پديده كشند قرمز در آبهاي خليج فارس بيانگر اهميت رعايت مقررات زيست محيطي است

واضح آرشیو وب فارسی:ايرنا: پديده كشند قرمز در آبهاي خليج فارس بيانگر اهميت رعايت مقررات زيست محيطي است
پديده كشند قرمز يا شكوفايي جلبكي كه از اواسط امسال در آبهاي خليج فارس پديدار شد، حيات بسياري از انواع آبزيان را با خطر نابودي روبرو كرده است. اين پديده كه ماندگاري آن نگراني بسياري از كارشناسان را باعث شده ، اهميت رعايت مقررات و قوانين زيست محيطي را بيش از پيش نمايان مي سازد.

به گزارش ايرنا ، در گزارش مبسوطي كه مركز ملي اقيانوس شناسي در زمينه پديده كشند قرمز در آبهاي خليج فارس ، علل وقوع و راهكارهاي مقابله با آن ارايه نموده، راهكارهايي نظير جلوگيري از ورود پساب هاي صنعتي به دريا و رعايت مقررات زيست محيطي پيشنهاد شده است.

*** پديده كشند قرمز چيست؟
پديده كشند قرمز بر خلاف نام معمول آن به هر گونه تغيير رنگ در آب درياها مي‌گويند. شكوفايي جلبكي يكي از رخدادهاي شايع در اكوسيستم‌هاي دريايي است كه بر اثر آن رشد يكي از گونه هاي آبزيان شدت مي‌گيرد و حيات ديگر آبزيان را با خطر نابودي مواجه مي‌كند. اين تغيير ممكن است در جلبك‌ها، عروس‌هاي دريايي يا ديگر آبزيان پديد آيد.
اولين كشند قرمز از رودخانه ها، كانال‌ها و حوضچه هاي مصر باستان گزارش شده است و اين خبر را مي‌توان در اسناد تاريخي موجود مشاهده كرد. از دهه 1990 ميلادي گزارشات مرتبط با شكوفـايي جلبكهاي مضرافزايش چشمگيري داشته است. بسياري از كشورهاي دنيا از جمله فيليپين، كره، چين، مكزيك، آمريكا بر اثر اين پديده دچار مشكل شده و با حجم انبوهي از خسارت‌هاي زيست محيطي بوم شناختي (اكولوژيك) مواجه شده‌اند.
اين پديده كه به طور متوسط از چند روز تا چند هفته طول مي‌كشد در درياهاي ايران شيوع زيادي دارد، اما تاكنون كمتر مورد مطالعات دقيق قرار گرفته است. در درياي خزر كشند قرمز براي اولين بار در سال 1385 پديد آمد كه موجب مرگ بسياري از ماهي‌هاي كيلكا شد.
وقوع كشند قرمز در جهان و در خليج فارس در سالهاي اخير رو به فزوني گذاشته و مستندات علمي حكايت از اين موضوع دارد. در آب‌هاي كويت، شكوفايي برخي از گونه هاي مضر در خليج فارس گزارش شده است، اما بررسي در مورد تأثير آن نياز به مطالعه بيشتر دارد. وقوع پديده شكوفايي جلبكهاي مضر اغلب بر اثر افزايش تنش‌هاي زيست محيطي، از جمله ازدياد مواد مغذي، آلودگي و افزايش كشت و پرورش در نواحي ساحلي گزارش شده است.
نتايج تحقيقات انجام شده حاكي از آن است كه با افزايش آلودگي رشد تاژكداران شدت مي‌گيرد. در سال 1995ميلادي، شكوفايي نوعي از تاژكداران دريايي در خليج كويت با مرگ بسياري از ماهيان همراه بود. اين مسأله بار ديگر در سال 2001 ميلادي، روي داد و بدنبال آن گونه‌ها جديدي از كشند قرمز در منطقه نمايان شد.
پديده كشند قرمز كه از اواخر شهريور امسال تا اواسط بهمن از جاسك تا جزيره كيش امتداد يافته بود، در واقع نوعي شكوفايي فيتوپلانكتوني است كه تحت عوامل گوناگون مثل ميزان باد، دما ، باران و حتي نشر پساب‌هاي صنعتي، فاضلاب و استخر هاي پرورش ماهي و ميگو در دريا كه سبب افزايش مواد مغذي مي‌شود، صورت گرفته است.
گونه‌هاي متنوعي از شكوفايي جلبكي در سرتا سر سال در خليج فارس پديدار مي گردد. اما اين نخستين باري است كه پديده فوق به مدت طولاني و به وسعت زياد در آب هاي استان هرمزگان ماندگار شده است و به غير ازتلفات آبزيان در اين استان، آب هاي امارات متحده عربي و عمان را نيز تحت تاثير قرار داده است و در ضمن سبب بروز مشكلاتي براي تجهيزات ساحلي و آب شيرين كن‌ها در قشم و صنعت گردشگري به و‌‌يژه در جزيره كيش شده است. به نحوي كه شنا كردن و غواصي براي مدتي در جزيره كيش ممنوع اعلام گرديد.
علاوه براين،‌ اين مشكل باعث سفيد شدن مرجان ها در شمال جزيره لارك، جنوب شرقي قشم و شرق فارور شده است. مرگ و مير زوپلانكتون‌ها، نرم تنان، بي‌ مهرگان، خيارهاي دريايي، توليد انبوهي از كف آب‌هاي متعفن در مناطق ساحلي مي‌كند كه اين مسأله موجب توليد گاز سولفور اكسيژن مي‌شود. اين پديده با مشكلات بهداشتي مستقيم و غيرمستقيمي نيز همراه خواهد بود. از جمله مشكلات مستقيمي كه مي‌تواند براي انسان داشته باشد؛ بروز حالت تهوع در كودكان و سالمندان است. برخي از افرادي كه از آلرژي و حساسيت رنج مي‌برند نيز با شنا در اين آب‌ها ممكن است دچار بيماري‌هاي پوستي شوند.
بر اساس آخرين آمارهاي سازمان شيلات كل كشور، تاكنون 30 تن ماهي در اثر شكوفايي جلبك قرمز تلف شده‌اند. اين آمار تنها به ماهي‌هاي شيلاتي اختصاص دارد و آبزياني مانند خيارهاي دريايي، كرم‌هاي دريايي، لاك پشت‌ها و غيره را شامل نمي‌شود.
وقوع اين پديده در اين آب‌ها در نوع خود بي نظير است، زيرا تا كنون (از سال 1369 به بعد) هيچ يك از كشندهايي كه در اين آب‌ها رخ داده است تا اين اندازه سبب مرگ و مير ماهيان مرجاني و شيلاتي نشده و مدت زمان و وسعت آنها تا كنون تا اين اندازه حائز اهميت نبوده است.
ظاهراً فعاليت‌هاي انساني مثل پساب‌ها و مواد مغذي خروجي از استخرهاي پرورشي و بارش باران و تنش‌هاي ناشي از باد باعث تسهيل وقوع شكوفايي تاژكداران فوق شده است. شايان ذكر است كه مواد مغذي متراكم شده در استخرهاي پرورشي بر اثر عمل بادهاي محلي و آب هاي روان به آب دريا ريخته مي‌شود. با توجه به وقوع توفان شن در اواسط آبان ماه 1387 در استان هرمزگان، از ميزان كشند قرمز تا اندازه زيادي كاسته شد، اما با آرام شدن دريا، مجددا كشند قرمز بطور گسترده در سطح استان تا جزيره كيش امتداد يافت.
با توجه به وسعت كشند قرمز كه در بخش ايراني خليج فارس از جاسك تا جزيره كيش امتداد يافته و حتي در شارجه واقع در امارات متحده عربي و مسقط در عمان پيشروي نموده است، بيم آن مي رود كه خسارات قابل توجه بيشتري به آبزيان وارد شود. پس از تلفات سنگين ماهي در استان هرمزگان كه ميزان آن تا 24 آبان 87 به 6 تن و در امارات متحده عربي بين 600-400 تن تخمين زده مي شود، با تداوم اين روند خسارات بيشتري در راه است.
هم اكنون خبر مي رسد كه تعدادي از لاك پشت هاي دريايي نيز بر اثر اين فاجعه در حوالي ساحل بندر لنگه تلف شده اند. مهمتر اينكه مرجانهاي بخش شمالي جزيره لارك، جنوب شرقي جزيره قشم و شرق جزيره فارور نيز از اين پديده مصون نمانده و بخش اعظمي از مرجانهاي شاخ گوزني به ويژه در جزاير لارك و قشم بر اثر خفگي و كاهش نور سفيد شده اند و جانوران همزيست با آنها شامل نرمتنان و ساير بي مهرگان نيز با مرگ و مير حائز اهميتي مواجه شده اند.

*** دلايل شكوفايي جلبك ها
اگرچه تاكنون در تحقيقات انجام شده در مورد علل بروز اين پديده نتايج قطعي كسب نشده است، اما افزايش مواد مغذي، ورود پساب هاي صنعتي، ضايعات استخرهاي پرورش ماهي و غيره از دلايل اصلي بروز اين پديده است. در خليج فارس به دليل عمق كمتر و نفوذ نور به عمق آب ،‌ زمينه براي اين شكوفايي ها بيشتر است.
آب هاي گرم و مواد مغذي زياد از عوامل بوجود آورنده شكوفايي است. فعاليت هاي انساني مثل ازدياد مواد مغذي (يوتروفيكاسيون) حاصل از پساب هاي مزارع پرورش ماهي و ميگو و باران و تنش هاي بادي، محيط مساعدي را براي اين رخداد فراهم مي آورد.
شواهد موجود حاكي از آن است كه كاهش دماي آب و هوا باعث كندي اين پديده مي گردد، زيرا كشند قرمز در آذرماه امسال كه با پايين آمدن دما همراه شده، در آب هاي ساحلي بندر عباس و آب هاي ساحلي كيش كاهش چشمگيري يافته است. از اين رو برخي از محققين بر اين باورند كه تغييرات اقليم جهاني و افزايش دماي زمين مي‌تواند از علل گسترش اين پديده باشد.
برخي از دانشمندان ناسا و هند نيز دريافتند كه افزايش كلروفيل آب رابطه مستقيمي با فركانس‌هاي دريافتي از زلزله هاي دريايي دارد. با چنين مفروضي مي توان با استفاده از ميزان كلروفيل «a» (رنگينه a) در تصاوير و عكس‌هاي ماهواره اي وقوع زلزله را خبر داد. بر اين اساس به دنبال وقوع زلزله لايه‌هاي زمين با يكديگر اصطكاك مي‌يابد و حرارت توليد مي‌كند. افزايش دماي آب زمينه را براي كلرفيل «a» و جلبك‌ها فراهم مي‌كند. از سويي زمين لرزه‌هاي بستر دريا پديده ديگري به نام «فراچاهش» (آپ ولينگ) را به همراه مي‌آورد كه بر اثر آن مواد مغذي ته نشين شده در بستر دريا در آب پراكنده مي‌شوند و موجب شكوفايي بي‌رويه فيتو‌پلانكتون‌ها مي‌شوند.
در حال حاضر نياز مبرمي به پايش فيتوپلانكتون و آب شناسي آب هاي ساحلي خليج فارس به خصوص استان هرمزگان است تا از مرگ و مير بيشتر موجودات دريايي به ويژه گونه هاي تجاري آن جلوگيري شود. كيفيت آب هاي ساحلي بايد به ميزاني باشد تا بوم سامانه هاي ساحلي پايدار بماند. اكنون زيست محيط دريايي استان هرمزگان و استان بوشهر تحت الشعاع كشند قرمز قرار دارد و از اين رو پايش و پيش بيني و راهكارهاي مديريتي اين پديده هر چه بيشتر در اولويت قرار دارد.

*** مشكلات ايجاد شده
1- وضعيت طبيعي دريا همانطور كه از تصاوير ماهواره اي مشاهده مي شود كاملاً بر هم خورده است.
2- كيفيت آبها به شدت تغيير يافته و براي مصارف گوناگون ،‌ مشكلات عديده اي بوجود آورده است.
3- تلفات آبزيان تجارتي رو به افزايش است و با تداوم كشند قرمز كه از ويژگيهاي بارز آن است، تلفات به شدت افزايش خواهد يافت.
4- عرصه براي فيتوپلانكتونهاي بومي كه بطور مستقيم و غيرمستقيم مورد تغذيه ماهيان و آبزيان مهم مانند نهنگان و دلفينها و گاهي دريايي و غيره هستند تنگ شده و عرصه هاي آب توسط اين گونه كشند اشغال شده است.
6- بسياري از بوم سازگان مهم خليج فارس به ويژه آبسنگهاي مرجاني دچار سفيد شدگي شده و نهايتاً در مرض تهديد و انقراض قرار گرفته اند. طبق آخرين آمار آبسنگهاي منطقه وسيعي از قشم، هرمز، لارك و جزاير هنگام و غيره اكثراً رو به سفيدي و اضحلال كامل پيش مي رود.
7- ايجاد كف هاي متعفن كه بوي نامطبوع آنها از فاصله كيلومترها دورتر به مشام مي رسد و سبب آزار و اذيت ساحل نشينان و كاهش شديد رفت و آمدها شده است.
8- آب شيرين كن ها شديداً تحت فشار گرفتگي و عدم كارآيي و در نتيجه كاهش آب شيرين در جزاير مهم كشور از جمله قشم، هرمز، كيش و غيره شده است.
9- از مشكلات مستقيمي كه برانسان دارد، بروز حالت تهوع در كودكان و سالمندان آلرژي و بيماريهاي پوستي است.
10- به دلايل فوق، مشكلات اقتصادي و اجتماعي زيادي براي ساحل نشينان از قبيل عدم فروش محصولات دريايي، عدم استفاده از آبزيان در رستورانها، كاهش شديد اكوتوريست ها و كاهش خريد اجناس در مناطق آنها حاصل شده است.

*** تحقيقات مركز ملي اقيانوس شناسي و آخرين وضعيت
پس از وقوع شكوفايي وسيع جلبكي مركز ملي اقيانوس شناسي بي درنگ يك گشت تحقيقاتي متشكل از محققان رشته‌هاي فيزيك و زيست شناسي دريا را تشكيل داد تا در كمترين زمان ممكن از منطقه نمونه برداري كنند. از اين رو آب هاي ساحلي بندر عباس، جزاير هرمز و قشم ديده باني شد. در اين راستا پس از مشاهده كشند قرمز از لكه ها عكس برداري شد و موقعيت جغرافيايي منطقه تحت بررسي با مختصات ياب (GPS ) ثبت گرديد.
سپس نمونه هاي آب به طور كيفي ازسطح آب برداشت گرديد و نمونه ها به مركز ملي اقيانوس شناسي در تهران منتقل و مورد شناسايي قرار گرفتند. با استفاده از دستگاه CTD ، پارامترهاي فيزيكي و شيميايي آب شامل دما، شوري، pH، اكسيژن محلول، كلروفيلa، كدورت و عمق از نزديكي سطح آب دريا تا عمق 10 متري اندازه گيري شد.
پس از برداشت داده ها توسط دستگاه فوق، اطلاعات از حافظه داخلي دستگاه بازيافت و در برنامه Excel مرتب و كنترل گرديد. سپس با استفاه از برنامه نرم افزاري مطلب نيمرخ عرضي (Cross Section) تمامي پارامترها در امتداد مسير طي شده ترسيم شد. به علاوه، ميزان كلروفيلa و دماي سطحي آب توسط تصاوير ماهواره اي MODIS يك ماه قبل و بعد از اتمام كشند قرمز استخراج، آناليز و بررسي شد. شفافيت آب دريا نيز با ديسك سشي سنجش گرديد.
اين مركز در ادامه فعاليت هاي خود يك پروژه تحقيقاتي با عنوان «بررسي پايش كشند قرمز؛ با تأكيد بر نقش عوامل زيست محيطي بر آن در آبهاي ساحلي استان هرمزگان» به محيط زيست و استانداري هرمزگان پيشنهاد كرده است. از سويي تاكنون بررسي تخريب مرجان ها بر اثر كشند قرمز را در برخي از جزاير نظير كيش و لارك مورد مطالعه قرار داده است. همچنين محققان اين مركز در جلسات و كميته هاي تخصصي كه در اين زمينه برگزار شده شركت كرده و مقاله ارائه كرده اند.
متخصصان مركز ملي اقيانوس شناسي در مطالعات خود در مورد آخرين وضعيت پديده كشند قرمز متوجه حركت اين جلبك‌ها تا مرز آب هاي ساحلي استان خوزستان شدند. هم اكنون از فعاليت اين پديده در اطراف جزاير فارور، كيش و آب هاي سطحي بندر لنگه كاسته شده و شواهد موجود از حركت اين جلبك ها به سمت آب هاي ساحلي استان خوزستان خبر مي‌دهد. براساس آخرين يافته‌هاي اين مركز از اوايل بهمن ماه 87 آثار عيني مربوط به پديده كشند قرمز از آب هاي ساحلي جزيره فارور كاسته شده است. به نحوي كه آب هاي اطراف اين جزيره به علت كاهش قابل توجه زئوپلانكتون ها (جانوران شناور) و ماهيان ساكن در اين منطقه كاملاً شفاف شده است. اين در حالي است كه هنوز در اطراف آب هاي جزاير قشم و لارك اين پديده به وضوح مشاهده مي‌شود. ادامه اين پديده باعث مرگ حجم قابل توجهي از ماهيان و آبزيان شده و صيادان ماهيان تزئيني را در اين منطقه با مشكلات جدي معيشتي مواجه كرده است.
*** راهكارها
1- راهكارهاي علمي
- شناسايي دقيق گونه يا گونه ها به ويژه از طريق نشانگرهاي ژنتيكي، شناخت گستره مكاني و زماني عمودي و افقي، شناخت سمي بودن يا عدم سمي بودن و در صورت سمي بودن نوع سم و ميزان سميت ايجاد شده
- شناخت عوامل ايجاد كننده از قبيل ورودي پسابهاي ناشي از فعاليتهاي اكتشافي دريايي، آب توازن كشتي ها، پديده طوفان گونو و طوفانهاي حاره اي و زلزله و تأثير آن به افزايش دما و شوري از منابع مختلف يا پديده هاي طبيعي مانند خشكسالي، تغييرات در ميزان نور و غيره

2- راهكارهاي اجرايي و مديريتي جهت مقابله با پديده
- با انجام واكنشهاي سريع جهت كاهش تراكم با استفاده از فناوريهاي داخلي (براي مثال با مكش هاي قوي و رسوب دادن گونه توسط مانتريفيوژ و غيره) مي توان به كاهش تعداد آنها و جلوگيري از آلودگي مجدد‌ كمك نمود. ضمن اينكه از جلبكهاي ته نشين شده براي استفاده هاي زياد دارويي، غذايي، بهداشتي و غيره بهره برد. توضيح آنكه اين موجودات عموماً به صورت كيست ته نشين مي شوند و سال بعد با مساعد شدن شرايط جديد مجدداً شكوفا مي گردند.
- واكنشهاي كوتاه مدت: از قبيل كاهش ورودي پساب منازل و صنايع به دريا
- راهكارهاي ميان مدت: اعمال قوانين و مقررات جديد، تشويق كليه دست اندركاران ساحلي و دريايي به رعايت مقررات و قوانين زيست محيطي، اعمال جريمه هاي سنگين، مشاركت نهادها در همكاري با تحقيقات و پايشهاي مداوم
- راهكارهاي بلندمدت: از قبيل مجهز كردن كليه صنايع به آخرين يافته هاي فناوري زيست محيطي با توجه به قوانين و مقررات جديد، تجهيز نهادهاي مسوول در رابطه با مقابله با آلاينده ها به آخرين فناوريهاي موجود در ايران و جهان، پايش دقيق و منظم و ايجاد پايگاههاي اطلاع رساني

چهارشنبه|ا|7|ا|اسفند|ا|1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايرنا]

[مشاهده در: www.irna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 298]