كمبود تزريق گاز در مخازن نفت و كم توجهي به توليدصيانتي؛ توليد ثروت ايران درخطر است!

واضح آرشیو وب فارسی:جمهوري اسلامي: كمبود تزريق گاز در مخازن نفت و كم توجهي به توليدصيانتي؛ توليد ثروت ايران درخطر است!
يك صده از استخراج نفت در مناطق جنوبي كشور گذشته و پس از اين ايام هنوز هم نفت منبع اصلي درآمد اقتصاد تك محصولي ايران است؛هنوز هم بالا و پايين شدن قيمت نفت سرنوشت بودجه را تغيير ميدهد و در خوش بينانه‌ترين حالت هم طي سال‌هاي نزديك نمي‌توان وابستگي به اين مجصول پر ارزش را انكار كرد.همين موضوع است كه حفظ وضع موجود در توليد نفت و توسعه مخازن هيدروكربني كشف شده را مهم ميكند تا همچنان يكي از دغدغه‌هاي اساسي كشور حراست از سطح توليد و مخازن نفتي كشور باشد.
با آنكه نگاه مديران كشور هميشه به اين نكته معطوف بوده است اما چندي است كه از كوتاهي در اين بخش سخن به ميان آورده مي‌شود و از كاهش ميانگين نفت چاه‌هاي كشور گفته مي‌شود.
گفته مي‌شود،متوسط ضريب برداشت نفت ايران 24درصد است در حالي‌كه اين رقم در بسياري از كشورها حدود 48 تا 65 درصد است.به گفته مسوولان نفتي، متوسط ضريب برداشت از ميادين نفتي ايران حدود 24 درصد است كه البته اين رقم در برخي از ميادين چون ميدان نفتي سروش حدود 7 درصد و در برخي از ميادين نفتي چون اهواز حدود 35 درصد است.
اين عدد در برخي از كشورها تا حدود 48درصد افزايش يافته و در مواردي، حتي كشورهاي منطقه كه داراي ذخايري نزديك به ايران هستند توانسته‌اند اين عدد را تا سطوح بالاتري افزايش دهند.براين اساس در حال حاضر نروژ توانسته است با استفاده از تكنولوژي‌هاي روز ضريب بازيافت خود را به 65 درصد برساند.اين در حالي است كه براساس برنامه پنجم توسعه بايد تا پايان اين برنامه حدود5/2 درصد به ضريب برداشت نفت ايران افزوده شود كه در اين صورت نيز ايران همچنان نسبت به كشورهاي ديگر بسيار عقب خواهد بود.
هر چند اين سخنان با تاييد برخي مسئولان كشور بيشتر داغ شد و نوك پرگار انتقاد را به سمت آنها هدايت كرد اما در اين ميان فراموش شد كه پرسيده شود مگر عدم سرمايه‌گذاري و صيانت از چاه‌هاي نفتي كشور مربوط به چند سال اخير يا چند دهه اخير است؟
اگر مسئولي اين روزها با اعتراف به عدم سرمايه‌گذاري در اين بخش نهادهاي تصميم ساز را از نقصان‌ها خبر دهد اشتباه كرده يا به اصلاح احتمالي رويه خدمت كرده است؟
بايد بپذيريم كه نقص امروز صنعت نفت و عدم توليد صيانتي نفت فقط مربوط به سالهاي اخير نيست و اشتباه‌هاي مكرر مديران سالهاي دور و نزديك مزيد بر علت بوده است.در اين رابطه طي اين گزارش كه گرد آوري مطالب مطروحه در اين بخش از سوي مسئولان و كارشناسان فن است، برخي زواياي ناديده اين بخش را مرور خواهيم كرد.
كاهش بازده چاه‌ها و توليد صيانتي
از نظر مفاهيم مهندسي مخزن، توليد صيانتي به توليدي اطلاق مي‌شود كه بالاترين توليد را با دو ويژگي داشته باشد. اين توليد بايد قابل برنامه ريزي براي دراز مدت و داراي بازيافت حداكثر از مخازن نفتي باشد.در اين راستا زماني كه اعلام مي‌شود 30 درصد تزريق گاز در ميادين جنوبي محقق نشده است، يعني توليد نفت كشوردر مناطق نفت خيز (روزانه سه ميليون و 200 هزار بشكه نفت توليد)صيانتي نيست و احتمال آسيب به مخازن وجود دارد.اين موضوع بحث امروز نيست و اگر به آمار نظر كنيم متوجه مي‌شويم كه در دهه 1940 ميانگين توليد روزانه چاه‌هاي نفت ايران 18 هزار بشكه اعلام شده بود و امروزه با برداشت‌هاي مكرر، متوسط توليد اين چاه‌ها به 2 هزار بشكه در روز رسيده است.
اين در حالي است كه بازدهي چاه‌هاي نفت در حال كاهش است و با صيانت از اين مخازن و تزريق به موقع انواع گاز به آنها، مي‌توان توليد چاه‌ها را به متوسط 6 تا 9 هزار بشكه در روز بازگرداند.
اين نكته همان موضوعي است كه كارشناسان را بر آن داشته كه اعلام كنند،اقدام‌هاي صورت گرفته در زمينه برداشت صيانتي از مخازن نفتي كشورمان مثبت بوده و در صورت اهتمام مسئولان مي‌توان رويه را اصلاح كرد.
زيرا به اعتقاد فعالان اين بخش بخشي از اين افت ضريب بازيافت، ناشي از طول عمر چاه‌هاي ايران است وبا اقدام‌هاي گسترده‌تر مي‌توان از زيان‌هاي آينده و كشته شدن تعداد بيشتري از چاه‌هاي نفتي جلوگيري كرد.
تاريخچه تزريق گاز در مخازن
تزريق گاز به مخازن نفتي يكي از ضروري‌ترين عوامل در صيانت از ذخاير نفتي و يكي از راهبردهاي توليد پايدار است؛ تزريق گاز كافي و به موقع، افزون بر بازيافت ميلياردها بشكه نفت مدفون شده، موجب حفظ جايگاه توليد ايران در اوپك مي‌شود و ظرفيت ذخيره سازي مقادير چشمگيري گاز براي نسل آينده را نيز فراهم خواهد كرد. بر اساس برآوردهاي كارشناسي، تزريق هر يك ميليون فوت مكعب گاز طبيعي به مخازن نفت، موجب افزايش ضريب بازيافت و برداشت به طور متوسط حدود 150 بشكه نفت اضافي مي‌شود. به گفته كارشناسان مقدار ذخاير ميدان گازي پارس جنوبي بيش از 500 تريليون فوت مكعب برآورد شده است كه عمر اين ذخاير با توجه به روند توليد كنوني حدود 200 سال خواهد بود.
هدف از تزريق گاز به مخازن نفتي، افزايش ضريب بازيافت نفت از مخازن و ايجاد ظرفيت براي تبديل نفت خام درجا به نفت قابل استحصال از مخازن است. بر اساس اعلام كارشناسان هم اكنون بيشتر مخازن نفتي بزرگ و اصلي كشور نيمه دوم عمر خود را سپري مي‌كنند و به تزريق گاز نياز دارند.
در سال‌هاي دهه 1350 و پيش از پيروزي انقلاب اسلامي، ظرفيت توليد نفت كشور به حدود 6 ميليون بشكه در روز افزايش يافت؛ در واقع به دنبال وقوع جنگ شش روزه اعراب و رژيم صهيونيستي، عرضه نفت در بازار از سوي كشورهاي عرب صادر‌كننده نفت تحريم شد؛ بر همين اساس كمبود نفت بازار را ايران با فشار آمريكايي‌ها جبران كرد كه موجب شد بيشترين ميزان توليد نفت در سال‌هاي پيش از انقلاب اسلامي رقم بخورد.
اين در حالي بود كه اين مقدار توليد به صورت 100 درصد غير صيانتي انجام مي‌شد و از بعضي ميدان‌هاي نفتي كشور بدون تزريق آب و گاز تا بيش از يك ميليون بشكه نفت برداشت مي‌شد و هيچ پروژه تزريق گاز يا آب به ميادين نفتي به طور عمده در دستور كار صنعت نفت قرار نداشت.
بر اساس آمارهاي شركت ملي نفت ايران توليد گاز كشور در سال 1356 روزانه 144 ميليون مترمكعب بوده كه 41 درصد از اين ميزان در داخل، مصرف و بخشي از آن به وسيله دو خط لوله به شوروي پيشين صادر شده و 59 درصد باقيمانده سوزانده مي‌شد و بحث تزريق گاز به ميدان‌هاي نفتي در ميان نبود.
مخازن نفتي در نيمه دوم عمر
منحني‌هاي كارشناسي ارائه شده نشان دهنده ادامه اين روند است؛ از اين رو كارشناسان خواستار توجه به اهميت راهبردي- امنيتي تامين منابعي همچون گاز طبيعي براي تزريق و توسعه ميدان‌ها به شيوه پلكاني هستند و موفقيت اين شيوه زماني حاصل مي‌شود كه مبتني بر مديريت علمي مخازن باشد.
امروزه 80 درصد توليد نفت كشور از ميدان‌هايي است كه در نيمه دوم عمر خود قرار دارند. توليد ميدان مارون از 920 هزار بشكه در مرحله حداكثر دبي، به حدود 400 هزار بشكه افت كرده است، زيرا دوره كاهش بازدهي (نيمه دوم) عمر خود را پشت سر مي‌گذارد. همچنين ميدان نفتي اهواز كه تاكنون حدود يك چهارم توليد نفت كشور را به عهده داشته است، به دليل افت توليد، بهره برداران را به سمت توليد از ميدان‌هاي با پتانسيل 10 تا 15 هزار بشكه هدايت كرده است.
شرط صيانتي بودن توليد و مديريت مخزن در كشور به همراه چند برابر كردن تعداد چاه‌هاي كنوني، از جمله اقدام‌هاي افزايش ضريب توليد نفت است كه به مهندسان توصيه مي‌شود. البته به اين فهرست مي‌توان توسعه فناوري تكميل چاه‌ها را اضافه كرد؛ فناوري‌اي كه مي‌تواند به ايجاد شكاف‌هاي هيدروليك منجر شود، اما بايد در نظر گرفت كه هم اكنون تعداد كل چاه‌هاي نفت كشور تنها حدود دو هزار حلقه است، در حالي كه در كشوري مانند آمريكا سالانه دو هزار و 500 حلقه چاه حفر مي‌شود.
تزريق گاز در دهه اخير و برنامه تا سال 93
بر اساس آمارهاي ارائه شده در ترازنامه هيدروكربوري ايران (سال 1385) متوسط تزريق گاز به ميدان‌هاي نفتي كشور در فاصله سال‌هاي 1375 تا 1385 به طور متوسط روزانه 3/71 ميليون مترمكعب بوده است.
همچنين با توجه به اين كه آمار تزريق آب از سال 1380 در دسترس قرار گرفته، ميزان تزريق آب از سال 1380 تا سال 1385 به ترتيب 2/106 و 1/92 و 4/99 و6/75 و 9/98 و 3/130 ميليون بشكه بوده است.
در اين رابطه مدير برنامه‌ريزي تلفيقي شركت ملي نفت با بيان اين مطلب كه تزريق گاز به ميادين نفتي كشور در انتهاي برنامه پنجم توسعه (پايان سال 1393) به روزانه 260 ميليون متر مكعب خواهد رسيد گفته بود: با احتساب اين‌كه طرح تزريق گاز آغاجاري كاملا در سرويس قرار گيرد، ظرفيت تزريق كنوني به حدود 140 ميليون متر مكعب در روز مي‌رسد.
به گفته معاون وزير نفت در امور برنامه ريزي و نظارت بر منابع هيدروكربوري، هم ميزان برداشت گاز ايران از مخزن مشترك پارس جنوبي تا پايان سال جاري روزانه افزون بر 10 ميليارد فوت مكعب خواهد بود.
گاز به كمك نفت آمد
برخي از كارشناسان نفتي در مناطق عملياتي با ارائه منحني‌هاي عرضه و تقاضا و تاكيد بر تلاقي اين منحني‌ها در سال‌هاي اخير، توجه كارشناسان را به وضعيت در شرف بحران كنوني جلب كرده اند؛ اين در حالي است كه پيش‌بيني شده است در 15 سال آينده 6 كشور از جمع توليدكنندگان اوپك خارج شوند؛ بنابراين ايران با تامين نيازهاي بخش بالادستي نفت، مي‌تواند به رفع تهديد افت توليد و استمرار صادرات نفت دست يابد كه خود فرصتي بزرگ براي كشورمان به شمار مي‌آيد.
كارشناسان نفتي فكر مي‌كردند تا سال 2009 ميلادي، توليد نفت خام ايران به پنج ميليون بشكه در روز افزايش يابد، اما برخي از ميدان‌هاي نفتي با افت توليد طبيعي روبه رو شده‌اند و كارشناسان بر اين باورند كه اگر بخشي از انرژي مورد نياز كشور با توسعه گاز رساني تامين نشده بود، امكان صادرات نفت خام به نزديك صفر مي‌رسيد و چنين شرايطي ما را به واردات نفت خام رهنمون مي‌شود كه درآمد ارزي كشور را به حد بسيار پايين مي‌رساند و اين نقطه بحران براي كشوري است كه سال‌ها تزريق پول نفت در اقتصاد خود را تجربه كرده است.
وضعيت تزريق مخازن نفتي جنوب
اين در حالي است كه مديرعامل شركت ملي مناطق نفت خيز جنوب اعتقاد داشت: در چهار سال (از سال 84 تا پايان 87) در مجموع 108 ميليارد متر مكعب گاز به مخازن نفتي واقع در حوزه‌هاي مختلف عملياتي جنوب كشور تزريق شده است.
وي افزود: تزريق متوسط روزانه 75 ميليون متر مكعب گاز به مخازن نفتي به منظور افزايش ذخاير و توليد صيانتي نفت و جلوگيري از سوزاندن حدود 90 درصد گاز همراه نفت توليدي كه سال‌ها سوزانده مي‌شد، از مهمترين دستاوردهاي انجام شده در چهار سال گذشته در اين مناطق به شمار مي‌آيد.
وي با بيان اين كه در 4 سال گذشته، سي و هشت هزار و 450 ميليارد ريال در مناطق نفت خيز جنوب سرمايه‌گذاري شده است، ادامه داد: تنها در سال گذشته دوازده هزار و 500 ميليارد ريال در حوزه‌ها و بخش‌هاي مختلف مناطق نفت خيز جنوب سرمايه‌گذاري شده است؛ با توجه به حجم عظيم توليد نفت در مناطق نفت خيز جنوب، تلاش كارشناسان و كاركنان صنعت نفت در همسويي با تحقق اهداف برنامه توسعه پنج ساله چهارم و اجراي برنامه‌هاي مصوب طبق استانداردهاي بين‌المللي قابل تحسين است.
نكته مغفول درزمان مناسب تزريق
اما در اين راستا ضروري است به ياد آوريم كه در صورت بهينه سازي مصرف گاز در كشور و افزايش سهم تزريق گاز به ميدان‌هاي نفتي، ضمن افزايش ضريب بازيافت مخازن نفتي، شرايطي براي صادرات گاز در دهه‌هاي آينده فراهم خواهد شد.
بايد در نظر داشت كه تنها تزريق مقدار كافي از گاز به مخازن موجب افزايش ضريب بازيافت نمي‌شود و لازم است تزريق گاز در زمان مناسبي انجام شود. تأخير در تزريق گاز به مخازن هيدروكربوري كشور نتايج مطلوبي به دنبال نخواهد داشت و افزون بر اين كه ظرفيت كنوني توليد نفت حفظ نمي‌شود، موجب كاهش توليد نيز خواهد شد؛ از اين رو تدوام و رشد توليد نفت در سال‌هاي آينده وابسته به پايداري فشار مخازن است كه اين مهم از طريق تزريق به موقع و حجم كافي گاز امكان پذير خواهد بود
فن آوري غير مدرن و كمبود گاز براي مخازن
همچنين بايد توجه داشت كه اگر تمام گاز توليدي كشور به مخازن نفتي تزريق شود بازهم كمبود وجود دارد زيرا براساس پژوهش محققان پژوهشكده تكنولوژي توليد جهاددانشگاهي خوزستان، براي جبران تاخير تزريق گاز به مخازن اصلي و جديد كشور، حداقل به حدود 600 ميليون مترمكعب گاز در روز نياز است.
به گزارش پايگاه رسانه قانون، عيسي نويري كارشناس ارشد مهندسي مخازن هيدروكربوري نيز در اين خصوص طي تحقيق ديگري آورده است:اگرچه در اغلب مباحث مديريتي كشور اصطلاح "توليد صيانتي" در سال‌هاي اخير همواره مطرح بوده اما متاسفانه تاكنون تعريف كامل و جامعي از آن در دسترس نيست.
اين محقق در مقاله خود با اعلام اين كه امروزه از نقطه نظر مهندسي مخزن ثابت شده غيراصولي‌ترين روش توليد از مخازن نفتي استفاده از انرژي طبيعي مخزن است، تصريح كرده است: "با توجه به وجود ميادين و مخازن عظيم نفت و گاز در ايران حجم قابل توجهي گاز براي تزريق به اين ميادين در نظر گرفته نشده است. براساس گزارشي كه در مورد فعاليت‌هاي وزارت نفت منتشر شد، تزريق گاز در طول چهار سال از ميزان متوسط روزانه حدود 3/58 ميليون مترمكعب به روزانه حدود 14/71 ميليون مترمكعب افزايش يافته است."
با يك حساب ساده مي‌توان نشان داد كه براي جبران تاخير در اجراي تزريق گاز به مخازن اصلي وجديد كشور، به حداقل حدود 600 ميليون مترمكعب گاز در روز نياز است. در حال حاضر روزانه حدود 50 ميليون مترمكعب از گازهاي همراه ميادين مختلف كشور مي‌سوزد و با اين وجود اعتبار قابل توجهي جهت جمع آوري و تزريق اين گازها به مخازن در نظر گرفته نشده است."
اين در حالي است كه بسياري بر اين باورند كه بهترين راه افزايش ضريب بازيافت مخازن نفت كشور، تزريق گاز به آنهاست و تزريق گاز بايد به عنوان مهم‌ترين ابزار پيشگيري از افت فشار و افت توليد نفت در اولويت قرار گيرد.
اما از سوي ديگر هم بايد اعلام كرد كه فناوري ايجاد شكاف‌هاي هيدروليك كه مي‌تواند تاثير قابل توجهي بر افزايش ضريب بازيابي نفت داشته باشد،هنوز در فاز مطالعاتي خود در ايران به سر مي‌برد.
با توجه به خاصيت نفت دوست بودن نوع مخازن ايران، نخستين گام‌هاي مطالعاتي در باره روش‌ها و مواد غيرهيدروكربني قابل تزريق به چاه‌هاي نفت، سال‌ها پيش با امكانات محدودي در دانشگاه سهند تبريز آغاز و طبق اطلاعات محققان دانشگاه سهند تبريز (در دومين سمينار ازدياد برداشت) از دهه 1950 گازهايي ماند CO2 و N2 با هدف افزايش توليد به چاه‌هاي نفتي جهان تزريق مي‌شوند، اما به نظر مي‌رسد در كشور ما با وجود تعداد چاه‌هاي زياد و مشكلات افت فشار به پروژه‌هاي تزريق دي اكسيد كربن كم توجهي مي‌شود.
تكنولوژي‌هاي جديد
براين اساس در حال حاضر به دليل وجود نداشتن تكنولوژي‌هاي روز چون تزريق ميكروب كه در برخي از كشورهاي جهان مورد استفاده قرار گرفته است و تزريق نكردن به موقع گاز به ميادين ضريب برداشت از ميادين نفتي ايران بسيار پايين است.
به گفته مهندسين نفتي، پايين بودن ضريب برداشت در كشور ما از عوامل مختلفي ناشي مي‌شود. كه يكي از اساسي‌ترين اين عوامل‌ها اين است كه ما از مراحل سه گانه توليد اوليه، ثانويه و ثالثيه عقب‌تر هستيم.
اين در حالي است كه چند سال ژذشته بارها اعلام شده كه با دستور وزير نفت اسبق سازوكار چگونگي اجراي افزايش ضريب بازيافت ميادين نفتي براساس برنامه پنجم توسعه ديده خواهد شد.بر اين اساس قرار بود از روش‌هاي جديدي مانند تزريق ميكروب كه در جهان انجام شده و نتيجه‌بخش بوده استفاده شود؛ اگرچه پروژه‌هاي آزمايشي اين طرح در حال بررسي است كه به 10 تا 15 سال زمان نياز دارد.
راهكاري ديگر براي ضريب بازيافت مناسب
همچنين تزريق دي اكسيد كربن يكي از در دسترس‌ترين امكانات موجود در زمينه تزريق گازهاي غير هيدروكربني است كه صنعت نفت را از كشاكش‌هاي چرايي تزريق گاز طبيعي نيز مي‌رهاند.
اكنون سال هاست كه كشاكش ميان طرفداران و مخالفان تزريق گاز طبيعي به موضوع اصلي در ميان روش‌هاي ازدياد برداشت از مخازن نفتي تبديل شده است. شماري از كارشناسان صنعت نفت معتقدند با معرفي روش‌هاي كاربردي ديگر مي‌توان به اين بحث پايان داد، اما مهم‌تر از لزوم تزريق گاز، زمان تزريق آن است، زيرا در صورتي كه اين زمان مشخص سپري شود، فرصت افزايش ضريب بازيافت نفت از دست خواهد رفت.
با سرمايه‌گذاري مناسب در زمينه تزريق گازهاي N2 و CO2 به ميدان‌هاي نفتي مي‌توان برخي از ذخاير نفتي را به ضريب بازيافت مناسبي بازگرداند
راهكاري براي امروز
عيسي نويري كارشناس ارشد مهندسي مخازن هيدروكربوري در مقاله تحقيقي خود مي‌نويسد:بررسي‌هاي شركت استات اويل نشان مي‌دهد تزريق 60 ميليون مترمكعب گاز طبيعي به ميدان آغاجاري با حدود 28 ميليارد بشكه نفت خام، سه درصد افزايش برداشت ايجاد خواهد كرد كه در مقايسه با صادرات گاز به هند، در قيمت بيش از 55 دلار براي هر بشكه نفت افزايش حدود40 درصدي را به همراه دارد. حال اگر
150 ميليون مترمكعب گاز به مخازن نفتي تزريق شود 10 درصد افزايش برداشت از مخزن به همراه خواهد داشت كه در قيمت‌هاي بيش از 35 دلار براي هر بشكه نفت بسيار مقرون به صرفه است.
بايد توجه داشت كه قيمت‌هاي جهاني نفت بسيار بيشتر از گاز است. البته با تزريق گاز به مخازن، گاز از بين نمي‌رود بلكه برداشت مجدد حدود 70 درصد آن وجود دارد. اين موضوع در حالي است كه در صورت از بين رفتن امكان برداشت از چاه نفت، يا كوتاه شدن عمر برداشت از چاه، منابع بسياري از نفت كشور به هدر مي‌رود. با توجه به حوزه‌هاي مشترك گازي بهتر است گاز توليدي مازاد، به مخازن نفت تزريق شود زيرا موجب افزايش برداشت است و همچنين بهترين راه ذخيره گاز براي برداشت مجدد در آينده به شمار مي‌آيد.
باتوجه به تاثير منفي افت فشار مخزن بر دبي توليد وحداكثر نفت قابل استحصال از آن و همچنين پيش‌بيني سرعت گرفتن روند افزايش قيمت نفت و گاز در سال‌هاي آينده تا پيش از به كارگيري روش‌هاي ازدياد برداشت براي هر مخزن بايد تنها به اندازه نياز نفت و گاز توليد كرد.
تاكيد مي‌كند:"اگر قرن20 قرن فروش نفت خام ارزان براي توسعه غرب بود، نبايد قرن21 به قرن صدور گاز طبيعي ارزان قيمت براي توسعه صنايع غرب تبديل شود. اگر اينگونه نشود هيچ تجربه‌اي از 100سال توليد نفت در كشورمان نداشته ايم."
* اگر چه اصطلاح "توليد صيانتي" در سالهاي اخير همواره ميان مديران نفتي مطرح بوده، اما هنوز تعريف جامعي از آن در دسترس نيست و غيراصولي‌ترين روش‌هاي توليد از مخازن نفتي كاربرد دارد

چهارشنبه|ا|14|ا|دي|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جمهوري اسلامي]

[مشاهده در: www.jomhourieslami.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 737]