همايش امام محمد غزالي/متفكران اروپايي از انديشه‌هاي غزالي تأثير مي‌گيرند

واضح آرشیو وب فارسی:مهر: همايش امام محمد غزالي/متفكران اروپايي از انديشه‌هاي غزالي تأثير مي‌گيرند
استاد دانشگاه شيراز در همايش امام محمد غزالي با اشاره به ترجمه‌ آثار متفكران اسلامي به لاتين در قرون وسطي، راهيابي انديشه‌ها و آثار امام محمد عزالي به اروپا و تأثيرگذاري آنها بر متفكران اروپايي را مورد بررسي قرار داد .

به گزارش خبرنگار مهر، در نخستين نشست همايش دو روزه امام محمد غزالي كه عصر ديروز به مناسبت نهصد و پنجاهمين سالگرد تولد وي در مؤسسه پژوهشي حكمت و فلسفه ايران برگزار شد، دكتر قاسم كاكايي از دانشگاه شيراز در باب " تأثير غزالي بر متفكران اروپا از قرون وسطي تا قرون جديد (مورد مطالعه نيكلا مالبرانش)" به ارائه مقاله خود پرداخت.

دكتر كاكايي در مقاله خود ضمن اشاره به ترجمه هاي آثار متفكران اسلامي به لاتين در قرون وسطي، بر راهيابي انديشه هاي فلسفي و حتي كلامي جهان اسلام به مسيحيت تأكيد كرد و گفت: در اين مقاله چگونگي راهيابي كتابهاي غزالي به اروپاي قرون وسطي و نحوه تأثيرگذاري آنها بر فيلسوفان اروپايي مورد بررسي قرار مي گيرد.

وي با اشاره به نزاع بين دين و عقل در نظر متفكرين مسلمان و مسيحي، اشاعره و غزالي را با اهل حديث يكي ندانست و گفت: غزالي و اشاعره به آن معناي اهل حديث ضد عقل نيستند و اگر نزاعي با فلسفه مشاء دارند در محتواي اين فلسفه است نه در تعقل كردن و مشكل را در محتواي فلسفه مشائيان و ارسطو مي بينند.

استاد دانشگاه شيراز به ترجمه "تهافت الفلاسفه" غزالي در قرون وسطي كه به عبري و لاتين ترجمه شد اشاره كرد و افزود: آن جايگاهي را كه ما در شرق براي غزالي قائليم در تاريخ غرب نمي يابيم. اين تعبير مرحوم جلال الدين همايي مبني بر اينكه "غزالي ابهت فلسفه را شكست" را در تاريخ غرب نمي يابيم.

وي با بيان اينكه در غرب برخلاف شرق ابن رشد به عنوان شارح ارسطو جايگاه بسيار ويژه اي پيدا كرد، افزود: با ترجمه آثار ابن رشد به لاتين بيشتر متفكران غربي در پيوند ميان عقل و دين ديدگاه هاي ابن رشد و ابن سينا را مي پسندند. لذا ارسطو و ابن رشد سيطره وسيعي بر متفكران غربي قرون وسطي دارند به طوري كه اكهارت عارف غربي براي ابن سينا در حد يك قديس احترام قائل است.

وي در ادامه با اشاره به اينكه مشائيون با حملات غزالي جايگاه خود را از دست دادند بر اهميت ملاصدرا تأكيد كرد كه توانست همه آن مسائل فلسفي را احيا كند.

مالبرانش كاملا تحت تأثير افكار و آراي غزالي است

دكتر كاكايي ورود افكار غزالي را به غرب از قرن 17 به بعد دانست و گفت: از زماني كه ارسطوستيزي در غرب باب شد آرا و افكار غزالي وارد شد كه امثال مالبرانش مي آيند و ارسطو را از كلام مسيحي خارج مي كنند.

وي نيكولا مالبرانش را فيلسوف بزرگ دكارتي فرانسه خواند كه تحت تأثير افكار و آثار غزالي-به ويژه كتاب " تهافت الفلاسفه"- كتاب "در جستجوي حقيقت" را نگاشت.

دكتر كاكايي به شباهتهاي آراي غزالي و مالبرانش اشاره كرد و گفت: مالبرانش تمام تهافت الفلاسفه غزالي را در قرن 17 كلمه كلمه خوانده و آن را بسيار مقدس و مستحكم شمرده است.

حجت الاسلام كاكايي در ادامه اين سخنراني به ديدگاه غزالي در مسئله عليت پرداخت چرا كه اين مسئله مورد توجه متفكران بزرگ اروپا قرار گرفت به نحوي كه حتي تا قرن هجدهم ميلادي امثال هيوم نيز از آن متأثر شدند.

ضياء موحد: پي بردن به روابط ضروري علت و معلول از راه عقل و تجربه

در ادامه اين نشست، دكتر ضياء موحد نيز پيرامون "كاربرد غزالي از منطق موجهات در تحليل عليت" به سخنراني پرداخت.

دكتر موحد در اين مقاله به اين مسئله اشاره كرد كه غزالي با استفاده از دو مقدمه فلسفي-عقيدتي، به نفي ضرورت علي مي پردازد كه در اثبات اين نفي، به دو مفهوم از ضرورت توسل مي جويد، اينكه كدام يك از اين دو استدلال، استدلال مرجع اوست و روابط علت و معلول ضروري است و يا نه مورد توجه قرار گرفته است.

عضو انجمن حكمت و فلسفه به مثال معروف غزالي در مورد آتش و پنبه اشاره كرد و گفت: اولا اينكه آتش پنبه را مي سوزاند اين سوزاندن در طبيعت آتش و سوختن در طبيعت پنبه است و ثانيا هر جا كه آتش باشد پنبه را مي سوزاند اين ضروري است يا نه. چه ايرادي دارد بگوييم ضروري است . اگر بگوييم ضروري است با تعبيري كه از ضروري ارائه مي شود گذر كردن ابراهيم از آتش، اژدها شدن عصا، معاد جسماني و علم خدا به جزئيات مشكل پيدا مي كند.

از نظر غزالي عرفان و فلسفه درنهايت به يك نقطه مي رسند

وي افزود: بنابر اين دو راه بيشتر براي غزالي باقي نمي ماند يكي اينكه منكر ضرورت بين علت و معلول شود و يكي اينكه بدون اينكه به علت و معلول آسيبي برسد، معجزه را ممكن بداند كه جالب است غزالي هر دو راه را مي رود. راهي كه خيلي معروف است راه انكار ضرورت است. براي اينكه ضرورت يك تعبير زماني هم دارد.

دكتر موحد با اشاره به تعريف ضروري در كلام فارابي كه مفهوم زماني دارد، تصريح كرد: اگر قبول كنيم كه آتش پنبه را مي سوزاند چاره اي نداريم جز اينكه اينجا رابطه ضروري وجود ندارد و نظريه خلق افعال (خلق مورد به مورد افعال) پيش مي آيد. غزالي مي گويد: اينكه شما مي بينيد كه اين دو همديگر را مي سوزانند اين است كه مشاهده دلالت مي كند بر احتراق در حضور آتش نه احتراق به وسيله آتش.

وي تعبير غزالي از ضرورت مفهوم عليت به صادق بودن در جهان هاي ممكن را وامدار امام الحرمين جويني دانست و گفت: جويني در رساله " العقيدة النظاميه في الاركان الاسلاميه" تقسيم بندي عجيبي دارد و مي گويد وجود جواز جائزات و وجوب ضروريات و استحاله مستحيل به طور بديهي و يا نظري حاصل مي شود و آنكه به طور نظري است بالاخره بايد يا به يك معتقد ضروري و يا به يك معتقد بديهي ختم شود.

وي با بيان اينكه با توجه به مذاق اشعري بودن غزالي نفي ضرورت را ترجيح مي دهد افزود: غزالي پي بردن به ضرورت را عقلي مي داند هرچند كه در قرن بيستم پي بردن به ضرورت تنها از راه عقل نيست و مي تواند تجربي باشد.

دكتر موحد در پايان به درگيري فكري غزالي اشاره كرد كه در نهايت غزالي به اين مسئله اعتراف مي كند كه مي توان ضروريات عقلي را منكر شد و راه رهايي خود را در عرفان مي يابد و از نظر غزالي عرفان و فلسفه نهايتا به يك جا مي رسند.

شهين اعواني: غزالي بيشترين نكات اخلاقي را در كيمياي سعادت آورده است

در اين نشست دكتر شهين اعواني نيز با موضوع "كيمياي اخلاق در غزالي" به سخنراني پرداخت و به جايگاه علم اخلاق در تقسيم بندي علوم در نظر غزالي اشاره كرد و گفت: علم اخلاق در نظر غزالي علم واجب تابع شرع است.

وي به تعريف اخلاق در نظر غزالي اشاره كرد و گفت: غزالي خلق را در كنار خَلق قرار مي دهد و نسبت خَلق و خلق را ظاهر و باطن مي داند.

به گفته دكتر اعواني، از ديد غزالي انسان نبايد در اخلاق به عقل خود رجوع كند بلكه بايد از رفتار و كردار پيامبر و ائمه و فقهاي زمان تبعيت كند.

اين عضو مؤسسه حكمت و فلسفه ايران، تفكر غزالي را كه بر مبناي شرع است با مدينه فاضله فارابي مقايسه كرد و گفت: در اخلاق غزالي اصل فرد است نه اجتماع. فرد است كه بايد تهذيب نفس كند و از نظر اخلاقي به كمال برسد.

وي با اشاره به اخلاق در نظر غزالي عارف مسلك كه به تهذيب نفس به طريق عرفا وارد مي شود، افزود: غزالي معتقد است خداوند 124 هزار پيامبر را براي اين فرستاد كه انسان كيميايي وجود خود را دريابد و آن را به اخلاق نيك آراسته كند كما اينكه نمونه كامل اخلاق را در وجود پيامبر اسلام مي بيند.

دكتر اعواني ريا و عجب را مهمترين مباحث اخلاقي مطرح شده در احياي علوم الدين و كيمياي سعادت غزالي عنوان كرد و گفت: جالب اين است كه غزالي با وجودي كه ادعا مي كند به لحاظ اخلاقي سعي مي كند هم عارف باشد و هم فقيه اما به لحاظ اخلاقي كلي قضاوت مي كند و مثلا مي گويد اهل سنت اهل ريا هستند و شيعيان اهل تكبر هستند.

وي افزود: غزالي در آن دسته از مباحث اخلاقي كه بين شرع و عقل اختلاف است، به يقين جانب شرع را مي گيرد و در عين حال محاسن اخلاقي و تهذيب اخلاق را امري اكتسابي مي داند و معتقد به دگرگوني اخلاق است.

دكتر اعواني در پايان با بيان اينكه غزالي معتقد است كه در امور اخلاقي و تربيتي بايد هر نفسي به خودي خود مورد مطالعه قرار گيرد زيرا نفوس طبايع مختلف دارند، تأكيد كرد: از كتابهاي غزالي مكتب اخلاقي بر نمي آيد بلكه غزالي اخلاق را بر شريعت مي گذارد و اخلاق عقلي را قبول ندارد.

يکشنبه|ا|11|ا|اسفند|ا|1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: مهر]

[مشاهده در: www.mehrnews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 341]