دكتر عطارزاده در تبيين ويژگي‌هاي فرهنگ و تمدن اسلامي در گفت‌وگو با مطرح كرد دامنه تمدن اسلامي و ايراني گسترده‌تر مي‌شود

واضح آرشیو وب فارسی:ايران: دكتر عطارزاده در تبيين ويژگي‌هاي فرهنگ و تمدن اسلامي در گفت‌وگو با مطرح كرد دامنه تمدن اسلامي و ايراني گسترده‌تر مي‌شود
مونا خوش خو

ارمغان جاودانه اسلام براي بشريت فرهنگ و تمدن عظيم و انساني جامعي بود كه بشريت را براي هميشه وامدار خود كرد. مهمترين و نخستين ويژگي تمدن اسلامي اصالت و غناي فرهنگ اسلام است.در اين تمدن قرآن كريم مركز ادبيات مدون عرب و نقطه عطف علم و علم‌آموزي شد. در مرتبه بعد، سخنان و تعاليم پيامبر كه از آن به سنت تعبير مي‌شود و در مرحله‌اي ديگر تعاليم ائمه و بزرگان دين قرار دارد. با استفاده از اين ويژگي‌ها بود كه مسلمانان توانستند در همان قرن نخست هجري و پيش از انتقال علوم ديگران، خود صاحب فرهنگي اصيل، وسيع و عميق گردند. در همين راستا براي بررسي هرچه بهتر مبحث «ويژگي‌هاي فرهنگ و تمدن اسلامي» بر آن شديم تا گفت‌وگويي با استاد عبدالكريم عطارزاده، دكتراي باستان‌شناسي و تاريخ هنر و معاون آموزشي دانشگاه سوره داشته باشيم.
مفهوم «تمدن» چيست و ناظر به چه معنايي است؟
تمدن در لغت به معناي شهرنشيني و از ريشه مدينه و مدنيت گرفته شده و در معناي ديگر متخلق شدن به شهرنشيني يا خوي و خصلت شهرنشيني به خود گرفتن است. تمدن بيشتر به ظواهر زندگي اجتماعي توجه دارد و در سرزمين و توسط گروه يا گروه‌هايي شكل مي‌گيرد كه با هم از جهات مختلف مثل زبان، ‌نژاد و... اشتراك داشته باشند. به‌طور مثال مي‌توان به تمدن يونان و تمدن هخامنشيان اشاره كرد. تمدن در واقع كليه فعاليت‌هايي به حساب مي‌آيد كه در آن سرزمين‌ها صورت گرفته است.
منظور از تمدن اسلامي چيست؟
وقتي تمدن اسلامي مطرح مي‌شود كليه فعاليت‌هايي كه به وسيله مسلمانان در دوره اسلامي در سرزمين‌هاي اسلامي ايجاد شده است مدنظر مي‌باشد. به‌طور كلي تمدن با فرهنگ ارتباط تنگاتنگي دارد و در زندگي اجتماعي اغلب تمدن و فرهنگ را با يكديگر معنا مي‌كنند و جدا كردن حيثيت مادي از حيثيت معنوي آن مشكل است و گاهي نيز منظور از تمدن اسلامي، تمدن مسلمان‌هاست كه متأثر از فكر اسلامي باشد، يعني اسلام آن را ابداع كرده يا پرورش داده و به كار گرفته باشد.
ورود اسلام به ايران چه تأثيري در فرهنگ زندگي و فرهنگ اجتماعي ايرانيان گذاشت؟
اسلام در گذشته از يك منطقه به نام شبه جزيره عربستان ظهور و پس از آن سرزمين‌هاي متعددي را به تصرف خود در آورد و مسلمانان پس از ورود به اين سرزمين‌ها با تبعيت از قرآن به‌عنوان منشأ مكتوب و نهايي كه بر گرفته از رفتارهاي معصومين و پيامبران و بزرگان ديني بوده است سعي كردند فعاليت‌هاي خود را كنترل و رفتارهاي اسلامي ايجاد كنند. در اين ميان چند رويكرد وجود داشت 1– فعاليت‌هايي كه از قبل وجود داشت كه با نظام اسلامي و ديني و آئين اسلام مطابقت داشت به حيات خود ادامه داد و بدون كمترين تغيير و تنها با كمي پيشرفت به شكل خود باقي ماند. همانند شهر‌سازي، وقتي مسلمانان وارد شهر‌ها شدند شهر‌سازي وجود داشت اما به مرور زمان و بنا به نياز جامعه و مردم روند روبه رشد به خود گرفت اما ماهيت خود را حفظ كرد زيرا با دين اسلام ممانعتي نداشت. 2– فعاليت‌هايي كه در جامعه وجود داشت اما با ساختار مسلمانان تناسب و همخواني نداشت كه اين موارد با كمي تغيير به حيات خود ادامه داد. به‌طور مثال در دوره جاهليت در بناهاي مذهبي مجسمه‌هايي به‌عنوان خدايان پرستش مي‌شد اما با ورود مسلمانان بناهاي مذهبي در ساختار خود باقي مانده و تنها مجسمه‌ها و بت‌ها جاي خود را به كتيبه‌ها و نقش و نگار‌هاي اسلامي و علائمي كه با آئين دين اسلام مرتبط بود، داد. 3- مواردي نيز وجود داشت كه به‌طور كامل در جهان اسلام دچار دگرگوني شده و به دست فراموشي سپرده شد زيرا از نظر ماهيتي با تدابير اسلامي همسو نبود به‌عنوان مثال گروه‌هاي آواز و يا مجسمه‌سازي غير اسلامي. اما در كنار اين موارد مي‌توان گفت افرادي هم وجود داشتند كه با توجه به اهداف اسلامي دست به آفرينش ديني و توليد آثار هنري ديني زدند.
به‌طوركلي ويژگي‌هاي تمدن اسلامي چيست؟
در حقيقت در چند بخش مي‌توان ويژگي‌هاي تمدن اسلامي را بر شمرد.
1– تمدن اسلامي از مباحث ديني بهره گرفته است
2– تمدن اسلامي سعي داشته به هر سرزميني كه وارد مي‌شود از ويژگي‌هاي تمدني و آئين آن سرزمين نيز براي پيشرفت هنر و تمدن اسلامي استفاده كند.
3– اسلام دين جهاني بوده و هر كشوري كه به اسلام روي آورده است سعي بر آن داشته كه با توجه به باورهاي ملي خود در ساختار تمدن اسلامي نقش داشته باشند، بنابراين تأثيرات كشورهاي مسلمان شده را مي‌توان در ساختارهاي فرهنگ اسلامي ديد.
راز جاودانگي تمدن و فرهنگ اسلامي ايراني چيست؟
مهمترين علت زنده ماندن يك تمدن و جاودانگي آن اين است كه به‌صورت ريشه‌اي و با عشق و علاقه باشد در واقع آنچه كه ماورايي و آسماني است هيچ گاه از بين نخواهد رفت همانند رفتار‌هاي معنوي در وجود يك انسان. ريشه تمدن اسلامي در دنيا گسترده‌تر از دنياي مادي است و همين امر آن را فرازماني و فرا مكاني مي‌كند و به ابديت پيوند مي‌زند و به همين علت هرگز از بين نمي‌رود و ماندگار مي‌شود. از ويژگي‌هاي تمدن اسلامي ايراني اين است كه با جامعه روز خود به‌صورت پويا همرنگ و يكدل مي‌شود. در تاريخ تمدن اسلامي در بخش هنر لحظه به لحظه همه چيز پيشرفت كرده به‌طور مثال مساجد ساخته شده در قرن اول با قرن چهارم و قرن دهم بسيار متفاوت است و از نظر اجزا، فضا‌سازي، عناصر و كنش‌هاي مختلف عبادي پيشرفت بسياري داشته است. به‌طور معمول تمدن با صاحبان تمدن از بين مي‌رود و به مرور زمان به دست فراموشي سپرده مي‌شود، اما تمدن اسلامي نه تنها از بين نمي‌رود بلكه روز به روز دامنه گسترش آن بيشتر مي‌شود. نكته ديگري كه در جاودانگي يك تمدن مي‌تواند نقش داشته باشد مباحث زيبا شناختي و سيراب كردن ذهن فعالان است كه به دنبال درك زيبايي تاريخ و هويت هستند و چون تمدن اسلامي داراي مجموعه‌هاي بسيار گسترده از زندگي است بنابر اين مطالعه آن نه تنها موجب تعجب خود مسلمانان، بلكه غربي‌ها و كساني كه با اسلام هيچ آشنايي ندارند نيز شده است. به‌طور مثال ژرژ باتاي كه يك فيلسوف فرانسوي بود در يكي از نمايشگاه‌هاي تمدن اسلامي كه آثاري از كشورهايي چون مصر، هند، ايران اسلامي، مصر اسلامي و تركيه اسلامي وجود داشت حضور پيدا كرد، پس از بررسي آثار اعلام كرد كه در آثار مصر و هند هيچ وجه اشتراكي وجود ندارد اما در آثار ايران اسلامي، مصر اسلامي و تركيه اسلامي وحدت و يكپارچگي ديده مي‌شود كه در واقع همين نكته راز جاودانگي تمدن و هنر اسلامي است.

شنبه|ا|26|ا|فروردين|ا|1391

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايران]

[مشاهده در: www.iran-newspaper.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 257]