واضح آرشیو وب فارسی:تبیان: باروري فضا (2)همانطور که در قسمت قبلي خوانديد، سحابي خرچنگ از انفجار يک ستاره در 1000 سال پيش بوجود آمده است. ولي اين انفجار ستاره اي چيست؟ انفجاري بينهايت عظيم!!
آهن، فراوانترين عنصر زمين، يک عنصر خالص است، نه فقط به اين خاطر که ما براي ساختن همه چيز از آن استفاده مي کنيم، بلکه به خاطر اين که باعث ايجاد تغيير در سير تکاملي آن دسته از ستارگان کميابي که جرمي حدود 8 برابر خورشيد دارند، مي شود. چنين ستارگاني در مقياس کيهاني، زندگي کوتاهي دارند يعني فقط چند ميليون سال زندگي مي کنند، که براي کل کيهان فقط يک لحظه به حساب مي آيد.وقتي که قسمت مرکزي ستاره سنگين در طي مراحل فعاليت هسته اي خود، به مرحله اي مي رسد که مقدار زيادي آهن در آن بوجود مي آيد، ديگر هيچ واکنش هسته اي گرمازايي وجود ندارد که بتواند انرژي توليد کند. در واقع واکنش هسته اي مربوط به آهن ديگر گرمازا نيست. به همين علت است که آهن يک عنصرخاص در فرايندهاي ستاره اي است.همانطور که مي دانيد، نيروي جاذبه باعث مي شود که ستاره به درون خودش فروبريزد، ولي انرژي هسته اي درون ستاره، جلوي اين نيروي جاذبه را مي گيرد و در نتيجه ستاره به تعادل مي رسد.پس وقتي هسته ي ستاره ي پرجرم، آهن توليد مي کند، دچار فقدان منبعي از انرژي است، که فشار رو به بيرون لازم را براي تعادل فراهم کند. بنابراين ستاره، در درون خود فرو مي ريزد. در طي چند ثانيه تمام نيروي جلوگيري کننده از فرو ريختن از بين مي رود، به عبارت ديگر تمام ترمزها مي بُرند. در چند لحظه، در حالي که ستاره در حال فروريختن به درون خود است، دما به صورت بي سابقه اي بالا مي رود و منجر مي شود به فلاش زدن نهايي ستاره. در همين حال ماده ي مرکزي در حدود يک ميليون برابر فشرده تر مي شود تا به چگالي فوق العاده اي برسد. پروتونها و الکترونها در درون هسته ي اتم ترکيب مي شوند تا نوترونها را خلق کنند.
در جريان اين واکنش، نوترينوهاي پرسرعتي در مقادير بسيار بالا توليد مي شوند. وقتي که ماده ي ستاره اي در اطراف مرکز به اين چگالي خارق العاده مي رسد - ميلياردها بار چگالتر از هسته ي زمين - فشار بسيار زياد نوترينوها کمک مي کند تا لايه ي خارجي ستاره ي در حال مرگ، با سرعتي زياد نزديک به سرعت نور به بيرون هل داده شود. و ستاره، در يک انفجار ديوانه کننده خودش را به بيرون مي دمد! يکي از پر انرژي ترين رويدادهايي که در جهان ما رخ مي دهد! در طي چند روز درخشش اين ستاره حدود 100 ميليون بار بيشتر مي شود. اين انفجار از فواصل بسيار دور قابل رؤيت است. لايه ي خارجي ستاره، پوسته اي را تشکيل مي دهد که با سرعت ميليونها مايل بر ساعت از مرکز به بيرون حرکت مي کند و منطقه در حال انبساطي را ايجاد مي کند که باقيمانده ي ستاره را در بر مي گيرد. با اين سرعت مسافرت از خورشيد به زمين فقط چند ساعت طول مي کشد. ساختن عناصر سنگين تر از آهندر ثانيه هاي اول انفجار، پروتونها و نوترونهاي پرانرژي با اتمهاي سبکي که در طي حيات ستاره شکل گرفته اند، برخورد مي کنند و در طي چند لحظه ي کوتاه تمام عناصر سنگين تر از آهن در جدول تناوبي را مي سازند که شامل پلاتين، طلا و ايريديوم مي باشد. به خاطر اين روشي بي نظير براي ساختن اين عناصر سنگين، ميانگين فراواني اين عناصر خيلي کمتر از عناصر سبکتر است. بعضي از عناصري که در اين انفجار نهايي شکل مي گيرند، اتمهاي راديواکتيوي هستند که عمر
طولاني دارند: اورانيم، توريم و پتاسيم. نيمه عمر ميلياردي اين عناصر، به اين معني است که بعد از شکل گيري منظومه هاي سياره اي از همين عناصر، در زمانهاي آينده، باز هم در مقادير قابل توجهي يافت خواهند شد و انرژي ذخيره شده شان را مقياس زماني اي که بوسيله ي نيمه ي عمرشان تعيين مي شود، آزاد مي کند. اين انرژي باعث گرم کردن سياره اي مثل زمين مي شود و آن را وادار به تغييرات ژئوفيزيکي مي کند. انفجار ابرنواختري جرم زيادي را به فضاي ميان ستاره اي بر مي گرداند که حالا ديگر از ماده اي ساخته شده که با عناصر سنگين غني شده است. البته شما، هم اکنون به طلا و پلاتين در ميان جواهراتتان از نظري ديگر نگاه مي کنيد. اين فلزات گرانند چون کمياب و زيبا هستند.اما آنچه بايد به آن بها دهيد اين فکر است که اين چيزي که هم اکنون در دستتان نگه داشته ايد، بيش از 5 ميليارد سال پيش در انفجار يک ستاره غول پيکر در جايي از کهکشان ما شکل گرفته است. همانطور که آينده خواهيد ديد، اين مواد در نهايت، زماني که زمين در حال شکل گيري از مواد ميان ستاره اي بود، جزئي از زمين شدند. در طول تاريخ 12 ميليارد ساله ي کهکشانمان، اين انفجارات، فضاي ميان ستاره اي را غني از عناصر مختلف نموده است. اگر اين انفجارات وجود نداشت و عناصر سنگين را نمي ساخت و در فضا پخش نمي کرد، منظومه هاي خورشيدي با سيارات زمين- مانند، هرگز شکل نمي گرفتند.ترجمه:عليرضا حسينيويرايش و ترجمه:ا.م.گمينيمنبع:D.R.Altschuler, Children of the stars, 2002, pp 26-34
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: تبیان]
[مشاهده در: www.tebyan.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 209]