تبلیغات
تبلیغات متنی
پرچم تشریفات با کیفیت بالا و قیمت ارزان
پرواز از نگاه دکتر ماکان آریا پارسا
دکتر علی پرند فوق تخصص جراحی پلاستیک
محبوبترینها
سررسید تبلیغاتی 1404 چگونه می‌تواند برندینگ کسب‌وکارتان را تقویت کند؟
چگونه با ثبت آگهی رایگان در سایت های نیازمندیها، کسب و کارتان را به دیگران معرفی کنید؟
بهترین لوله برای لوله کشی آب ساختمان
دانلود آهنگ های برتر ایرانی و خارجی 2024
ماندگاری بیشتر محصولات باغ شما با این روش ساده!
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1848151864
اسلام گرايي در جهان عرب؛ از انقلابي گري تا اصلاح طلبي-1
واضح آرشیو وب فارسی:ایرنا: به طور كلي جريان هاي فكري در جهان عرب در طول تاريخ معاصر دست كم دوبار دچار تغيير و تحول شده اند. از يك سو، پس از برخورد اوليه جهان اسلام و جهان عرب با جهان جديد، الگوهاي فكري كهن كه براي قرون و اعصار كارآمدي و تناسب محيطي داشت به سستي گرويد. از سوي ديگر، پس از شكست همه جانبه در جنگ شش روزه 1967 اعراب و رژيم صهيونيستي آشكار شد كه الگوهاي شكل بندي شده جديد، كارآمدي لازم را ندارند و لذا ضرورت بازبيني در اين زمينه اجتناب ناپذير گرديد. جنگ شش روزه ژوئن 1967، به يكباره چون آتشفشاني، نظم موجود را به تكان درآورد و پرسش هاي جدي در مورد اصالت، ارتباط فرهنگي و از همه مهمتركارآمدي نحله هاي فكري جاري مطرح كرد. دوره اي از سرافكندگي، اما در عين حال خود ارزيابي آغاز شد. آنچه تا امروز نحله هاي فكري جاري در ذهن و زبان اهل قلم و حتي مردم و ملت هاي عرب خوانده شده است، صورت شكل گرفته و صيقل خورده پاسخ هايي بود كه جهان عرب به چالش هاي دوران معاصر و تحولات مربوط به آن ارايه كرده است. وضعيت كنوني انديشه هاي سياسي و اجتماعي جهان عرب در يك جمله خلاصه مي شود و آن اينكه عرصه عمل و عرصه فكر بسيار از هم جدا افتاده اند. يكي از نحله هاي فكري كه تلاش مي كرده تا گزينه اي بديل براي وضعيت بحران زده معاصر در جهان عرب ارايه كند، جريان اسلام گرايي بوده است. ما در اين نوشتار كوشش خواهيم كرد تا به بررسي سير تحولات جريان اسلام گرايي در جهان عرب (با اكثريت اهل تسنن) طي حدود صد سال اخير بپردازيم. دوره اول: از فروپاشي امپراتوري عثماني تا جنگ شش روزه اعراب و رژيم صهيونيستي در سال 1967 ******************************************************************************** از آن زمان كه آيين اسلام در شبه جزيره عربستان به دين رسمي و غالب تبديل شد و به سرعت در مناطق اطراف، به ويژه در ديگر مناطق عرب زبان استقرار يافت تا چالش هاي تمدن صنعتي جديد، جهان عرب از همگونگي و يكپارچگي ذهني خاصي برخوردار بود. به دليل اجماع نظري كه در خصوص چارچوب جهان بيني توحيدي و گفتمان الهامي اسلامي و حتي منابع و تا حدودي روشهاي استنتاج آنها به وجود آمد، به سرعت حوزه تمدني خاصي بروز نمود كه كناكشهاي سياسي، اجتماعي، فرقه اي و فكري در زير چتر آن چارچوب فكري و الگوي انديشه اي تعامل مي كردند. در عمل، معركه اي كارساز از آرا به وجود آمد كه در گفت و شنود با يكديگر، زايش سياسي و فكري خاص خود را داشتند. اتحاد زبان عرب و آموزه مبين اسلام به اتحاد كارساز و در عين حال، سازگار انجاميد. جريان هاي فكري برآمده از اين تحولات نيز، در عين رقيب بودن و داشتن اختلاف نظر، در مجموع، هم نوازي منسجم و دلنشيني ايجاد مي نمود كه اولا، با عرصه عمل هماهنگي داشت و ثانيا، در مجموع، عامل توليد، ابتكار و آفرينش شد. به عبارت ديگر، اتحاد يا دستكم نبود تناقض منطقي ميان دو سپهر عمل و نظر، كه شرط اصلي توليد تمدني است، به صورت ويژه اي فراهم آمده بود. محصول آن، تمدن درخشاني بود كه براي چندين سده، طلايه دار تمدن بشري شد. اما از آنجا كه هر تمدني، عمر مفيد، مولد و محدودي دارد و وقتي نتواند ميان دو حوزه نظر و عمل، رابطه اي مناسب برقرار كند، دچار پريشاني ذهني و سپس زوال توليد و بالاخره از هم پاشيدگي همه جانبه مي شود، در يك مرحله، حوزه تمدني اسلامي نتوانست در قبال فشارها و چالش هاي حوادث مستحدثه، پاسخي مناسب ارايه كند و به همين دليل، دچار چندپارگي در سپهر انديشه و فكر و نيز در عرصه عمل سياسي شد. اين گسستگي از چه زماني آغاز گرديد و كدام حوادث مستحدثه، چالش هاي فراتر از توان تطابق حوزه تمدني در جهان عرب ارايه كرد؟ پاسخ دقيق را بايد در تحولات داخلي و بين المللي جهان عرب ديد. زوال تدريجي و در نهايت فسخ نهاد خلافت توسط تركان جوان در اوايل سده بيستم ميلادي، نه فقط چالش عظيمي در ذهن مسلمانان ايجاد كرد و آنها را به تكان آورد، بلكه حتي اعرابي را كه ذهن مشغول هويت فرهنگي و بومي خويش بودند نيز متحول كرد. اين مساله باعث شد تا در داخل جهان عرب، گروه ها و جناح هاي مختلف به فكر آينده خويش و حتي خويش محلي خود بيفتند و راهكارهاي مختلفي را براي برون رفت از فضاي آن دوران ايجاد كنند. در هم پيچيدگي امپراتوري عثماني، به منزله شكسته شدن يكپارچگي كلي جهان اسلام، اهل سنت و جماعت بود. سپهر همگاني در جهان اسلام و به تبع آن در جهان عرب، الگوي جديدي از نظر و عمل را مي طلبيد، اما در خصوص چنين چارچوبي اجماع نظر بروز ننمود. بنابراين، جهان عرب صاحب معركه اي از نحله ها و مكتب ها شد كه جاي جنگ هفتاد و دو ملت سنتي و بومي را گرفت. در حالي كه جنگ هفتاد و دو ملت سنتي در چارچوب قواعد بازي خاصي تحقق پيدا مي كرد كه در مورد آن قواعد اجماع نظر كلي وجود داشت، يعني رقابتي كارساز كه همه با ديدي كلان در يك سو حركت مي كرد، جريان هاي فكري جديد، چون بر يك گفتمان فرهنگي مشترك بنيان نداشت، در عمل به عرصه ستيز و در نهايت، حذف يكديگر مبدل شد. حتي مي توان مقدار معتنابهي از نابساماني سياسي، اقتصادي و اجتماعي غالب در جهان عرب در سده هاي اخير را محصول همين جنگ و گريز نظري دانست. در نهايت، جنگ هفتاد و دو ملت، به جنگ هفتاد و دو جهان بيني مبدل شد. و سه جريان عمده پا به عرصه نهاد كه اين سه جريان عبارت بودند از: غرب گرايي (المجددون)، عرب گرايي (العربيون) و اسلام گرايي (الاسلاميون). در ادامه به بررسي جريان آخر مي پردازيم. اسلام يكي از مهمترين عناصر و شايد بتوان گفت بنيان فرهنگ غالب در منطقه اي گرديد كه نه فقط خاورميانه امروز كه شمال آفريقا و تا شبه قاره هند و بخش زيادي از آسياي مركزي را شامل مي شود. فرهنگ مبتني بر اسلام، حكومت ها و واحدهاي سياسي قدرتمند و تمدن ساز بسياري را ايجاد نمود. اما جهان جديد و تحولات دنياي غرب، پرسش هاي بسياري را مطرح كرد . كوششي كه در پي نشان دادن نقش اسلام در زندگي مسلمانان جديد ارايه شده، همان است كه در اينجا از آن با اسلام گرايي ياد مي شود. به عبارت ديگر، وقتي تحولات نوگرايي شدت گرفت، برخي بر آن شدند كه مي توان در چارچوب اسلام با مشكلات برخورد نمود. عوامل مهم و تعيين كننده اي در شكل گيري اين نحوه تحليل و اين نحله فكري دست به دست هم دادند. فشار وهابيگري، توسعه چاپ و انتشار، تاثير فرهنگ غربي، تكامل آزادي در رژيم عثماني و بالاخره تجديد ساختمان كليساهاي شرقي را مي توان از جمله اين عوامل دانست. به طور كلي در اين دوره ( از زمان فروپاشي امپراتوري عثماني تا جنگ شش روزه 1967 اعراب و رژيم صهيونيستي)، تحولات نحله فكري اسلام گرايي در جهان عرب را مي توان به دو دوره تقسيم نمود. دوره اول از آگاهي مسلمانان به چالش جهان جديد آغاز مي شود و تا نسخ نهاد خلافت توسط تركان جوان ادامه دارد. در اين دوره كوشش در اثبات حقانيت و مهم بودن آموزه اسلامي است. دوره دوم از زماني آغاز مي شود كه مسلمانان مي كوشند براي اداره جامعه چارچوب بديلي در قالب آموزه اسلامي ارايه كنند. در هر دو دوره، تصور اسلام گرايان اين است كه با نخبگان سياسي روز مي توان كنار آمد و كار كرد. در حالي كه بعد از جنگ شش روزه، تندروي خاصي بر بخش عمده اي از اسلاميان و اسلام گرايان حاكم گرديد. ** الف. دوره آگاه شدن از چالش جديد ----------------------------------------- اجماع نظري وجود دارد مبني بر اينكه سيد جمال الدين اسدآبادي (1255-1314 هـ ق/ 1839-1897 م)، طلايه دار حركتهاي اسلامي در جهان اسلام است. سيد جمال، هوشمند آگاهي بود كه مشكل جهان اسلام را در برخورد با جهان جديد، به خوبي دريافته بود. وي درك كرده بود كه رهايي جهان اسلام از اين معضل، كار سرسري و ساده اي نيست. به همين دليل، زندگي، آثار و افكار او تناقض نماي غريبي است. گاه پاسدار سنت و گاه پيشتاز تحول است. گاه به شدت با تجدد گرايي از سرستيز است و گاه مبشر اخذ دستاوردهاي زندگي جديد مي شود. براي رسيدن به هدفش بايد ابتدا ثابت كند كه آموزه هاي ديني، مغايرتي با جهان جديد ندارد. سپس، در پي آن است كه اثبات كند اولا، علم، جديد و قديم نمي شناسد و ثانيا، به هيچ حوزه تمدني تعلق نداشته، بلكه از آن بشريت است. البته اسدآبادي اين دل نگراني را دارد كه مبادا روي آوردن به جهان مادي، از حد خارج شود و راه افراط بپيمايد. پس از سيد جمال، شاگرد برجسته اش محمد عبده (1266-1323 هـ ق/1849-1905 م)، پرچمدار اسلام گرايي در جهان عرب شد و اصولا با تاكيد بر تفسير درست و امروزي از آموزه اسلام، راه را براي بسياري از دردمندان مسلمان بعدي بازگشود. او نيز چون سيد جمال، پاسداري از سنت و پيشتازي تحول را توامان انجام مي دهد و به همين دليل در يكي از نوشته هاي خود، دو گروه را مخالف نظرات خود مي داند: كساني كه با افراط كاري و وسواس رو به دين دارند و كساني كه با تفريط و تندروانه رو به فنون جديد دارند. خدمت مهم او در اين بود كه در حوزه انديشه، با القاي فكر ميانه روي، ديندار بودن و دين مدار بودن را تبشير نمود و آن را از طريق بازگشت مستقيم به منابع اصلي فكر ديني و همچنين توجيه عقلي احكام شريعت و هماهنگي آن با مسائل روز امكان پذير مي دانست. متفكر ديگري كه در اين دوره در زمره پاسداران و مبشران اسلام گرايي قلمداد شده است، عبدالرحمن كواكبي (1271-1320 هـ ق/1854-1902 م) است كه البته وي را مي توان در زمره حاميان عرب گرايي نيز دانست. در واقع كواكبي در تشويق هر دو نحله، بازيگر فعال بوده است. وي از يك سو معتقد به جدا نبودن دين از سياست است و از سوي ديگر نيز در همراه نشان دادن اسلام و برخي از وجود تمدن غرب بر اين نظر است كه اسلام بيش از هر آموزه سياسي، با انديشه و نظام غيردموكراتيك مخالف است. سيد جمال الدين اسدآبادي، محمد عبده و عبدالرحمن كواكبي در بازيابي شخصيت از دست رفته مسلمانان خودباخته، بيشترين موفقيت را داشتند. آنها توانستند اين احساس و فكر را تشويق و تقويت كنند كه مي توان در جهان جديد و در چارچوب علمانيت، سكولاريسم و حتي دين ستيزي جديد، به عنوان ديندار زندگي كرد. اما ايراد اساسي كه به هر سه مي توان گرفت، اين است كه هر سه موضعي نسبتا دفاعي دارند و در قبال تعارض علمانيت با اصول اسلام توجيه و تبييني ارايه نمي دهند. البته شايد انتظار داشتن موضعي تهاجمي و غيردفاعي از اين متفكران در جو زماني روز و قدرت نيروهاي امپرياليستي خوش خيالي بيش نباشد؛ چرا كه بعد - به ويژه وقتي مسلمانان اولا، قدري اعتماد به نفس يافتند و ثانيا، با چالش هاي جديدتري برخورد كردند- به جاي دفاع صرف از آموزه خود، به ارايه چارچوبهاي بديل دست زدند. خدمت اصلي اين بزرگان، آگاه نمودن جهان اسلام از چالش جديد بود كه بجا و كارآمد هم بود. ** ب. انديشمندان مدافع و بديل ساز ---------------------------------------- پيشتر اشاره شد كه الغاي خلافت در تركيه، واقعه اي مهم در سپهر انديشه در جهان اسلام بود. حذف نهاد خلافت كه پس از وفات حضرت محمد (ص) به عنوان نماد تماميت جهان اسلام تلقي مي گرديد، يكباره خلأ خاصي در اذهان مسلمانان ايجاد كرد. در سپهر عمومي سياسي، الغاي خلافت از يك سو باعث حركتي شد كه به جنبش خلافت معروف است - كه نه فقط جهان عرب كه حتي شبه قاره را نيز در برگرفت-، از سوي ديگر، الغاي خلافت باعث شد كه شريف حسين خود را خليفه مسلمانان بخواند. اما اولا، جنبش خلافت راه به جايي نبرد و ثانيا، نزديكي شريف حسين با انگلستان موجب شد كه به او اعتماد نشود: درست است كه برخي با او همراه شدند، اما بسياري او را عامل انگليس خواندند و با او بيعت نكردند. اما در سپهر انديشه، اتفاق جالبي روي داد و آن اين بود كه انديشه حكومت اسلامي به معناي عام و نه ضرورتا خليفه مدار، معرفي و باب شد. متفكري كه مقدمات و چارچوب چنين انديشه اي را فراهم نمود، محمد رشيد رضا (1304-1354 هـ ق/1886-1935 م) سوري تبار بود كه به مصر مهاجرت كرد و در زمره شاگردان و پيروان عبده درآمد. بيشتر كارهاي رشيدرضا در حوزه انديشه بود. وي از ميان آثار كلاسيك، تحت تاثير غزالي و از آثار متجددين تحت تاثير نوشته هاي سيدجمال اسدآبادي بود. بدين ترتيب، محمد رشيد رضا، مانند سيد جمال و عبده، كوشيد به اين پرسش پاسخ دهد كه چرا كشورهاي اسلامي در همه جنبه هاي تمدني عقب افتاده اند؟. همان طور كه اشاره شد، رشيد رضا از توجيه و تبيين اين پرسش فراتر رفت و كوشيد چارچوبي را كه مسلمانان بايد در آن زندگي كنند نيز، توضيح دهد. به باور برخي، ضرورت ايجاد يك نظام قانوني كه در دوران جديد مردم بتوانند اطاعت كنند- نظامي كه به معناي واقعي، قانوني و اسلامي باشد- در مركز انديشه رشيد رضا قرار داشت. به همين منظور، اصطلاح اشتراع را به كار مي برد كه به معنايي كه او مراد مي كند كاربردي نوظهور است. چه هرچند از ريشه شرع (كلا به معناي قانون ولي در معناي اخص آن قانون الهي) است، در اصطلاح او، هم به معناي وضع قوانين است، هم قدرت استنباط احكام از شريعت. البته اين قانون به معناي واقعي، اسلامي است. به همين دليل، رضا، اجتهاد فعال را تشويق مي كند. حكومت اسلامي يا دولت اسلامي (الحكومه الاسلاميه و الدوله الاسلاميه)، اصطلاحاتي كه رضا به طور مترادف استفاده مي كند، نه بر شخصيت خليفه، كه بر قانون بنياد دارد. اين جدا كردن انديشه حكومت از خلافت بعدها توسط اسلام گرايان ديگر ارايه و تشويق شد. اما البته وجود كساني كه اصول اسلام را بدانند و بدان وسيله، اسلامي بودن چارچوب را تضمين كنند، الزامي و ضروري است. در اصطلاح آشناي تاريخ اسلامي، اين گروه اهل حل و عقد هستند كه بازيگري آنها از ضروريات است. پس از رشيد رضا، جريان هاي فكري اسلام گرايي در جهان غرب از حالت انفرادي درآمد و به يك نهضت تبديل شد؛ نهضتي كه با ارايه نظرات خاص به دنبال نهادسازي بود. اين نحوه نگرش، محصول فكر حسن البناء بود كه كوشيد اسلام گرايي را پديده اي همه گير و عمومي سازد. او حركت خود را اخوان المسلمين خواند و در سال 1928 آن را در اسماعيليه بنياد گذارد. ايدئولوژي اخوان تاثير زيادي از رشيد رضا گرفت، اما آن را گامي پيشتر برد، بدين معنا كه كوشيد نظام اسلامي برقرار كند. به گمان متفكران اخوان، نظام اسلامي جامعيتي دارد كه هم دولت و هم جامعه را در برمي گيرد. اين نحوه نگرش در يكي از گفته هاي حسن البناء به خوبي تصريح شده است. او اخوان را يك پيام سلفي، يك طريقت سني، يك حقيقت صوفي، يك سازمان سياسي، يك باشگاه ورزشي، يك واحد فرهنگي و تربيتي، يك شركت اقتصادي و يك جنبش اجتماعي توصيف كرد. البته اخوان المسلمين، تنها حركت اسلام گرايان به صورت نهضت نبود. سازمان هاي متعددي از جمله، انجمن مسلمانان جوان (برپاشده در 1927) نيز وجود داشتند كه به دنبال برقراري نظم اسلامي بودند، اما جمعيت اخوان المسلمين از همه مهمتر بود؛ زيرا از يك سو به تدريج كل جهان عرب و حتي وراي آن را درنورديد و از سوي ديگر، برنامه اي همه جانبه براي آينده مصر و جهان اسلام ارايه كرد. به نظر بنيادگذار جمعيت اخوان المسلمين، مسلمانان تا مدت ها از طرح جامع اسلامي غافل بودند، ولي در تحولات جديد، بسياري معتقدند متفكران اسلامي محتواي عظيم، احترام آميز، كامل و اخلاقي اصول و قواعد اين دين را كشف كرده اند و دريافته اند كه آن كاملتر، با شكوهتر و ناب تر و زيباتر از تمام اصولي است كه متفكران و مصلحان تا به حال به وجود آورده اند. اين ناب ترين و زيباترين آموزه، در طول تاريخ تحول جمعيت، صورت هاي متفاوت به خود گرفت. گاه در انديشه مصطفي السباعي، صورتي از سوسياليسم اسلامي به خود گرفت و گاه در آثار سيد قطب به صورت دولت تماميت گرا عرضه شد كه ضمن داشتن نقاط اشتراك با سوسياليسم، ويژگي خاص خود را دارد. اگر بنا باشد خلاصه اي از آراي اخوان در باره حكومت و اجتماع را ارايه دهيم، مي توان اين نكات را يادآور شد: 1- اسلام در قبال جاهليت كه همه جوامع بشري را در برگرفته است، راهي كارساز است؛ 2- حاكميت از آن خداست، اما اعمال آن به ملت سپرده شده است، بنابراين، حكومت اسلامي حكومت نماينده و مسئول اراده ملت است؛ 3- توجه به علم و به كار گرفتن اجتهاد در تفسير متشرعانه حوادث مستحدثه؛ 4- تحقق غرور ملي و در عين حال، تشويق اتحاد جهان اسلام؛ 5- زنده كردن روحيه جهان كه نشانه ايمان درست است؛ 6- تحقق فلاح اسلامي و برآوردن نيازهاي مادي و دنيايي مسلمانان. با به قدرت رسيدن افسران جوان در مصر، اخوان المسلمين، آزادانه و علني به فعاليت سياسي پرداخت، اما به زودي با حكومت تازه مصر به رهبري عبدالناصر، از در مخالفت درآمد. حتي برخي از رهبران خود را در حكومت عبدالناصر از دست داد و در دوره ناصر بود كه به طور كلي از فعاليت منع گرديد. اما فكر جمعيت، تنها در مصر باقي نماند و به تمام جهان عرب كشيده شد و در واقع، مهمترين جريان فكري تا پس از تحولات جنگ شش روزه 1967 و تحولات دهه 70، اسلام گرايي در جهان عرب بود. ادامه دارد... تحقيق**م.خ**1358
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: ایرنا]
[مشاهده در: www.irna.ir]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 522]
-
گوناگون
پربازدیدترینها