مسجد شيخ لطف‌الله اصفهان شاهكاري از معماري وكاشيكاري

واضح آرشیو وب فارسی:باشگاه خبرنگاران جوان: مسجد شيخ لطف‌الله اصفهان شاهكاري از معماري وكاشيكاري
مسجد شيخ لطف‌الله شاهكاري از معماري و كاشي‏‌كاري قرن يازدهم هجري است كه به دست تواناي استاد محمدرضا اصفهاني از معماران نامدار آن دوره ساخته شده‌است.

به گزارش خبرنگارباشگاه خبرنگاران؛ مسجد شيخ لطف‌الله به فرمان شاه عباس اول در مدت هيجده سال بنا شده‌است.

اين مسجد در ضلع شرقي ميدان نقش جهان و مقابل عمارت عالي‌قاپو ودرهمسايگي مسجد امام واقع شده‌است.

اين مكان مذهبي براي تجليل شيخ لطف‌الله جبل‌عاملي بنا شده‌ و سالانه گردشگران زيادي را جذب خود مي‌كند.

طرح اين مسجد در زماني كه نقشه چهارباغ و باغ هزارجريب به مرحله اجراء درآمد ريخته شد و در دوراني كه معماري صفويه به شكوفايي رسيده بود مورد بهره برداري قرار گرفت.

بنابراين گزارش:ساخت اين مسجد در نيمه اول قرن يازده هجري، در سال ۱۰۱۱ هجري قمري (۱۶۰۲ (ميلادي)) و به فرمان شاه عباس اول آغاز شد و در سال ۱۰۲۸ هجري قمري (۱۶۱۹ (ميلادي)) به پايان رسيد.

ساخت اين مسجد هجده سال به طول انجاميد. معمار اين مسجد استاد محمدرضا اصفهاني، پسر استاد حسين بنا اصفهاني بوده‌است.

اين مسجد بر خرابه‌هاي مسجدي كه قبلا در آن محل بوده ساخته شد.

مسجد شيخ لطف‌الله به نام يكي از علماي بزرگ عصر صفوي به نام شيخ لطف‌الله جبل‌عاملي، ناميده شده‌است. شيخ لطف الله يكي از علماي بزرگ دوره صفوي بود.

وي از اهالي جبل عامل لبنان بود كه مانند شيخ بهايي و برخي علماي ديگر به دعوت شاه عباس از لبنان به ايران مهاجرت نموده و ابتدا در مشهد و قزوين و پس از آن در اصفهان ساكن شد.

از آنجا كه حكومت صفوي، حكومتي مذهبي بود و به اسلام و به ويژه مذهب تشيع بسيار بها مي‌داد، علماي آن را نيز تكريم مي‌كرد. از سوي ديگر شيخ لطف الله پدر زن شاه عباس بود.

از اين رو در محل زندگي شيخ، مسجد و مدرسه‌اي به نام او ساخته شد كه در اين محل به تدريس دروس فقهي و جلسات ديني اشتغال داشت.

شيخ بنا به استفتاي خود كه برگزاري نماز جمعه در غياب امام زمان را مجاز مي‌شمرد، به اقامه نماز جمعه در اين مسجد مي‌پرداخت و مقلدان او نيز به او اقتدا مي‌كردند.

تزئينات كاشي‏كاري آن در داخل از ازاره‏‌ها به بالا همه از كاشي‌هاي معرّق پوشيده شده‌است.

مسجد شيخ لطف الله‏ يكي از زيباترين آثار تاريخي اصفهان در ضلع شرقي ميدان نقش جهان و مقابل عمارت عالي‌قاپو واقع شده‌است.

شماري از كاشيكاري‌هاي معرق درون و بيرون گنبد و كتيبه‌هاي خط ثلث آن به خط علي‌رضاي تبريزي عباسي است.

اين مسجد به علت اينكه نه داراي مناره‌است و نه داراي شبستان ورودي (حياط) و همچنين ورودي آن پله مي‌خورد، غير طبيعي است.

نداشتن شبستان و صحن ورودي، اين مسجد را به مقتضيات تقارني ميدان نقش جهان (قرار گرفتن مسجد رو به روي عمارت عالي‌قاپو) كه در نهايت منجر به اين مسئله شده‌است كه نتوان صحني يا حياطي رو به قبله كه براي نمازگزاري استفاده شود، براي آن طراحي كرد.

سر در معرق آن تا پايان سال ۱۰۱۱ قمري هجري ساخته و پرداخته شده واتمام ساختمان و تزئينات آن در سال ۱۰۲۸ هجري قمري بوده‌است.

كتيبه سر در آن به خط ثلث عليرضا عباسي و مورخ به سال ۱۰۱۲ هجري است، معمار و بناي مسجد استادمحمدرضا اصفهاني بوده‌است كه نام او در داخل محراب زيباي مسجد در دو لوحه كوچك به اين شرح ذكرشده عمل فقير حقير محتاج برحمت خدا محمدرضا بن استاد حسين بنا اصفهاني ۱۰۲۸ خطوط و كتيبه‌هاي داخل مسجد كار عليرضا عباسي خطاط بسيار مشهور زمان شاه عباس و باقر بنا خوشنويس گمنام آن دوره‌است كه نمونه خط ثلث او با خط عليرضا عباسي برابري مي‌كند.

داخل و خارج گنبد بي‌مانند اين ابنيه كه از زيباترين گنبد‌هاي جهان به شمار مي‌رود، از كاشي‌هاي معرّق نفيس پوشيده شده‌است.
باستان‌شناسان خارجي عظمت معماري اين مسجد را ستوده‌اند.

استفاده از نور طبيعي و رنگ‌هاي زيبا همه و همه از جمله ويژگي‌هاي چشمگير اين بناست.

يكي از ويژگي‌هاي اين مسجد چرخش ۴۵ درجه‌اي است كه با محور شمال-جنوب دارد كه در اصطلاح، پاشنه ناميده مي‌شود.

علت وجودي اين چرخش اين است كه در معماري ايراني-اسلامي، مساجد به گونه‌اي طراحي مي‌شوند كه كاربر هنگام ورود به شبستان در جهت قبله قرار گيرد، خالق بنا اين دوگانگي را، با استفاده از پاشنه حل نموده است.

به دليل اين كه مسجد در ضلع شرقي ميدان واقع است و خواه و ناخواه در ورودي مسجد به سمت مشرق ميدان خواهد بود، اگر بنا بود مسجد را نيز به همين جهت مي‏ ساختند كار جهت يابي از لحاظ قبله مختل مي‏ شد.

در اينجا با ايجاد يك راهرو كه از ابتداي مدخل مسجد به سمت چپ و سپس به سمت راست مي‏چرخد بر اين مشكل فائق آمده‏اند يعني اگر چه ساختمان مسجد در مشرق است و از نماي خارجي آن چنين بر مي‏آيد كه ديوار جبهه آن در جهت شمال به جنوب است لكن در همين محراب ديوار بنا شده كه به سوي قبله‌است و وقتي به عظمت اين فكر پي مي‏بريم كه در بيرون مسجد اثري از كجي و زاويه به چشم نمي‏خورد، اما به مجرد ورود ناچاريم قبول كنيم كه صحن نسبت به نماي خارجي پيچشي دارد در صورتي كه گنبد كوتاه اين مسجد به علت مدور بودن، جهت يا زاويه مخالفي نشان نمي‏ دهد.

اين مسجد جهت استفاده همسران شاه عباس بنا شده است و به همين دليل اين بنا فاقد مناره (جهت اذان گفتن) است. حجره‌هاي دور تا دور ميدان از گذشته‌هاي دور به فروش صنايع دستي اشتغال دارند.

اگرچه در سال‌هاي اخير ورود صنايع دستي چيني و پاكستاني موجب كاهش رونق فروش صنايع دستي اصيل ايراني شده بود، ولي با موانع قانوني به تدريج فروش صنايع دستي خارجي در اين حجره‌ها محدودتر شده‌است.

در حال حاضر خطر تغيير كاربري اين فروشگاه‌ها از صنايع دستي به اسباب بازي و خوراكي، هويت ميدان را تهديد مي‌كند.

به همين لحاظ مقررشده تا در سال ۱۳۸۹، پرونده ثبت ملي و جهاني صنايع دستي ميدان امام تشكيل شود گاه خود ميدان نقش‌جهان نيز دستمايه هنر هنرمندان قرار گرفته‌است.

لوييس اي كان، معمار برجسته جهاني در بازديدي كه از اصفهان داشت در رابطه با مسجد شيخ لطف‌الله اين چنين عنوان كرده‌است: " من فقط در عالم خيال و با جوهري از طلا و نقره مي‌توانم چنين اثري را تصور كنم.

" پروفسور پوپ در كتاب بررسي هنر ايران نوشته‌است: " به سختي مي‌توان اين اثر را محصول دست بشر دانست و نيز در جايي ديگر بيان كرده: كوچكترين نقطه ضعفي در اين بنا ديده نمي‌شود، اندازه‌ها بسيار مناسب، نقشه طرح بسيار قوي و زيبا و به طور خلاصه توافقي است بين يك دنيا شور و هيجان و يك سكوت و آرامش باشكوه كه نماينده ذوق سرشار زيباشناسي بوده و منبعي جز ايمان مذهبي و الهام آسماني نمي‌تواند داشته باشد.

" مسجد شيخ لطف‌الله يكي از بناهاي پيراموني ميدان است كه به عنوان مسجد اختصاصي شاه عباس بكار مي‌رفته اين مسجد به دستور شاه عباس ساخته شده‌است و تامارا سون (به انگليسي: Tamara sonn) آن را به عنوان يكي از زيباترين بناهاي مذهبي دنيا عنوان مي‌كند.

اين بنا در سمت مشرق ميدان قرار دارد.

اين مسجد در دوره قاجار به شدت تخريب شد و در زمان رضا شاه بازسازي شد. كاشيكاري فعلي پوشش بيروني آن مربوط به سال ۱۳۱۵ شمسي است.

گنبد اين بنا ۳۲ متر ارتفاع داشته و ساخت آن ۱۷ سال به طول انجاميده‌است.

تفاوت اين بنا با ساير مساجد دوره صفوي اين است كه مسجد شيخ لطف‌الله داراي صحن نيست و مناره نيز ندارد.
سردر مسجد به قلم ثلث عليرضا عباسي خوشنويس معروف صفوي مزين است./ب

يکشنبه|ا|21|ا|اسفند|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: باشگاه خبرنگاران جوان]

[مشاهده در: www.yjc.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 802]