جهان پهلوان تختي در آينه ادبيات

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: جهان پهلوان تختي در آينه ادبيات

‌ سيدكريم اميري فيروزكوهي:

آن كوه را ببين كه چو كاهي ز جاي خاست‌

و آن گرد را نگر كه چو گردي زپا نشست‌

آن تهمتن كه دعوي روري در او نبود

و آن پيلتن كه خاطر موري از او نخست‌

آن در شرف به سنت اسلاف هشته پاي‌

و آن هر طرف به خدمت اخلاف برده دست‌

كم گوي و شرمگين و خداجوي و پاكدين‌

حق‌جوي و حق‌شناس و حق آيين و حق‌پرست‌

با آن همه صلابت چون اولياي دين‌

هرگز به زور بازو نه مدعي، نه مست...

(ديوان اميري فيروزكوهي - ج 2 - ص 1150)

‌ ناهيد ارض رومچي:

مي‌توان در پناه ياد تو/ از پستي گريخت/ و رذالت را گردن خم نكرد/ مي‌توان زخم نامردي‌ها را/ تنها با ياد مروت تو/ مرهم نهاد و نمرد...

(حماسه جهان‌پهلوان تختي ص 330)

‌ محمدعلي مرداني:

اي تختي اي دلاور نام آور

اي داده جان خود به ره داور

اي جاودانه مرد كه جان دادي‌

با افتخار در ره آزادي‌

اي قهرمان ملي ايراني‌

اي مظهر خصايل انساني‌

تا برقرار انجم و خورشيد است‌

همواره نام نيك تو جاويد است‌

اي پيرو طريق علي، تختي‌

همتاي پورياي ولي، تختي‌

دادي به راه دين و وطن جان را

ياري نمود سعي تو قرآن را

(يوسف دل ص 324)

‌ عبدالعلي اديب برومند:

برفت از جهان تختي نامدار

كه نايد چنو قهرماني دگر

به جز تختي از باستاني هنر

كه نوكرد نام و نشاني دگر

پس از تختي آن پهلوان جهان

نيابي جهان پهلواني دگر...

(حماسه جهان پهلوان تختي - ص 312)

‌ كامران شرفشاهي:‌

مردي كه به اوج مي‌برد ورزش را

برقامت او نديده كس لرزش را

تختي است كه جاودانه‌ي تاريخ است‌

بر ورزش ما فزوده او ارزش را

‌محمدرضا سهرابي‌نژاد:

تنديس پهلوان/ با گردني افراخته/سينه‌اي ستبر/ در دل پارك به تماشا نشسته است/ گرداگردش / شمع‌هاي بي‌فروغ/ جواناني دروغ/ در بازي بطالت و كبريت و زرورق پژمرده‌اند/ دريغا! تختي‌هاي فردا / ديروز مرده‌اند!‌

‌(پيغمبري به امت خود پشت كرده است - ص 53)

و...

چنان كه از فضاي شعرها پيداست، اكثر آثار متعلق به هنگام فاجعه تلخ درگذشت تختي است، شعرها عموما آكنده از اندوه و لبريز از اعتراض است. حال و هواي اين شعرها كه در زمستان غم‌انگيز سال 1346 سروده شده نمايانگر اين واقعيت است كه شاعران بلندآوازه ايران نيز مرگ تلخ و زودهنگام تختي را باور نداشته و وي را شهيد راه دين و ميهن مي‌دانند، و به طور مستقيم و غيرمستقيم بر اين واقعيت صحه مي‌نهند.

در آخرين شعر كه مربوط به روزگار ماست، شاعر با الهام از اسطوره تختي كه مي‌بايست الگوي جوانان قرار گيرد، به جواناني مي‌پردازد كه در گرداب اعتياد غرق شده‌اند و اين شعر اجتماعي با اين دريغ پايان مي‌پذيرد كه اين جوانان نيز مي‌توانستند راه تختي را برگزينند و قرباني دسيسه‌هاي دشمنان اين مرزوبوم نشوند.‌

در عرصه ترانه‌سرايي نيز پس از پيروزي انقلاب و ظهور آزادي، آثاري با محتواي تجليل از غلامرضا تختي سروده و برخي از اين آثار توفيق ضبط و انتشار پيدا كرد، از جمله اين آثار مي‌توان به ترانه‌اي با نام كه عنوان آلبومي نيز به اين نام بود و در سال 1358 از سوي شركت انتشار يافت، اشاره كرد.‌

سراينده ترانه محمدحسين دانش‌ است و آهنگساز آن روانشاد بابك بيات كه با ملودي زيبا و دلنشيني عهده‌دار تنظيم اين اثر نيز بوده است.

ترانه با صداي عارف و با دكلمه ترانه‌سرا ضبط شده است و در ايام پس از پيروزي انقلاب با استقبال خوبي مواجه شد. اين آلبوم دربرگيرنده آثاري بود با محتواي انقلابي و ترانه‌اي نيز با صداي روانشاد مازيار با عنوان نيز در آن ضبط شده بود. ليبل اين كاست طرح بسيار ساده‌اي داشت و در زمينه‌اي خاكستري‌رنگ، عنوان فاتح خفته مي‌درخشيد.

وقوع جنگ تحميلي كه هشت سال به طول انجاميد، موجب شد تا شاعران، نويسندگان و هنرمندان توجه خويش را از پرداختن به انقلاب اسلامي و شخصيتهاي انقلابي، به سمت واقعه دفاع مقدس معطوف نمايند و ناگزير به واقعه بزرگ انقلاب و شخصيت‌هاي انقلابي كمتر پرداخته شد.

نكته ديگري كه شايان ذكر است اشعاري است كه در زمان حيات تختي گفته شده و بر سر زبان مردم كوچه و بازار جاري شده است، اين شعرها كه هنگام استقبال از تختي و يا در ستايش جوانمردي و پهلواني او سروده شده، بدون نام سراينده است و گردآوري اين اشعار كه بيشتر جنبه دارد، مي‌بايست با مراجعه به دوستان و نزديكان و يا كساني كه آن دوران را درك كرده‌اند انجام پذيرد. در كتاب نوشته حبيبه جعفريان نمونه‌اي از اين شعر يا شعارها ديده مي‌شود:‌

‌ (تختي - ص 11)

تختي و ادبيات داستاني‌

زندگي و شخصيت غلامرضا تختي براي نويسندگان معاصر از جذابيت‌هاي خاصي برخوردار بوده است، به‌ويژه آنكه غالبا كساني درباره تختي دست به قلم برده‌اند كه در شمار مطرح‌ترين چهره‌هاي ادبيات داستاني معاصر بوده و آثار موثري را در اين عرصه آفريده‌اند.

درواقع آغاز اظهارنظرها و نگارش داستان درباره زندگي تختي را مي‌توان شوك بزرگ ناشي از درگذشت اسرارآميز و ناباورانه وي دانست كه موج عظيمي از تاسف و اندوه را به همراه داشت.

آثار مربوط به تختي را در قلمرو ادبيات داستاني ايران مي‌توان به چند گروه تقسيم كرد:‌

1‌- آثاري كوتاه، با بياني روشنگرانه درخصوص درگذشت رازآلود تختي.

2- آثاري با طرح خاطره و يا خاطراتي از تختي.‌

3‌- آثاري كه گويي به سفارش رژيم پهلوي نوشته شده و با تئوريزه علمي ابلهانه‌اي درصدد تحميق جامعه و تحميل خودكشي تختي به اذهان است.‌

4‌- داستان زندگي و يا داستان‌هايي از زندگي تختي، بدون هراس از ساواك و پيامدهاي آن، كه عمده اين آثار مربوط به سالهاي پس از پيروزي انقلاب اسلامي است كه به قول فريدون صديقي داشتن عكس تختي و يا از او سخن گفتن جرم شمرده نمي‌شد.

مهم‌ترين و گوياترين اثر از زمان درگذشت تختي، دل نوشته‌اي است از روانشاد جلال آل احمد كه از نويسندگان دين‌باور، غرب‌ستيز و مبارز عصر پهلوي بود. جلال آل احمد نيك دريافته بود كه زندگي پهلواني كه كوچكترين لكه سياهي در كارنامه ندارد و در شمار مبارزين عليه نظام استبداد است، نمي‌تواند در 35 سالگي با خودكشي به پايان برسد. يادداشت جلال را كه زيركانه و هوشمندانه اذهان را به ترديد در پذيرفتن شرح فرمايشي صفحه حوادث روزنامه‌ها فرامي‌خواند، مرور مي‌كنيم:‌

...

(تختي جاودانه تاريخ - ص 6)

چندي پس از اين يادداشت، جلال آل احمد نيز در تنهايي به طرز ناباورانه و رازآلود، پذيراي مرگ مي‌شود. جامعه ايران هيچگاه مرگ جلال آل احمد را نيز مرگي طبيعي به حساب نياوردند، از مرگ جلال نيز بوي توطئه‌اي شوم مي‌آمد كه اين روش بعدها باز هم گريبان ديگر چهره‌هاي محبوب و مبارز را نيز گرفت.‌

از جمله آثاري كه پس از انقلاب به گونه‌اي داستاني درباره زندگي تختي به رشته نگارش درآمده مي‌توان به كتابهاي نوشته حبيبه جعفريان و نيز تاب از اميرحسين فردي نويسنده نام‌آشناي كودكان و نوجوانان و مدير مسئول هفته‌نامه اشاره داشت.‌

ضمن تقدير از تمامي آثاري كه تاكنون در اين زمينه خلق شده است، ذكر اين نكته لازم به نظر مي‌رسد كه هنوز جاي اثري كه درخور شان و زندگاني سراسر تكاپو و حماسه جهان پهلوان تختي باشد، خالي است و بايد به انتظار آينده ماند تا نويسنده‌اي توانا و چيره‌دست اين مهم را به انجام برساند.‌

همت‌الله (سينا) ميرزايي از پژوهشگران معاصر و نويسنده كتابهاي و بر اين باور است كه تختي در قلب و جان مردم، خصوصا علاقمندان به ورزش زنده است و آنان كه او را ديده‌اند و يا ارتباطي با وي داشته‌اند، داستانهايي دارند شنيدني كه هر يك جلوه‌اي از عظمت جهان پهلوان داستان‌هاي روزگار ماست و دريغ است كه گردآوري و ضبط نگردد.‌

تختي و هنرهاي تجسمي‌

عليرغم تمام تمهيدات و فعاليتهايي كه در دوران رژيم پهلوي براي به فراموشي سپردن نام و ياد تختي به كار برده شده بود، با اوج گرفتن انقلاب اسلامي ايران، نام تختي به عنوان ورزشكاري پهلوان، آزاده، دين‌باور و ميهن‌دوست، بيش از گذشته بر سر زبانها افتاد و عكسها و نقاشي‌هايي از او كه به صورت پوستر چاپ شده بود در سطح وسيعي منتشر و مورد استقبال مردم قرار گرفت.‌

با پيروزي انقلاب اسلامي ايران، نام بسياري از اماكن تغيير يافت و در هر شهري كوچه‌ها، خيابان، ميدان و مراكزي به نام غلامرضا تختي نامگذاري شد.

شدت علاقه مردم به تختي به گونه‌اي است كه به طور مثال در شهر تهران بيش از 20 كوچه و خيابان به نام وي نامگذاري شده است!‌

اهميت ذكر اين موضوع در آن است كه تابلو شناسايي و خصوصا تابلوهاي سردر ورودي مراكزي كه به نام تختي نامگذاري شده است، توسط هنرمندان خوشنويس به تحرير درآمده و در مواردي اين هنر با هنر كاشيكاري نيز همراه گرديده است كه از هنرهاي تجسمي ملي ايرانيان است.

علاوه‌بر اين در هنر مجسمه‌سازي نيز تنديس‌هاي متعددي از تختي ساخته و در مكانهاي مختلفي نصب شده است كه شايد معروفترين آن نصب مجسمه برنزي تختي در پارك خاني‌آباد محله زادگاه او باشد.‌

در عرصه هنر نقاشي و گرافيك نيز با الهام از شخصيت تختي آثار ارزنده‌اي خلق شده است كه اين آثار در نمايشگاه‌ها، باشگاه‌هاي ورزشي و زورخانه‌ها در معرض ديد عموم قرار گرفته است، برخي از اين آثار نظر به علاقه زوال ناپذير مردم به شخصيت جاودانه تختي در تيراژ بسيار گسترده‌اي به صورت پوستر و كارت پستال چاپ و عرضه شده است.‌

از مشهورترين آثار نقاشي در اين زمينه، مي‌توان به پرتره تختي اثر روانشاد استاد علي‌اكبر صنعتي اشاره كرد كه در موزه 13 آبان تهران در معرض ديد همگان قرار گرفته است همچنين تابلو رنگ و روغني از آندره گوالويچ مربي كشتي تختي كه وي را با لباس ورزش باستاني و بازوبند پهلواني ترسيم نموده است.‌

تختي و هنر هفتم‌

شادروان غلامرضا تختي از چهره‌هاي فراموش‌ناشدني تاريخ ورزش معاصر ايران است و زندگي پرفراز و نشيب او همواره موضوع روز و پرمخاطب رسانه‌هاست، چنانكه عليرغم گذشت سالهاي متمادي از روزگار او، هنوز زندگي وي براي اقشار مختلف مردم و نيز هنرمندان از جذابيت فراواني برخوردار است.‌

به تحقيق تاكنون درباره زندگاني هيچيك از ورزشكاران ايراني، به اندازه تختي فيلم مستند ساخته نشده است و كثرت آثار در اين زمينه به راستي اعجاب‌آور و جلوه ديگري از مرتبه و محبوبيت تختي است كه نسيان و نقصان نمي‌پذيرد، و اين همه آثار نشانگر عطش و علاقه جامعه ايراني براي شنيدن و ديدن درباره تختي است كه اسطوره ناميراي ورزش ايران است و چنين استقبالي از يك ورزشكار رفته رفته توجه جهانيان را نيز به خود معطوف داشته است.

يكي از شاخص‌ترين آثاري كه در خصوص زندگي تختي به رشته نگارش درآمده و به صورت فيلم سينمايي ساخته و پخش شده است؛ فيلمي با عنوان است. اين فيلم داراي حكايت عجيبي است و نخست قرار بوده كه روانشاد علي حاتمي اين فيلم را در نيمه دوم دهه‌ي هفتاد بسازد. در واقع ساختن فيلمي از زندگاني رسول اكرم(ص) با عنوان و فيلمي درباره زندگي تختي آخرين آرزوهاي اين كارگردان بزرگ سينماي ايران است كه اجل مجال انجام آن را به وي نداد.

در كتاب در اين باره آمده است: ...

(معرفي و نقد فيلم‌هاي علي حاتمي - ص 165)

انتشار خبر ساختن فيلمي درباره جهان پهلوان تختي بوسيله علي حاتمي كه بي‌گمان كارگردان و نويسنده بزرگ و باسابقه‌اي است - خصوصا تسلط حاتمي بر بازسازي و بازآفريني وقايعي كه در گذشته‌هاي دور به وقوع پيوسته - مورد استقبال عمومي قرار مي‌گرفت و نشريات با تيترهايي مانند: (جهان پهلوان تختي در خاني‌آباد جان مي‌گيرد - روزنامه اخبار - شماره 85 مورخ 24/4/1374)، (تختي در قلب مردم در همسايگي پورياي ولي - مجله سينما شماره 238 مورخ 23/8/1375) و... به پيشواز اين واقعه شتافتند.‌

فيلم جهان پهلوان تختي سرانجام به كارگرداني بهروز افخمي بصورت رنگي در 100 دقيقه ساخته شد، در اين فيلم كه محصول سال 1376 است، بازيگران نام‌آشنايي همچون فريبرز عرب‌نيا، نيكي كريمي، محمدرضا شريفي‌نيا، فتحعلي اويسي، جمشيد گرگين، عزت‌الله انتظامي، افسانه بايگان و... ايفاي نقش كرده‌اند، و نقش تختي به خسرو نظافت‌دوست كه كشتي‌گير است و داراي شباهت به تختي سپرده شده است.‌

فيلمبرداري اين اثر به عهده نعمت حقيقي و موسيقي متن آن به وسيله روانشاد بابك بيات ساخته شده است.

بهروز افخمي در ديباچه درباره مراحل انجام ساخت اين فيلم سينمايي مي‌نويسد: عوض شده است. اين فيلم، قبل از مرگ سازنده‌اش هم يك كار حساس و توقع برانگيز به حساب مي‌آمد. مردمي كه را دوست دارند و شمايل او را در كنار تمثال معصومين در خانه و دكان مي‌آويزند، گوش به زنگ بودند تا كار حاتمي را زير ذره‌بين ببرند، اما امروز با از دست رفتن علي حاتمي، موقعيت آدمي كه در جاي او قرار مي‌گيرد خيلي حساس‌تر و توقع برانگيزتر شده است. اكنون داوطلب كارگرداني فيلم با سايه سنگين دو پهلوان روبروست، يكي تختي - كه سالهاست تبديل به افسانه شده - و ديگري علي حاتمي كه با بدرقه‌ي باشكوه مردم، پا در راه تبديل شدن به افسانه گذاشت و مثل هر هنرمند واقعي، در اثر خويش ذوب شد. شايد ديگر هيچ فيلمي نتواند توقع مردم را در باب اين موضوع برآورده كند. شايد حتي اگر روح علي حاتمي در جسم من حلول كند و خودش فيلم را بسازد، بازهم مردم از تماشاي آن راضي نشوند و بعد از ديدن آن بگويند: اگر علي حاتمي مي‌ساخت، بهتر از آب درمي‌آمد. مردم از پهلوانان خود توقعي فوق طاقت بشري دارند. هيچ پهلوان زنده‌اي نمي‌تواند انتظار آنان را چنان كه بايد برآورد و...>‌

‌ (فيلمنامه جهان پهلوان تختي - ص 6)

فيلم با جمله‌اي كه در تاريكي به اين شرح ظاهر مي‌شود، آغاز مي‌گردد: تيتراژ فيلم با موسيقي مرموز وهم‌آلودي آغاز مي‌شود و تصاوير مربوط به صحنه‌هايي از كشتي است كه اندك اندك به تصاويري از صحنه‌هاي كشتي تختي وصل مي‌شود كه همه اين تصاوير سياه و سفيد است.

(فيلمنامه جهان پهلوان تختي - ص 9)

فيلم كه داراي حالتي گزارش‌گونه است درحالي به پايان مي‌رسد كه اين جمله در تاريكي ظاهر مي‌شود كه از خورخه لوييس بورخس است:‌

‌

(فيلمنامه جهان پهلوان تختي - ص 100)

از جذاب‌ترين مستندهايي كه تاكنون ساخته شده است فيلمي است درباره كه حاصل اقامت يك گروه فرانسوي در ارديبهشت ماه سال 1372 در ايران با عنوان است.

در اين فيلم مستند 52 دقيقه‌اي كه نويسنده فيلمنامه و تدوين‌كننده آن فرانسوا اسكوليه، و فيلمبرداري آن توسط فرزين خسروشاهي انجام شده است، به القاي حس روحاني و مذهبي موجود در ورزش ايران و توجه به اخلاق و روح جوانمردي در بين ورزشكاران ايراني پرداخته شده، و به عنوان نماد اين موضوع به مرور زندگي مرحوم غلامرضا تختي نيز توجه شده است.

(سينماي ورزشي - ص 303)

تختي و ما

پس از گذشت سالهاي دراز، تختي هنوز زنده است و با ماست كه به قول سعدي

عشق شورانگيز مردم اين ديار به جهان پهلوان تختي سرمايه‌گرانبهايي است كه مي‌بايست قدر شناخته شود. خصوصا جامعه ورزش در الگوسازي براي ورزشكاران حاضر و نسل‌هاي آينده نيازمند ارائه چهره‌اي است كه مقبول و محبوب، و از جنس عصر حاضر باشد.

بي‌گمان جامعه ما نيازمند شناخت افزونتري از شخصيت اين چهره مبارز در چندين ميدان است و در اين راه ادبيات و هنر مي‌تواند جذاب‌ترين و موثرترين روش معرفي اين چهره ملي و جهاني باشد.

در عصري كه نشريات ورزشي غالبا به دنبال طرح موضوعات فرعي و مسايل خصوصي و شخصي بي‌اهميت زندگي ورزشكاران هستند و درحالي كه اخلاق ورزشي نه تنها در ورزشگاهها و باشگاهها، بلكه در متن جامعه، روز به روز مي‌بايست حضوري پررنگتر و ملموس‌تر داشته باشد، نبايد فضايي فراهم شود تا ميان تختي و ما فاصله‌اي پديدار شود. از اين رو مي‌توان با بزرگداشتهاي پويا و هدفمند علمي در قلمرو ورزش در قالب جشنواره‌هاي گوناگون ادبي، هنري، اجتماعي و... امكان آفرينش آثار تازه‌تري را در اين خصوص فراهم كرد.

همچنين با توليد محصولات فرهنگي براساس زندگي تختي و عرضه آن در بين نوجوانان و جوانان انگيزه‌هاي آنان را براي كسب اخلاق و خصوصيات پهلواني براساس فرهنگ ايراني و آموزه‌هاي ديني ارتقاء بخشيد.

اين نكته را هيچگاه نبايد فراموش كرد كه جهان غرب با كمك ادبيات و هنر در حال الگوسازي از شخصيت‌هاي كاذب خويش به عنوان الگو براي جهان سوم است ، ، و شخصيتهايي از اين قبيل با هدفهاي پيچيده و پنهان درصدد تهي كردن جامعه از هويت و پيشينه خويش است و دريغا اگر....

‌ اهم منابع:

- هدي صابر، ابراهيم مختاري / ميراث پهلواني - تهران: سازمان ميراث فرهنگي - چاپ اول 1381

- مهدي عباسي / تاريخ كشتي ايران - تهران: انتشارات مجيد - چاپ دوم 1377

- محمدعلي سفري / حماسه جهان پهلوان تختي - تهران: نشر نامك - چاپ دوم 1380

- محمدحسين توحيدي اقدم / درآمدي بر ورزش در اسلام - قم: نشر دارالثقلين - چاپ دوم 1379

- محمود رفعت / تختي مرد هميشه جاويد - تهران: نشر علم - چاپ اول 1366‌

- اسماعيل شفيعي سروستاني / داستان ورزش غرب - تهران: نشر موعود عصر - چاپ اول 1378

- محمدرضا سهرابي‌نژاد / (مجموعه شعر) پيغمبري به امت خود پشت كرده است - تهران: نشر مديا - چاپ اول 1383

- بهروز افخمي / فيلمنامه جهان پهلوان تختي - تهران: نشر ساقي - چاپ اول 1378

- هوشنگ فتحي / سينماي ورزشي - تهران: انتشارات برگ - چاپ اول 1376

- حبيبه جعفريان / تختي - تهران: انتشارات سروش - چاپ دوم 1383

- غلام حيدري / معرفي و نقد فيلم‌هاي علي حاتمي - تهران: دفتر پژوهشهاي فرهنگي - چاپ اول 1375

- اسماعيل شفيعي سروستاني / داستان ورزشي ايران - تهران: نشر موعود عصر - چاپ اول 1378

- حسن باستاني راد، سيداميرحسيني، دكتر هايده صيرفي / تاريخ‌نامه ورزش ايران زمين(1) - تهران: انتشارات كميته ملي المپيك جمهوري اسلامي ايران - چاپ اول 1386

- بيژن رويين‌پور / جهان پهلوان تختي - تهران: موسسه كتاب همراه: چاپ اول 1374

- سيدكريم اميري فيروزكوهي / ديوان - به كوشش اميربانوي اميري فيروزكوهي - تهران: انتشارات سخن - چاپ دوم 1363 - ج 2

- اميرحسين فردي / تختي افسانه نبود - تهران: نشر سبزخامه - چاپ اول 1382

- حميد كرم‌بخش / تختي جاودانه تاريخ - تهران: معتضد - چاپ اول 1364‌

- محمدعلي مرداني / يوسف دل (مجموعه شعر) - تهران: انتشارات حوزه هنري - چاپ اول 1368

پنجشنبه|ا|17|ا|بهمن|ا|1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 261]