و ... به عنوان پرچم فتح اسلام، در آن بلاد شناخته مي شود و در فرهنگ عمومي مسلمانان ، مساجد اکثراً به صورت هديه و وقف احداث مي گرديده است؛ از طرفي با به کارگيري حداکثري از صنعت و هنرآن روز ، مساجد واماکن مذهبي گنجينه هاي تمدن اسلامي در عصر حاضر به شمار مي روند که چه در عصر گذشته و حال، به عنوان سمبل توسعه ي کمي و کيفي تمدن اسلامي شناخته مي شوند؛ لذا در اين قسمت وقف از نظر توسعه اماکن مذهبي مهم ترين و اثر بخش ترين تأثير خود را درفرهنگ و اجتماع گذاشته است. از نکات قابل توجهي که با مراجعه به وقف نامه هاي بسياري از مساجد روشن مي شود اين است که ، بسياري از واقفان مساجد به جزء تعميرات و امور مربوط به خود مساجد، کارهاي خير ديگري همچون، اطعام فقرا، وعظ خطابه ، تعليم و قرائت قرآن کريم ، تدريس علوم گوناگون و ....به عنوان موارد مصرف اوقاف مساجد ذکر کرده اند. (حائري يزدي ، 1380، ص 422)تأثير وقف در بهبود وضع فرهنگي جامعهالف- تأمين هزينه تحصيل طلاب و دانش آموزانپايين آوردن هزينه تحصيل جوانان به ويژه اقشار کم درآمد، مي تواند منجر به ارتقاي سطح معرفت و تحصيل ايشان شود، به طوري که بسياري از دانشمندان و بزرگان از خانواده هاي فقير و مستمند جامعه به مدد همين موقوفات به منصب هاي والايي راه يافته اند؛ که در صورت عدم پيشوانه ي مالي اين موقوفات، ممکن بود هيچ وقت قادر به ادامه تحصيل نباشند.(عادل، 1383،ص 50)در عصر حاضر نيز به صورت پيشرفته ، شاهد تأمين هزينه ي روشنفکران و تيزهوشان از سوي مراکز مهم علمي جهان هستيم؛ که متاسفانه مسلمانان به دليل کم رنگ شدن اين مسئله در درون آن ها از اين سبقه نيز ، عقب ماندند.ب- تأسيس مراکز آموزشييکي از عللي که باعث شکوفايي و توسعه تمدن عظيم اسلامي و رشد علمي جامعه مسلمين شد ، نظام يافتن امر پژوهش و دانش اندوزي و فراهم بودن امکانات تحصيل براي دانشمندان و محققين بود و اين امکان بيش ترا ز محل درآمد موقوفات مدارس و اماکن آموزشي ، ايجاد مي شد.اوقاف از نظر درآمد و بهره مسمتر، از بهترين و بيش ترين منابع درآمد، براي تعليم در جوامع اسلامي بوده و پايداري تعليم در کشورهاي اسلامي ، طي قرن ها در مراکز آموزشي و دانشگاه هاي اسلامي به اين منبع مالي بستگي داشته است.واقفين براي پيشبرد علم و بالا بردن توانايي هاي فرهنگي جامعه به تأسيس مدارس توجه مي کردند. مدارس قديم عموماً و برخي از مدارس جديد، با در آمد موقوفات اداره مي شدند که در اين صورت حقوق مدرسين، کمک هزينه تحصيلي دانش آموزان و طلاب، حتي وسايل تحصيلي نيز در نظر گرفته مي شد. (اميدياني، 1384، ص59)متأسفانه عدم پيگيري اين مسئله باعث کم رنگ شدن آن در عصري شده که مراکز علمي دنيا و دانشگاه هاي معتبر دنيا اکثراً از موقوفات اداره مي شوند مثلا مراکز آموزشي يهود در کليه ي نقاط عالم به صورت موقوفه بوده و کليه ي هزينه هاي آن از سوي خيرين اداره و تأمين مي گردد.تأثير وقف بر استقلال اقتصادي و رشد توسعهوقتي سخن از تأثير وقف بر استقلال اقتصادي و رشد و توسعه مطرح مي شود؛ هرگز به اين معنا نيست که وقف به تنهايي ، مي تواند همه ابعاد و زواياي گوناگون اقتصاد يک ملت را دربر گيرد، بلکه منظور اين است که وقف، به عنوان يک سرمايه ي عظيم مالي ، مي تواند در اين سمت و سو داراي نقشي سازنده و قابل توجه و سهمي بزرگ باشد.حقيقت اين است که مي توان سرمايه هاي عظيم اوقاف را نيز همانند ديگر سرمايه ها با رعايت همه ي جوانب وقف، موازين شرع و اهداف واقفان در فرآيند فعاليت هاي توليدي و خدماتي قرار دارد و آن ها را از حالت رکود خارج کرد تا بدين وسيله هم به رشد و توسعه و استقلال اقتصادي کشور کمک قابل توجهي شده باشد و هم روز به روز بر سرمايه هاي اوقاف افزوده شد. (حائري يزدي، 1380،ص 422)درخصوص نقش سازنده ي موقوفات، بر روند اقتصادي کشور ، مي توان به اين سخن بنيانگذار انقلاب اسلامي حضرت امام خميني (رحمة الله عليه) در کتاب صحيفه ي نور اشاره کرد که فرموده اند: »اگر تبليغات دولت رايج گردد؛ خواهيم ديد که از همين نذر، وصيت و وقف چه خدمت هايي به کشور و توده مي شود« و بي شک نيمي از اداره ي کشور را اين گونه چيزهاي مي چرخانند.استقلال اقتصادي ، بنيان و ريشه ي فعاليت هاي فرهنگي است؛ لذا در انديشه ي ديني که اصل استقلال مردم و مؤمنين را براي رسيدن به کرامت ذاتي انسان مورد توجه قرار مي دهد؛ تأمين معاش دنيوي مردم مبناي تامين معاش معنوي آن ها به شمار مي رود؛ لذا سيستم وقف به مدد کمک جامعه ي اسلامي ، براي پيش برد اهداف عاليه ي اسلامي تنظيم شده است.تأثير وقف بر تحقق رفاه عمومي و عدالت اجتماعياز متون اسلامي به خوبي روشن است که اسلام، هم خواهان زدودن همه ي زواياي فقر در جامعه و هم خواهان رفاه عمومي در حد معقول و مشروع است. و بخش عمده ي وجوهات مصرفي که واقفان دورنگر و نيکوکار در طول تاريخ وقف در نظر گرفته اند، مواردي هستند که به رفاه عمومي ، فقرزادايي و عدالت اجتماعي مربوط مي شوند.(حائري يزدي، 1380،ص 421)وقف ، يکي از برترين و پر دوام ترين مظاهر احسان و نيکوکاري و کمک به مصالح جامعه و تنظيم امور اجتماعي است و مي توان به جرات ادعا کرد که اگر اوقاف يک کشور، در مسير صحيحي به راه انداخته شود و واقفان به راه معقول و درستي هدايت شوند؛ بسياري از مشکلات اجتماعي از ميان مي رود و کمک شاياني به اوضاع اجتماعي جامعه مي شود. (فيض ، 1373، ص 104)هر چند در احکام اسلامي ، راه هاي ديگري براي تنظيم عدالت اجتماعي از قبيل زکات، خمس، صدقه و ... بيان شده، اما ماندگارترين حکم که با روح انسان نيز ارتباط برقرار مي کند؛ مسئله ي وقف است.تأثير موقوفات بر تأمين بهداشت جامعهبرخورداري از خدمات بهداشتي، درماني يکي از حقوق مسلم فردي واجتماعي است و حفظ بقاء، پايداري و نشاط جوامع مستلزم به کارگيري و رعايت اصول و قواعد بهداشتي است و هر چند جوامع در جهت ارائه ي خدمات و آموزش هاي بهداشتي و نکات ايمني فعال تر باشند به همان نسبت آسايش و رفاه عمومي و امنيت جامعه گسترش مي يابد.مسلمانان با پيروي از پيامبر گرامي (ص) و اهل بيت پاک او که پايه گذاران اوليه ي موقوفات بوده اند؛ در طول تاريخ با توجه به نيازهاي روز جامعه ي خود و به منظور رفع کمبودهاي مادي ومعنوي مردم يا توسعه ي علم و دانش و فرهنگ و بهداشت و امور عام المنفعه و رواج احسان و نيکوکاري ، املاک و مستغلاتي را در جهت احداث مکان هاي آموزشي و بهداشتي و بيمارستان ها ، درمانگاه ها، و .. وقف نموده اند. (اميدياني، 1377، ص 17)متوليان اموال موقوفه از درآمد اوقافي که داراي موارد مصرف في سبيل الله و مانند آن هستند مي توانند به مصرف اين چنيني اختصاص دهند و براي انسان هاي پاک دل ونيک انديشي که دوست دارند صدقه ي جاريه اي از خود بر جاي گذارند؛ تا بدين وسيله حيات و زندگي خود را جاودانه کنند؛ چه کاري بالاتر و ارزشمندتر از اين که بخشي از ثروت فناپذير خود را به احداث مراکز درماني و يا تهيه ي وسايل مورد نياز اين مراکز، به ويژه در مناطق محروم کشور اختصاص دهند و از اين راه بالاترين خدمت را به بندگان خدا ارائه دهند. (حائري يزدي ، 1380،ص 426)مصارف وقفدر ميان وقف نامه هاي زيادي که از گذشته ها به دست ما رسيده است؛ برخي از آن ها از اهميت ويژه اي برخوردار بوده ، که حکايت از همت عالي و بينش عميق و انسان دوستي واقف يا واقفين آنها دارند و بيانگر روح لطيف آنان مي باشند؛ چراکه آن ها در زمان هايي که در هيچ فرهنگ و تمدني فقرا، مستمندان ، يتيمان و بيماران فکري نشده بود و آنان در فقر و محروميت، از همه ي حقوق انساني به سر مي بردند؛ و اقفان، با الهام از مکتب حيات بخش اسلام، املاک و اموال زيادي ، براي فقرا و محرومين اختصاص داده بودند. (سليمي فر،1370، ص 62 )مصارف و کارکردهاي وقف در شرايط زماني و مکاني خاص خود، از موثرترين عوامل توسعه بوده اند امروزه مصارف موقوفات در صورت تطبيق با مقتضيات زمان و شرايط جديد، يکي از مهم ترين شاخص هاي توسعه به شمار مي روند.لذا در اين بحث براي ارائه ي الگوي مناسب از مصارف جديد وقف، لازم است به تاريخچه اي گذرا ازمصارف وقف در هر عصري به صورت شاخص هاي تاريخي بپردازيم ؛ در اين قسمت به دو تقسيم اساسي اشاره داريم؛ يکي وقف از منظربزرگان مذهبي و منظر ديگر، مصارف وقف، به صورت گذرا از نهادهاي وقفي کشورهايي که در اين زمينه کار کرده اند.وقف در سيره ي معصومينرفتار معصومين (ع) براي ما با اتکا به حديث ثقلين و آيات و روايات ، حجت و سند است از درس هاي برجسته و در عين حال، ناشناخته ي زندگي ائمه ي معصومين (ع) مسئله ي موقوفات و صدقات جاريه دررفتار آن ها مي باشد.سنت وقف در اشکال مختلف به صورت يک سيره ي جديد و متداول، از زمان پيامبر اکرم (ص) تا حضرت مهدي (عج) جريان داشته است و اين بزرگواران خود، متوليان موقوفات بودند.الف) وقف در سيره ي حضرت ختمي مرتبت محمد مصطفي (ص)بي شک اولين واقف در اسلام، شخص رسول اکرم (ص) است ، که به همراه گسترش فرهنگ اسلام،سيره ي صدقات جاريه را نيز پايه گذاري فرموده است؛ در تاريخ اسلام، اولين بناي وقفي، مسجد قبا و پس از آن مسجد النبي، مي باشد که با دستان مبارک ايشان بنا شده و اولين وقف خيريه اي ، وقف مخيرق است که در سال سوم هجرت ، هفت بوستاني را که به آن حضرت هبه شده بود ؛ وقف کردند و توليت آن را به حضرت زهرا (س) واگذار کردند.ب) وقف در سيره ي حضرت فاطمه (س)دخت گرامي پيامبر (ص) داراي هفت بوستان بودند که همه ي آن ها را در راه رضاي خداوند و پيوند با نزديکان و بستگان وقف فرزندان عبدالمطلب وهاشم کردند و سرپرستي آن ها را به ترتيب ،به اميرالمؤمنين علي(ع) ، امام حسن مجتبي (ع) و امام حسين (ع) واگذار کردند.ج) وقف درسيره ي امام علي (ع)سنت وقف، خصلت ائمه ي معصومين (ع) و خاندان پاک پيامبر خدا (ص) بوده است؛ اما بي شک در اين ميان ، بيش ترين موقوفات مربوط به مولا علي (ع) است و دوران خانه نشيني 24 ساله ي امام علي (ع) فرصت بسيار مناسبي را براي آن حضرت محيا کرد؛ تا مروّج الگوها و سنت هاي حسنه ي اسلامي در بخش هاي مختلف علمي ، اجتماعي و اقتصادي، براساس تعاليم عاليه ي اسلام باشند؛ به همين دليل آن حضرت موفق شد؛ موقوفات گسترده اي از خود به يادگار گذارد. (شفيعي ، 1382،ص ص 75-69)در اهميت موقوفات اميرمومنان علي (ع) ، همين بس که طبق نقل مورخان معتبر، درآمد سالانه ي موقوفات ايشان چهل هزار دينار بوده است که صرف وجوه خير و گسترش اسلام و خدمت به محرومين شده است.آبهاي موقوفه امام علي (ع)در سرزمين خشک و سوزان عربستان مسئله ي آب از اهميت والايي برخوردار بوده است و به همين دليل امام علي (ع) چاه ها و قنات هاي بسياري را حفر کرده اند.اکنون در راه مدينه به مکه منطقه اي به نام (بئرعلي) است که همان چاه هايي است که به دست علي (ع) ايجاد شده است و براي مصرف حجاج وقف گرديده است.در کتاب هاي بحار الانوار، وسائل الشيعه و ساير کتب معتبر شيعه ، اين روايت را از قول امام صادق (ع) نقل فرموده اند : پيامبر خدا زميني راکه از انفال بود ، بين مسلمانان تقسيم کرد و علي (ع) سهم خود را وقف کرد و در آن زمان قناتي حفر کرد و آن جا را (ينبع) ناميد و فرمود: »اين آب وقف است بر زائرين خانه ي خدا و رهگذراني که از اين مکان مي گذرند و هيچ کس حق فروش يا بخشش آن را ندارد و فرزندانم هرگز از اين ارث نمي برند و چنان چه کسي بعد از من آن را بفروشد و يا ببخشد پس به لعنت خدا و فرشتگان و همه ي مردم گرفتار شود؛ و خدا هيچ عمل نيکي را از او نپذيرد.«مسجدهاي وقفي حضرت علي (ع)به گواهي تاريخ، مسجد نخستين رقبه وقفي بوده است که در فرهنگ اسلام پايدار گشته است و بي ترديد از محورهاي گسترده ي ارزيابي وقف مساجد موقوفه، از صدر اسلام تا امروز در سراسر جهان اسلام است. در روايتي از کتاب بحار الانوار و مناقب آل ابيطالب، تعدادي از مساجد موقوفه، مربوط به علي (ع) است که عبارتند از : مسجد فتح در بين راه مکه و کوفه، مسجد مقابل قبر حضرت حمزه، مسجدي واقع در کوفه و مسجد جامع شهر بصره همه ي اين ها به وسيله ي علي (ع) ساخته و وقف گرديده است.نخلستانهاي وقفي امام علي (ع)روايت است که مردي نزد اميرمؤمنان علي (ع) کيسه اي از هسته خرما ديد و پرسيد: يا علي اين همه هسته خرما را به چه منظور جمع کرده ايد؟ فرمود همه اين ها انشاء الله درخت خرما خواهد شد. راوي گويد که امام آن هسته ها را کاشت و نخلستاني ايجاد و سپس آن را وقف بر فقرا و في سبيل الله کرد.اين سنت تشکيل نخلستان هاي وقفي يکي از زيباترين سنت هايي است که در فرهنگ تشيع پايه ريزي شده و هم اکنون در مناطق جنوبي ايران نخل هاي موقوفه فراواني وجود دارد که شيعه از مکتب علي (ع) آموخته است.در بررسي چند مقوله اي از مصارف وقف از ديد امام ، بايد به بصيرت و آينده نگري امام در انتخاب موضوعات وقفي اشاره نمود؛ آباداني، واحياي زمين هاي خالي و رفاه حال مؤمنان، توجه به فقرا در کليه موقوفات امام، مورد توجه خاص است و با توجه به عصر و زمان خود اين مقوله ها را رعايت نموده اند.د)- وقف و خدمات عالمان دينيدنيا با همه ي زينت ها و ظاهر فريبنده اش ، اولياي خدا و مردان بزرگ را نمي تواند بفريبد. اولياي خدا اعمالي را با زحمات طاقت فرسا ، انجام مي دهند ولي ثمره ي آن را براي استفاده ي ديگران وقف مي کنند. عالمان ديني، علاوه بر اين که خود را وقف ترويج علم و دين مي کنند؛ از وقف مال خويش نيز دريغ نمي ورزند و موقعيت ديني و اجتماعي خود را ، در راه احياء و نگهداري موقوفات به کار مي بندند. افرادي همچون : آيت الله حائري، علامه حلي، شهيد اول، امام خميني (رحمة الله عليه) و حضرت آيت الله خامنه اي از کساني بوده اند که در راه اعتلاي وقف، گام هاي بزرگي برداشته اند ، که در اينجا به چند مورد از اقدامات اين بزرگواران اشاره مي کنيم:الف) مرحوم آيت الله حائري : ايشان در عصري، زندگي مي کردند که عدالت اجتماعي در جامعه، آرزويي دست نيافتني بود؛ در کوچه و بازار و معابر عمومي شهر قم ، خصوصاً اطراف حرم مطهر حضرت معصومه (ع) وجود فقرا و تهيدستان که به گدايي روزگار مي گذراندند، چهره ي زشتي به اين شهر مقدس داده بود؛ ايشان نيز از وضع نابسامان رنجيده خاطر بودند و در پي چاره اي مي گشتند؛ پس محلي را به نام »خانه فقرا« برپا کردند و مستمندان شهر را در آن مکان گرد آوردند؛ بدين ترتيب صدقات و کمک هاي مالي مردم خيّر و نيک انديش را در مسير صحيح و صرف اداره ي آن محل کردند.ب) علامه حلي (رحمة الله عليه) : ايشان نواحي وسيعي را با امکانات خود آباد و براي استفاده ي عموم وقف کردند؛ علامه نهرهاي آب را با پول و ثروتش زنده کرد و اين آبادي ها به کسي تعلق نداشت و در زمان حياتش آن ها را وقف کرد.ج) شهيد اول (رحمة الله عليه) : ايشان بعد از بازگشت از هجرت علمي خود در زادگاهش (جزين) مدرسه اي تأسيس کرد اين مدرسه از بقيه ي مدارس »جبل عامل« پيشرفته تر و در تدريس فقه و اصول پيشگام تر بود.د) امام خميني (رحمة الله عليه): ايشان در طول حيات با برکت خويش در احداث ، تعمير و احياء مساجد، مصلاهاي نماز جمعه و مراکز آموزشي و فرهنگي نقش به سزايي داشتند.هـ ) آيت الله خامنه اي (مد ظله العالي) : ايشان تاکنون نزديک به شش هزار نسخه نفيس خطي را به کتاب خانه ي مرکزي آستان قدس رضوي وقف کرده اند؛ بر همين اساس، ايشان بزرگترين واقف کتاب هاي خطي آستان قدس رضوي هستند.نهادهاي وقفي و خيريه اي در آمريکااز آنجايي که بنيادها ، نهادها و موسسه هاي خيريه جهان غرب ، در اهدافي چون خدمت عمومي به مردم و نيز دانش ، با نهاد وقف اسلامي تشابه دارند و ساختار اداري اين گونه نهادها مانند داشتن آيين نامه، هيأت امنا، هيات مديره، و غيره با نهادهاي خيريه يا حتي با موقوفات اسلامي مشابهت دارد، شناخت آنها و استفاده از مشکلات و تجربه هايشان تا آنجا که با اصول فرهنگي و ديني اسلام تعارض نداشته باشد،مفيد خواهد بود؛ خصوصاً اگر بدانيم که دانش و تجربه نهادهاي خيريه ي غرب اصولاً از مشرق زمين و از موقوفات اسلامي گرفته شده است.در آمريکا (موسسه خيريه) نهادي است غير تجاري، غيرانتفاعي و غير دولتي که با هدف آماده ساختن و بالا بردن سطح افراد و يا موسسات مردمي و يا دولتي، کمک هاي مالي را به نهادهاي غير انتفاعي ديگر از جمله جمعيت هاي خيريه مي رساند.در امريکا اتحاديه نهادهاي خيريه عهده دار جمع آوري اطلاعات و انتشار راهنماي نهادهاي خيريه در امريکا مي باشد و مؤسسه خيريه ، مؤسسه اي است غير انتفاعي و غير دولتي که داراي صندوق وقفي و منبع مالي مخصوص به خود است به گونه اي که مي تواند هزينه فعاليت هاي آموزشي، مذهبي، خيريه يا هر خدمت عمومي ديگر را تامين کند،به خصوص از راه کمک به نهادها و مؤسسات خيريه ديگر که با همان اهداف فعاليت مي کنند.1- شرايط مؤسسات خيريه در امريکاالف) انجام فعاليت هاي خيريه ، مانند کمک هاي مالي به نهادهاي خيريه ديگر يا به افراد نيازمند ،يا داشتن توانايي اجراي طرح هاي تحقيقاتي و اجرايي براي يک نهاد علمي ، پژوهشي يا هر موسسه خيريه ديگر.ب) زير نظر هيأت مديره يا هيات امنا اداره شود.ج) کمک ها يا هداياي نقدي ، مستغلات ، اوراق بهادار مالي، از نيکوکاران دريافت کند يا در صدي از ماليات بردرآمد ، اشخاص را در چارچوب قانون کسر کند.د) از دولت مستقل بوده و به صورت مستقيم فعاليت کند.هـ) از آن جا که غير انتفاعي مي باشد به دنبال سود و منافع نباشد.و) اين مؤسسه جزء مؤسسه هاي معاف از ماليات بر در آمد است.2- انواع کمک ها و فعاليت هامؤسسات خيريه ، کمک هاي مالي بسياري با اهداف متنوع و فعاليت هاي گوناگون و متعدد از مراکز آموزشي و پزشکي گرفته ، تا خدمات انساني و اجتماعي و سازمان هاي حقوق بشر را انجام مي دهند، البته اکثر کمک ها به دانشگاه ها و مراکز آموزشي بوده و مقدار کمتري به نهادهاي ديني و مذهبي اختصاص دارد.3- نظارت دولت بر نهادهاحکومت فدرال، گزراش هاي مالي و عملکرد و نهادهاي خيريه را ساليانه با انتخاب نمونه هايي از آن ها به طور دقيق بررسي مي نمايد؛ گاهي نيز يکي از مقامات رسمي از دفتر موسسه ي خيريه بازديد به عمل آورده و دفاتر عوايد مالي و پرداختي ها را نظارت مي کند؛ هم چنين دادستان کل ايالت به گزارش ها مراجعه کرده و آن ها را با قوانين حاکم بر عملکرد و خيريه تطبيق مي دهد. (بوريس، 1386، ص ص 93-81)وقف در فرانسهفرانسويان ازديرباز موقوفات و هداياي خويش را به کليسا و نهادهاي مذهبي مي سپردند تا در امور خيريه مصرف شود، سي سال پيش براي سامان دادن به اوقاف و امور خيريه و براي استفاده بهينه از تلاش هاي پراکنده و فردي نيکوکاران و خيرين ، بنياد »اوقاف و امور خيريه فرانسه« تشکيل شد.بيش ترين حجم فعاليت هاي کيفي اين بنياد، در بخش امداد رساني و کمک هاي دايمي و يا مقطعي متمرکز مي شود و عوايد موقوفات، صرف فعاليت هايي از قبيل زير مي شود:1- امداد رساني به سالمنداندر ابتداي شروع به فعاليت بنياد اوقاف و امور خيريه ي ، فرانسه ، برنامه ي آن براي کمک به سالمندان به شکل موردي و مقطعي بود و مبالغ جمع آوري شده را براي کمک به طرح هاي مربوط به سالمندان از قبيل : خريد راديو و تلويزيون، خانه هاي سالمندان ، اتصال خطوط تلفن اختصاص دادند.يکي از فعاليت هاي مهم اين قبيل تجهيز و راه اندازي شبکه هاي زنگ اخبار و وضعيت قرمز نزد سالمندان بود و با اتصال به اين شبکه ها سالمندان به مجرد احساس کوچک ترين ناراحتي تحت مداوا و مراقبت هاي لازم و و فوري قرار مي گرفتند.2-فعاليت هاي جواناناين بنياد در سال 1977 بخشي از تلاش هايش را به برنامه هاي جوانان و کودکان اختصاص داد، بخش جوانان در دهه نود ميلادي فعاليت هاي خويش را به دادن بورس به جوانان، متمرکز ساخت تا آنان به خودکفايي و استقلال مالي دست يابند . کمک هزينه هاي سفر نيز در اختيار آنان قرار گرفت تا بدين وسيله ضمن آشنايي با ساير ملت ها و ساير آداب و رسوم، روحيه ي مدارا با ديگران در آنان تقويت شود و به جواناني که طرح هاي اجتماعي و انساني داشتند؛ بورس هايي داده شد تا طرح هايشان را اجرا کنند.3- بهداشت و سلامت همگانيتوجه بنياد اوقاف و امور خيريه به امداهاي بهداشتي و درماني از سال 1970 آغاز شد و کمک به بيمارستان ها، يکي از فعاليت هاي مهم بنياد بود ؛ اين بنياد با مشارکت مالي در تهيه و پخش فيلم هاي آموزشي تلاش مي کند؛ تا کودکان با برخي بيماري ها و راه هاي پيشگيري و علاج آن آشنا شوند.در پي گسترش و شيوع بيماري ايدز نيز بنياد، به انجمن هايي که در جهت امکان و پذيرش بيماران مبتلا به ايدز فعاليت هاي مي کنند ؛ کمک هاي شاياني کرد.(فرشتيان، 1381، ص ص 91-87)راهکارهاي گسترش فرهنگ وقفاز صدر اسلام و سال هاي پس از آن ، وقف ، اين سنت حسنه ، در ميان مسلمانان گسترش روز افزوني داشت؛ و با گذشت زمان ، به دلايل گوناگون دچار صعودها و نزول هايي شد؛ تا آنجا که اوج آن در دوران صفويه بود و پس از آن هرگز به آن اوج بازنگشت و از شور و اشتياق ، به سستي و کم توجهي بدل شد؛ تا آن که پس از پيروزي انقلاب اسلامي،برخي نهادها براي گسترش اين هدف ارزشمند ، گام هاي موثري برداشتند با اين حال هنوز در آغاز راه هستيم و براي رسيدن به اوج هنو راهي بس طولاني در پيش داريم.برخي از راههايي که به نظر مي رسد در رونق بخشي به اوقاف و افزايش آن مؤثر باشند، عبارتند از :افزايش بهره وري موقوفه هااگر بهره وري موقوفه ها افزايش يابد، مردم به نقش و اهميّت وقف در جامعه بيش تر پي مي برند و تلاش مي کنند آن را در برنامه هاي خويش قرار دهند. توسعه موقوفه هاي کشور ، در سايه ي افزايش بهره وري به دست مي آيد که نتيجه ي استفاده ي بهينه از استعدادهاي انساني و مادي است. بهبود روش هاي بهره برداري، تنوع بخشيدن به موارد مصرف اوقاف، استفاده از منابع انساني شايسته و جلب نيروهاي کارشناس و فعال ، استفاده از اصول مديريت، به ويژه برنامه ريزي اقتصادي، در اداره ي موقوفه ها و عزم ملي براي تبليغ گسترده ي وقف برخ
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 1395]
-
گوناگون
پربازدیدترینها