نويسنده: محمد اكرم نياجايگاه خاورميانه در سياست خارجي باراك اوباما

واضح آرشیو وب فارسی:فارس: نويسنده: محمد اكرم نياجايگاه خاورميانه در سياست خارجي باراك اوباما
خبرگزاري فارس: نكته مهم در ارتباط با ايالات متحده آمريكا اين است كه با تغيير رئيس جمهور بسياري از سياست هاي كلان اين كشور از جمله سياست خارجي تغيير اساسي نخواهد كرد و صرفاً تاكتيك هاي دستيابي به اين اهداف كلان دچار تغييراتي خواهد شد.

طبق يك سنت ديرينه انتخابات عمومي رياست جمهوري آمريكا هر چهار سال يك بار در اولين سه شنبه ماه نوامبر برگزار مي گردد و امسال نيز با برگزاري پنجاه و ششمين دوره انتخابات در 4 نوامبر ( 14 آبان)، سناتور 47 ساله ايالت ايلينويز «باراك حسين اوباما» كه يك آمريكايي كنيايي تبار است، به عنوان چهل و چهارمين رئيس جمهور ايالات متحده آمريكا برگزيده شد.
برخي معتقدند مردم آمريكا نسبت به مسايل خارجي توجه چنداني ندارند و عمدتاً به مسايل اقتصادي و رفاه مي انديشند و بيش از هر چيز كاهش ماليات ها، كاهش بيكاري، كاهش قيمت ها و ارتقاء سطح بهداشت براي آنان مهم است؛ و بر همين اساس است كه فرد مورد نظر خود را در ميان نامزدهاي رياست جمهوري بر مي گزينند. نظام سياسي در آمريكا رياستي است و رئيس جمهور به عنوان شخص اول كشور، در تمامي حوزه ها اختيارات فراواني دارد. در حوزه سياست خارجي كليه روابط خارجي، انعقاد قراردادها و عهد نامه ها، امضاي مصوبات مجالس نمايندگان و سنا و بسياري امور ديگر در چارچوب اختيارات قانوني رئيس جمهور قرار دارد.
نكته مهم در ارتباط با ايالات متحده آمريكا اين است كه با تغيير رئيس جمهور بسياري از سياست هاي كلان اين كشور از جمله سياست خارجي تغيير اساسي نخواهد كرد و صرفاً تاكتيك هاي دستيابي به اين اهداف كلان دچار تغييراتي خواهد شد. سنت هايي از قبيل صلح، آزادي، دموكراسي، امنيت و شيوه زندگي آمريكايي در سياست خارجي آمريكا وجود دارد كه همه رؤساي جمهور ادعاي پايبندي به آنها را دارند؛ به همين دليل سنت هاي مذكور اصول ثابتي را بر سياست خارجي اين كشور تحميل مي كنند. «هنري كسينجر» مي گويد؛ «سياست خارجي كشور ما با هر رئيس جمهور جديد تغيير مي كند، اما برآيند اساسي سياست ها همان كه هست باقي مي ماند.» اما از سوي ديگر برخي معتقدند تصور اين كه حزب و شخصيت فردي رئيس جمهور هيچ تأثيري بر استراتژي ها ندارد، تصوري خطا و تلاشي براي ساده انگاري مسايل واقعاً پيچيده است. به عبارت ديگر گرچه ساختارها در حاكميت آمريكا نمود و بروز بسيار جدي دارند و عملكرد و رفتار اين كشور را در خارج رقم مي زنند، صرفنظر از ساختارها، افراد نيز بواسطه برخورداري از شخصيت هاي ويژه در خلق فضاهاي جديد، مي توانند منشاء تحولات و تغييراتي باشند؛ همچنان كه جورج واشنگتن، جيمز مونروئه، آبراهام لينكلن و فرانكلين روزولت تآثيرات زيادي بر تاريخ آمريكا داشته اند. در هر صورت صرفنظر از ميزان تغيير و تحول در سياست خارجي آمريكا در دوران باراك اوباما، اين كشور به دليل درگيري هاي موجود بر روي مسايل خاورميانه متمركز خواهد شد و خاورميانه همچون سال هاي گذشته جايگاه ويژه اي نزد طراحان و مجريان سياست خارجي آمريكا خواهد داشت. در اين نوشته سعي مي شود با توجه به اظهار نظرها و موضعگيري هاي باراك اوباما و از سوي ديگر اوضاع و شرايط منطقه خاورميانه، به اين پرسش اساسي پاسخ داده شود كه سياست خاورميانه اي آمريكا در دوران باراك اوباما چگونه خواهد بود؟
براي پاسخ به اين سئوال در منطقه خاورميانه چهار حوزه سياسي مهم كه عبارتند از: مناقشه اعراب و رژيم صهيونيستي، مسئله عراق، بحران افغانستان و موضوع هسته اي جمهوري اسلامي ايران، مورد بررسي و تجزيه تحليل قرار مي گيرد و با توجه به شواهد و روندهاي موجود، به رويكرد و خط مشي آينده دستگاه سياست خارجي امريكا اشاره مي گردد.

مناقشه اعراب و رژيم صهيونيستي
قطعاً مناقشه اعراب و رژيم صهيونيستي طولاني ترين منازعه در طول تاريخ معاصر است. اين موضوع آن چنان در منطقه خاورميانه نمود و بروز پيدا كرده كه عميقاً با نام اين منطقه در هم تنيده شده و امروزه به يكي از شاخصه هاي مهم اين منطقه تبديل شده است. يكي از دلايل طولاني شدن اين بحران و لاينحل باقي ماندن آن دخالت ها و حمايت هاي آمريكا از رژيم صهيونيستي است. در هر صورت تلاش هاي چندين رئيس جمهور آمريكا در ميانجيگري و ارايه طرح هاي مختلف تاكنون بدون نتيجه بوده است. در سال هاي اخير مطرح شدن طرح هايي همچون طرح نقشه راه، طرح خاورميانه بزرگ و طرح خاورميانه جديد، مقرون موفقيت نبوده، همچنان كه آخرين تلاش ها براي برون رفت از بن بست پيش رو كه در چارچوب كنفرانس آناپليس شكل گرفت نيز بي نتيجه مانده است. دولت بوش طي 8 سال اخير به دليل اتخاذ سياست هاي يكجانبه گرايانه و تهاجمي آن قدر غرق در مسايل بين المللي و جنگ هاي مختلف شد كه نمي توانست آن طور كه لازم بود نقش مؤثري در منازعه اعراب و رژيم صهيونيستي ايفا نمايد؛ شايد هم اين سياستي بود كه با توافق متحد خود اسرائيل به آن رسيده بودند. اما در هر صورت سياست هاي آمريكا در سال هاي اخير در حل اين بحران كاملاً با شكست مواجه گرديده و امروز بيش از هر زمان ديگري ابزارها و توان ديپلماسي آمريكا در اين زمينه تضعيف شده و آمريكا عملاً وجهه يك ميانجي صلح طلب و بي طرف را از دست داده است.
اين ها موضوعاتي هستند كه به نظر مي رسد باراك اوباما نسبت به آنها آگاهي دارد. وي پس از سفر به منطقه خاورميانه در تابستان گذشته با اشاره به اهميت حل بحران فلسطين اظهار داشت: «اگر بتوانيم مناقشه اسرائيل و فلسطين را حل كنيم، كشورهاي حاشيه خليج فارس به آساني از ما در مورد مسئله عراق و افغانستان حمايت خواهند كرد.»
اظهار نظر فوق علاوه بر اين كه نشان مي دهد مناقشه اسرائيل و فلسطين از اهميت بنيادين بر خوردار است، پيروزي آمريكا در ساير جبهه هاي درگيري در خاورميانه را هم موكول به موفقيت در مسئله فلسطين معرفي مي كند؛ كه البته اين موضوع به خاطر مسايل جاري در داخل اسرائيل و در ميان فلسطيني ها از پيچيدگي زيادي برخوردار است.
آينده مبهم نخست وزيري در اسرائيل و رهبري دولت خودگردان فلسطين كه در تابستان آينده با پايان رياست محمود عباسي روبرو خواهد شد، چشم اندازها را تار نموده است. محدوديت هاي وحشيانه رژيم صهيونيستي در خصوص مردم غزه در روزهاي اخير نيز بر پيچيدگي اوضاع افزوده است. حماس به عنوان دولت قانوني فلسطين از قدرت خلع شده و گروه هاي فلسطيني در مناطق غزه و كرانه باختري به تسليحاتي دست يافته اند كه مناطق اشغالي را در تيررس آنها قرار مي دهد. در كنفرانس ها، مسائل مهمي همچون طرح هاي صلح و مذاكرات مختلف، مسايل اساسي مردم فلسطين از جمله سرنوشت آوارگان، تشكيل كشور مستقل فلسطيني، تعيين مرزها و وضعيت بيت المقدس ناديده گرفته شده اند. از سوي ديگر رژيم صهيونيستي كه از حمايت هاي لابي قدرتمند آيپك در آمريكا برخوردار است، بويژه از رئيس جمهور آتي ايالات متحده انتظار دارد تا فرايند به اصطلاح صلح و به رسميت شناخته شدن موجوديت خود از سوي كشورهاي منطقه را تسريع نمايد و حزب ا... لبنان و نيروهاي مسلح جنبش حماس در غزه را خلع سلاح كند.
با توجه به فقدان اراده جدي براي دستيابي به صلح واقعي در ميان مقامات رژيم صهيونيستي، به نظر نمي رسد باراك اوباما، كه در آغاز رياست جمهوري خود در جبهه هاي مختلف در خاورميانه درگير خواهد شد، بتواند مناقشه اسرائيل و فلسطين را حداقل در كوتاه مدت به سرانجام مسالمت آميزي برساند. گرچه وي وعده داده كه تلاش هاي بي شائبه اي در زمينه برقراري صلح و ثبات در خاورميانه انجام دهد اما نهايتاً تلاش وي فقط مي تواند در احياء روند به اصطلاح صلح خلاصه گردد كه البته با توجه به همكاران و مشاوران اوباما كه تحت نفوذ لابي صهيونيسم هستند و از سوي ديگر عدم علاقه و خواست رژيم صهيونيستي در دستيابي به صلح واقعي، آينده روشني براي فلسطينيان متصور نمي باشد. در خصوص مسايل سوريه نيز، اوباما اظهار علاقه نموده كه با اين كشور وارد مذاكره شود. دست اندركاران سياست خارجي اوباما معتقدند ضرورت دارد سوريه را از حلقه طرفداران ايران جدا كنند. اين مي تواند با وعده اقتصادي و كمك به سوريه براي حضور فعال در مجامع بين المللي و بازگرداندن بلندي هاي جولان به اين كشور و دستيابي به صلح در برابر زمين انجام گيرد. اما با توجه به اهميت ژئوپلتيك و ژئواستراتژيك جولان به نظر نمي رسد مقامات رژيم صهيونيستي حاضر به بازگرداندن اين منطقه به سوريه شوند و در واقع اين ترفندي براي پيچيده كردن بازي است.
بنابراين، عرصه سوريه نيز يك ميدان ساده براي پيشبرد سياست خارجي آمريكا نخواهد بود؛ اوباما همچون سلف خود با مشكلات زيادي در اين ميدان مواجه است.

مسئله عراق
بدون ترديد مهم ترين موضوعي كه طي سال هاي اخير توجه مردم آمريكا نسبت به سياست خارجي كشورشان را جلب نموده، مسئله عراق است. نزديك به شش سال از حمله و حضور آمريكا به عراق مي گذرد، در حالي كه بيش از 4200 سرباز آمريكايي و هزاران نفر از مردم عراق كشته شده و ميليون ها نفر از عراقي ها از اوطان خود آواره شده اند و بيش از 700 ميليارد دلار هزينه هاي مستقيم اين جنگ نيز بر عهده ماليات دهندگان آمريكايي قرار گرفته است. هم اكنون نيز 150 هزار سرباز آمريكايي در عراق حضور دارند كه هزينه هاي زيادي را بر اقتصاد متزلزل و بحران زده اين كشور تحميل نموده اند.
دستاوردهاي دولت بوش در عراق به يك توافقنامه امنيتي محدود گرديده كه آن هم تاكنون نسبت به محتواي اوليه خود بسيار تعديل شده و البته سرنوشت آن نيز در گرو نتيجه همه پرسي از مردم عراق قرار گرفته است. بدون ترديد ناكامي هاي دولت بوش در اين كشور از دلايل عمده شكست جمهوريخواهان در انتخابات ميان دوره اي كنگره در سال 2006 و انتخابات رياست جمهوري اخير و اقبال مردمي نسبت به اوباما بوده است. بخش مهمي از رويكرد كلي و البته ابهام آميز اوباما كه با شعار «تغيير» اعلام گرديده، معطوف به تغيير سياست ها در خصوص عراق است. حزب دموكرات در راهبرد خود جنگ عراق را از جمله اشتباهات آمريكا در مسير مبارزه با تروريسم ارزيابي نموده است؛ اوباما با به چالش كشيدن جدي سياست هاي بوش در عراق، وعده داده نيروهاي نظامي آمريكا را ظرف مدت 16 ماه از عراق خارج كند. در حالي كه بر اساس توافق نامه امنيتي امضاء شده با دولت عراق، نيروهاي آمريكايي حداقل تا سه سال آينده در عراق حضور خواهند داشت.
اكنون اوباما با وضعيتي در عراق مواجه است كه بي ثباتي، مبهم بودن سرنوشت موافقت نامه امنيتي و هزينه هاي 10 ميليارد دلاري در ماه، تنفر روزافزون مردمي نسبت به ايالات متحده و انتظارات مردم آمريكا جهت تغيير سريع، از ويژگي هاي آن به شمار مي رود.
بنابراين گرچه به نظر مي رسد اوباما خواهان رهايي سريع آمريكا از باتلاق عراق است، اما وضعيت موجود شايد اين امكان را به سهولت و سرعت براي وي فراهم نياورد.
به هر حال اوباما برنامه كاهش تدريجي نيروهاي آمريكايي در عراق را به اجرا خواهد گذاشت.

افغانستان
افغانستان كشوري است كه به بهانه حضور القاعده در آن، در 15 مهر ماه سال 1381 و تنها 25 روز پس از رويدادهاي 11 سپتامبر مورد حمله نظامي آمريكا قرار گرفت و هم اكنون نيز 32 هزار سرباز آمريكايي همراه با 20 هزار نفر از نيروهاي عضو ناتو در آن مستقر هستند. بازيابي قدرت توسط طالبان و كنترل مجدد بخش هاي مهمي از افغانستان توسط اين گروه موجب شده است توجه آمريكا از عراق به افغانستان متمركز گردد و اوباما لزوم انتقال سربازان آمريكايي از عراق به افغانستان را مطرح نمايد. از منظر راهبرد حزب دموكرات، مبارزه با القاعده و تروريسم مي بايست از طريق تمركز بر افغانستان و افزايش همكاري با پاكستان صورت پذيرد. مبهم بودن سرنوشت سران القاعده و طالبان موجب افزايش قدرت چانه زني دموكرات ها در مقابل جمهوريخواهان گرديد و در انتخابات اثراتي غير قابل انكار به نفع دموكرات ها داشت. رئيس جمهور آينده آمريكا معتقد است جورج بوش براي مبارزه با تروريسم، افغانستان را رها كرده و بر روي عراق متمركز شده، و اين موضوع تقويت طالبان و تضعيف دولت افغانستان را به همراه داشته است. اوباما اعلام نموده حمله عليه طالبان را شدت خواهد بخشيد و اين نيروها را در مرز پاكستان ريشه كن خواهد كرد؛ و اين در حالي است كه حملات نظامي آمريكا به مناطق پاكستان، واكنش هاي گسترده اي را در سطح مردم و دولتمردان اين كشور نسبت به اقدامات آمريكا برانگيخته و بر پيچيدگي اوضاع افزوده است. وضعيت پيش روي اوباما در خصوص افغانستان نيز اميدوار كننده نيست. نفوذ طالبان در حالي رو به گسترش است كه متحدين اروپايي آمريكا از اعزام نيروهاي بيشتر به افغانستان سر باز زده اند. اين واگرايي هنگامي كه صدراعظم آلمان به شدت با اعزام تعداد بيشتري از سربازان آلماني به افغانستان مخالفت كرد، بيش از هر زمان ديگر نمايان گرديد. از سوي ديگر رئيس جمهور افغانستان در پيام تبريك خود به اوباما از وي خواسته است تا مبارزه عليه تروريسم را خارج از مرزهاي افغانستان پيگيري كند. حامد كرزاي پس از توصيه ها و هشدارهاي زياد به مقامات آمريكايي در خصوص عدم بمباران مردم بي گناه افغانستان، در اظهارنظر خود در آبان ماه گذشته ضمن اعلام آمادگي جهت مذاكره با گروه طالبان هشدار داد غرب بايد بين خروج از افغانستان و مذاكره با طالبان يكي را انتخاب نمايد. اين رويكرد با مواضع اعلامي اوباما در خصوص ضرورت تشديد مقابله با طالبان و القاعده و لزوم تمركز آمريكا در مبارزه با تروريسم در افغانستان، در تضاد قرار دارد و اين موضوع بر دشواري هاي مسير آينده اوباما خواهد افزود.
به نظر مي رسد دولت آمريكا در زمان رياست جمهوري اوباما به طور غير مستقيم با طالبان وارد مذاكره خواهد شد و تلاش خواهد كرد زمينه هاي درگيري آمريكا در افغانستان را افزايش دهد.

پرونده هسته اي جمهوري اسلامي ايران
مهم ترين چالش در روابط ايالات متحده آمريكا و جمهوري اسلامي ايران طي پنج سال اخير، مسئله دستاوردهاي هسته اي ايران بوده است.
در سال 1382 با اعمال فشار دولت بوش، عليه برنامه اتمي ايران پرونده اي تشكيل و بالاخره پس از دو سال اين پرونده به شوراي امنيت سازمان ملل ارجاع گرديد و تاكنون پنج قطعنامه نيز عليه ايران در اين شورا به تصويب رسيده است، اما اين قطعنامه ها هيچ كدام نتوانسته مانع از تداوم فعاليت هاي هسته اي ايران شود. در واقع سياست چماق و هويج آمريكا در مقابله با فعاليت هاي هسته اي ايران كاملاً ناكارآمد بوده است. بطور كلي گرچه طي هشت سال گذشته ايران تنها مسئله سياست خارجي آمريكا نبوده، اما بدون ترديد بايد ايران را مشكل ترين و پيچيده ترين مسئله در اين عرصه به شمار آورد. نكته مهم در اين خصوص اين است كه به رغم تحريم ها، تهديدها و فشارهاي زياد، ايران كنوني بمراتب قدرتمندتر از آغاز رياست جمهوري جورج بوش است و جايگاه اين كشور در سطح منطقه بدون هيچ ترديدي مستحكم تر گرديده است.
اين موضوعات بدون شك مورد توجه حزب دموكرات و اوباما قرار داشته و به همين دليل اوباما در اولين اظهار نظرهايش خواهان گفتگوي مستقيم و بدون پيش شرط با رئيس جمهور ايران شد؛ گرچه بعداً در اثر فشار لابي صهيونيسم اين نظرات تا حدودي تعديل گرديد. اما اين موضوع نشان دهنده ناكارآمدي و ناكامي سياست هاي بوش در خصوص مسئله هسته اي ايران مي باشد.
دموكرات ها در مقابل جمهوريخواهان – كه معتقدند ايران به علت برهم زدن موازنه قوا به زيان اسرائيل و ايدئولوژي ضد غربي صلاحيت دستيابي به تكنولوژي هسته اي را ندارد – اعلام نموده اند هسته اي شدن ايران محيط زيست را به خطر مي اندازد و با ابزار قدرت علمي، اسرائيل را تهديد مي كند. در چارچوب همين تفكر، حزب دموكرات ممانعت از دستيابي ايران به توان هسته اي را در استراتژي خود قرار داده و توفيق در اين راه را منوط به اعمال تحريم هاي شديد و همكاري با قدرت هاي ديگر مي داند. در طرف ديگر اين مناقشه، جمهوري اسلامي ايران با مسلم دانستن حق مردم ايران در بهره برداري صلح آميز از انرژي هسته اي، انتظار دارد مقامات آمريكايي در سياست هاي خود تجديد نظر نمايند. چنانچه اعمال تحريم هاي بيشتر و يا پذيرش ايران هسته اي را گزينه هاي محتمل اوباما در قبال مسئله هسته اي ايران بدانيم، بايد گفت هر دو راه مشكلات زيادي براي رئيس جمهور آينده آمريكا در بر خواهد داشت. از يكسو ادامه سياست هاي بوش در قبال ايران طي هشت سال گذشته براي اوباما كه شعار «تغيير» و مذاكره با مقامات ايراني را سر داده امكان پذير نيست، و از سوي ديگر امتيازدهي به ايران با توجه به نفوذ اسرائيل و لابي صهيونيسم در هيأت حاكمه آمريكا و بويژه بين دموكرات ها نيز براي اوباما امري بسيار دشوار است.
اوباما سياست بوش در قبال ايران را اشتباه توصيف نموده و سياست صحيح را استفاده از هويج ها و چماق هاي بزرگ دانسته است. به نظر مي رسد راهي كه دولت آينده آمريكا در مقابل ايران در پيش خواهد گرفت، با لحاظ نمودن دو موضوع ممانعت از حمله نظامي و خودداري از امتيازدهي، همراه باشد و آن مي تواند كاربرد تهديدات نيمه سخت و نرم و استفاده بيشتر از قدرت نرم افزاري باشد. طبيعتاً در ماه هاي اول رياست جمهوري، اوباما از محبوبيت نسبي بيشتري برخوردار خواهد بود و با استفاده از همين فرصت فشارهاي بين المللي عليه ايران را افزايش خواهد داد؛ مذاكرات 1+5 ادامه مي يابد و قطعنامه هاي جديدي كه حاوي تحريم هاي بيشتر عليه ايران بويژه در حوزه انرژي هسته اي هستند به تصويب خواهد رسيد. اين اقدامات ممكن است با پيگيري شعار مذاكره مستقيم با مقامات عالي رتبه جمهوري اسلامي ايران همراه شود كه صرفاً با هدف افزايش قدرت چانه زني آمريكا در متحد كردن كشورهاي غربي و ايجاد اجماع بين المللي عليه ايران صورت خواهد گرفت. اوباما معتقد است مذاكره مستقيم با مقامات ايران به سياست آمريكا براي تحريم هاي گسترده تر، اعتبار بيشتري خواهد بخشيد. در مجموع، انزواي بيشتر و مهار قدرت منطقه اي جمهوري اسلامي ايران، سياست محوري آمريكا در دوران اوباما خواهد بود. اكنون، مهار ايران به كليد حل ساير مشكلات آمريكا در منطقه تبديل شده است.

جمع بندي
بطور كلي مي توان گفت اگرچه اصول سياست خارجي آمريكا در قبال خاورميانه همچنان ثابت خواهد ماند، اما تغيير رئيس جمهور قطعاً با تغيير در تاكتيك ها و ايجاد فضاي جديد در زمينه هاي مختلف همراه خواهد بود. بنابراين همچنان شاهد تداوم سياست هاي خارجي آمريكا در خاورميانه خواهيم بود؛ ولي طبيعتاً عناصري از تغيير در اين سياست ها بوجود خواهد آمد. ضمن آن كه «تغيير»، شعار اصلي و محوري اوباما در انتخابات بوده و قدرت چانه زني رأي دهندگان و مخالفين سياست هاي بوش را افزايش مي دهد و به يك خواست و انتظار عمومي بين مردم آمريكا تبديل گرديده است. به عبارت ديگر آنچه را كه مي توان انتظار تدوام در آن را داشت، اصول كلي خط مشي هاي سياست هاي آمريكا جهت حضور و كنترل منطقه ژئواستراتژيك خاورميانه است؛ اما از سوي ديگر تغيير و تحولاتي در سياست هاي افراطي، تنش زا و جنگ طلبانه دوران بوش كه عمدتاً منجر به ناكامي و شكست گرديده نيز پديدار خواهد شد. از اين رو شيوه تعامل و اجراي سياست هاي آمريكا در دوران اوباما با شكل جديدي از آرايش نيروهاي سياسي و نظامي و ارايه تعريف هاي جديد از ماموريت ها و اهداف پيگيري مي گردد. بدون ترديد باراك اوباما سياست خارجي آمريكا را با كاربرد ديپلماسي فعال، تكيه بر ارزش ها و اصول و تاكيد بر چند جانبه گرايي دنبال خواهد نمود.
...........................................................................................
انتهاي پيام/
پنجشنبه 26 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فارس]

[مشاهده در: www.farsnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 204]