نماز عاشورا به روايت ادبيات

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: نماز عاشورا به روايت ادبيات

در كتاب اخطب خوارزم نيز در مراسيل روايت شده است كه شريح گويد چون به مسجد رسول خدا(ص) در مدينه وارد شدم. در آنجا حسين بن علي(ع) را ديدم كه به سجده رفته و گونه بر خاك نهاده و با خضوع و خشوع به راز و نياز با پرودرگار بي‌همتا مشغول است و....

در خصوص نماز از نگاه حضرت اباعبدالله الحسين(ع) سخن بسيار است. آن حضرت غالب اوقات مبارك خويش را به نماز و مناجات مي‌گذراند كه گزيده اي از نيايش‌هاي معروف ايشان توسط گروهي از دانشمندان گردآوري و به صورت كتابي با نام چاپ و منتشر شده است. به علاوه از آن حضرت نيايش معروفي با عنوان به يادگار مانده است كه داراي معارف و حقايق پرارزشي است و شيعيان غالبا در هنگام توقف در صحراي عرفات به خواندن اين دعا مي‌پردازند و از معارف بيكران آن بهره‌مند مي‌شوند.‌نماز و عبادت در نگاه امام حسين(ع) آنچنان كه علاوه بر ديگر منابع در كتاب از آن حضرت روايت شده است نه چون سوداگران به قصد درخواست و طلب و نه چون بردگان از روي ترس است، بلكه برترين شكل عبادت، نيايش آزادمردان است كه خداوند را از روي سپاسگزاري عبادت مي‌كنند.‌

‌(تحف العقول - ص 427)

علاقه حضرت امام حسين(ع) به نماز آنقدر عظيم است كه در روز عاشورا هنگام آخرين وداع با اهلبيت مكرم خود خطاب به خواهرش حضرت زينب كبري(س) مي‌فرمايد:

(زينب بنت الامام اميرالمومنين(ع)، ص 17)‌

تجلي نماز ظهر عاشورا در ادبيات فارسي‌

در طول تاريخ حيات بشري چه بسيار وقايع بزرگي پديد آمده كه عليرغم تمامي بزرگي و عظمتشان هرگز مورد اعتنا و توجه ادبا و سخنوران قرار نگرفته و يا ورود اين وقايع به قلمرو هنر و ادبيات بسيار كوتاه و كمرنگ بوده است. اما نهضت بزرگ عاشورا واقعه‌اي است كه قرنها و قرنها چون نگيني درخشان بر تارك ادبيات درخشيده است و چه بسيار شاعران نكته‌سنجي كه به سبب ارادت به پيشگاه مقدس حضرت امام حسين(ع) اشعار فراواني در مدح و منقبت آن حضرت سروده‌اند و بر اين شور آسماني هيچ نقطه پاياني وجود نداشته است. به تحقيق مي‌توان ادعا نمود كه تاكنون در خصوص هيچ واقعه‌اي همانند قيام كربلا تا اين اندازه اثر هنري خلق نشده است و در اين ميان نماز ظهر عاشورا نيز همواره به عنوان موضوعي شگفت و خارق‌العاده مورد تحسين و تمجيد سخن‌سرايان چيره‌دست قرار گرفته است. و شاعران در توصيف مقام ارجمند و خلوص صادقانه آن حضرت در روز عاشورا به ترسيم نماز ظهر عاشورا پرداخته‌اند.‌

نماز ظهر عاشورا داراي مضامين بديع و والايي است. مضامين شگفتي كه هريك دنيايي است از زيباترين جلوه‌هاي آسماني. اين نماز آميزه‌اي است از حماسه، دين‌خواهي، مظلوميت، شرف، آرمانگرايي، حقانيت، اصالت، تعهد و....‌

از آنجا كه بيان تمامي اين آثار در اين مجال نمي‌گنجد لذا در اين فرصت با ا رايه ابياتي گلچين شده از گلزار ادبيات پارسي بسنده مي‌كنيم با اين توضيح كه آنچه در پي مي‌آيد تنها معدودي از اشعار شاعران معاصر را دربرمي‌گيرد:‌

حبيب‌الله خباز:

چون در نبرد كرببلا عرصه گشت تنگ‌

با تيغ و تير و سنگ گرفتي ادامه جنگ‌

از خون زمين ماريه گرديد لاله رنگ‌

ز ‌آيينه نماز چو بايد زدود زنگ‌

گفتا يك از رجال كه وقت نماز شد

بايد از اين فريضه كنون سرفراز شد

(معراج مومن، ص 24)‌

كريمي مراغه‌اي:

نازم به عاشقي كه در عشق باز كرد

در خاك و خون تپيدن او كشف راز كرد

تا هر بشر بداند اهميت نماز

با خون وضو گرفت و شروع نماز كرد

(معراج مومن، ص 46)

غلامرضا سازگار (ميثم):

ناله و فرياد و سوز و شور و درد اهل رازم‌

من نمازم ، من نمازم، من نمازم، من نمازم‌

با صلواه و با قيام و با قعود و با قنوتم‌

تا قيامت هرچه دارم باز مديون حسينم‌

(معراج مومن، ص 64)

كاظم جيرودي:

حسين(ع) از خون پاكش تا وضو كرد

وصال روي جانان آرزو كرد

نماز از حرمت خون شهيدان‌

خدا داند كه كسب آبرو كرد

جعفر رسول‌زاده:

تيرها بر تنم فرود آييد

تا امامم نماز بگزارد

استاد محمود شاهرخي (جذبه):

كردند جان نثار چو عقد نماز بست‌

ز آزادگان عشق دو تن پيش روي او...

(نيايش سرخ، ص 9)

ياور همداني:

نيايش را كه با صوت جلي خواند

صفاي سينه صافي دلي خواند

چه شوري ظهر عاشورا به پا كرد

نمازي كه حسين بن علي(ع) خواند

(نيايش سرخ، ص 16)

عباس براتي‌پور:

اي شده كشته در راه احياء دين‌

سرفراز ني و تن به روي زمين‌

اين ندا مي‌رود تا به عرش علا

اشهد انك، قداقمت الصلاه‌

‌(نيايش سرخ، ص 22)

حبيب چايچيان (حسان):

ولي والاترين معراج عشقم‌

نماز ظهر عاشوراي من بود

(نيايش سرخ، ص 24)

رضا خيري (شكيب):

سرو آزاد تويي، لاله و شمشاد تويي‌

تا ابد در افق عاطفه فرياد تويي‌

چون به احياي نماز است قيام تو حسين(ع)

من فداي عطش سرخ كلام تو حسين(ع)

(نيايش سرخ، ص 31)

زهرا صفايي:

ترك سجاده و نماز نكرد

گرچه از جان بريده بود حسين(ع)

(نيايش سرخ، ص 37)

صالح محمدي امين:

از كربلاي مقدس مي‌آيد آواي مردي‌

آواي نوراني او است‌

(نيايش سرخ، ص 39)

محمود تاري (ياسر):

در هر نفسش سوز و گداز است حسين(ع)

سرچشمه هر راز و نياز است حسين(ع)

مي‌خواند نماز آخرين را در خون‌

يعني كه فدايي نماز است حسين(ع)

(نيايش سرخ، ص 41)

علي غفرالهي (ماهر اصفهاني):

يك جهان عشق و فداكاري ومهر و عاطفت‌

جلوه‌گر شد در نماز ظهر عاشوراي تو

(نيايش سرخ، ص 50)

سيف‌الله خادمي (خادم):

آن تابش بي‌غروب در پهنه دشت‌

از معركه كرببلا باز نگشت‌

بگذشت ز هرچه داشت حتي سر و جان‌

اما ز نماز خويش هرگز نگذشت‌

(نيايش سرخ، ص 55)

سيدحجت‌الله آزاده:

جهاد كن برنماز اول وقت‌

اين پيام شهيد عاشوراست‌

(نيايش سرخ، ص 73)

محمود عندليب:

داني پيام شاه جگر تشنگان چه بود؟

در تنگناي حادثه كربلا، نماز

(نيايش سرخ، ص 75)

نيلوفر صفايي:

در سايه قنوت تو راه نجات ماست‌

از‌آخرين نماز تو، دين خدا به پاست‌

(نيايش سرخ، ص 80)

حسن يعقوبي:

نينوا را نواي ديگر داد

شعر پرشور عاشقي سر داد

(نيايش سرخ، ص 90)

دكتر حسين رزمجو:

نماز ظهر عاشوراي آن پاك‌

كه بر شد از زمين تا اوج افلاك‌

(نيايش سرخ، ص 92)

محمد ابوالقاسم جندقيان (شفيق):

خاك دشت كربلا را مهر هر سجاده كرد

پاسدار خون پاكان جهان باشد نماز

(نيايش سرخ، ص 109)‌

علي وحيد دستگردي (برزگر):

اگر از كربلا ياد آري اي دوست‌

نمازت را سبك نشماري اي دوست‌

‌(نيايش سرخ، ص 114)

سيدمحمود مرتضوي نائيني (ناظر):

در زمين كربلا در روز عاشورا حسين(ع)

زير تيغ و تير دشمن خواند بي‌پروا نماز‌

‌(نيايش سرخ، ص 117)

كامران شرفشاهي:

قامت به نماز ظهر عاشورا بست‌

آموخت به ما نماز را اول وقت‌

‌(نيايش سرخ، ص 83)

اسماعيل رفاهي:

سرور و سالار دشت كربلا

با نمازي كار صد اعجاز كرد

(نيايش سرخ، ص 121)

علي نجات سياوشي:

قامت سبز حضورش در نماز

سرخ‌گون هنگامه‌اي را كرده ساز

(نيايش سرخ، ص 141)

و.......

هر يك از اشعاري كه درباره نماز ظهر عاشورا سروده شده است گواه ديگري بر عمق زيبايي و معناي آسماني اين نماز شكوهمند است. نمازي كه تاكنون ابيات بي‌شماري درباره آن سروده شده و باز هم سروده خواهد شد.‌

نماز خوف و هنگامه نبرد

آنچه كه احساس مي‌شود نبايد ناگفته بماند ذكر تاريخچه‌اي از نماز خوف است كه نماز ظهر عاشورا امتداد و نقطه اوج آن است.

خواندن نماز در بحبوحه جنگ بي‌ترديد امري شگفت و بسيار قابل توجه است. اما اين نكته كه نخستين بار اين امر از كجا و چگونه آغاز شده است و شرح استمرار آن بسيار واجب و ضروري است، زيرا نكات تازه‌اي را بر ما آشكار مي‌سازد كه مهمترين اين نكته يافتن ريشه‌ها و شناخت زمينه‌هايي است كه نماز ظهر عاشورا نسبت به آن داراي ارتباطي مستقيم و معني‌دار است.‌

در تفسير نمونه (جلد 4 - ص 99 - 100) آمده است: شدند و خبر به گوش قريش رسيد، خالد بن وليد به سرپرستي يك گروه دويست نفري براي جلوگيري از پيشروي مسلمانان به سوي مكه، در كوههاي نزديك مكه مستقر شد، هنگام ظهر بلال حبشي اذان گفت و پيامبر(ص) نماز ظهر را به جماعت برگزار كردند.‌

خالد بن وليد از مشاهده اين صحنه در فكر فرو رفت و به افراد خود گفت: در موقع نماز عصر كه در نظر ‌آنها بسيار پرارزش و حتي از نور چشمان خود آن را گرامي‌تر مي‌دارند بايد از فرصت استفاده كرد و با يك حمله برق‌آسا كار مسلمانان را در حال نماز يكسره كرد.

در اين هنگام آيه 102 سوره مباركه نساء نازل شد و دستور نماز خوف را كه از هر حمله غافلگيرانه‌اي جلوگيري مي‌كند به مسلمانان داد و اين خود يكي از اعجاز قرآن كريم است كه قبل از اقدام دشمن، نقشه‌هاي آنها را نقش بر آب مي‌كرد. گفته مي‌شود خالد بن وليد با مشاهده اين صحنه ايمان آورد و مسلمان شد.>‌

در‌ آيه 102 سوره مباركه نساء (4) آمده است: ‌

يعني: ‌

گفتني است كه در شان نزول اين آيه غالب مفسران اتفاق نظر دارند. لذا مبناي نماز خوف را مي‌توان از اين تاريخ به شمار آورد. و اما دستور خواندن نماز خوف به اين شرح است كه نمازهاي 4 ركعتي به 2ركعت تبديل مي‌شود، نمازگزاران در ميدان نبرد به 2 گروه تقسيم مي‌شوند. گروه اول 1 ركعت را با امام مي‌خوانند و امام پس از اتمام 1 ركعت،‌توقف مي‌كند آن گروه، ركعت دوم را به تنهايي انجام مي‌دهند و به جبهه جنگ باز مي‌گردند سپس گروه دوم جاي آنها را مي‌گيرند و 1 ركعت از نماز خود را با امام و ركعت دوم را فرادي مي‌خوانند. (تفسير نمونه جلد 4 - ص 103)‌

حضرت اميرالمومنين امام علي بن ابيطالب(ع) نيز نسبت به نماز بسيار علاقه و تاكيد داشتند و در هنگامه نبرد نيز نماز را از ياد نمي‌بردند. دركتاب وسائل الشيعه (جلد 1 - باب 41 از ابواب مواقيت نماز) در اين باره آمده است كه در بحبوحه جنگ صفين، آنگاه كه ابن عباس متوجه شد كه امام علي(ع) مراقب و منتظر وقت نماز است، سوال نمودكه اي اميرالمومنين(ع) مثل آنكه نگران مطلبي هستيد؟ حضرت پاسخ داد: ابن عباس گفت: اميرمومنان(ع) پاسخ فرمود: ‌

يعني:

امام حسين(ع) پرورش يافته دامان چنين پدري است كه حتي در آنجا كه توطئه‌ها و دسيسه‌ها او را از هر طرف در ميان گرفته است از نماز به‌عنوان هدف عالي خود ياد مي‌كند.‌

حسين بن علي(ع) سبط رسول(ص) خداست كه حتي در كوران مبارزه با مشركان و كفار ملعون قريش، دست از نماز نمي‌شويد.

درسي كه امام حسين(ع) در روز عاشورا به همه پيكارگران در راه حق مي‌دهد، در واقع ادامه همان درسي است كه جد او و پدرش نسبت به آن اهتمام ورزيده‌اند. اين درس بزرگ، درسي است كه ريشه در قرآن كريم دارد كه از جانب خدا نازل شده است.‌

پيشگويي شگفت‌انگيز رسول اكرم(ص)‌

در تفسير نمونه (جلد 13 - ص 103) نقل شده است كه هنگامي كه پيامبر اسلام(ص) آيه 59 سوره مباركه مريم (19) را تلاوت مي‌فرمودند: فخلف من بعدهم خلف اضاعوا الصلوه...>‌

يعني:

حضرت فرمودند: ‌

اين پيشگويي اعجاب‌انگيز رسول اكرم(ص) حكايت از آن دارد كه اگر مبداء سخن ايشان را هجرت پيامبر(ص) در نظر بگيريم آنگاه زمان جلوس يزيد بر اريكه قدرت كاملا منطبق با فرمايش حضرت خاتم‌الانبياء است. پيشنماز شدن افراد فاسدي مانند معاويه و يزيد و همدستي و همداستاني افراد كوته‌انديشي كه گرچه تارك الصلوه نبودند اما از روح تعاليم عاليه اسلامي بويي نبرده بودند، مصداق كامل پيشگويي الهي رسول عاليقدر اسلام(ص) است. و اگر امام حسين(ع) در روز عاشورا سخن از احياي دين جد بزرگوارش مي‌گويد و در همه حال به تكريم نماز مي‌پردازد، به لحاظ شرايط اسف‌انگيز آن دوران و انحراف‌ عظيمي است كه تنها امام حسين(ع) مي‌تواند در مقابل آن بايستد و چنانكه در احاديث و روايات فراواني كه از شيعه و اهل سنت نقل شده است، شهات امام حسين(ع) در اين راه امري قطعي و غيرقابل اجتناب است و امام(ع) خود به خوبي از اين سرانجام آگاه بود.‌

عجين شدن نام امام حسين(ع) با نماز

نتيجه اين مطالب اين كه نماز ظهر عاشورا دعوتي بود فراتر از زمان و مكان. و راز بزرگ ديگر نماز ظهر عاشورا تكيه بر اين نكته عظيم است كه روح مقاومت و پايداري، و انگيزه سلحشوري و جانبازي در جهاد بدون ارتباط با خالق يكتا پديد نخواهد آمد و اين باور ژرف امام(ع) بود كه: در مورد دلبستگي حضرت سيدالشهدا(ع) به نماز و اهميتي كه آن حضرت براي نماز و نمازگزاران قايل بوده‌اند احاديث و روايات متعددي نقل شده است.

در برخي از اين احاديث نيز حضرت خود راوي حديثي از رسول اكرم(ص) يا پدر گرامي حود حضرت مولي‌الموحدين امام علي بن ابيطالب(ع) بوده‌اند، كه مطالعه و بررسي مجموعه اين احاديث و روايات بيانگر شان و جايگاه اين فريضه الهي در منظر آن حضرت است. به گونه‌اي كه گويي نماز با نام آن حضرت عجين است و با زندگاني ايشان پيوندي عميق و ناگسستني دارد.

شايد به همين لحاظ است كه در زيارتنامه آن حضرت نيز نماز از جايگاهي بس شايسته و والا برخوردار است. چنان كه در زيارتنامه آن حضرت آمده است: ‌

اهم ‌منابع:

- ابومحمد حسن بن علي بن حسين بن شعبه حراني / تحف‌العقول - ترجمه: صادق حسن‌زاده - قم: انتشارات آل‌علي(ع) - چاپ چهارم 1384‌

- ابن اعثم كوفي / الفتوح - ترجمه: محمد بن احمد مستوفي هروي (قرن 6 ه-) -‌ تصحيح: غلامرضا طباطبايي مجد - تهران: انتشارات آموزش انقلاب اسلامي - چاپ اول 1372‌

- محمد بن جرير طبري / تاريخ طبري - ترجمه: ابوالقاسم پاينده - تهران: انتشارات فرهنگ ايران - چاپ اول 1354

- شوراي شعر و ادب / نور مومن - تهران: ستاد اقامه نماز - چاپ اول 1377

- علي‌محمد دخيل / زينب بنت‌الامام اميرالمومنين(ع) - بيروت: موسسه اهل‌البيت 1399 ه- ‌

- شوراي شعر و ادب / نيايش سرخ - تهران: ستاد اقامه نماز - چاپ اول 1378‌

- علامه محمدباقر مجلسي / بحارالانوار - ج 10 - ترجمه: محمدجواد نجفي - تهران - انتشارات اسلاميه - چاپ اول 1355

- سيد بن طاووس / لحوف - ترجمه: عباس عزيري - قم: انتشارات صلاه - چاپ ششم 1384‌

- سيدهاشم رسولي محلاتي / زندگاني امام حسين(ع) - تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامي - چاپ دوم 1374

- شيخ عباس قمي / نفس‌المهموم - ترجمه: محمدباقر كمره‌اي - قم: انتشارات مسجد مقدس جمكران - چاپ دوم 1371

- سيدمحسن امين /
- ميرزا محمدتقي سپهر / ناسخ‌التواريخ - تهران: انتشارات اسلاميه - چاپ اول 1351‌

- احمد بن محمد (مقدس اردبيلي / حديقه الشيعه - تهران: انتشارات گلي - چاپ دوم 1361‌

- مرضيه محمدزاده / دانشنامه شعر عاشورايي - تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي - چاپ اول 1383‌

- كامران شرفشاهي / حماسه جاودان - تهران: نشرمديا - چاپ اول 1381‌

- آيت الله ناصر مكارم شيرازي / تفسير نمونه - ج 4 - تهران: انتشارات دارالكتب اسلاميه - چاپ اول 1396 هـ

- محمدعلي مجاهدي / بال سرخ قنوت - تهران: حوزه هنري - چاپ اول 1376

- محمود شاهرخي، عباس مشفق كاشاني / تجلي عشق در حماسه عاشورا (مجموعه شعر) - تهران: نشر اسوه - چاپ اول 1378

جمعه 27 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 176]