پوتين گاز را سياسي‌تر مي‌كند؛ بازي بزرگ پوتين با اسلحه گاز

واضح آرشیو وب فارسی:آفتاب: پوتين گاز را سياسي‌تر مي‌كند؛ بازي بزرگ پوتين با اسلحه گاز
در واقع، پوتين از اولين روزهاي به قدرت رسيدن در سال 2000 ... مصمم بود كه صادرات منابع طبيعي ... بايد به بازيابي شوكت از دست رفتۀ روسيه (پس از فروپاشي شوروي) نيز كمك كند.
آفتاب- سرويس بين‌الملل: غول‌هاي صنعت انرژي روسيه در كنار يك نقشۀ بزرگ كه مسير خط‌ لولۀ پيشنهادي در سيبري را نشان مي‌داد، جمع شده بودند. هزينۀ اين خط‌ لوله ميلياردها دلار برآورد شده و چندين سال براي برنامه‌ريزي آن تلاش شده بود. رييس‌جمهور ولاديمير پوتين، پس از اينكه به توضيحات ارائه‌شده گوش داد، عصباني از جابرخاست، يك ماژيك برداشت و نقشه را پيش روي مديران خجالت‌زده عوض كرد. مديران هم بلافاصله با نقشۀ جديد موافقت كردند.

اين اقدام پوتين كه [در دوران رياست‌جمهوري وي] در سال 2006 در تلويزيون روسيه نيز نشان داده شد، مشخصاً از پيش طراحي شده بود. اما پيام اين كار، كاملاً واقعي بود. اين كار، نمايشي از سوي رهبري بود كه مهارتي عجيب در اقتصاد، سياست و حتي جزئيات فني صنعت انرژي نشان داده است. پوتين مسلماً بسيار بيشتر از يك سياست‌مدار عادي است كه در صنعت انرژي (يكي از صنايع مهم ملي در روسيه) بهره‌اي داشته باشد.

كليفورد گادي (محقق ارشد در مؤسسۀ بروكينگز در واشنگتن و متخصص در زمينۀ سياست انرژي روسيه) مي‌گويد: «من آن را تا حد زيادي پروژۀ شخصي پوتين مي‌دانم. اين كار، محور همان روندي است كه او از ابتدا پي گرفته است».

در واقع، پوتين از اولين روزهاي به قدرت رسيدن در سال 2000، و پس از آنكه در سال 2008 به نخست‌وزيري رسيد، مصمم بود كه صادرات منابع طبيعي و خصوصاً انرژي نبايد صرفاً جهت تأمين پول لازم براي احياي اقتصاد روسيه صرف شود، بلكه بايد به بازيابي شوكت از دست رفتۀ روسيه (پس از فروپاشي شوروي) نيز كمك كند.

در ماه گذشته، دخالت فردي پوتين در اين موضوع دوباره به نمايش گذاشته شد و او دستور قطع صادرات گاز طبيعي به اوكراين (و متعاقباً اروپا) را داد. كرملين اين قضيه را يك نزاع تجاري كشدار با اوكراين ترسيم مي‌كرد. اما صدها هزار نفر مشتريان گاز طبيعي روسيه كه در بالكان و اروپاي شرقي از سرما به خود مي‌لرزيدند، پيامي قطعي دربارۀ وابستگي قارۀ اروپا به ذخاير گاز روسيه (و همچنين تمايل پوتين براي استفاده از انرژي به عنوان يك سلاح سياسي) داشتند.

هنگامي كه او دربارۀ انرژي حرف مي‌زند، غالباً آمارهايي تخصصي (از قبيل ظرفيت توليد روزانۀ ميدان‌ها و ظرفيت انتقال لوله‌ها) ارائه مي‌دهد كه كه معمولاً فقط در دفاتر هيئت‌هاي مديرۀ شركت‌هاي انرژي شنيده مي‌شوند.

آنتوني هيوارد (مدير ارشد BP) يك‌بار پس از ديدار با پوتين گفته بود: پوتين «مشخصاً همان‌قدر در مورد فعاليت تجاري BP در روسيه مي‌داند كه من مي‌دانم.»

در واقع، ماجراي اوكراين، صرفاً بخشي از برنامۀ بزرگ‌تر روسيه در زمينۀ سياست‌هاي انرژي اين كشور تحت رهبري پوتين است. در سال گذشته، روسيه يك گروه كارتل‌مانند را با كشورهاي خاورميانه تشكيل داده است تا رقابت جهاني در عرصۀ گاز طبيعي را تعديل كند. همچنين روسيه منابع موجود در آسياي مركزي و آفريقاي شمالي را با قراردادهايي درازمدت تحت اختيار خود درآورده تا رقبا را كنار بزند. به علاوه روسيه از نيروي نظامي براي اشغال مسير خط ‌لوله‌هاي مهم در گرجستان استفاده كرده است.

و اين كشمكش وسيع اكنون به بيش از ده كشور از آذربايجان تا اطريش كشيده شده است. اين ماجرا، از لحاظ وسعت زياد و سرعت كمش، با كشمكش‌هاي قرن نوزدهم براي تصرف مستعمره‌ها در آسياي مركزي مقايسه مي‌شود كه «بازي بزرگ» ناميده مي‌شد. در نسخۀ مدرن آن بازي، پوتين (يك استراتژيست برجسته) بسيار كارآمدتر از همتايان اروپايي خود بوده است.

ليليا شوتسوا (يك محقق در مركز كارنيژ در مسكو) مي‌گويد: «پوتين مدت‌ها به اين سؤال فكر مي‌كرده است كه روسيه چه ابزاري براي احياي شوكت خود در اختيار دارد؟» بنا به عقيدۀ شوتسوا، نتيجه‌گيري پوتين چنين بوده است: «در دوران پس از شوروي، ديگر نيروي نظامي به تنهايي كافي نيست.»

دميتري پسكوف (يكي از سخنگوهاي پوتين) مي‌گويد كه بازار انرژي

” روسيه در حال حاضر 30% از كل گاز اروپا را تأمين مي‌كند، و از آنجا كه منابع گازي درياي شمال رو به زوال است، انتظار مي‌رود وابستگي اروپا به گاز روسيه باز هم افزايش يابد.... “

«يك حوزۀ استراتژيك روسيه بوده، است و باقي خواهد ماند» و رهبران دولت در مسكو بايد نهايت توجه را به اين مسئله داشته باشند. پسكوف تكذيب كرد كه كرملين از صادرات براي مقاصد سياسي استفاده مي‌كند. به گفتۀ وي، بنا به دانش عميق و فردي آقاي پوتين از تجارت، او توجه مشابهي را به جزئيات ساير مسائل نيز نشان داده است.

در اين نزاع، هدف اصلي روسيه آن است كه نگذارد كشورهاي غربي، انحصار روسيه بر مسيرهاي خط‌لولۀ گاز طبيعي از آسيا به اروپا را بشكنند. بوريس نمتسوف (معاون اول سابق نخست‌وزير كه اكنون در جناح مخالف است) گفت: «اين رفتار، رفتاري است كه نوعاً انحصارگرايان نشان مي‌دهند. انحصارگرايان از رقابت مي‌ترسند.»

مسؤولان اروپايي، همانند دو سال پيش كه مشكل مشابهي در انتقال گاز روسيه به اروپا پيش آمد، قول داده‌اند گام‌هاي لازم را جهت افزايش منابع گاز قارۀ اروپا بردارند تا وابستگي اين قاره به روسيه را خاتمه دهند. روسيه در حال حاضر 30% از كل گاز اروپا را تأمين مي‌كند، و از آنجا كه منابع گازي درياي شمال رو به زوال است، انتظار مي‌رود وابستگي اروپا به گاز روسيه باز هم افزايش يابد.

نخست‌وزير جمهوري چك [كه كشورش رياست دوره‌اي اتحاديۀ اروپا را بر عهده دارد]، روز سه‌شنبه در كنفرانسي در بوداپست خواستار آن شد كه تلاش مجددي براي احياي خط‌لولۀ نابوكو به عنوان مسير جايگزين جهت انتقال گاز آسياي مركزي به اروپا (بدون عبور از خاك روسيه) انجام شود.

اما اجرايي نشدن اين پروژه، علتي دارد: همان‌قدر كه اروپا مصمم است اتكاي خود به گاز روسيه را پايان دهد، روسيه نيز مصمم است نگذارد چنين اتفاقي بيفتد.

پروژۀ خط‌لولۀ نابوكو براي انتقال گاز قزاقستان از طريق درياي خزر به تركيه و سپس اروپا، در سال 2002 توسط مديران شركت‌هاي انرژي اروپا پيشنهاد شد. هدفي كه براي اين پروژه اعلام شده بود، فطع انحصار روسيه بر گاز بود.

در بهترين شرايط، ساختن يك خط‌لولۀ بين‌المللي مي‌تواند از لحاظ فني، مالي و سياسي بسيار پيچيده و دشوار باشد. اما طراحان اين خط‌لوله به سرعت دريافتند كه بزرگ‌ترين مانع فراروي آنها، رشته‌كوه‌ها يا سياست‌مداران

” همان‌قدر كه اروپا مصمم است اتكاي خود به گاز روسيه را پايان دهد، روسيه نيز مصمم است نگذارد چنين اتفاقي بيفتد.... “

محلي فاسد نيست؛ بلكه شخص ولاديمير پوتين است. هنگامي كه OMV (شركت انرژي اطريش) در سال 2005 يك كنسرسيوم رسمي براي احداث اين خط‌لوله تشكيل داد، پوتين يك پيشنهاد رقابتي داد: يك خط‌لوله با نام «جريان جنوب» كه انتهاي آن به همان منطقۀ ذخيرۀ گاز در اطريش منتهي شود، اما ابتداي آن در روسيه باشد و با عبور از درياي سياه (به جاي اوكراين) به اطريش برسد.

اين ضدحملۀ روسيه، در نزاعي كه همواره به شطرنج تشبيه مي‌شود، حركتي هم دفاعي و هم تهاجمي بود.

خط‌لوله، براي اينكه هزينه‌هاي سرسام‌آور ساخت خود را تأمين كند، به يك منبع مطمئن از ذخيرۀ گاز و يك بازار براي گازي كه منتقل مي‌كند نياز دارد. اما خط‌لولۀ «جريان جنوب» بازار گاز در اروپاي جنوب‌شرقي را به سمت خود جذب خواهد كرد و در نتيجه مشترياني كه قرار بود هزينه‌هاي ساخت خط‌لولۀ نابوكو را تأمين كنند از دست خواهند رفت.

در همين حال، اوكراين را نيز از مسير گاز روسيه به اروپا حذف مي‌كند، و در نتيجه يكي از موانع جدي براي غلبۀ روسيه بر بازار گاز اروپا از بين مي‌رود.

اما پوتين كار خود را به همين‌جا خاتمه نداد. او براي اين كه سرنوشت هيچ‌كاري را به دست شانس نسپارد، گام‌هايي را براي تصرف منابع بالقوۀ گاز در عمق آسياي مركزي برداشت.

پس از مرگ صفرمراد نيازوف (ديكتاتور انزواطلب تركمنستان) در سال 2006، مسابقه براي حفظ اين منابع غني گاز طبيعي، سرعتي غيرمنتظره پيدا كرد. در حالي كه مديران شركت‌هاي انرژي در سرتاسر دنيا به سمت عشق‌آباد (پايتخت تركمنستان) مي‌شتافتند تا با «قربانقلي بردي‌محمدف» (رهبر جديد اين كشور) ديدار كنند، پوتين اولين كسي بود كه توانست يك قرارداد عالي ببندد.

در سال 2007، پوتين و بردي‌محمدف در حالي كه لبخند به لب داشته و مراسم كلنگ‌زني را در تلويزيون نشان مي‌دادند، با هم توافق كردند تا يك خط‌لوله به سمت شمال احداث كرده و گاز تركمنستان را به روسيه انتقال دهند. در نتيجه، حتي اگر خط‌لولۀ نابوكو هم ساخته شود، ديگر منبعي براي

” در جنگ روسيه و گرجستان، زماني كه تانك‌هاي روسيه روي يكي از خطوط‌لولۀ زيرزمين مانور مي‌دادند و يك ايستگاه پمپاژ نفت را تصرف كردند، زنگ خطر به صدا درآمد.... “

تأمين گاز آن باقي نمي‌ماند. اما نمايندگان اتحاديۀ اروپا مدتها بعد در سال 2008 توانستند يادداشت تفاهمي براي خط‌لولۀ درياي خزر (كه مي‌توانست به خط‌لولۀ نابوكو) متصل شود، با عشق‌آباد امضاء كنند. اما اين يادداشت تفاهم هنوز اجرايي نشده است.

در غرب [روسيه] هم همين خبر بود.

در فوريۀ 2008، پوتين توافق‌نامه‌اي را با بلغارستان امضاء كرد و اين كشور را به يكي از شركاي خط‌لولۀ «جريان جنوب» تبديل نمود. البته اين توافق‌نامه علي‌رغم اعتراضات ايالات متحده و همچنين وضعيت بلغارستان به عنوان يك عضو جديد ناتو، امضاء شد.

و در آوريل 2008، پوتين در آتن بود تا معامله‌اي را براي به پيش راندن پروژۀ «جريان جنوب» امضاء كند. در اين آشفته‌بازار ديپلماسي، مجدداً پوتين بود كه مخالفان غربي‌اش را شكست داد. ماتيو بريزا (فردي كه وزارت خارجۀ آمريكا براي نظارت بر وضعيت خطوط لولۀ اروپا منصوب كرده بود) روز بعد به آتن رفت، اما صرفاً توانست تأسف خود از اين قرارداد امضاءشده را ابراز كند. تنها توضيحي كه او مي‌توانست براي يوناني‌ها بدهد اين بود: «اگر تنها يك‌نفر پنير سنتي يوناني را براي شما تأمين كند، شما آسيب‌پذير خواهيد بود. همين قضيه در مورد گاز هم صدق مي‌كند.»

غرب هنوز هم يك شريك مهم از لحاظ خط‌لوله در گرجستان داشت. اما آن نيز در يك جنگ كوتاه در تابستان گذشته از دست رفت.

تا سال 2007، يك شبكۀ خط‌لوله (خط‌لولۀ باكو-ارزروم) در گرجستان ساخته شده بود كه اكنون براي توزيع محلي گاز مورد استفاده قرار مي‌گيرد، اما اگر خط‌لولۀ نابوكو ساخته شود اين شبكه نيز بخشي از آ« را تشكيل خواهد داد. اين مسئله، نزاع بر سر خط‌لولۀ نابوكو را به مرحله‌اي حساس رسانده بود، زيرا اكنون نقش يك مسير تجاري (و در واقع: يك مسيرتجاري بسيار حساس براي روس‌ها) را در صنعت نفت و گاز بازي مي‌كرد.

در قرن نوزدهم، خانوادۀ بانك‌دار روچيلد و برادران نوبل در سوئد، يك شبكۀ راه‌آهن و خط‌لوله را در گرجستان ساختند تا نفت باكو را به فروش رسانده و انحصار تقريبي شركت آمريكايي استاندارداويل در اين عرصه (كه نفت‌چراغ

” اروپا تا آيندۀ قابل پيش‌بيني به منابع انرژي روسيه وابسته خواهد ماند، و اگر پوتين به روش خود ادامه دهد اين قضيه مي‌تواند تا ابد ادامه پيدا كند.... “

توليدشده در آمريكا را به اروپا عرضه مي‌كرد) را بشكنند.

پس از تجزيۀ اتحاد جماهير شوروي، احياي اين كريدور انرژي به يك هدف مهم سياست خارجي براي ايالات متحده تبديل شد، كه به دنبال تقويت استقلال اقتصادي كشورهاي شوروي سابق و متنوع‌سازي منابع نفت دنيا (به جاي تكيه بر خاورميانه) بود. اين خط‌لوله، در يكي از قسمت‌هاي باريك خود، دقيقاً از جنوب منطقۀ اوستياي جنوبي (كه تحت كنترل روسيه است) و شمال ارمنستان (يكي ديگر از متحدان روسيه) مي‌گذرد.

در جنگ روسيه و گرجستان، زماني كه تانك‌هاي روسيه روي يكي از خطوط‌لولۀ زيرزمين مانور مي‌دادند و يك ايستگاه پمپاژ نفت را تصرف كردند، زنگ خطر به صدا درآمد. سوانت كورنل (متخصص در امور آسياي مركزي و قفقاز در دانشكدۀ مطالعات پيشرفتۀ بين‌الملل در دانشگاه جان‌هاپكينز) مي‌گويد كه روسيه پيامي ساده فرستاد: «ما هر وقت بخواهيم مي‌‌توانيم اين خط‌لوله را منفجر كنيم.»

هرچند سابقۀ پوتين در اين زمينه عالي است، اما او هم خطاهايي داشته است. تابستان گذشته، او با بستن قراردادي درازمدت براي خريد گاز آسياي مركزي به تقريباً بالاترين قيمت بازار (340 دلار براي هزار مترمكعب گاز در سال 2009) اشتباهي نادر را مرتكب شد. هرچند پوتين به هدف خود براي حذف منابع احتمالي گاز براي پروژۀ لولۀ نابوكو رسيد، اما روسيه اكنون آن گاز را به قيمتي كمتر از 240 دلار براي هر هزار متر مكعب به اوكراين مي‌فروشد. متخصصان حوزۀ انرژي گفته‌اند كه اين مسئله احتمالاً يكي از دلايلي بوده است كه پوتين تلاش كرد اوكراين را به افزايش قيمت وادار كند.

اروپا تا آيندۀ قابل پيش‌بيني به منابع انرژي روسيه وابسته خواهد ماند، و اگر پوتين به روش خود ادامه دهد اين قضيه مي‌تواند تا ابد ادامه پيدا كند.

پوتين در سال 1997 به عنوان معاون شهردار سنت‌پترزبورگ، در رشتۀ اقتصاد فارغ‌التحصيل شد. پايان‌نامۀ او دربارۀ «اقتصاد منابع طبيعي» بود. بعداً هنگامي كه محققان «مؤسسۀ بروكينگ» متن پايان‌نامۀ وي را بررسي كردند، ديدند كه 16 صفحۀ آن از يك متن آمريكايي نوشته‌شده در سال 1978 به نام «برنامه‌ريزي و سياست استراتژيك» كپي‌برداري شده است، بدون آنكه به متن اصلي ارجاع داده شده باشد. البته پوتين در اين مورد نظري نداد. مشخصاً اين بخش از پايان‌نامۀ پوتين، به نقش لاينفك يك مدير ارشد در برنامه‌ريزي براي يك بنگاه اشاره مي‌كند: نياز به مردي كه ديد و كنترل استراتژيك داشته باشد.

جمعه|ا|11|ا|بهمن|ا|1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: آفتاب]

[مشاهده در: www.aftabnews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 185]