شكوفايي جلبكي، تهديدي كه مرز نمي‌شناسد

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: شكوفايي جلبكي، تهديدي كه مرز نمي‌شناسد
جام جم آنلاين: با وجود كوشش‌ها و تلاش‌هايي كه طي دهه‌‌هاي اخير در زمينه بررسي و شناخت آبزيان كشور بويژه گونه‌هاي فيتوپلانكتوني كه پايه هرم غذايي را مي‌سازند صورت گرفته است، ولي با توجه به تغييرات شرايط اقليمي و توفان‌ها، تردد شناورهاي بزرگ و كوچك و ورود فاضلاب‌هاي خانگي، صنعتي و كشاورزي در آب‌هاي خليج فارس با تغيير ميزان مواد مغذي، دما، شوري، اكسيژن محلول، كدورت و نور موجب شده ما شاهد دگرگوني‌هايي در تنوع زيستي، وضعيت فيزيكوشيميايي آب‌ها و بروز پديده طبيعي و نابهنگامي همچون پديده كشند سرخ در اين پهنه آبي باشيم.

با گسترش پديده كشند قرمز در محدوده سواحل جنوبي ايران و همچنين در سواحل كشورهاي عمان و امارات عربي متحده بزودي سواحل كشورهاي ديگر منطقه نيز با اين پديده مواجه خواهند شد. از اين رو برگزاري اجلاس كويت با موضوع پديده توده جلبكي نشان‌دهنده احساس خطري است كه كشورها از بروز اين پديده كرده‌اند و درصدد انجام اقدامات جدي‌تر در سطح منطقه براي رفع و كنترل اين پديده برآمده‌اند.

گونهCochlodinim كه نوعي فيتوپلانكتون از گروه داينوفلاژله‌هاست، گونه شناخته شده در پديده شكوفايي جلبكي در آب‌هاي سواحل جنوبي ايران است.

كارشناسان معتقدند شكوفايي جلبكي يك پديده منطقه‌اي است و ورود آلاينده‌ها بويژه آلاينده‌هاي فاضلاب‌هاي شهري محتوي مواد نيترات و فسفات نقش مهمي در گسترش اين پديده دارد كه متاسفانه با وجود شناخت نسبي از اهميت جلوگيري از ورود فاضلاب شهري به آب‌هاي خليج فارس و درياي عمان هنوز شاهد ورود فاضلاب‌هاي شهري به آب‌هاي اين مناطق هستيم و اين پديده تا راه‌اندازي تصفيه‌خانه‌هاي مناسب ادامه خواهد داشت.

دكتر محمدباقر نبوي، معاون محيط زيست دريايي سازمان حفاظت محيط زيست، در تشريح دستاوردهاي اجلاس كويت كه بتازگي در زمينه پديده شكوفايي جلبكي برگزار شده بود، گفت:‌ اين نخستين بار است كه ايران و كشورهاي منطقه با پديده شكوفايي جلبكي مواجه شده‌اند. از اين رو پيش‌زمينه علمي و تحقيقاتي كافي و مناسبي براي مقابله با اين پديده وجود نداشته است، اما كشورهاي منطقه در تلاشند با استفاده از تجربيات كشورهاي ديگر نظير كره كه قبلا با اين مشكل مواجه شده بودند و همچنين با استفاده از دانش بومي و توان محققان خود در اين زمينه، اقدامات موثري انجام دهند.

كميته تخصصي مقابله با كشند قرمز

معاون محيط زيست دريايي سازمان حفاظت محيط زيست از تشكيل كميته ملي تخصصي مقابله با كشند قرمز در كشور خبر داد و گفت: اولين جلسه اين كميته 19 بهمن امسال با حضور دستگاه‌هاي ذي‌ربط براي اتخاذ تصميم‌هاي اجرايي به منظور مقابله با اين پديده تشكيل مي‌شود.

دكتر محمدباقر نبوي با اشاره به اعضاي اين كميته تخصصي گفت: تلاش كرده‌ايم از توان تخصصي تمام دستگاه‌ها استفاده كرده، با اين كار از موازي كاري نيز جلوگيري كنيم.

وي با بيان اين كه كميته حدود 15 عضو خواهد داشت، گفت: سازمان حفاظت محيط زيست به عنوان مرجع ملي كنوانسيون كويت بايد به اين كنوانسيون پاسخگو باشد، از اين رو براي هماهنگي‌هاي داخلي در اين كميته نمايندگاني از ادارات كل محيط زيست استان‌هاي مرتبط، ‌دانشگاه‌هاي علوم دريايي خرمشهر و هرمزگان، مركز ملي اقيانوس‌شناسي، شيلات و ديگر سازمان‌هاي مرتبط در اين كميته حضور خواهند داشت.

معاون محيط زيست دريايي سازمان حفاظت محيط زيست درخصوص مقابله با پديده كشند قرمز در سواحل جنوبي ايران با تشكيل اين كميته تخصصي و با اشاره به اين‌كه 90 درصد توليدات اوليه درياها توسط فيتوپلانكتون‌ها صورت مي‌گيرد، افزود: آمارها نشان مي‌دهد 3 تا 5 سال طول مي‌كشد كه آب خليج فارس يك بار گردش كند و از تنگه هرمز خارج شود.

وي با اشاره به 2 اثر عمده كاهش اكسيژن و ترشح سموم توسط كشند قرمز افزود: بوي تعفن ناشي از مرگ و مير آبزيان در كنار ايجاد مشكلات براي آب‌شيرين‌كن‌ها ازجمله مسائل و مشكلات كشند قرمز در منطقه بوده است.

هم‌اكنون در منطقه، مردم جزاير قشم و كيش از آب‌شيرين‌كن‌ها استفاده مي‌كنند و اگرچه هنوز اثرات سوء اين پديده بر سلامت مردم از اين طريق به اثبات نرسيده است، اما احتياط در مصرف ماهي و صرفه‌جويي در مصرف آب در اين منطقه به مردم بومي توصيه مي‌شود.

معاون محيط زيست دريايي سازمان حفاظت محيط زيست با اشاره به اين كه گونه‌اي كه هم‌اكنون در سواحل جنوبي كشور بلوم كرده است كلودينيوم است، افزود: بلوم اين جلبك موجب تعطيلي فعاليت‌هاي صيادي براي مدتي در سواحل جنوبي شد. از سوي ديگر، بررسي‌هاي انجام شده نشان مي‌دهد اين گونه از بحر كان تا سواحل جاسك در هرمزگان بلوم داشته است كه بيشترين بلوم اين گونه در اطراف جزاير هرمز و قشم گزارش شده است.

براساس آمار ارائه شده توسط كشورهاي حاشيه‌اي، حدود 70 تن مرگ و مير ماهي در كشور عمان و حدود 600 تن در سواحل امارات گزارش شده است، اما هنوز آمار رسمي از سوي سازمان شيلات كشور درخصوص تعداد مرگ و مير آبزيان در سواحل جنوبي ايران اعلام نشده كه اميدواريم در جلسه 19 بهمن ماه اين آمار در اختيار سازمان حفاظت محيط زيست قرار گيرد.

معاون محيط زيست دريايي سازمان حفاظت محيط زيست با اشاره به اين كه گونه بلوم كرده طي سال‌هاي 1996 تا 2006 ميلادي در آب‌هاي كره بلوم داشته است، گفت: آمارها نشان مي‌دهد بلوم اين گونه بين 100 تا 200 ميليون دلار خسارت به اين كشور وارد كرده است.

وي با اشاره به اين كه به صورت 3 نوبت در روز و ساعتي از طريق ايستگاه‌هاي نمونه‌برداري در جنوب كشور،‌ كار نمونه‌برداري از كشند قرمز در حال انجام است، گفت: بيشترين ميزان اندازه‌گيري شده در اين خصوص حدود 50 ميليون سلول در يك ليتر آب بوده است.

معاون محيط زيست دريايي سازمان حفاظت محيط زيست درخصوص علت ورود اين گونه غيربومي به سواحل جنوبي كشور گفت: نزديك‌ترين نظريه به واقعيت در اين خصوص ورود اين گونه از طريق توفان گنو بوده كه امسال بلوم كرده است.

وي با اشاره به جلسه‌اي كه در كويت با حضور كشورهاي حاشيه خليج‌فارس و درياي عمان و با كمك برنامه حفاظت از محيط زيست دريايي (راپمي) برگزار شد، افزود: بر اين اساس يكي از موثرترين راه‌حل‌هاي از ميان بردن يا كاهش حجم كشند قرمز، استفاده از ذرات رس محلول در آب و پاشيدن آن به منطقه بلوم كرده است. از سوي ديگر در بلندمدت كنترل فاضلاب‌ها و جلوگيري از مواد مغذي به دريا نيز در اين منطقه ضروري است.

معاون محيط زيست دريايي سازمان حفاظت محيط زيست با اشاره به اين‌كه در جلسه اخير مقرر شد يك پورتال بين كشورهاي حاشيه‌اي تشكيل تا اطلاعات بلوم پلانكتوني و بخصوص كشند قرمز به صورت مشترك در آن قرار گيرد، افزود: طرح آزمايشي مقابله با اين گونه بزودي در بخشي از سواحل ايران به اجرا درمي‌آيد.

وي با اشاره به اين كه پيك حجم اين گونه در آب‌هاي جنوبي كشور كاهش يافته، اما مدت زمان بلوم آن افزايش نشان مي‌دهد، گفت: چنين مساله‌اي نشان‌ مي‌دهد اين گونه هم‌اكنون در حال استقرار در منطقه و ساكن شدن است.

وي با اشاره به اين كه هنوز در دنيا گزارش مستندي درخصوص اثرات سوء اين گونه روي انسان اعلام نشده است، گفت: در عين حال تكميل تصفيه‌خانه‌هاي جنوب كشور و بررسي اثرات اين گونه روي انسان و محيط زيست و خروجي آب شيرين‌كن‌ها نيز در منطقه ضروري است كه اين مساله ازجمله نگراني كشورهاي حاشيه خليج فارس در اين خصوص بوده است.

رس‌پاشي

استفاده از رس و رس‌پاشي يكي از روش‌هايي است كه به صورت پايلوت براي مقابله با اين پديده در كشور استفاده خواهد شد.

اين تجربه كه پيش از اين در كشور كره وجود داشته در مناطق پرورش ماهي يا دهانه خليج مورد استفاده قرار گرفته و تا 90 درصد تاثير داشته است. استفاده از رس در اين بخش، نيترات و فسفات را نيز حل كرده و اثرات زيست‌محيطي روي جوامع بسترزي بسيار كم بوده، به طوري كه تحقيقات انجام شده با عدد و رقم ثابت شده است.

البته توجه به انواع رس نيز در اين پديده بي‌تاثير نيست. پيشنهاد ديگر كارشناسان سيركوله كردن آب اقيانوس است به طوري كه آب سرد را از كف دريا به بالا و روي آب‌هاي گرم سطحي مي‌ريزند تا ضمن كاهش حرارت بلوم پلانكتوني نيز كم شود.

مهندس اميد صديقي، مديركل دفتر اكوبيولوژي دريايي سازمان حفاظت محيط زيست گفت: راپمي به عنوان يك مرجع رسمي بر عملكرد كشورها و شيوه مقابله با اين پديده نظارت خواهد داشت تا روش‌ها تا حد امكان يكسان باشد. از اين‌رو ما نيز نمونه‌برداري و پايش را يكسان كرده‌ايم و تجربيات خود را در اختيار كشورهاي ديگر قرار داده‌ايم و اعلام كرده‌ايم تا از فرمالين براي نمونه‌برداري استفاده نكنند، چرا كه نمونه‌هاي زنده را از ميان مي‌برد.

وي تاكيد كرد:‌ مي‌كوشيم از هرگونه اقدام عجولانه جلوگيري كرده و علي‌رغم وجود هر گونه پيشنهاد در مقابله‌هاي بيولوژيك يا شيميايي در نهايت با يك تصميم كارشناسي عمل كنيم.

وي گفت: فاضلاب شهري مهم‌ترين عامل گسترش اين پديده شكوفايي جلبكي است و وجود نيترات و فسفات باعث گسترش اين پديده مي‌شود. هم‌اكنون اين پديده در سواحل جنوب خوزستان و بوشهر هم رسيده اگرچه به شدت سواحل هرمزگان نيست، اما با رسيدن اين پديده به بوشهر، سواحل كويت نيز درگير خواهد شد.

صديقي گفت: راه‌اندازي ايستگاه‌هاي پايش و استفاده از رس‌پاشي به صورت نمونه ظرف 2 ماه آينده براي مقابله با اين پديده انجام خواهد شد.

شكوفايي مضر جلبكي

فرهاد عربها، كارشناس معاونت محيط زيست دريايي سازمان حفاظت محيط زيست گفت: كشند سرخ، نام عادي پديده شكوفايي پلانكتون‌ها يا همان افزايش ناگهاني جمعيت فيتوپلانكتون‌ها بويژه گونه‌هاي متعلق به داينوفلاژله‌ها است. هنوز علت اصلي بروز شكوفايي جلبكي (كشند قرمز) در جهان مشخص نشده است، اما گفته مي‌شود يكي از علل مهم در اين زمينه، افزايش دما و ورود مواد شيميايي نظير نيترات و فسفات به دليل فعاليت‌هاي انساني است.

وي گفت:‌ در اكولوژي دريا و اقيانوس،‌ هرچند كه شكوفايي جلبكي از جمله حوادث سودمند در محدوده‌اي از درياها و به طور كلي اكوسيستم‌هاي آبي محسوب مي‌شود و جزو مناطق پرتوليد سالانه هستند، اما در بيشتر موارد شكوفايي مضر جلبكي از مهم‌ترين معضلات اكوسيستم‌هاي آبي بوده كه منجر به مرگ و مير در آبزيان مي‌شود.

عربها افزود: گروهي از داينوفلاژله‌ها يا برخي از دياتومه‌ها هم مبادرت به ترشح انواع مواد سمي كرده و بسياري از موجودات فيلتركننده را آلوده مي‌كنند. اين سموم بيماري‌هايي توليد مي‌كنند كه روي جانداران خونگرم تاثير دارند و ناقلان سموم نسبت به سم دريافت شده از محيط حساس نيستند و تنها سم را در بافت خود ذخيره مي‌كنند.

وي با اشاره به اين‌كه شكوفايي جلبكي يا كشند قرمز به دو شكل ناشي از فعاليت‌هاي انساني و طبيعي رخ مي‌دهد، گفت: در بخش فعاليت‌هاي انساني، ورود فاضلاب انساني و كودهاي شيميايي كه عمدتا غني از فسفات و نيترات هستند در پي افزايش حرارت موجب شكوفايي جلبكي مي‌شوند.

اين كارشناس معاونت محيط زيست دريايي سازمان حفاظت محيط زيست گفت: ‌به صورت طبيعي پديده بالا آمدن جريان‌هاي گرم سرشار از مواد غذايي يكي از عوامل طبيعي در بروز كشند سرخ است. بر اساس نظر هرينگ، در سال 2002 يكي از علل اصلي تشكيل شكوفايي مضر جلبكي، جريان بادهايي است كه در فصول مختلف مي‌وزند. اين بادها باعث سرد شدن آب‌هاي سطحي و بالا آمدن آب‌هاي گرم‌تر عمقي شده كه به تبع آن مواد مغذي به همراه حجم بالايي از سيستم‌هاي داينوفلاژله به سطح انتقال مي‌يابد.

هم‌اكنون وسعت دلايل بروز اين پديده از انتقال ذرات معلق غني از آهن از بيابان‌هاي آفريقا تا تغييرات آب و هوايي در مقياس‌هاي بزرگ نظير ال‌نينو از سوي كارشناسان در حال بررسي است.

آنچه مشخص است اثرات انكارناپذير اين پديده بر محيط زيست دريايي است به طوري كه مرگ و مير ده‌ها تن ماهي در سواحل امارات و عمان بر اثر اين پديده مشاهده شده است.

اين جلبك‌هاي مضر بر حيات ماهي‌ها، جوامع ساحلي، پرندگان دريايي و پستانداران دريايي تاثير منفي مي‌گذارند. از سوي ديگر، جلبك‌هاي مضر به علت توانايي در حركت از محل اصلي زندگي خود مي‌توانند به محل زيست مرجان‌هاي دريايي بروند و از آنها به عنوان ميزبان استفاده كنند.

كارشناسان معتقدند جلوگيري از ورود پساب‌هاي صنعتي و فاضلاب به آب‌هاي دريايي مانع تكثير و رشد كشند قرمز در خليج فارس و درياي عمان مي‌شود.

از آنجا كه ورود پساب‌هاي مختلف باعث افزايش مواد مغذي نيترات و فسفات آب شده و اين باعث شكوفايي اين نوع فيتوپلانكتوني موقت در درياها مي‌شود، بنابراين اقدام ضربتي واحدهاي صنعتي و ساكنان حاشيه درياي عمان و خليج فارس براي جلوگيري از ورود اين پساب‌ها به دريا ضروري به نظر مي‌رسد اين پديده طبيعي بتدريج از بين برود.

حميده سادات هاشمي

شنبه|ا|19|ا|بهمن|ا|1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 184]