تاثير اسلام بر معماري معماري اسلامي، بناهاي خود را براي تعظيم خدا بر مي‌افرازد

واضح آرشیو وب فارسی:شبكه خبر دانشجو: تاثير اسلام بر معماري معماري اسلامي، بناهاي خود را براي تعظيم خدا بر مي‌افرازد
معماري اسلامي مروج بيان ذهني فرد نيست، چنانكه در مورد هنر و معماري مدرن مي‌بينيم، بلكه بناهاي تاريخي خود را براي تعظيم خدا برمي‌افرازد و هريك از وجوه آنها يادآور عظمت اوست.

گروه دين و انديشه «خبرگزاري دانشجو»؛ واژه «بنا نهادن» به معناي بن بخشيدن، پي نهادن و آفرينش دوباره بر اساس طرح و انديشه از قبل تعيين شده است. معماري با معناي آفريدن و (طبعا هنر)، ساختن و پروردن خويشاوند است و مي توان گفت كه معماري، بيشتر از هر هنري با فرهنگ انساني مرتبط بوده و خواهد بود.

در تمدن اسلامي ما نيز واژه «بيت» علاوه بر اينكه به معناي شعر است به معناي برج هاي فلكي نيز مي باشد و اين همه مبين اين حقيقت است كه معماري از جامع ترين استعدادهاي انسان در حسن تركيب بخشي است.

تاثير اسلام بر معماري

دين اسلام در همه وجوه انسان جاري و ساري است، در اين دين هيچ چيز نيست كه متاثر از امر مقدس نباشد. اين بدان معني است كه در زندگي هيچ تفاوتي ميان مقدس و غيرمقدس نيست. فقط سلسه مراتبي از وجود در كار است كه ريشه در توحيد الهي دارد، اين توحيد در همه چيز بيش از همه در هنرهاي جهان اسلام مشهود است كه در آن هيچ تفاوتي ميان هنرهاي ظريف و صناعي كاربردي وجود ندارد. دراسلام، هنر از صنعتگري و كار صنعتگر از بقيه وجوه زندگي، مخصوصا از زندگي روحاني او جدا نيست.

معماري اسلامي نه عظيم به معناي شكوه آرمان ها و دست آوردهاي تمدني خاص است، چنانكه در مورد رنسانس مي بينيم و نه مروج بيان ذهني فرد، چنانكه در مورد هنر و معماري مدرن مي بينيم، تنها به اين معني عظيم است كه بناهاي تاريخي خود را براي تعظيم خدا برمي افرازد و هريك از وجوه آن ها يادآور عظمت اوست.

شهر نشيني اسلامي فاقد خيابان ها يا چشم اندازهاي بزرگي است كه در كنار آن ها مهمترين بناهاي ساكنان آن، به عنوان نشانه هاي دست آوردهاي فرهنگي، سربرافراشته باشند. هر چند معماري مقدس اسلام، معماري مسجد است، با اين همه مسجد هيچ گاه از بقيه محيط شهري جدا نبوده است.

اسلام چنانكه گفتيم، زندگي امت خود را به قلمروهاي مقدس و غيرمقدس تقسيم نمي كند. امور مقدس در همه مظاهر محيط شهري جاري است و همه مناسكي كه در مسجد اقامه مي شود در خانه نيز به جاي آورده مي شود، مساجد جهان اسلام را نمي توان درست از بيرون ديد؛ زيرا ساختار متراكم شهري از همه طرف احاطه دارد، تجربه اين معماري در منظر دروني است، به همين سبب است كه اين معماري، انسان را از كثرت جهان به جهان تفكر عميق و قلمرو روح مي برد.

عروج معمار سنتي به سوي عالم بالا

معماري هنر نظم دان به فضاست. پرهيز از شمايل گري در هنر و معماري اسلامي كه امكان تجسم حضور الهي را در تصوير يا شمايل منتفي مي سازد، خود عامل بسيار مهمي در تاكيد بر اهميت معنوي فضاي تهي در ذهن و ضمير مسلمانان است.

فضاي خالي از اين راه و نيز به واسطه اصل توحيد به عنصر قدسي تبديل شده است. در اين مكان خداوند و تجليات زيباي او با هيچ مكان، زمان يا شيئي خاص يگانه قلمداد نمي شود، حضورحق تعالي فراگير است. «لله المشرق و المغرب فاينما تولوا فثم وجه الله ان الله واسع عليم»؛ مشرق و مغرب هر دو ملك خداست، پس به هر طرف كه رو كنيد به سوي خدا روي آورديد، خدا به همه جا محيط و به همه چيز داناست. از اين روي است كه تهي بودن در هنراسلامي مترادف تجلي امر قدسي است.

انسان در اسلام مقياس همه چيز نيست. معمار مسلمان با اسلام خود، يعني با سرسپردگي خود به مشيت الهي، تصديق مي كند كه خدا معمار اعلاست. بنابراين رابطه معمار و فضاي دور و بر او رابطه اي مبتني بر تعظيم است نه تكبر، از اين رو، اگر بايد تاثيري بر اين محيط مادي برجاي بگذارد، اين تاثير بايد با خضوع صورت گيرد نه با حس بي اعتنايي به نظم طبيعي وجود. معمارسنتي اسلامي اين آگاهي را كاملا منعكس مي كند كه هرگز هيچ موضعي حاكي از تعارض يا بي اعتنايي با تسلط بر محيط اطراف دركار نبوده است.

اين را در انحناي گنبد و اشكال سياق طاق ها، كنگره هاي خط افق و فرورفتگي و پيش آمدگي هاي ديوار مي توان ديد كه به بنا امكان تعادل در زيبايي با فضاي دوروبر مي دهد، حتي فضاي دروني بنا و حياط آن (مجازاً قلب بنا) گشوده رو به آسمان است و اين نشان دهنده عروج قلب به سوي عالم بالاست.

عروج معمار سنتي به سوي عالم بالا، دركار او، از طريق تنوير توده هاي مادي منعكس مي شود. اين توده مادي با تكنيك هاي تزيين كه آن را از نظر مي پوشاند و توجه را به ساحت رنگ و طرح هندسي و اشكال اندامي جلب مي كند، زيبايي مي يابد. اين تزيين را بايد تجلي نظم والاتري از وجود و نه صرفا استعمال سطحي الگوها، دانست. تغييرتوده مادي معماري از طريق تزيين، نماينده وجه «لااله» است، درحالي كه تمركز بر توحيد الهي، نشانه اثبات «الاالله» مي باشد.

معماري اسلامي و سودمندي اجتماعي

اسلام، رهبانيت محض نيست و هرگز چشم به روي مسائل روزمره زندگي مردم نمي بندد و آن را از شئونات اخروي جدا نمي سازد. معماري اسلامي بر اين اساس كوششي است دربرآورده سازي نيازهاي دنيوي و متداول و حوائج اخروي و به همين جهت به هروجه وجودي مسلمان توجه دارد.

مسجد، درنگرش نخستين محل عبادت است، اما مكاني براي بحث و فحص در علوم مختلف و جايگاه رفع مشكلات و حل گرفتاري‌ها نيزبه شمار مي رود، حتي درتاريخ تمدن اسلام به دفعات مشاهده مي كنيم كه مدارس و مساجد مكان جدا از يكديگر نيستند و عبادت و دانش در محلي واحد صورت مي پذيرفته است و هرگزديده نشده است كه حركتي اسلامي و فريادي حق طلبانه از مسجد آغاز نشده باشد و يا به نحوي از انحاء با آن پيوستگي نداشته باشد.

معماري اسلامي؛ خدا بنيادي و دعوت ديني

معماري اسلامي نتيجه تاريخي تقرب معمار مسلمان به حقيقت محض فرا گيري است كه حكمش بر اشياء و اشخاص و امور جاري است. منشا معماري اسلامي، انسانيت انسان است كه داراي روحي مجرد است كه به درجه تجرد رسيده و از ماده جدا است و هر چيز كه به مرتبه تجرد واصل شود، خلاق است و بهره مند از توان آفرينش و ساختن.

«نفس مجرد» داري «خلاقيت» است و به همين سبب مي تواند به فعل، عمل و آفريدن بپردازد و از همين رهگذر صورت‌هايي را در علم و آگاهي خود خلق كند و آنگاه آن صور را در خارج ظهور و بروز دهد و بدان ها تحقق بيروني عطا كند. انسان مظهر اسماء و صفات الهي است و خداوند تبارك و تعالي همه اسماء را به انسان آموخته است و جوهر همه اسماء در ذات او وجود دارد و صد البته كه يكي از اين همه آفريدن است.

انسان داراي نفخه روح الهي است و بهره مند از موهبت الهي آفرينندگي و بهترين نمونه آن هنر و ارجمندترين آن معماري مي باشد. معماري اسلامي علاوه بر روح ديني، قالب و صورت ديني نيز دارد كه در اينجا، قالب، صورتي است نمادين از حقيقت ارجمند اسلام؛ چرا كه راز جز در صورت رمز جلوه گر نمي شود و اسرار جز در پهنه نماد متعين نمي گردد.

معماري اسلامي؛ حاصل رويكرد بشر به خورشيد حقيقت

معماري اسلامي حاصل تاريخي رويكرد بشر به خورشيد حقيقت و نزديك شدن او به بهشت مثالي وجود خويشتن است. اشتياق فزاينده معمار به تقرب و ربط هرپديده اي به ساحت ربوبي و فناء في الله باعث شده است كه اين وادي پر‌شكوه صرفا به نفس ذوقي معمار باز نگردد و پيوسته منتسب و منوط به حقيقت كل باشد.

چنين است كه محاكات عوامل دروني معمار و اميال لجام گسيخته و سركش بشري در پرتو مكاشفات عارفانه رنگ مي بازد و خود بنيادي كه جوهره هنر امروز را مي سازد در اين محفل نورمند انس جايي ندارد و در اينجا نه فقط مضمون و موضوع از آن حقيقت برترمايه مي گيرد بلكه زبان معماري نيز از همان آبشخور سيراب مي شود.

همان طور كه مي دانيم و در متن نيز به آن اشاره شد، اسلام براي تمامي وجوه زندگي انسان برنامه دارد و به همه ابعاد وجودي انسان چه روحي و چه جسمي پرداخته است؛ چراكه اسلام ديني زنده و پويا و براي تمامي اعصار و قرون است و توجه اين دين جهان شمول به هنر معماري جاي بسي بررسي و تامل دارد.

معماري اسلامي؛ توجه به خدا و معنويت در جزء جزء شئون زندگي آدمي

معماري اسلامي توجه به خدا و معنويت در جزء جزء شئون زندگي آدمي است و معمار ايراني مسلمان نيز هيچ گاه از اين معني دور نبوده است. ايرانيان در دوره هاي بعد از اسلام با انديشه و اعتقاد ناب اسلامي خود آثاري بي بديل وكم نظير بر جاي گذارده اند.

آثار معماري ايراني در دوران بعد از اسلام از جمله آثار فرهنگي فاخر جهان به شمار مي روند، كه از آن جمله اند: مسجد كبود تبريز، مسجد امام اصفهان و مسجد مير چخماق يزد كه با آن نماهاي زيبا و فاخر خود همگي گوياي انديشه زيباي معمار خويش اند كه بر گرفته از فرهنگ غني اسلامي است. معماران مسلمان در شرق و غرب عالم نيز اين هنر خود را گسترانده اند و آثاري هم چون قصرالحمراء در اسپانيا و تاج محل در هندوستان از خود به يادگار گذاشته اند.

با اين اوصاف كه كمي از بيش و جرعه اي از درياي بي كران معماري اسلامي بود جاي بسي تاسف است كه از اين فرهنگ والاي اسلامي فاصله گرفته و هم اكنون معماري حاكم برجوامع شهري ما معماري برگرفته از فرهنگ نامانوس غربي است كه بر خلاف معماري اسلامي نه تنها باعث آرامش نبوده در بعضي وجوه اضطراب و نا‌آرامي را نيز در بردارد، معماري كه ديگر در آن از حياط هاي زيبا با طبيعت سبز و حوضي لاجوردي خبري نيست و جاي آن‌ها را آپارتمان‌هايي با نماهايي نه چندان زيبا و مهندسي نادرست كه ايمن از هيچ حادثه اي نيست گرفته و اي كاش آرزوي مردي بزرگ چون سيد جمال الدين اسد آبادي تحقق بخشيده شود و ما از شرق و غرب عالم رها شده و به «خويشتن خويش» باز گرديم و در جاي جاي شهرمان و در هر نمايي از معماري زيباي اسلامي كه يقينا منحصر به گنبد و بارگاه و مسجد ندارد بهره گيريم و آن‌گاه اين انديشه هنري-اسلامي بي نظير را به همگان در سراسر دنيا عرضه كنيم.

دوشنبه|ا|10|ا|بهمن|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: شبكه خبر دانشجو]

[مشاهده در: www.snn.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 2655]