آموزه هاي اخلاقي و رفتاري امام رضا(ع) در خانواده

واضح آرشیو وب فارسی:باشگاه خبرنگاران جوان: آموزه هاي اخلاقي و رفتاري امام رضا(ع) در خانواده
آن سان كه پيامبر اكرم(ص) درداشتن خلق نيكو و تعامل با ديگران به ويژه در خانواده نمونه بودند «انك لعلي خلق عظيم» امام رضا(ع) نيز كه به حق وارث جدشان رسول خدا(ص) بودند، تجسم اخلاق نيكوي آن حضرت هستند. چه زيبا اين واقعيت در سروده آن شاعر تازي گو جلوه گر شده است كه گفت: يمثل النبي في أخلاقه فنه النابت من اعراقه/ شهود صدق لسمو ذاته كأنه النبي في صفاته پيامبر در اخلاق او جلوه گر مي شود چرا كه او گلي روييده از ريشه پيامبر است، گواهاني راستين بر بزرگي شخصيت او گواه اند، گويي كه او آينه تمام نماي صفات پيامبر است.

به گزارش سرويس وب گردي باشگاه خبرنگاران، با توجه به بعد شخصيت اجتماعي امام رضا(ع)، نكته هايي از ويژگي هاي شخصيتي و الگوهاي رفتاري آن حضرت در خانواده را به تصوير مي كشيم.

ضرورت تشكيل خانواده

از آنجا كه مكتب اسلام ديني واقع بين و واقع نگر است، واقعيت ها و عينيت هاي زندگي را از نظر دور نداشته و براي استفاده بهينه از اين واقعيت ها راهكارهايي كارآمد و برنامه هايي متناسب با طبيعت و نياز انسان ارائه كرده است، از جمله اين عينيت ها پيوند زناشويي است كه براي هيچ مرد و زني گريزي از آن نيست، مكتب اسلام در توجه دادن به اين موضوع، از يك سو اين پيوند را آيه اي از آيات خدا معرفي كرده است: «و من آياته أن خلق لكم من أنفسكم أزواجا لتسكنوا ليها؛ از نشانه هاي او اين است كه از جنس خودتان برايتان همسراني آفريده باشد كه از آنان آرامش يابيد» و از سويي ديگر، آن دسته انسان هايي را كه به طبيعت و نياز خود بي توجهند و از همسر گزيني سر باز مي زنند هم سو با شيطان معرفي كرده است، چنانكه پيامبر اكرم(ص) فرمودند: شراركم عزابكم و العزاب خوان الشياطين؛ بدترين افراد شما بي همسران شمايند و بي همسران برادران شياطين به شمار مي آيند.

در ضرورت تشكيل خانواده اين حديث نوراني امام رضا(ع)را كه از امام باقر(ع) نقل كرده اند، ياد آور مي شويم كه فرمودند:

زني از امام باقر(ع) پرسيد: خدا كارت را سامان بخشد من خانمي «متبتله» هستم، امام فرمود: منظورتان از تبتل چيست؟ او جواب داد به اين معني است كه هرگز ازدواج نخواهم كرد، امام پرسيد: چرا؟ او گفت: مي خواهم با اين كار فضيلت و منزلتي به دست آورم، امام فرمود: از اين تصميم بازگرد، اگر بي همسري فضيلت بود، فاطمه به آن شايسته تر از تو بود.

طلاق، امري مباح ولي مبغوض

هرچند در زندگي زناشويي، طلاق به عنوان يك ضرورت پذيرفته شده است كه گاه بسته به شرايط گزيري از آن نيست و شريعت اسلام نيز آن را تأييد كرده است اما در عين حال آن را مبغوض ترين و زشت ترين امر مباح خدا معرفي و براي جلوگيري از فروپاشي زندگي مشترك تدابيري تأثيرگذار نيز ارائه كرده است، توصيه به سازگاري، گذشت از لغزش ها، صبر و مقاومت در برابر مشكلات و تلخي هاي زندگي و حتي مدت عده كه پس از وقوع طلاق در نظر گرفته مي شود، از جمله اين تدابير است.

امام رضا (ع)در اشاره به اين مطلب كه در اسلام هرچند طلاق امري مباح و مشروع است اما براي جلوگيري از طلاق و تحكيم پيوند زناشويي شرايطي مقدر شده است كه به راحتي طلاق انجام نشود، مي فرمايند: دليل اينكه طلاق سه تا شد اين است كه ميان طلاق ها فاصله شود و در اين فرصت ميلي براي زندگي حاصل شود و يا اگر خشمي در كار بوده است فرو نشيند.

حسن رفتار در خانواده

خانواده كانوني است كه هر چه با صفا و گرم تر باشد، زندگي شيرين تر و توفيقات انسان بيشتر خواهد شد. از اين رو امام رضا(ع) در اشاره به اهميت اين كانون، به بيان برخي از عواملي كه در صفا و گرما بخشيدن به كانون خانواده موثر است، مي پردازند. آن حضرت در سخني نوراني، هم به حسن رفتار در خانواده توصيه كرده و هم از نوع رفتار خود با همسرشان خبر داده اند و مي فرمايند: أحسن الناس يمانا أحسنهم خلقا و الطفهم بأهله و أنا ألطفكم بأهلي؛ كسي كه ايمانش برتر از ديگران است، اخلاقش نيكوتر و به خانواده اش مهربان تر است و من نسبت به خانواده خود، مهربان ترم.

آن حضرت در جاي ديگر در ضرورت تأمين رفاه خانواده فرمود: صاحب النعمه يجب أن يوسع علي عياله؛ بر كسي كه از مكنت مالي برخوردار است واجب است خانواده خويش را در وسعت قرار دهد.

امام رضا(ع)در اين باره كه نبايد براي خود شيريني و رضايت ديگران، خانواده خود را به زحمت انداخت، به نقل از جد بزرگوارش امام علي(ع)مي فرمايند: مردي آن حضرت را به مهماني دعوت كرد، اما آن حضرت با سه شرط، دعوت او را پذيرفت، از جمله آن كه فرمود: در صورتي به مهماني شما مي آيم كه خانواده خود را براي پذيرايي از من به زحمت نيندازي.

خودآرايي در خانه

نكته ديگري كه بايد به آن توجه داشت، بايستگي آراستگي و خودآرايي مردان در خانواده است، يعني همان طور كه مردان، از همسران خود توقع دارند كه خود را براي آنان بيارايند، آنها نيز بايد در حد معمول، به ظاهر خود برسند و براي ايجاد محبت در همسران خود، خود را بيارايند. اين دستور ديني و انساني و عملي ساختن آن را از بزرگواري چون امام رضا(ع)بياموزيم كه آراستگي در منزل را، نه براي خود كه براي خانواده و براي تربيت درست، امري بايسته مي دانستند. آن حضرت(ع) كه به ضرورت آراستگي مردان در منزل آگاهي كامل داشتند، خودشان نيز، اين مهم را عملي مي كردند. ابن جهم مي گويد: نزد امام رضا(ع) رفتم ديدم آن حضرت، موهايش را خضاب كرده است. با تعجب گفتم: فدايت شوم موهايت را رنگ زدي؟!

آن حضرت(ع) در جواب فرموند:بي گمان آمادگي مردان از جمله مواردي است كه عفت زنان را فزوني مي بخشد، زنان كه پاك دامني را وا نهاده اند، به اين دليل است كه شوهرانشان آمادگي و خودآرايي را ترك كرده اند. سپس فرمود: آيا دوست داري همسرت را چون خود بي آرايش ببيني؟ گفت: نه، امام فرمود: آماده نبودن همين است.

آن حضرت (ع) در حديثي ديگر به نقل از پدران خود، نزديك به همين مضمون فرمودند: زنان بنى اسرائيل از عفت و پاكى دست برداشتند و اين مسئله هيچ سببى نداشت جز آن كه شوهرانشان، خود را نمى آراستند. سپس افزود: زن نيز از مرد همان را انتظار دارد كه مرد از او دارد.

از اين احاديث و ديگر آموزه هاي اسلامي استفاده مي شود كه حقوق زن و مرد در خانواده بايد دو سويه باشد و هركدام با ديگري بايد رابطه اي درست و انساني داشته باشد، آراستگي و خود آرايي و پرهيز از شلختگي و ژوليدگي چندش آور از جمله اين حقوق است كه اگر به درستي صورت پذيرد طرفين را به زندگي زناشويي دلگرم مي كند و آرامش لازم را به ارمغان خواهد آورد. اما امروزه مردان و برخي زنان كه به دليل مشكلات اقتصادي در خارج از منزل كار مي كنند، چنان غرق كار مي شوند و در محيط كار با همكاران خود انس مي گيرند كه وقتي به منزل باز مي گردند، نه نشاط روحي دارند و نه احساسي باقي مانده است كه بخواهند به همسر خود ابراز احساسات كنند، اين جاست كه زندگي مشترك رو به خمودگي مي رود و خانه براي زن و شوهر، به زنداني مخوف تبديل مي شود كه در صدد فرار از آن زندان برمي آيند، اين فرار، گاه با ترك منزل و گاه با ترك زندگي مشترك حاصل مي شود.

مهرورزي به دختران

هرچند در جامعه به ويژه در ميان فرزندان، تساوي و برابري از دستورات موكد اسلام است و بايد در ميان تمامي افراد هم سطح رعايت شود لكن در ميان فرزندان، گاه ترجيح دختران بر پسران يك اصل شناخته شده است، اين از آن روست كه دختران از عاطفه بيشتر و احساساتي ظريف تر و شكننده برخوردارند، امام رضا (ع)در ضرورت رعايت اين اصل، به نقل از رسول خدا(ص) فرمودند: ن ا... تبارك وتعالى على الناث أرق منه على الذكور و ما من رجل يدخل فرحه على امرأه بينه وبينها حرمه لا فرحه ا... يوم القيامه؛ خداوند بزرگ نسبت به زنان مهربان تر از مردان است و مرد، زني از محارم خويش را شاد نمي كند مگر آنكه خداوند او را در قيامت شاد خواهد كرد.

احترام به پدر و مادر

پدر و مادر از احترامي ويژه برخوردارند تا جايي كه قرآن كريم نيكي به والدين را در كنار توحيد و اصل يكتا پرستي قرار داده است همان گونه كه سپاس نهادن و احترام براي آنان را در كنار سپاس نهادن و احترام براي خداوند آورده است. از اين رو در اسلام تأكيد شده است كه فرزندان در رعايت حقوق والدين بكوشند و با كوتاهي در اين باره مورد عاق آنان قرار نگيرند چرا كه عاق والدين گناهي بزرگ و نابخشودني است، اين سخن پيامبر اكرم (ص)است كه در اين باره فرمودند: يقال للعاق عمل ما شئت فني لاأغفر لك؛ به كسي كه مورد عاق والدين قرار گرفته است گفته مي شود: هرطور كه مي خواهي عمل كن كه من تو را نمي بخشم.

امام رضا (ع)در تأكيد بر حفظ حرمت پدر و مادر و در اشاره به فلسفه اين دستور، بي توجهي به پدر و مادر را نوعي بي توجهي به خدا و فرمان شكني او مي دانند و مي فرمايند: حرم ا... عقوق الوالدين لما فيه من الخروج من التوفيق لطاعه ا... تعالى؛ خداوند نافرماني پدر و مادر را به اين دليل حرام كرد كه نافرماني آنان، بيرون رفتن از اطاعت خدا محسوب مي شود. همان طور كه آن حضرت، در ذيل آيه «أن اشكر لي و لوالديك» كه سپاس از والدين در كنار شكر و سپاس از خدا آمده است، پذيرش سپاس از خداوند بزرگ را در گرو سپاس گزاري از پدر و مادر مي دانند و مي فرمايند: خداوند در قرآن به سه چيز امر كرده و سپس آن ها را با سه چيز ديگر مقارن كرده است و پذيرش آن سه چيز اول را مبتني به تقارن اين سه چيز دوم دانسته است تا اين كه فرمودند: و أمر بالشكر له وللوالدين فمن لم يشكر والديه لم يشكر ا...؛ خدا هم به سپاس نهادن براي خود و هم براي پدر و مادر سفارش كرده است، از اين رو هركس از پدر و مادرش قدرداني نكند در حقيقت از خدا قدرداني نكرده است.

آن حضرت(ع)، افزون بر آنكه خود، به پدر و مادر احترام مي گذاشتند و حق آنان را ادا مي كردند، در زمينه تكريم والدين توصيه هايي دارند كه در اين مجال برخي را يادآور مي شويم.

آن حضرت فرمود: بر الوالدين واجب ون كانا مشركين؛ نيكي به پدر و مادر واجب است هر چند كه آنان مشرك باشند.

ضرورت اطاعت از والدين

آن حضرت(ع) در حديثي جامع، ضرورت اطاعت از پدر و مادر را گوشزد مي كنند و در حفظ احترام آنان مي فرمايند:بر تو باد كه پدرت را اطاعت و نيكي كني، در برابر او تواضع و خضوع به خرج دهي، او را بزرگ شماري و اكرام كني، در نزد او صداي خود را آهسته گرداني؛ چرا كه پدر اصل و ريشه فرزند است و فرزند فرع بر اوست، اگر او نبود فرزند نيز نبود. به قدرت خدا اموال، مقام و جان خود را فداي پدران خود كنيد و من خبر مي دهم كه جان و مالتان از آن پدران شماست، از اين رو بايد جان و مال در خدمت آنان قرار گيرد. در دنيا با بهترين صورت ممكن پدران خود را اطاعت كنيد و پس از مرگ آنان را دعا و برايشان طلب رحمت كنيد، زيرا روايت شده است اگر كسي در حيات پدر، به او نيكي كند ولي پس از مرگش، او را دعا نكند، خداوند او را عاق پدر مي نامد.

آن حضرت(ع) در ادامه اين سخن نوراني، در باره حق مادران تأكيد فراوان مي كنند و آن را لازم ترين حقوق برمي شمرند و مي فرمايند:

بدان كه حق مادر لازم ترين و واجب ترين حقوق است؛ زيرا اين مادر است كه آنچه ديگران تحملش را ندارند تحمل كرده است و با چشم، گوش و تمام اعضاي بدن خود، از فرزندش با خرسندي و شادماني نگهداري مي كند، كودك خويش را با تمام مشكلاتي كه كسي ياراي پذيرش آن نيست حفظ مي كند، او به اين رضايت داده است كه خود گرسنگي را تحمل كند تا فرزندش سير شود. او تشنگي را تحمل مي كند تا كودك او سيراب شود، او خود برهنه مي ماند تا فرزندش با لباس پوشانده شود، فرزندش در سايه قرار گيرد و او آفتاب سوزان را به جان مي خرد، از اين رو بايد به اندازه زحمت مادر، از او تقدير شود، به او نيكي كرد و با او مدارا كرد، البته جز با كمك خدا شما توان اداي حق مادر را نداريد.

معلم و برادر بزرگ در حكم پدر

امام رضا (ع)معلم و برادر بزرگ را به منزله پدر مي دانند و رعايت حقوق آنان را نظير حقوق پدر لازم مي دانند. آن حضرت(ع) درباره ضرورت تكريم استاد فرمودند: معلم الخير و الدين يقوم مقام الأب و يجب مثل الذي يجب له فأعرفوا حقه؛ معلم خير و آموزنده دين به مثابه پدر است و رفتاري همچون رفتار با پدر نسبت به معلم واجب است پس حق معلم را ياد بگير و آن را به موقع، ادا كن. همان طور كه آن حضرت(ع) درباره ضرورت تكريم برادر بزرگ نيز فرمودند: الأخ الأكبر بمنزله الأب؛ برادر بزرگ جايگزين و به منزله پدر خواهد بود.

نويسنده: رضا وطن دوست

سه|ا|شنبه|ا|4|ا|بهمن|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: باشگاه خبرنگاران جوان]

[مشاهده در: www.yjc.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 203]