نگاهي بر روش‌هاي بهره‌گيري از قرآن كريم

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: نگاهي بر روش‌هاي بهره‌گيري از قرآن كريم
گروه خبرنگاران افتخاري / محمد كاكاوند: قرآن، كتابي است كه در آن ناراستي و حكم ناصواب ابدا وجود ندارد. اولين قدم براي آشنايي با قرآن بعد از اهميت و جايگاه والاي قرآن، آشنايي با دانستني‌ها و اطلاعات قرآني است.
هر كس قرآن را پيشواي خود قرار دهد به بهشتش مي‌رساند، به بهترين راه‌ها هدايتش مي‌كند، از ضلالت و گمراهي مي‌رهاند، سرچشمه‌هاي دانش را در پيش رويش قرار مي‌دهد، در روز حساب شفاعتش مي‌كند، قلبش را نوراني كرده و زنگارها را مي‌زدايد، حق و باطل را برايش تمييز مي‌دهد، راه پيروزي را جلوي رويش مي‌گذارد، خيرات دنيا و آخرت را برايش فراهم مي‌كند، از هر پليدي پاك مي‌سازد، از آن‌چه غفلت كرده عبرت‌هاي آن را يادآوريش مي‌كند.

كتاب قرآن، كتابي است كه در آن ناراستي و حكم ناصواب ابدا وجود ندارد. بي‌شك راهنماي پرهيزكاران است. براي هدايت بشر و براي راهنمايي و امتياز حق از باطل است. مردم را به امر خدا از ظلمات و تاريكي‌ها بيرون آورده و به عالم نور مي‌رساند. به حق و راستي از جانب پروردگار نازل شده است. بهترين حديث است. نيكان را بشارت مي‌دهد و بدان را مي‌ترساند.

براي اهل ايمان هدايت و شفا است. براي اجراي عدالت فرستاده شده است. با تعليماتش عقل و هوش انسان را زياد مي‌كند. قرآن نفوس و جان‌هاي بندگان را از پليدي و آلودگي جهل و شك پاك و منزه مي‌كند و به بندگان تعليم شريعت و دين و حكمت مي‌دهد و هر چه بندگان نمي‌دانند مي‌آموزد. آن‌چه در اين راه بايد مورد دقت قرار گيرد پرداختن به قرآن در تمامي ابعاد آن است كه علاوه بر روخواني قرائت و رعايت تجويد و آشنايي با انواع قرائات قرآن و توجه به فضيلت قرائت قرآن بايد به فهم آن از طريق آشنايي با زبان عربي و فهميدن مفاهيم آن و مطالعه تفاسير و تدبر در اين كتاب پر فروغ وحي پرداخت و در نهايت با نصب‌العين قرار دادن دستورات آن در عمل نيز با قرآن همگام شد.

اولين قدم براي آشنايي با قرآن بعد از اهميت و جايگاه والاي قرآن، آشنايي با دانستني‌ها و اطلاعات قرآني است كه به اجمال به آن‌ها اشاره مي‌شود.

الف): نزول قرآن و مدت آن

نزول قرآن از 27 رجب مصادف با بعثت رسول اكرم(ص) و با ابلاغ پنج آيه اول سوره علق به وسيله جبرئيل امين به رسول خدا آغاز شد و در طول 23 سال ادامه داشت و طبق قول مشهور با نزول آخرين آيه يعني آيه 281 سوره بقره در آخرين سال عمر با بركت رسول اكرم(ص) نزول قرآن پايان يافت.

ب): كاتبان وحي

با نزول قرآن كريم عده‌اي از اصحاب رسول اكرم(ص) وظيفه نوشتن و كتابت آن‌را بر‌عهده گرفتند كه در مورد تعداد آن‌ها اختلاف نظر است. مثلا «ابو‌عبدالله زنجاني» در كتاب تاريخ قرآن خود كاتبان وحي را 43 نفر مي‌داند، ولي ما مشهورترين كاتبان وحي كه در كتاب تاريخ قرآن آيت‌الله «سيد ابوالفضل ميرمحمدي» آمده است را ذكر مي‌كنيم: امام علي بن ابي‌طالب(ع)، ابي بن كعب، زيد بن ثابت، عبد‌الله سعد بن ابي سرح، عثمان بن عفان، ابوبكر، عمر بن خطاب و ...

ج): حفظ قرآن و حافظان آن

نخستين مرحله جمع قرآن نگهداري و حفظ قرآن در سينه‌ها بود و اين مرحله از شخص پيامبر(ص) آغاز مي‌شد. پيغمبر اكرم(ص) بر فرا گرفتن و حفظ كردن قرآن تلاشي عظيم داشت و صحابه را به اين كار تشويق مي‌كرد. در مورد تعداد حافظان قرآن اعداد و ارقام متفاوتي ارائه شده است ولي معروف‌ترين آن‌ها عبارتند از: امام علي(ع)، زيد بن ثابت، عبدالله بن مسعود، ابي بن كعب، عمر، عثمان، ابوبكر، عبدالله بن عباس، طلحه، معاذ بن جبل و ... .

د): جمع‌آوري قرآن

در مورد جمع‌آوري قرآن كريم مبني بر اين‌كه چه كسي آن‌را جمع كرده و در چه عصري جمع شده اقوال مختلفي ديده مي‌شود كه عبارتند از: جمع قرآن در زمان خود پيامبر اكرم(ص) بوده است؛ جمع قرآن در زمان ابوبكر بوده است؛ جمع در زمان عمر بن خطاب بوده است؛ آغاز جمع در زمان ابوبكر بوده و در زمان عمر خاتمه پذيرفته است؛ جمع در زمان عثمان بوده است، اما آن‌چه كه به نظر مي‌رسد جمع قرآن در زمان عثمان انجام گرفته كه وي از علي بن ابي‌طالب(ع) نيز بسيار كمك گرفته است. در اين مورد مي‌توانيد به كتاب پژوهشي در تاريخ قرآن كريم نوشته استاد «محمد‌باقر حجتي» مراجعه كنيد.

ه): نام‌هاي قرآن

براي قرآن نام‌ها و صفات زيادي ذكر كرده اند كه مشهورترين آن‌ها عبارتند از: قرآن؛ فرقان؛ ذكر؛ كتاب؛ حكمت و ... ، البته اين نكته را نيز يادآوري كنيم كه اين نام‌ها به جز نام قرآن همه از اوصاف قرآن هستند نه از اسامي قرآن. اوصاف قرآن بنا بر نظر قرآن پژوهان كه در خود قرآن اشاره شده است بالغ بر 54 مورد است.

و): محتوي و مطالب قرآن

موضوعات و مطالب قرآن كريم را مي‌توان به چهار رشته كلي تقسيم كرد كه ساير موضوعات جزئي و فرعي قرآن منشعب از همين رشته‌ها است و آن‌ها عبارتند از: عقايد، شرايع و قوانين، مطالب اخلاقي، داستان‌هاي آموزنده. «ژول لابوم» دانشمند فرانسوي در كتاب «تفصيل‌الآيات القرآن الكريم» موضوعات مطرح شده در قرآن را به شرح زير تقسيم كرده است: تاريخ 7 آيه؛ تبليغ 400 آيه؛ تورات 1025 آيه؛ ماوراء طبيعت 129 آيه؛ محمد(ص) 405 آيه؛ بني‌اسرائيل 110 آيه؛ نصاري 161 آيه؛ توحيد 1102 آيه؛ قرآن 390 آيه؛ عقايد 1443 آيه؛ شريعت 29 آيه؛ علوم و فنون 80 آيه؛ تهذيب‌اخلاق 803 آيه؛ دين 826 آيه؛ عبادات 411 آيه؛ نظام اجتماعي 848 آيه؛ تجارت 9 آيه؛ پيروزي 71 آيه.

ز): اعجاز قرآن

قرآن كريم به‌عنوان معجزه جاويد رسول خدا حضرت محمد بن عبدالله(ص) تا ابد قانون اساسي و كتاب و راهنماي سعادت بشري خواهد بود و جز معجزه بزرگ الهي مي توان بر نام ديگري انتخاب كرد.

انواع اعجاز در قرآن

1 – اعجاز از نظر بلاغت و معاني و حسن عبارت كه مجموعا به فصاحت بيان تعبير مي‌شود؛ اعجاز قرآن از نظر معاني بلند و پر محتواي آن؛ اعجاز از نظر كثرت معاني كه بشر قادر به ايراد نيست؛ از نظر شيوه و اسلوب و حفظ اعتدال؛ اعجاز قرآن از نظر جمع علوم بشر به آن احاطه ندارد؛ اعجاز قرآن در اختلاف آيات كوتاه و بلند كه در عين بلندي و يا كوتاه بودن از اسلوب و اعتدال خارج نشده است؛ اعجاز قرآن از نظر علم غيب و احاطه بر اخبار و منويات و انديشه و افكار انسان‌ها؛ اعجاز قرآن از نظر تلاوت و قرائت آن؛ اعجاز قرآن از نظر نقل الفاظ منزله و معاني كه فرشته از خدا گرفته و به رسول خدا ابلاغ و او نيز به مردم ابلاغ كرده است؛ اعجاز قرآن از نظر متانت الفاظ كه جمع بين جزيل(پيچيده) و سهل كرده است؛ اعجاز قرآن از نظر اخبار گذشته و آينده و قصص امت‌هاي پيشين؛ اعجاز قرآن از نظر برهان و دليل به توحيد و يگانه‌پرستي؛ اعجاز قرآن از نظر تركيب كلام؛ اعجاز قرآن از نظر زيادي الفاظ و تغيير كلمات گوناگون آوردن الفاظ از همه مشتقات ادبي؛ اعجاز قرآن از نظر انصراف معارضه(مقابله كردن) بشر با آن. همين‌كه فصحا خود را قادر به مقابله با آن ندانستند و تسليم شدند.

اعجاز عددي قرآن

برخي اعداد و شمارش و تكرارها در قرآن كه از آن اعجاز استنباط مي‌شود عبارتند از: تكرار واژه دنيا 115 بار و تكرار آخرت 115 بار؛ تكرار واژه ملائكه 88 بار و همين تعداد تكرار واژه شياطين؛ تكرار واژه صالحات و مشتقات آن 167 با كه اين همين تعدادي است كه سيئات و مشتقات آن آمده است؛ شماره واژه المحبه 83 بار و الطاعه 83 بار؛ شماره واژه هدي 79 بار و الرحمه 79 بار؛ شماره واژه هاي شدت و الصبر 102 بار؛ شماره واژه العقل و نور 49 بار؛ شماره واژه هاي المصيبه و الشكر 75 بار؛ شماره واژه‌هاي الرهبه (زهد) و الرغبه (ميل) 8 بار؛ شمار واژه‌هاي ابليس و استعاذه به خداوند 11 بار؛ شمار واژه الجزاء 117 بار و المغفره دو برابر اين عدد يعني 234 بار؛ شمار واژه الابرار 6 بار و الفجار 3 بار؛ شماره واژه اليسر (آساني) سه برابر واژه العسر (سختي)؛ شماره واژه شهر (ماه) 12 بار است كه شمار ماه‌هاي سال است؛ شمار واژه يوم 365 بار كه دقيقا شمار روزهاي سال است.

حروف مقطعه

شايد يكي از معجزات قرآن و از مواردي كه حيرت فصحا را در طول تاريخ برانگيخته و از مباحث پيچيده و مشكل قرآن محسوب مي‌شود وجود حروف مقطعه در قرآن كريم و فهم معاني و منظور آن‌ها است كه تا ابد جلب نظر خواهد كرد. حروف مقطعه يعني حروف جدا جدا و منظور از آن چهارده حرف از الفباي زبان عربي است كه در ابتداي 29 سوره قرآن كريم آمده است كه به آن‌ها حروف نوراني هم مي‌گويند.

تقسيم‌بندي در قرآن

همانطور كه مي‌دانيم قرآن كريم تقسيم‌بندي مخصوص به خود را دارد. قرآن مجموعه‌اي از آيات است كه ابتدا و انتهايي دارد و از مجموع تعداد آيات مشخص كه طبق قولي مشهور در زمان خود رسول اكرم(ص) ترتيب يافته سوره‌ها به‌وجود آمده است و تقسيم‌بندي هاي ديگر بعدها بوجود آمد كه قرآن به سي جزء تقسيم شد و هر جزء چهار حزب را شامل شد كه به موارد اصلي اشاره مي‌شود: چنانچه مي‌دانيم جمع آيه، آيات است و اين كلمه داراي معاني گوناگون است كه به برخي از آن معاني اشاره مي‌شود: علامت و نشانه؛ عبرت؛ امر شگفت؛ برهان و دليل؛ جماعت؛ معجزه و ... . ياد‌آوري اين نكته ضروري است كه پيامبر اسلام(ص) خود آيات را مشخص فرمودند. در نتيجه در تعريف آيه مي‌گوييم آيه عبارت است از بخشي از حروف و يا كلمات و يا جمله‌هايي است كه از طريق نقل و روايت حدود آن‌ها مشخص شده است.

تعداد آيات قرآن

در مورد تعداد آيات قرآن شماره‌هاي مختلفي را بيان كرده‌اند كه هيچ كدام از 6200 آيه كمتر نيست و عده‌اي روي آن اتفاق نظر دارند، ولي برخي به آن افزوده‌اند كه به ترتيب عبارتند از: 6236، 6225، 6219، 6216، 6214، 6204 و ... . شمار آيات قرآن كه بيشتر مورد تأييد و منتصب به حضرت علي(ع) است كه آنرا اعلام فرمودند عدد 6236 است. سوره‌هاي قرآني به فصول كتاب‌ها مي‌ماند. گروهي از آيه‌ها را كه در نظم قرآني دو بسم الله و از پي هم قرار گرفته سوره نامند و جمه آن سور گفته مي‌شود.

در مورد ترتيب سوره ها نظرات مختلفي است كه عبارتنداز: تركيب سوره‌ها پس از وفات پيغمبر اسلام(ص) و طبق ذوق و سليقه و رأي صحابه پيامبر انجام گرفت؛ ترتيب سور قرآن به گونه‌اي كه فعلا در دسترس است در لوح محفوظ نيز به همين قرار بوده است؛ رسول خدا(ص) شخصا ترتيب و حدود سور را مشخص كرده است؛ نظر چهارم كه حد وسط و قابل قبول است اين است كه ترتيب عمده سوره‌هاي قرآن توقيفي است و ترتيب بخشي اندك طبق رأي و اجتهاد صحابه انجام گرفته است.

تجزيه قرآن به سوره‌ها فوايد و حكمت‌هايي دارد. از آن جمله آسان كردن كار مردم و تشويق آنان بر ياد گرفتن، آموختن، و حفظ كردن آن است، زيرا اگر چون يك حلقه تنها بود، نه حلقه‌هاي به هم پيوسته، حفظ و فهم آن دشوار مي‌شد، اما بدين صورتي كه هست همه مي‌توانند در درياي بي‌كران خروشان و پر نعمت فرو روند و از مواهب بي‌كران آن بهره‌مند شوند.

فهم قرآن

تعداد سوره‌هاي قرآن طبق نظر مشهور 114 سوره است، ولي عده‌اي نظرات متفاوتي دارند. برخي تأكيد دارند كه 113 سوره است و توجيه آن‌ها به اين است كه سوره انفال و توبه كه در بين آن دو بسم الله فاصله ايجاد نكرده يك سوره تلقي مي‌شود. بدين ترتيب تقسيم‌بندي و آمار تعداد و كلمات و ... چنين است: سوره: 114 سوره كه 86 سوره آن مكي و 28 سوره آن مدني است؛ جزء: 30 جزء كه هر جزء داراي 4 حزب است؛ آيات: 6236 آيه؛ كلمات: 77701 كلمه؛ حروف: 323671 حرف.

پس از آشنايي اجمالي با اهميت و دانستني‌ها و تقسيم‌بندي قرآن، به اين بحث مي‌رسيم كه اين كتاب آسماني همواره بايد مورد استفاده و بهره‌برداري قرار گيرد و گام نخست در اين باب خواندن، قرائت و تلاوت قرآن كريم است كه در سه بخش مطرح خواهم كرد.

ضرورت خواندن قرآن: همان‌طور كه گذشت قرآن مجيد براي ما مسلمانان به عنوان يك چراغ روشنگري است كه ما را به سوي سعادت و كام هدايت كرده و راه درست و حقيقت را از راههاي ضلالت و گمراهي تميز داده و پيش روي ما قرار مي‌دهد. قرآن ما را به كسب فضايل و انجام فرامين الهي ترغيب و از ارتكاب به گناهان و اعمال زشت نهي مي‌كند و براي ما مسلمانان به عنوان قانون اساسي دائمي (براي همه اعصار و قرون تا روز قيامت است) تمسك به آن باعث سعادت بشري و جدايي و فراق از آن سبب گمراهي مي‌شود.

طريقه صحيح زندگي كردن و آداب معاشرت و اخلاق اجتماعي و پيشرفت انسان را آموزش مي‌دهد. قرآن رسيدن به كمال و سعادت را در طي كردن صراط مستقيم مي‌داند و صدها ويژگي ديگر و دستورات مفيد كه در همه آن‌ها سعادت بشر در نظر گرفته شده است. از همه اين‌ها گذشته، قرآن كلام خداوند بزرگ و خالق كائنات است. كلام فوق بشري بوده و معجزه‌اي بسيار بزرگ است كه از خواندن آن انسان سير و خسته نمي‌شود. هر اندازه كه بيشتر خوانده شود بر خواننده آن تأثير بيشتري مي‌گذارد. قرآن دستور دين كامل و اخرين دين الهي و معجزه جاويدان نام گرفته است و تا روز قيامت هدايت‌گر انسان است، لذا ضرورت دارد و لازم است به قدر امكان از آن بهره بگيريم و خواندن قرآن را بر خود فرض بدانيم و علاوه بر اين‌كه در اين راه قدم بر مي‌داريم به اندازه توان خود در ترغيب و تشويق مسلمانان به كسب معارف آن اقدام كنيم.

پس از آشنايي با قرآن و روشهاي بهره گيري از قرآن در باب قرائت و تلاوت قرآن و بررسي ابعاد آن، به اين بحث مي‌رسيم كه وظيفه هر مسلمان در ارتباط با قرآن علاوه بر تلاوت و قرائت آن، قدم نهادن در مرحله فهم قرآن و آگاهي از مطالب و دستورات و امر و نهي‌هاي اين كتاب هدايت‌گر است. يقينا هر مقدار كه بيشتر در راه فهم اين كلام الهي و چراغ منور تلاش شود در رسيدن به كمال معنوي و انساني و قرب الهي توفيقات بيشتري نصيب انسان مي‌شود. براي فهم قرآن مراحلي را ذكر كرده‌اند كه در اين‌جا به ترجمه قرآن: از آن‌جايي كه قرآن كريم به زبان عربي نازل شده و براي فهميدن مطالب و دستورات آن راهي جز ترجمه اين كتاب آسمان نيست، بر همه ما فرض است كه در فهميدن زبان عربي گام‌هاي نخست را برداريم و تا حد امكان در فهم قرآن و استفاده از مفاهيم و محتواي قرآن لذت ببريم و اگر اين امكان وجود ندارد از ترجمه‌هاي قرآن استفاده كنيم كه اولين قدم براي فهم قرآن و آشنايي با مفاهيم آن همين راه ترجمه است.

گرچه هيچ ترجمه‌اي نمي‌تواند فصاحت و بلاغت موجود در زبان عربي و زبان قرآن را به زبان فارسي برگرداند، ولي بهترين راه براي عموم مردم كه توانايي يادگيري زبان عربي ندارند، راه استفاده از ترجمه‌هاست، البته در بين ترجمه‌ها بايد به سراغ ترجمه‌هايي رفت كه متقن و دقيق و با رعايت شرايط ترجمه و بدون كم و زياد كردن مطالب قرآني انجام گرفته است كه در اين ميان ترجمه آيت‌الله مكارم شيرازي و ترجمه مرحوم فولادوند برجستگي خاصي دارد، اما كساني كه طالب ترجمه لغت به لغت هستند ترجمه «كاظم معزي» و براي طالبان ترجمه تفسير‌گونه ترجمه «الهي‌قمشه‌اي» توصيه مي‌شود.

ترجمه قرآن به زبان فارسي همواره مورد عنايت و توجه بسياري از بزرگان و شيفتگان به قرآن بوده است، بطوري‌كه تا آبان‌ماه 1377 آمار مترجميني كه اقدام به ترجمه قرآن به زبان فارسي كرده‌اند، افزون بر يكصد نفر است كه در اين تعداد نشان از عظمت كار و اهميت ترجمه براي نشر و گسترش فرهنگ قرآني بر اساس سفارش بزرگان دين بوده است كه در اين زمينه «محمود راميار» در كتاب خود مي‌نويسد: گفتگويي نيست كه با ترجمه كلام الهي پرده از جمال ملكوتي سخنان آسماني برگرفته شده و همگان مي‌توانند كلام الهي را بفهمند و بر شوق و ايمانشان بيفزايند.

حجت خدا بر كسان بيشتري آشكار مي‌شود و مردم زيادتري هدايت مي‌يابند. تعاليم الهي گسترش بيشتري مي‌يابد و بر اعتقاد مؤمنان افزوده مي‌شود و طهارت و تقوي و مكارم اخلاق رواج بيشتري مي‌يابد. چه زيادند مردمي كه از راه ترجمه قرآن جلال و شكوهمندي سخن الهي را درك كرده و به تفكر در آيات الهي و فهم و تدبر در مفاهيم آسماني تشويق شده‌اند.

تفسير روشن ساختن مفهوم آيات قرآن مجيد و واضح كردن منظور آيات در حد توانايي و درك بشر است و با توجه به اين‌كه آيات قرآن براي هدايت جامعه بشريت نازل شده است بايد از طريق تفسير و روشن كردن منظور آيات الهي به نشر و گسترش قرآن و احكام دين مبين اسلام پرداخته شود. شايد اولين علمي كه در اسلام به‌وجود آمد و به آن اهتمام شده علم تفسير بود كه اين امر مورد تأييد علامه طباطبايي نيز است.

تفسير كليدي است كه ما را در فهم آيات الهي كمك مي كند و بدون آن امكان دستيابي به مدلول الفاظ و آيات قرآني ميسر نيست و با توجه به اين‌كه احكام و دستورات دين اسلام در آن و بسياري از آيات قرآن را متشابهات تشكيل مي‌دهد ضرورت و فايده تفسير روشن مي‌شود.

«علي حبيبي‌كرماني» در اين باره مي‌نويسد: فايده تفسير عبارت است از شناخت كامل هدايت‌هاي الهي در اعتقادات، عبادات، معاملات و اخلاق و در كليه شئون و مسائل زندگي و نياز به آن در واقع همان نياز انسان به آگاهي نسبت به راه حق و سعادت است.

با توجه به اهميت علم تفسير و تسلط و آگاهي مفسر از علوم مختلف كه برخي تا سيزده علم براي او لازم مي‌دانند در روايات اسلامي وارد شدن به تفسر قرآن بدون دست‌يابي به علوم لازمه و آشنايي با مقدمات تفسير نهي شده و نزول عذاب الهي بر كساني كه به تفسير به رأي اقامه مي‌كنند وعده داده شده است، لذا بر همه ما لازم است از تفسيرهاي موجود كه نتيجه سال‌ها تلاش و كوشش بزرگان دين است استفاده كنيم.

«آقا‌بزرگ تهراني» در كتاب خود به بيش از دويست تفسير اشاره مي كند و بهاء‌الدين خرمشاهي در كتاب خود از دويست و بيست و هشت تفسير نام برده است، البته هر كدام از اين تفاسير براي گروهي خاص و به روش مخصوصي نوشته شده است كه در زمان حاضر تفسير كامل و مفصلي كه براي همه جوانان عزيز قابل استفاده باشد تفسير نمونه است كه به كوشش جمعي از نويسندگان زير نظر آيت‌الله مكارم شيرازي نوشته شده است و اخيرا با عنوان تفسير جوان براي جوانان تنظيم و منتشر شده است.

موضوع ديگري كه بايد درباره قرآن مورد توجه قرار گيرد تدبر و تفكر در آيات قرآن كريم است. همانطوري كه گذشت قرآن براي هدايت انسان‌ها و جامعه اسلامي به سوي صراط مستقيم و رسيدن به سعادت و بازداشتن آن‌ها از پليدي‌ها و بدبختي‌ها نازل شده است كه بايد بعد از آگاهي به معاني آيات و دانستن تفاسير آن‌ها به تدبر درباره موضوعات آن پرداخت. اصولا تدبر يعني بررسي نتايج و عواقب همه جانبه چيزي.

در قرآن كريم نيز با صراحت كامل به اين امر تشويق و دعوت شده است از جمله: الف): كتاب انزلناه اليك مبارك ليدّبّروا آياته: كتابي مبارك و عظيم الشأن است كه بر تو نازل كرديم تا امت در آياتش تفكر كنند؛ افلا يتدبرون القرآن و لو كان من عند غير الله لوجوا فيه اختلافاً كثيراً: آيا در قرآن از روي فكر و تأمل نمي‌نگرند تا بر آنان ثابت شود كه وحي خداست و اگر از جانب غير خدا بود در آن از جهت فقط لفظ و معني بسياري اختلاف مي‌يافتيد.

با توجه به دو نمونه از آيات قرآن در باره تدبر ضرورت آن روشن شد و بايد ما مسلمانان تا حد امكان به تدبر و تفكر در آيات قرآني ما را با حقايق بسياري آشنا مي‌كند از جمله اين‌كه آيات قرآن با اشاره به جهان آفرينش و خلقت نظم و يكپارچگي جهان آفرينش و وجود خداي يگانه را يادآوري مي‌كند.

آيات قرآن، انسان را به جهان اطراف خود توجه مي‌دهد تا از اين راه به پروردگار يگانه و عظمت بيكران او متذكر شود. با تدبر در آيات قرآن مي‌توانيم به لغزش‌گاه‌هاي انسان پي‌ببريم و با اجتناب از آن‌ها در مسير حق قرار بگيريم و همچنين آيات قرآن همه ما را موظف مي‌كند كه درباره اصول دين و مسائلي همانند صدق دعوت پيامبر اكرم(ص) و حقانيت قرآن مطالعه و بررسي كنيم و از تقليد و قضاوت‌هاي كوركورانه بپرهيزيم و خلاصه اين‌كه دعوت قرآن از ما براي تفكر در علوم جهان شناسي و در باب انسان شناسي و در اطراف آسمان‌ها، زمين، گردش شب و روز، نظام كهكشان‌ها، ستارگان و تفكر درباره حوادث تاريخ و موضوعات ديگر است.

بايد توجه داشت كه با توكل بر خداوند و خلوص نيت بايد در آيات الهي تدبر شود و براي يافتن راه هدايت از ضلالت از خداوند كمك خواست كه اين خود موضوع مهمي است چنانچه امام علي(ع) مي‌فرمايند: آگاه باشيد كه هيچ خير و بهره‌اي در قرائتي نيست كه با تدبر همراه نباشد.

پس از مراحل مختلفي كه به توضيح آن‌ها پرداختيم بايد گفت اگر همه آن‌ها را انجام داده و جزو كساني باشيم كه به قرآن اهميت مي‌دهند و در ضمن قرائت صحيح و رعايت تجويد بر ترجمه و تدبر و تفكر و تفسير آن نيز توجه مي‌كنند مرحله بسيار مهم ديگر باقي مي‌ماند كه آن عمل به دستورات و حكام قرآن است. اصولا در دين مبين اسلام علم و دانش و آگاهي وقتي لباس ارزش به تن مي‌پوشد كه همراهش عمل باشد. در مورد قرآن هم مسلمانان علاوه بر اين‌كه اين كتاب هدايت را مورد مطالعه كرده و از آن‌چه كه نهي مي‌كند دوري كنند.

بنابراين يك فرد با ايمان فقط به علم و دانش خود تكيه نكرده و به احكام و اوامر و رهنمودهاي قرآني و دستورات و فرمايشات معصومين(ع) عمل مي‌كنند و با عمل به قرآن قدم به سوي سعادت و كمال بر مي دارد. امام علي(ع) درباره اهميت عمل به قرآن در آخرين وصيت خود به امام حسن(ع) و امام حسين(ع) مي‌فرمايند: خدا را خدا را درباره قرآن، مبادا ديگران در عمل به آن بر شما پيشي بگيرند.

در كتاب قرآن و جامعه آورده شده است هنگامي كه قرآن را دريافتيم خيلي از مسائل حل مي‌شود، يعني توسط خود ما حل خواهد شد. ما در قرآن به مسأله ايثار پي مي‌بريم. به جهاد واقف مي‌شويم. به هجرت عشق مي‌ورزيم. به قيام قائم مي‌شويم. به حركت وادار مي‌شويم. به جهش و جنبش رغبت پيدا مي‌كنيم. به صبر و پايداري در برابر هجوم دشمنان داخلي و خارجي آگاهي پيدا مي‌كنيم و صابر مي‌شويم و به مقام انفاق بر انگيخته مي‌شويم. به زهد و تقوي و ايمان مسلح مي‌شويم و بالاخره به ذكر و صلاه و به صحبت با خداي خود مي‌پيونديم.

يكي از مراجع عظام در اين باره مي‌نويسد: قرآن كتاب عمل است و اهميت تلاوت آن نيز به خاطر اين است كه مقدمه‌اي براي عمل باشد و به همين جهت آيات قرآن آنچنان روشن و قابل فهم است كه مي‌تواند براي عموم طبقات راهنما و رهبر باشد. به‌راستي اگر انسان به دستورات قرآن و آيات الهي آگاهي كامل داشته باشد و با علم و اطلاع از فهم آن به دستورات آن عمل كند راه سعادت و رستگاري را در پيش خواهد گرفت.

با عمل به قرآن مسلمانان از وابستگي به شرق و غرب رهايي خواهد يافت و جوامع اسلامي در وحدت و آسايش و رفاه كامل زندگي خواهد كرد. امام راحل(ره) در وصيت نامه سياسي الهي خويش به اين امر افتخار كرده و مي‌فرمايند: ما مفتخريم و ملت عزيز سر تا پا متعهد به اسلام و قرآن مفتخر است كه پيرو مذهبي است كه مي‌خواهد حقايق قرآني كه سراسر آن از وحدت بين مسلمين كه بشريت دم مي‌زند از مقبره‌ها و گورستان‌ها نجات داده و به عنوان بزرگ‌ترين نسخه نجات دهنده بشر از جميع قيودي كه بر پاي و دست و قلب عقل او پيچيده است و او را به سوي فنا و نيستي و بردگي و بندگي طاغوتيان مي‌كشاند نجات دهد.

نكته اساسي پس از طرح اين موضوع اين‌جاست كه همه اعمال در صورتي ارزش واقعي پيدا مي‌كنند كه گوهر اخلاص به همراه داشته باشند و كليه اعمال و رفتار انسان براي رضاي خدا و خالص براي او باشد و اين نهايت درجه ايمان است كه در اكثر آيات الهي ايمان و عمل صالح در كنار هم قرار گرفته‌اند و عمل صالح يعني انجام دستورات الهي و اجتناب از رذايل و پستي‌ها است كه فرد عامل به قرآن به اين درجه خواهد رسيد.

*منبع: پايگاه اطلاع‌رساني حوزه و انديشمندان شيعه.

شنبه|ا|26|ا|بهمن|ا|1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 219]