آشنايي با تفاسيرسيدمحمد ميردامادي:محوريترين موضوع تفسير عرائس‌البيان، عشق الهي و فناي في‌الله است

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: آشنايي با تفاسيرسيدمحمد ميردامادي:محوريترين موضوع تفسير عرائس‌البيان، عشق الهي و فناي في‌الله است
گروه انديشه: محوري‌ترين موضوع تفسير «عرائس‌البيان»، عشق الهي است كه باعث چشم‌پوشي عارف از دنيا و فناي في‌الله مي‌شود.
«سيدمحمد ميردامادي»، عضو هيئت علمي دانشگاه پيام نور، در گفت‌و‌گو با سرويس انديشه خبرگزاري قرآني ايران (ايكنا)، ضمن بيان ويژگي‌هاي تفسير عرفاني روزبهان بقلي(عرائس‌البيان) گفت: روزبهان ابتدا تفسير لطائف‌البيان را با ذكر اقوال صحابيان و به شيوه تفسير ظاهري تأليف كرد و سپس به تاويل تفسير باطني روي آورد و تفسير عرائس‌البيان را نوشت. اين تفسير بعد از حقايق‌التفسير سلمي و لطائف‌الاشارات قشيري و كشف‌الاسرار ميبدي، از اهميت ويژه‌اي برخوردار است؛ زيرا تفسيري است كه عليرغم بيان معناي ظاهر، معاني ذوقي را هم بازگو كرده است.

اين عضو هيئت علمي دانشگاه پيام نور ضمن اشاره به زمينه‌هاي تفسيري روزبهان گفت: شيوه تفسيري روزبهان در تفسير عرائس‌البيان اين است كه ابتدا آيه يا بخشي از آن را ذكر مي‌كند و سپس به تفسير آن مي‌پردازد و اقوال ديگران را با ذكر نام آن‌ها و گاهي هم بدون ذكر نام قائل، بيان مي‌دارد. روزبهان در مواردي هم فقط به تفسير خود اكتفا مي‌كند. براساس اين شيوه تفسيري او، دائره‌المعارفي از اقوال مختلف مشايخ اين شيوه پديد آمده است.

وي اشاره كرد: روزبهان در طريقه عشق ممتاز است. عشق در نظر او قديم و عاشق با بقاء معشوق حيات دارد و فنا نمي‌پذيرد. غايت سير و سلوك يك عارف، وحدت بين عشق و عاشق و معشوق است؛ بنابراين اگر عشق نبود، وجود و هستي هرگز مجال تحقق نمي‌يافتند.

اين محقق با ذكر بسترهاي تاريخي گفت: اين مشي عرفاني در فارس از حلاج شروع شده بود به ابن خفيف رسيد و در روزبهان به اوج ميرسد. روزبهان كتاب عبهرالعاشقين را تماما درباره معني عشق و مراتب آن نوشته است. وي معتقد است كه عشق به جمال، انسان را به جميل مي‌رساند و عشق، از ديدن حسن معشوق پديد مي‌آيد.

وي با بيان مراتب ولايت از منظر عرفان گفت: از ديدگاه عرفاني، ولايت را مي‌توان به دو گروه ولايت عامه و ولايت خاصه تقسيم كرد. ولايت عامه براي كساني است كه به خدا ايمان دارند «اللّهُ وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُوا»ْ(بقره 257)، اما ولايت خاصه ويژه سالكاني است كه به مقام فناء في‌الله و بقاء بالله رسيده باشند. در عرفان هم معناي ولايت معناي ولايت در ذيل عنوان عشق، معنا پيدا مي‌كند و رنگ الي‌الحقي به خود مي‌گيرد. رسالت پيامبر اكرم(ص) هم از نظر وظيفه انبايي و تبليغي كه بر عهده دارند، جنبه الي‌الخلقي، و از نظر ارتباط با ولايت، جنبه الي‌الحقي دارند كه از خود ايشان هم نقل شده است كه فرمودند: لي مع الله حالات.

اين مدرس دانشگاه گفت: كليدي‌ترين محور تفسير وي، چشم‌پوشي و فناي از دنيا و آخرت و فناي در خدا و بقاي بالله است. در تفسير عرائس‌البيان، از مسائل اخلاقي فراوان صحبت شده است ولي به مسائل اجتماعي قرآن توجهي نشده است بلكه قرآن را طبق محور اصلي عقائد خود تفسير كرده است. روزبهان در بعضي از موارد، ترتيب آيات را رعايت نكرده است. مثلا آيه 223 سوره بقره را پيش از آيه 218 ذكر كرده است.

وي افزود: سبك شيخ روزبهان در اسلوب ادبي اين تفسير، استفاده از جملات موزون است و البته شيخ شطاح، از شطح‌گويي در بيان تاويل آيات هم بهره برده است. وي ضمن بيان هنرمندانه الفاظ و عبارات موزون، غالبا سجعي مانند ريتم موسيقي به كارمي‌برد كه درتفسير اولين آيات ملاحظه مي‌شود. مثلا در تفسير آيه «و َبَشِّرِ الَّذِين آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَار»ُ(بقره،25) گفته است: ان لاهل المعرفه، جنات، جنه العبوديه و جنه الربوبيه و جنه المعرفه و جنه المحبه و جنه القربه و جنه المشاهده و جنه المداناه، جنه الوصل و جنه التوحيد و جنه البقاء، جنه البسط و جنه الرجاء و جنه الانبساط و جنه السكر و جنه الصحو وجنه الملكوت و جنه المكاشفه. روزبهان در ادامه آيه چنين مي‌گويد: فجنه العبوديه، الكرامات و نهرها حقايق الحكمه؛ و جنه الربوبيه، مشاهده صرف القدره ونهرها رويه تجلي الحق في مراه الايات و جنه المعرفه ادراك نوادر الالوهيه و نهرها صفاء الاخلاص.

وي با بيان شواهدي از تفسير روزبهان گفت: روزبهان در تفسير «الم» آورده است: «الف» سر ذات، «لام» سر صفات و «ميم» سر قدم وظهور آيات است. به «الف» از سر ذاتش به ارواح انبيا تجلي كرد كه از ويژگي بشري فاني و به انوار ذات پوشانده شدند و اظهار معجزات از خصايص آنان شد به «لام» از سر صفاتش بر قلوب عارفان تجلي نمود كه از شهوات فاني و آنان با صفاي قدرت به وسيله آيات، نوراني شدند و اظهار كرامت، شرافتي بود كه نصيب آنان شد.

اين محقق افزود: روزبهان پس از ذكر تأويلات و تفسير خود، ساير نظرات ديگران را بيان مي‌دارد و از جمله مي‌گويد: امام صادق(ع) فرمود: «الم» رمز و اشاره است بين او و حبيبش، و اراده الهي است كه جز آن دو، كسي به آن رمز و راز مطلع و واقف نشود.

سيدمحمد ميردامادي اضافه كرد: روزبهان، قرآن را بيش از آنكه كتاب احكام بداند، كتاب احوال ميخواند. وي ميگويد: « نَحْنُ نَقُصُّ عَلَيْكَ أَحْسَنَ الْقَصَصِ بِمَا أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ هَذَا الْقُرْآنَ» (يوسف3) اي نحن نقص عليك قصه العاشق و المعشوق. تاويلات روزبهان متضمن مطالب عرفان نظري و عرفان عملي و سير و سلوك است و بنيان آن، درك اشارات الهي در آيات قرآن است كه حقايق و اسرار الهي را به چشم دل عارف مي‌تاباند.

اين عضو هيئت علمي دانشگاه پيام نور بيان كرد: درتفسيرآيه « وَلاَ تَقُولُواْ لِمَنْ يُقْتَلُ فِي سَبيلِ اللّهِ أَمْوَاتٌ بَلْ أَحْيَاء وَلَكِن لاَّ تَشْعُرُونَ »(بقره،154) آورده است: نگوييد و گمان نبريد آن كساني كه در راه عشق به شمشير شوق كشته مي‌شوند مردگانند، بلكه پس از فاني شدن از حيات انساني، به حيات رباني زنده هستند ولي شما كه بين وجود و عدم زنداني هستيد، ادراك نمي‌كنيد كه آنان در بقاء قدم مخلدند. روزبهان آيه « إِنِّي لَأَجِدُ رِيحَ يُوسُفَ لَوْلاَ أَن تُفَنِّدُونِ» (يوسف،94) را مثال هر عاشقي مي‌داند كه به وصال ازل مي‌انديشد و آن را با حضور قلب و چشم گريان در خلوت اسرار به‌دست مي‌آورد. همچنين در تفسير آيه «إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِن شَعَآئِرِ اللّهِ» (بقره،158) صفا را به معراج عارفان و مروه را به پلكان زاهدان اطلاق نموده، همچنين صفا را به زندگي عارف در دنيا تعبير مي‌كند.

اين مدرس دانشگاه ضمن بيان عقايد روزبهان گفت: وي معتقد است كه ظاهر و باطن كلام خدا انتها ندارد؛ زيرا هريك از حروف آيات را تجلي الهي مي‌داند و ذات و صفات خدا را بي‌نهايت مي‌داند. درآيه « وَإِذْ قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ يَا قَوْمِ إِنَّكُمْ ظَلَمْتُمْ أَنفُسَكُمْ بِاتِّخَاذِكُمُ الْعِجْلَ فَتُوبُواْ إِلَى بَارِئِكُم»ْ(بقره،54) عجل را به تمثال شيطان يا نفس انساني تأويل مي‌كند.

وي خاطرنشان كرد: روزبهان در ذيل آيه «وَلَمَّا جَاء مُوسَى لِمِيقَاتِنَا وَكَلَّمَهُ رَبُّهُ قَالَ رَبِّ أَرِنِي أَنظُرْ إِلَيْكَ قَالَ لَن تَرَانِي»(اعراف،143) مي‌گويد: اهل ظاهر از اين آيه هيچ نصيبي ندارند، خداوند ولايت و نبوت را به شناخت خود موكول كرده است؛ زيرا حقيقت معرفت جز بامشاهده حق تحقق نمي‌يابد. وقتي اوليا خدا، او را با چشم روح ديدند، به او عشق ورزيدند و مشتاق او گرديدند. پس از آن نيل به مراتب وصال،حاصل شدني است.
دوشنبه 23 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 234]