انتخابات و‌ همبستگي ملي

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: انتخابات و‌ همبستگي ملي
جام جم آنلاين: همبستگي ملي و مؤلفه‌هاي آن‌ در كشور ايران، همواره پيوند عميقي با مشاركت سياسي و انتخابات داشته است.

مشاركت و همدلي مردم و تعلق آنها به دين و سرزمين خود، نمايش اقتدار و همبستگي مردمي‌ و ناكام گذاردن نقشه‌ها و توطئه‌هاي داخلي و خارجي و عزم نخبگان سياسي در حفظ انسجام و وحدت داخلي، در جريان انتخابات، نشانگر رابطه گسترده ميان همبستگي ملي و فرآيند انتخابات است.

در واقع، جامعه ايران از قديم‌الايام داراي پيوندهاي عميق تاريخي، فرهنگي و مذهبي در بين اجزاي خود بوده است و همه ايرانيان در زير چتر عظيم هويت ايراني، زندگي مسالمت ‌آميز داشته‌اند.

انقلاب اسلامي ايران نيز به عنوان يك انقلاب ارزشي،‌ جامعه را به سوي وحدتي همگاني جهت نيل به موفقيت سوق داده است.

در واقع، يكي از علل مهم در پيروزي انقلاب ايران همبستگي و وحدت مردم ايران بوده است.

به دليل اهميت اين موضوع و رابطه محكم ميان همبستگي ملي و انتخابات، در اين نوشتار به مباني و مؤلفه‌هاي همبستگي ملي در ايران مي‌پردازيم.

مفهوم همبستگي ملي

واژه همبستگي ملي با واژه‌هاي وحدت، همدلي، وفاق ملي، يكپارچگي اجتماعي، انسجام اجتماعي و مانند آن، قرابت معنايي دارد و همگي ‌‌ـ‌ به اجمال‌‌ـ‌ بر پيوندهاي عميق اجتماعي، وابستگي‌هاي ملي و ديني، علايق و احساسات مشترك و كنش‌ها و واكنش‌هاي مورد اتفاق دلالت دارند.

در نگاهي كلي منظور از همبستگي پديده‌اي است كه بر پايه آن در سطح يك گروه يا يك جامعه، اعضا به يكديگر وابسته‌ و به‌طور متقابل نيازمند يكديگرند.

همبستگي، عبارت است از توافق با افرادي كه در يك نظام اجتماعي مشاركت مي‌كنند و بويژه به خاطر هنجارها، ارزش‌ها، عقايد و ساختارهاي آن، با آن جامعه احساس نزديكي كرده و به حمايت آن وابسته‌اند.

همبستگي ملي نيز عبارت است از آن‌كه شهروندان و اعضاي جامعه، به طور عام، بر سر ارزش‌‌ها و اعتقادات مشترك تفاهم و همكاري داشته باشند.

همبستگي ملي به معناي احساس تعلق مشترك و جمعي افراد در اجتماعي است كه در آن اشتراك سرنوشت و اشتراك فرهنگي (تعلقات ديني و ملي و نظاير آنها) ميان افراد وجود داشته و هنگام نياز، افراد نسبت به حفظ اين تعلقات و اشتراكات به طور خودانگيخته، واكنش عمومي نشان مي‌دهند.

بنابراين، همبستگي ملي و اجتماعي، ارتباط و پيوند ميان افراد جامعه بر مبناي معنوي و مادي مشتركشان است كه در يك ميدان تعاملي، عواطف و احساسات را برمي‌انگيزاند و بويژه اين‌كه اين معنا و سطح از همبستگي ميان انسان‌ها و عوامل تحرك آنها، رشته پيونددهنده يك نظام اجتماعي و نيروي كشش و جاذبه‌اي است كه شهروندان را به احساس مسووليت در برابر يكديگر و مشاركت در تصميم‌گيري‌هاي جمعي، مانند انتخابات، وامي‌دارد و از تفرقه، پراكندگي و واگرايي كه نشانگر گُسست اين پيوند اجتماعي است، باز مي‌دارد.

مباني نظري همبستگي ملي

از مفهوم همبستگي در نزد انديشمندان تعاريف گوناگون شده است. همبستگي در فرهنگ علوم سياسي عبارت است از: همكاري و اشتراك مساعي افراد جامعه (ملي يا بين‌المللي) براي مرفه‌تر و مترقي‌تر ساختن زندگي و مقاومت در برابر ستم، تعدي و تجاوز.

به نظر آلن پيرو در فرهنگ علوم اجتماعي، همبستگي عبارتست از: احساس مسووليت متقابل بين چند نفر يا چند گروه كه از آگاهي و اراده برخوردار باشند.

همچنين، همبستگي مي‌تواند شامل پيوندهاي انساني و برادري بين انسان‌ها به طور كلي يا حتي وابستگي متقابل حيات و منافع آنان باشد.

چلبي در تعريف همبستگي‌ ملي‌ مي‌گويد: همبستگي‌ ملي‌ عبارت‌ است‌ از احساس‌ تعلق‌ خاطر مشترك و احساس‌ تعهد مشترك‌ افراد به ‌اجتماع‌ ملي‌ يا آن‌ «ما»ي‌ بزرگي‌ كه‌ به‌ افراد هويت‌ جمعي‌ مي‌دهد.

نشانه‌ها يا شاخص‌هاي همبستگي ملي را در سه مورد مي‌توان از هم باز شناخت. اولين شاخص حذف خشونت در تعاملات ميان اعضاي ملت است.

شاخص دوم سازش بر سر اختلافات مي‌باشد و در نهايت آخرين شاخص را مي‌توان گسترش همكاري‌ها ناميد.

اين شاخص‌ها به تقويت «اراده مشترك با هم زيستن» مي‌انجامد كه اين اراده، شرط عمده تكوين هويت ملي است و مي‌تواند بر تفاوت‌هاي فرهنگي، قومي و زباني غلبه كند و موجبات استحكام يك نظام سياسي و اجتماعي را فراهم‌كند.

مؤلفه‌هاي همبستگي ملي در ايران

با وجود تنوع فرهنگي، ابعاد مشترك هويت اسلامي ـ ‌ايراني، موجبات تفاهم، همبستگي و همدلي را فراهم آورده است و رشته‌هاي مودت و وفاق ملي را استحكام بخشيده و همبستگي ملي را تضمين كرده است. مردم ايران به صورت كاملا طبيعي و در يك فرآيند تاريخي طولاني انسجام و وحدت داشته‌اند و اتحاد خود را طي فراز و نشيب‌هاي تاريخي حفظ كرده و ارتقا داده‌اند.

علاوه بر ارزش‌هاي مشترك فرهنگي، پيوندها و تعاملات اجتماعي و ارتباطات و داد و ستدها در سطح ملي موجب پيوندهاي قوي اجتماعي شده است، بنابراين مؤلفه‌هاي ارزشي مشترك و تعاملات و پيوندهاي اجتماعي موجب شده است اتحاد ملي ايرانيان در شرايط كاملا طبيعي حفظ شود.

بايد اضافه كرد كه خرده فرهنگ‌هاي ايراني نيز در طول تاريخ همواره مقوم و مؤثر در حفظ فرهنگ ايراني بوده‌اند و علاوه بر تلون و جذابيت بخشيدن به فرهنگ ايراني هيچ گاه در صدد تضعيف آن برنيامده‌اند.

بر اين اساس، مؤلفه‌هاي همبستگي ملي در ايران به طور عمده عبارتند از: دين، زبان فارسي، سرزمين مشترك، تاريخ مشترك، آينده مشترك، پرچم مشترك، فرهنگ و آيين مشترك.

دين، مهم‌ترين منبع براي هويت و معنابخشي است چرا كه به پرسش‏هاي بنيادين پاسخ مي‏دهد، زندگي را جهت‌دار مي‏كند و روابط اجتماعي را تحكيم مي‏بخشد.

بسياري از جامعه‌شناسان نيز به اين نتيجه رسيده‌اند كه يكي از كاركردهاي دين، ايجاد همبستگي ملي و اجتماعي است: «دين دو كاركرد دارد: يكي تنظيم رفتار فردي براي خير و سعادت همگان، و ديگري، برانگيختن احساس اشتراك و وحدت اجتماعي».

دين به انسان‌ها اجازه مي‏دهد كه افراد بر تمايلات خودخواهانه فائق آيند و به خاطر عشق به هموطنانشان فراتر از خودخواهي عمل كنند. اين همان شيرازه نيرومندي است كه افراد جامعه را با يك كيش و نظام عقيدتي مشترك به همديگر پيوند مي‏دهد.

از آن‏رو كه اسلام كامل‏ترين اديان براي هدايت بشر است، روشن است كه بهترين معيارها و محورها را براي وفاق اجتماعي و همبستگي ملي و در نتيجه، مشاركت عمومي‌ توصيه و پيشنهاد مي‏دهد.

در ميان منابع اجتماعي اسلام، شايد كمتر منبعي را بتوان يافت كه به همبستگي و انسجام اجتماعي نپرداخته باشد.

در جامعه ايران نيز كه قرن‌هاست هويت خود را با عناصر ديني بازيافته است و وقوع انقلاب اسلامي در ايران، اين نقش را به اوج رساند، همواره دين اسلام نقش مهمي ‌در ايجاد و تحكيم همبستگي ملي ايفا كرده است.

سرزمين ايران كه پايگاه اصلي زيست مردم ايراني است، از برجسته‌ترين عناصر سازنده هويت ملي ايراني است. گر چه ايران به عنوان يك واحد جغرافيايي در طول تاريخ خود به لحاظ گستره جغرافيايي‌اش تغيير و تحولات عمده‌اي كرده است‌ و در دوره‌هاي اخير نيز بخش‌هايي از آن از سوي بازيگران نظام جهاني به زور از پيكره اصلي جدا شده است، اما كانون محوري آن همچنان محفوظ مانده و بيشترين تلاش ايرانيان در جهت نگهداري و تداوم يكپارچگي آن صرف شده است.

ايرانيان در درجه نخست خود را با اشاره به پديده‌اي به نام سرزمين ايران يا ايران زمين مي‌شناسند و به ديگران معرفي مي‌كنند. احساس تعلق به سرزمين ايران در ميان همه ايرانيان حتي آنها كه به دلايلي جلاي وطن كرده‌اند يكي از عوامل هويت‌بخشي و وحدت‌آفريني اجتماعي ايران در طول تاريخ بوده است.

فرهنگ و تمدن ايراني نيز يكي از كهن‌ترين و ريشه‌دارترين فرهنگ‌ها و تمدن‌ها در جهان است. اين سرزمين پهناور با تاريخ و گذشته‌اي كهن، وارث فرهنگ و تمدني فراگير است كه طي هزاران سال ظهور و پشت سر گذاشتن فراز و نشيبي تحول يافته و داراي دستاوردهاي عظيم مادي و معنوي است.

همچنين در جامعه ايران، دو مؤلفه ايرانيت و اسلاميت، چنان در يكديگر در آميخته‌اند كه مهم‌ترين تحولات اجتماعي و سياسي در ايران تحت تأثير برآيند آنها بوده است.

با ‌وجود اين ، دشمنان با تبليغات يا جنگ رواني خود و با تلاش‌هاي موذيانه گوناگون خود، بويژه در عرصه‌هاي مهمي‌ مانند انتخابات، سعي مي‌كنند بين صفوف متحد ملت اختلاف بيندازند و به بهانه قوميت، مذهب و گرايش‌هاي صنفي وحدت كلمه را از بين ببرند.

قدرت‌هاي منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي مصمم به دخالت و بهره‌برداري از شكاف‌هاي اجتماعي موجود در جامعه ايران هستند.

صرف‌نظر از ماهيت نظام جمهوري اسلامي و تمايزات ايدئولوژيك آن با نظام سلطه، وجود يك كشور قدرتمند با مختصات جغرافيايي و ژئوپلتيكي موجود، كه به صورت كاملا طبيعي مانع رشد ساير قدرت‌هاي منطقه‌اي است، واحدهاي سياسي رقيب (اعم از همسايه و غيرهمسايه) را به تلاش براي تفرقه و تجزيه (يا حداقل ايجاد و گسترش ناآرامي، اغتشاش و بي‌نظمي عمومي) در ايران وا مي‌دارد، زيرا موقعيت خاص ايران از بعد ژئوپلتيكي و ايدئولوژيكي، همواره نگراني‌هايي را براي قدرت‌هاي منطقه‌اي و فراملي موجب شده و خواهد شد.

به اين دليل آنها مصمم به حضور و دخالت در مسائل داخلي ايران، مانند انتخابات، از طريق تشويق بي‌نظمي‌ها يا حتي تقويت روندهاي تجزيه‌گرايانه هستند.

در اين ميان، در كنار مردم، سياستگذاران، مديران و نخبگان سياسي‌‌ ـ‌ اجتماعي نيز نقش مهمي ‌در تقويت همبستگي ملي و جلوگيري از توطئه‌هاي دشمنان دارند.

تهديدات غرب همواره عاملي براي همبستگي ملي مردم مي‌باشد و اتحاد اجتماعي پنهان يا بالقوه‌اي در ميان مردم وجود دارد كه با متغير افزايش ضريب رخداد بحران، توانايي تبديل شدن به اتحاد اجتماعي فراگير و وحدت ملي براي مقابله با چالش‌هاي آن را دارا مي‌باشد.

حضور فعال و تأثيرگذار مردم، در انتخابات مختلف، از زمان پيروزي انقلاب اسلامي، نشانگر اين وحدت و انسجام ديني، اجتماعي و ملي بوده است‌ كه انتظار مي‌رود در انتخابات نهم مجلس شوراي اسلامي‌ نيز با قدرت تمام به نمايش گذاشته شود.

تقويت و تحكيم انسجام و همبستگي ملي؛ راهكارها و راهبردها

داشتن وحدت، لازمه برنامه‌ريزي هدفمند جهت نيل به اهداف بلندمدت است. اين موضوع بويژه در مورد ايران اسلامي‌ صادق است كه منافع نظام سلطه را به خطر انداخته و در منطقه اي بسيار حساس در دنيا واقع شده است كه منافع قدرت‌هاي بزرگ همواره باعث مداخله آنها در امور داخلي كشور به‌رغم ناكامي‌ هميشگي آنها، شده است.

در چنين شرايطي است كه داشتن همبستگي ملي براي كشور بويژه در شرايط برگزاري انتخابات، سرمايه اجتماعي و استراتژي محسوب مي‌شود و نخبگان كشور مي‌توانند با اتكاي به اين امر، دستيابي به اهداف كلان خود را تسهيل كنند.

از اين منظر همبستگي ملي را مي‌توان يك پديده چند بعدي دانست كه از تحولات سطوح مختلف تأثير مي‌پذيرد و لذا سياستگذاري در نيل به آن نيز مستلزم توجه به متغيرهاي موجود در سطح مزبور و نيز تعامل آنها با يكديگر است.

با اين وجود، سؤال اصلي نوشتار حاضر اين است كه راهكارهاي مهم و اصولي براي تحكيم و تقويت همبستگي ملي، در هنگامه برگزاري انتخابات، چيست و چگونه مي‌توان به اين مهم دست يافت؟ در اين رابطه مي‌توان به موارد مهم زير اشاره كرد:

1. تمركز روي ارزش‌هاي بنيادين چون اسلام، ايران، انقلاب اسلامي و ميراث فرهنگي براي تجميع و انسجام گروه‌هاي مختلف اجتماعي
2. تأكيد بر اصول وحدت آفرين منطق قرآني بين اقوام و گروه‌هاي مختلف
3. تأكيد بر نقش رسانه ملي در وحدت حداكثري جامعه از طريق توليد و توسعه گفتمان وحدت آفرين
4. مشاركت اجتماعي مؤثر در سرنوشت كشور
5. تأكيد بر همزيستي دائمي ‌خرده‌فرهنگ‌هاي مختلف در ايران
6. آگاهي در خصوص مسائل فراملي بويژه دخالت بيگانگان
7. تقويت روحيه احترام، عزت و تكريم شهروندان از سوي يكديگر
8. تقويت روابط ميان گروه‌هاي مختلف اجتماعي با يكديگر
9. تقويت علايق و منافع مشترك و زدايش تصورات قالبي
10. افزايش ميزان تحمل، سعه‌صدر و فرهنگ تساهل و مدارا
11. پرهيز از تفرقه، افراط‌گرايي و فرقه‌گرايي
12. استفاده از قدرت بسيج عمومي نخبگان در جهت اصل همبستگي ملي و انتخاب نخبگان كارآمد.

شقايق حيدري - دانشجوي دكتراي علوم سياسي

جمعه|ا|21|ا|بهمن|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 205]