واضح آرشیو وب فارسی:تبیان: شكر؛ یعنی بهرهبرداری درست از نعمتها

امام رضا علیه السلام میفرماید:«ان صاحب النعمة علی خطر انه یجب علیه حقوق الله فیها؛ والله انه لتكون علی النعم من الله ـ عز و جل ـ فما ازال منها علی و جل ... حتی اخرج من الحقوق التی تجب لله علی فیها ... فقلت: جعلت فداك انت فی قدرك تخاف هذا ؟ قال: نعم فاحمد ربی علی ما من به علی (1)؛ صاحب نعمت در خطر است، چون حقوقی خدایی در آن نعمتها واجب گردیده است. به خدا سوگند كه نعمتهایی از خداوند به من میرسد و من همواره از آن بیمناكم تا حقوق واجب الهی آن را ادا كنم. (راوی حدیث میگوید)، گفتم: فدایت شوم، تو با مقامی كه داری از این امر هراسناكی؟ امام گفت: آری، و خدای را بر این كه مرا نسبت به ادای تكلیف حساس كرده است سپاس میگزارم.»شكر، با توجه به مفهوم حقیقی آن محدودیتی اصولی و هدفدار را در اموال موجب میگردد. اموال و كالاها، حتی آنها كه مصنوع انسان است، مصنوع خداوند است و در حقیقت از خدا است. انسان اجازه بهرهبرداری از نعمتها را دارد، و مالك مجازی و استخلافی است. این نوع مالكیت، رعایت هدف و غرض مالك حقیقی را در كلیه تصرفات، لازم میسازد. و همین رعایت، سپاسگزاری و شكر است. رعایت دقیق و قاطع حدود و مقرراتی كه مالك حقیقی اموال گذارده است، وظیفه انسانها است كه اجازه یافتند تا از آن بهرهبرداری كنند، زیرا رضایت مالك حقیقی برای وكیل و نایب در تصرف، ضروری است. از این رو میتوان گفت كه حقیقت «شكر»، همان رعایت بالاترین و دقیقترین مقررات و محدودیتهاست در اموال، كه موجب رضایت واقعی بخشنده آنها میگردد. چگونگی بهرهبرداری و حدود و مقررات آن، در آیات قرآن و تعالیم اسلامی و رضوی آمده است، كه بهرهبرداری باید به اندازه و دور از اسراف باشد. این نوع مصرف مورد رضایت بخشنده اموال و مواد است، و تحصیل این رضایت، شكر است.فقیه و عالم بزرگ، ملا محمد مهدی نراقی میگوید: "كسی كه از هر چیز بدان گونه كه هدف و منظور از آفرینش آن است بهرهبرداری كند، نعمت خدای را شكر گزارده است. و اگر چیزی را به گونهای مصرف كرد كه به هدف و مقصود از آن رهنمون نشد، یا در جهتی كه برای آن آفریده شده است نبود، نعمت خدا را ناسپاسی كرده است ... ." همچنین، برای تحقق شكر در عمل، باید هدف اصلی از آفرینش نعمتها منظور گردد، هدف از خلقت نعمتها، بهرهبرداری همگان و رفع نیاز نیازمندان است، چنان كه در قرآن كریم آمده است:«متاعاً لكم و لانعامكم (2)؛ كالایی است برای شما و چهارپایان شما و "رزقا للعباد" (3) ؛ روزی است برای بندگان ؛ و ... جمع احتكار و اسراف و شادخواری و اتلاف نعمتها، بر خلاف غرض اصلی آفرینش آنهاست. فقیه و عالم بزرگ، ملا محمد مهدی نراقی میگوید: "كسی كه از هر چیز بدان گونه كه هدف و منظور از آفرینش آن است بهرهبرداری كند، نعمت خدای را شكر گزارده است. و اگر چیزی را به گونهای مصرف كرد كه به هدف و مقصود از آن رهنمون نشد، یا در جهتی كه برای آن آفریده شده است نبود، نعمت خدا را ناسپاسی كرده است ... ." (4)"همچنین فلسفه آفرینش خوراكیها تغذیه است، پس شایسته نیست كه از این جهت منحرف شود و در دست برخی محدود گردد، بلكه لازم است از دست بینیاز بگیرند و به نیازمند بدهند. از این رو، در تعالیم دین، احتكار و ربا در معاملات خوراكی ممنوع گشته است، چون این امر موجب میگردد تا هدف و مقصود از خلقت خوراكیها منظور نگردد." (5)

در سخن دیگری كه از امام رضا علیه السلام رسیده است، اهمیت شكر نعمت و موضوع و معنای آن به خوبی روشن میشود:امام رضا علیه السلام فرمود:«واعملوا انكم لا تشكرون الله تعالی بشی بعد الایمان بالله، و بعد الاعتراف بحقوق اولیاء الله من آل محمد [صلی الله علیه و آله و سلم]، احب الیه من معاونتكم لاخوانكم المومنین، علی دنیا هم التی هی معبر لهم الی جنان ربهم ... قیل یا رسول الله هلك فلان یعمل من الذنوب كیت و كیت. فقال رسول الله [صلی الله علیه و آله و سلم] ، بل قد نجی و لا یختم الله عمله الا بالحسنی، سیمحوا الله عنه السیئات و یبدلها من حسنات، انه یمر مرة فی طریق عرض له مومن قد انكشف عورته و هو لا یشعر، فسترها علیه و لم یخبره بها مخافه ان یخجل ... (6) ؛ بدانید كه پس از ایمان به خدا و پذیرش حقوق اولیای او از آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم)، سپاسگزاریی محبوبتر نزد خداوند از یاریرسانی به برادران مومن نیست، یاریرسانی به زندگی دنیای آنان كه راهی است برای رسیدن ایشان به بهشت. كسانی كه چنین یاریی برسانند از خاصان درگاه الهیاند. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در این باره سخنی گفته است كه اگر نیك در آن دقت شود و بدان عمل كنند، شایسته نیست كسی از این فیض الهی خود را محروم سازد.در كلام امام، اهمیت رعایت حقوق انسانها در مواهب خدایی، با سبكی قاطع بیان شده است، و شكر نعمت ـ پس از ایمان به خدا و گردن نهادن به حقوق اولیای خدا ـ كمكرسانی و دستگیری نیازمندان معرفی گشته است.به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) گفتند: فلانی هلاك گردید چون گناهانی چنین و چنان مرتكب میشود.پیامبر فرمود: بلكه او نجات یافت، و خداوند عمل او را به نیكی به پایان خواهد رساند. خداوند گناهان او را پاك خواهد ساخت و به حسنات تبدیل خواهد كرد، زیرا كه او گه گاهی از راهی میگذرد، و مومنی را میبیند كه برخی از اندام او (كه باید پوشیده باشد) آشكار شده است و خود او نمیداند آن را میپوشاند و به او چیزی نمیگوید تا مبادا شرمگین شود... در این كلام امام، اهمیت رعایت حقوق انسانها در مواهب خدایی، با سبكی قاطع بیان شده است، و شكر نعمت ـ پس از ایمان به خدا و گردن نهادن به حقوق اولیای خدا ـ كمكرسانی و دستگیری نیازمندان معرفی گشته است. پینوشتها:1ـ اصول کافی، ج 3، ص 503 .2ـ سوره مبارکه نازعات، آیه 33 .3ـ سوره مبارکه ق، آیه 11 .4ـ جامع السعادات، ج 3، صص 195 و 197، چاپ چهارم، دارالنعمان، نجف اشرف .5ـ جامع السعادات، ج 3، صص 195 و 197 .6ـ عیون اخبار الرضا (علیه السلام)، ج 2، ص 169 / مسند الامام الرضا (علیه السلام)، ج 1، ص 95 . منبع:کتاب امام رضا علیه السلام؛ زندگی و اقتصاد ؛ محمد حکیمی ، با تصرف .
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: تبیان]
[مشاهده در: www.tebyan.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 277]