پوچ‏گرايي، نگرش استقلالي به زندگي مادي

واضح آرشیو وب فارسی:رسالت: پوچ‏گرايي، نگرش استقلالي به زندگي مادي
جاويد ياري -عليرضا موفق

مردمان در تمامي طبقات علمي و اجتماعي گوناگون اعم از نخبگان، روشنفكران، مردمان با سطح علمي متوسط و ضعيف و ... به‌واسطه عدم نگرش الهي و متعالي و برخورداري از نگرش صرف مادي به زندگي، مبتلا به نوعي از نگاه ايدئولوژيك مي‏گردند كه پس از گذشت مدت زماني از اين رفتار ايدئولوژيك، خواسته يا ناخواسته، گرفتار و متحير اين تفكر در حيات خويش خواهند شد به نحوي كه در يك سير تدريجي به سمت پوچ‌گرايي حركت نموده و در اين مسير، زندگي مادي، ارزش و اهميت اصيل و راستين خود را از دست خواهد داد. در اين زاويه نگاه، وضعيت عالم در عين برخورداري از يك نوع نظم ظاهري اما از آرمان و هدفي عقلاني برخوردار نبوده و انسان را به سعادت
سوق نمي‌دهد بلكه سرانجام و مقصد آن ناكجا آباد است.

دنيايي است كه با اتلاف عمر انسان چند صباحي آدمي را مشغول بازي كودكانه مادي نموده و گرفتار نمودن وي در دام رنجها و شرور عالم در نهايت با قهقهه‌اي مستانه وي را به دامان مرگ و نيستي و پوچي نهايي مي‌سپارد. (1) ‏

ادله پوچ‌گرايان بر پوچي در زندگي مادي: 1- رنج و شكست؛ 2- مرگ و نيستي.

تبيين و بررسي اين دو دليل از نگاه مدعيان پوچي، در مطالب ارائه شده ماتقدم انجام گرديد.‏

آموزه‏هاي اسلام در خصوص رنج و مرگ: ‏

‏1-رنج: نگاه اسلام به مقوله رنج را در دو شماره قبل به نظاره نشستيم.‏

‏2- مرگ

پديده مرگ از زواياي مختلف از ديدگاه دين مورد مداقه قرار گرفته است. بنا به تناسب بحث معناي زندگي و مطالب متناظر، لازم است به سه سئوال در اين رابطه ژرداخته شود. اول اينكه چرا مرگ در نگاه برخي موجب پوچ انگاري زندگي شده و احساس كمبود انسان در اين رابطه چيست؟ دوم اينكه نما و جلوه مرگ از ديدگاه ديني چگونه است؟ سومين مطلب آن‌است كه نوع نگاه دين نسبت به مرگ چه تاثيراتي را ممكن است بر زندگي آدمي باقي گذارد؟ لازم است دانسته شود كه يك معتقد به اسلام چگونه با استفاده از نگاه ديني مي‌تواند از پوچي حاصل از فقدان نگاه ديني هايي يابد.

1- نگاه فطري

از نظر ديني انسان بر پايه نيازي فطري و ذاتي به دنبال زندگي جاودانه است پس بديهي است كه اگر به گونه‏اي مادي مي‏انديشيد و مرگ را پايان هستي خود مي‏پندارد، آن‌را وحشتناك و دهشتبار بداند. چه چيزي وحشتناكتر از آنكه انساني از نياز فطري‏اش نسبت به زندگي محروم شود و برخلاف توقعش به وادي نيستي و فنا سوق داده شود. زندگي او به گونه‏اي جلوه‏گر شود كه از آنچه فطرتا و ذاتا دنبال اوست، فارغ شود و حتي به كلي در تعارض با آن قرار گيرد. نظر پوچ‌گرايان كه مرگ را به معني پوچي مي‏دانند در حقيقت دغدغه‏اي است كه بر اساس آن‌نمي‏خواهند زندگي موقت را باور كنند. زمان كوتاه زندگي در باور آنها نمي‏گنجد لذا اساس آن‌را به مسخره مي‏گيرند. با كمي تامل ما نيز مي‏توانيم به اين نتيجه برسيم. ‏

در آموزه‏هاي ديني با تلقي كاملا متفاوتي مواجه هستيم. اهداف تصريح شده‏اي كه در حيات از آميزش مرگ و زندگي به دست مي‏آيد، بيانگر نوعي تقابل با پوچ انگاشتن حيات انسان است. «الذي خلق الموت و الحيات ليبلوكم ايكم احسن عملا و هو العزيز الغفور؛ اوست خدايي كه مرگ را بيافريد تا شما را بيازمايد كه كدامتان نيكوكارتريد و اوست ارجمند آمرزنده». (سوره ملك، آيه 2)‏

نكته مهم در هدفمند دانستن مرگ در كنار زندگي است. گويا زندگي به تنهايي از عهده هدف زندگي يعني ابتلا و آزمايش انسان بر‏نمي‏آيد و بايد محدود و زمان‏مند باشد. تنها زندگي‏اي مي‏تواند زمينه امتحان الهي را براي برگزيدن بهترين عمل آدمي فراهم كند كه با مرگ همراه باشد.

بنابراين از نظر اسلام مرگ نه تنها پوچي نيست؛ بلكه خود يكي از امور معنابخش هستي است كه بدون آن، معنايي كه دين به زندگي اهداء مي‏كند، از بين خواهد رفت.

فقط بايد هدف از زندگي را شناخت. اگر زندگي بر اساس تبيين ديني، محلي براي عرصه بهترين عمل است، نه سرايي براي استقرار و ماندن، بنابراين مرگ نيز كمك كننده آدمي براي نيل به اين هدف خواهد بود.

نكته ديگري كه در آيه فوق و متون نقل شده ديگر مانند آنچه در ابتداي بحث مرگ، در تشبيه آن به «پل» آمده برداشت مي‏شود، عدم توجه مستقل به دنياست. آنچه در آموزه هاي ديني كه به گونه‏اي گسترده و شايع بدان تاكيد شده، آدمي بايد به دنيا و زندگي دنيوي تنها به صورت وسيله بنگرد. انسان بايد مسير توجه خود را از دنيا به سوي اموري ارزشمندتر سوق دهد. او بايد به معني واقعي از دنيا گذر كند تا بتواند به ارزش واقعي اين علم دست يابد.

خلقت اين جهان و ارزشي كه بدان تعلق گرفته نيز بر همين پايه بنا شده است. بر اين اساس دنيا به گونه‏اي خلق نشده كه توجه آدمي به گونه‏اي محوري بدان تعلق گيرد.در بررسي ديدگاه پوچ‏گرايان مي‏توان اين نكته را دريافت كه آنها دنياي محوري و مستقل از غايات را امري بي‏ارزش مي‏دانند. دنيايي كه موقت و گذرا بودن مهمترين ويژگي آن است و مرگ بارزترين نشانه اين ويژگي است. به نظر آنان دنيايي كه انسان نمي‏داند چه وقتي از آن رخت برمي‏بندد و دير يا زود انسان بايد از آن فارغ شود، ارزش آن را ندارد كه مانند نگرش رايج، همه توجه و اميد آدمي بدان متمركز شود. اين ديدگاه را نمي‏توان چندان متمايز از ديدگاه الهي دانست. چون بنابر ديدگاه ديني نيز گرچه دنيا به‌صورت وسيله‏اي براي دستيابي به غايات متعالي و برتر انتخاب شود، ارزشمند است اما اگر همين دنيا محور توجه آدمي قرار گيرد و زندگي او تنها در همين حد خلاصه شود، بي‏ارزش و بي‏معناست.

در اين رابطه در آموزه‏هاي اسلامي، زندگي دنيوي اگر وسيله‏اي براي تعالي و ارتقاي روحي و اخلاقي و تكامل حقيقت انساني شمرده شود بسيار ارزشمند است به‌طوري كه در روايات تعابير ارزشمندي مانند «محل نزول وحي الهي»، «محل نماز ملائكه» و «سجدگاه دوستان خداوند» درباره آن به‌كار رفته است. اما اگر همين زندگي به‌صورت مستقل مورد توجه قرار گيرد. فاقد ارزش و اهميت است.

آيات و روايات زيادي در اين مورد وجود دارد؛ از جمله آنها، آياتي است كه دنيا را به عنوان بازيچه كودكان قلمداد مي‏كند: «ما هذه الحياه الدنيا الا لهو و لعب و إنّ الدّار الاخره لهي الحيوان لو كانوا يعملون؛ اين زندگي دنيا بازيه اي بيش نيست و زندگاني اگر مردم بدانند به حقيقت دار آخرت است». (سوره عنكبوت، آيه 64)

در اين آيه نگاه مستقل به دنيا از سه جهت مورد اشاره قرار گرفته است:

اول آنكه در آيه شريفه با به كارگيري واژه «هذه» و خود كلمه «دنيا» نسبت به زندگي دنيوي، بر حقارت و بي‏ارزش بودن اين عالم در صورتي كه بدان نگاه مستقل شود تاكيد شده است.

مطلب بعدي درباره استفاده از كلمه «لعب» است. بنابر مفهوم اين كلمه اهداف دنيوي، مانند آنچه در بازي‏هاي كودكانه مشاهده مي‏شود، اموري اعتباري و وهمي به شمار مي‏آيند و ارزش آنها حقيقي واقعي نيست.

سومين نكته در استعمال كلمه «لهو» است. به اين معني كه امور اين عالم باعث مي‏شود آدمي از امور ذاتا حقيقي و دائمي كه در آخرت جلوه‏گر است، باز بماند و به امور غير حقيقي مشغول شود. (2)

‏‏ پي نوشتها:‏

‏1- اين نوشتار، تلخيص، تنظيم و بازنويسي جاويد ياري از كتاب «معناي زندگي، تاملي بر ديدگاه دين و مكاتب بشري»، عليرضا موفق، انتشارات كانون انديشه جوان، 1388.

2- براي توضيح بيشتر ر.ك: الميزان، ج7، ص 57‏

دوشنبه|ا|15|ا|اسفند|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: رسالت]

[مشاهده در: www.resalat-news.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 93]