نقد متون علوم اسلامي/ 77 عبدالحسين خسروپناه:مفهوم خدا و صفات و افعال الهى را با علم حصولى درك و اثبات مي‌كنيم

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: نقد متون علوم اسلامي/ 77 عبدالحسين خسروپناه:مفهوم خدا و صفات و افعال الهى را با علم حصولى درك و اثبات مي‌كنيم
گروه انديشه: مفاهيم صفات خداوند، نامحدود و قابل شناخت‌اند و اثبات خارجى آن‌ها ممكن است و حقيقت وجودى آن‌ها نيز با علم حضورى و شهودى به دست مى‌آيد. با علم حصولى، مفهوم خدا و صفات و افعال الهى را درك و اثبات مى‌كنيم و با علم حضورى، با وجود او ارتباط مى‌يابيم.
حجت‌الاسلام و المسلمين «عبدالحسين خسروپناه»، استاديار پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي در گفت‌وگو با سرويس انديشه خبرگزاري قرآني ايران (ايكنا)، در مورد مبحث خداشناسي در قرآن ضمن بيان مطلب فوق گفت: قرآن، براى اثبات مبدأ و معاد، علاوه بر راه‌هاى عقلى، راه‌هاى فطرى را نيز مطرح كرده است كه بنده خداشناسى فطرى را بر خداشناسى عقلى مقدم مي‌دانم.

وي در مورد چگونگى شناخت الهى گفت: پرسش آغازين و بسيار مهم در باب خداشناسى اين است كه، آيا شناخت خدا امكان‌پذير است و مى‌توان نسبت به او شناخت يقينى به دست آورد؟ متفكران پاسخ‌هاى گوناگونى به اين پرسش داده‌اند كه به برخي اشاره مي‌كنم.

مؤلف «قلمرو دين» در مورد اولين پاسخ ارائه شده در اين باب گفت: علم به ذات و كنه خدا امكان‌پذير نيست، ولى مى‌توان نسبت به صفات الهى شناخت يقينى به دست آورد. اين گروه نامتناهى بودن ذات بارى و محدوديت و ضعف قوه ادراكى بشر را علت اين امر محال دانسته‌اند.

مدرس مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني(ره) در مورد نقد اين نظريه نيز اظهار كرد: به نظر بنده، اين گروه از يك نكته غافل مانده‌اند و آن، نامتناهى بودن صفات الهى است كه بر اساس دليل آنان شناخت صفات الهى نيز ناممكن خواهد بود.

خسروپناه دومين پاسخ به امكان شناخت خدا را چنين تقرير كرد: علم به ذات و صفات الهى، به دليل نامتناهى بودنشان، محال است؛ پس خداشناسى امكان‌پذير نيست، ولي اين سخن و استدلال اخص از مدعاست، زيرا آن‌چه نامحدود و نامتناهى است، وجود ذات و صفات الهى است، نه مفهوم آن‌ها.

مؤلف «كلام جديد» در مورد مفهوم ذات و صفات الهي اظهار كرد: مفهوم اين حقايق قابل تصور است، مفاهيمى مانند علم بارى، قدرت الهى، حكمت و عدل الهى و ... كاملا شناخته شده و براي عقلا قابل اثبات‌اند، گر چه كنه و حقيقت مصداق عينى و خارجى آن‌ها قابل ادراك نباشند.

وي در توضيح اين مدعا خاطرنشان كرد: قوه عاقله بشر وظيفه‌اى جز ادراك مفاهيم كلى ندارد و كار او شناخت حقايق خارجى به طور مستقيم و مباشر نيست، گر چه مفاهيم ادراك شده داراى حيثيت حكايت از خارجند و معناى روايت «اِنَّ اللهَ اِحْتَجّبَ عَنِ العُقُولِ كَما اِحْتَجَبَ عَنِ الأَبْصارِ» (خداوند همان‌گونه كه از چشمان پنهان است از عقول بشرى نيز محجوب است)، اين است كه، علم به ذات و صفات الهى به دليل نامتناهى بودنشان محال است، اما چون منظور از كلمه جلاله «الله» ذات بارى تعالى است، نه مفهوم ذات، بنابراين، مفهوم ذات و صفات بارى براى بشر قابل فهم و درك است.

مؤلف «انتظارات بشر از دين» در مورد نظريه ديگري كه در مورد امكان شناخت خدا مطرح شده، گفت: نظريه‌اي ديگر در مورد امكان شناخت صفات الهي مي‌گويد: مفاهيم نامحدود قابل شناختند، ولى وجود خارجى آن‌ها قابل اثبات نيست، زيرا گزاره‌هاى دينى به دلايل بى‌معنايى، تجربه‌ناپذيرى يا زمانى و مكانى نبودن و ...، اثبات شدنى نيستند.

خسروپناه در مورد نقد اين نظريه نيز تأكيد كرد: اين ادعا، كه برگرفته از مبانى پوزيتيويسم و شناخت‌شناسى كانت است، ناتمام است؛ زيرا علاوه بر روش حس و تجربه، روش عقل نيز براى اثبات پاره‌اى از قضايا كاربرد دارد؛ در ضمن، براى درك عقلانى بعضى از حقايق، هيچ نيازى به زمانى يا مكانى بودن آن‌ها نيست.

وي در همين رابطه نظريه چهارمي را مطرح كرد و گفت: چهارمين نظريه در مورد امكان شناخت خدا و صفات خدا اين است كه مفاهيم نامحدود قابل شناختند و اثبات خارجى آن‌ها ممكن است و حقيقت وجودى آن‌ها نيز با علم حضورى و شهودى به دست مى‌آيد.

مدرس كلام اسلامي در حوزه علميه قم در مورد اين نظريه افزود: اين سخن تمام است و ما در بحث فطرت به آن خواهيم پرداخت و اگر قدرى در آيات الهى توجه كنيم، به اين حقيقت خواهيم رسيد كه مى‌توان خدا را شناخت؛ زيرا اوصاف و افعال فراوانى به حق‌تعالى نسبت داده شده و خداوند با اين اوصاف و انتساب با مخاطبان خود سخن گفته است.

وي در مورد اوصاف و افعال فراوانى كه به حق‌تعالى نسبت داده شده، گفت: اگر بنا باشد كه اين الفاظ بدون فهم هيچ معنايى، به مخاطبان عرضه شود، چندان حكيمانه به نظر نمى‌رسد و با الوهيت او سازگار نيست. از اين جا، معناى جمله امام محمد باقر(ع) روشن مى‌شود كه مى‌فرمايد: «كُلَّما مَيَّزْتُمُوهُ بِاَوْهامِكُمْ فى اَدَقِّ مَعانيهِ مَخْلُوقٌ مِثْلُكُمْ مَرْدُودٌ اِلَيْكُمْ; آن‌چه در اذهان شما با دقيق‌ترين معانى تصور شود، همانند شما مخلوق مصنوع است.

وي خاطرنشان كرد: تصورات ذهنى، مخلوق ذهن و نفس آدمى است؛ پس تصور خدا، غير از وجود خداست، گر چه حاكى از اوست؛ نتيجه آن كه، با علم حصولى، مفهوم خدا و صفات و افعال الهى را درك و اثبات مى‌كنيم و با علم حضورى، با وجود او ارتباط مى‌يابيم. شايان ذكر است كه وجود آدمى، به جهت نقص و فقر وجودى، با علم حضورى هم نمى‌تواند به كنه نامحدود الهى دست يابد، ولى توان تحقق ارتباط وجودى را دارد.

خبرنگار: ابوالفضل عنابستاني
شنبه 28 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 55]